3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, yng ngoleuni'r sylwadau a wnaed heddiw gan Rhodri Williams CF yn disgrifio'r ddeddfwriaeth fel un ddi-rym? 314

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) yn cynnwys rhwymedigaethau cyfreithiol rhwymol ac mae'n ysgogi newid cadarnhaol yn y ffordd y mae cyrff cyhoeddus yn gwneud ac yn gweithredu penderfyniadau sy'n effeithio ar bobl Cymru a'n hamgylchedd yn awr ac yn y dyfodol.

Diolch ichi am yr ymateb bras hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Mae'n ffaith bod dyfarniad wedi'i drosglwyddo gan yr Uchel Lys, sy'n galw'r Ddeddf, yn fwriadol amwys, yn gyffredinol ac yn ddyheadol, ac sy'n berthnasol i ddosbarth yn hytrach nag unigolion.

Yng ngoleuni'r dyfarniad hwn, yr hyn sy'n wirioneddol bwysig i'w ofyn yw a ydych chi fel Llywodraeth bellach yn credu bod angen tynhau'r Ddeddf fel ei bod yn rhoi hawliau cryfach i unigolion a chymunedau, gan fod y dyfarniad hwnnw'n sefyll, neu a ydych yn credu bod y dyfarniad yn gywir a'ch bod chi, fel Llywodraeth, wedi mynd ati'n fwriadol i gyflwyno Deddf a oedd yn amwys ac yn gyffredinol ac yn fwy dyheadol?

Mae Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn ymwneud â gwella lles cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn awr ac yn y dyfodol. Wrth gwrs, mater i'r llysoedd yw dehongli'r gyfraith, ond mae'r Ddeddf yn darparu ar gyfer craffu manylach, nid yn unig craffu ar Lywodraeth Cymru drwy bwerau Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru—comisiynydd annibynnol—ond hefyd y ddyletswydd archwilio ar Archwilydd Cyffredinol Cymru, ac mae'n gwella'r broses o wneud penderfyniadau, yn y tymor byr ac yn fwy hirdymor drwy'r pum ffordd o weithio. Ei nod yw cynorthwyo 44 o gyrff cyhoeddus yng Nghymru i wneud penderfyniadau.

Mae parch mawr i Ddeddf cenedlaethau'r dyfodol, ac nid yn unig yng Nghymru. Heddiw, cyfarfûm â'r trydydd sector a oedd yn awyddus i groesawu'r ffyrdd hynny o weithio, ac yn awyddus i wneud iddynt weithio. Ym mhob cwr o'r byd, mae iddi barch mawr fel rhywbeth lle mae Cymru'n arwain y ffordd, ac yn wir mae'n gyfle i sicrhau newid go iawn. Ac os edrychwch ar bwerau comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, maent yn glir iawn. Rôl y comisiynydd yw gweithredu fel gwarcheidwad er budd cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru a chefnogi'r cyrff cyhoeddus hynny.

Wel, rwy'n gwybod, mewn gwirionedd, na wnaeth Andrew R.T. Davies bleidleisio o blaid y ddeddfwriaeth hon yn y cyfnodau olaf—

Am nad oedd wedi'i saernïo'n dda.

—ond credaf fod Deddf cenedlaethau'r dyfodol eisoes yn profi ei gwerth, ac rwy'n awyddus iawn i drefnu cyfarfod, nid yn unig gyda'r Aelod, ond â phob Aelod, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am effaith gwaith comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol a Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.

Mae Llywodraeth Cymru yn gwario miliynau o bunnoedd o drethi Cymru ar gomisiwn llesiant cenedlaethau'r dyfodol, sy'n cael ei redeg gan aelod mewnol Llafur. Mae'r Uchel Lys—yr Uchel Lys—bellach wedi datgan yr hyn yr oedd llawer ohonom yn ei wybod eisoes: fod Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn 'fwriadol annelwig'. Mae uwch-fargyfreithiwr yng Nghymru wedi disgrifio'r Ddeddf fel un 'ddi-rym' a 'bron yn ddiwerth'. Nid yw comisiwn cenedlaethau'r dyfodol yn ddim mwy na siop siarad ddrud. Man lle gall person Llafur arall eto gael pecyn cyflog chwe ffigur arall eto.

Yn hytrach na gwario miliynau ar rywbeth y mae Cwnsler y Frenhines blaenllaw yn ei alw 'bron yn ddiwerth', beth am ariannu gwasanaethau rheng flaen, a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i genedlaethau'r dyfodol? Gallwch fuddsoddi mewn seilwaith cynaliadwy, gallwch fuddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus, gosod pwyntiau gwefru trydan ar gyfer ceir, gallech hyd yn oed roi'r arian i'r GIG i achub bywydau. A ydych yn cytuno â'r Uchel Lys? Mae'n ymddangos nad ydych, mewn gwirionedd, ond gofynnaf y cwestiwn i chi: a ydych yn cytuno â'r Uchel Lys fod eich deddfwriaeth yn fwriadol annelwig ac a wnewch chi ei newid?

Pasiodd y Cynulliad Ddeddf arloesol llesiant cenedlaethau'r dyfodol, y gyntaf o'i bath yn y byd, ac mae eisoes wedi cael effaith bwerus fel y gwelir yn yr enghreifftiau o'r ffordd y mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn hybu ffocws o'r newydd ar sut y gallwn wella ac ymgysylltu â phoblogaeth amrywiol Cymru. Rhoddaf rai enghreifftiau gwirioneddol bwysig i chi. Er enghraifft, o ran yr arweiniad cadarn sydd ei angen i ymgysylltu â'n cymunedau, y rhai yr effeithir arnynt gan benderfyniadau, a chan bolisïau: gwneud parc rhanbarthol y Cymoedd, er enghraifft, gwneud y dirwedd honno a threftadaeth y Cymoedd yn fwy hygyrch i bobl. Defnyddiasant egwyddorion y ffyrdd o weithio a'r amcanion llesiant yng nhasglu'r Cymoedd er mwyn sicrhau ein bod yn edrych ar hyn gan ddefnyddio'r enghreifftiau o Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Trafnidiaeth Cymru: sicrhau bod eu proses ar gyfer gwneud penderfyniadau'n canolbwyntio ar gynaliadwyedd. Soniais ddoe, wrth ateb cwestiynau, fod ein polisi cynllunio cenedlaethol, y gwn fod yr Aelod bob amser yn tynnu sylw ato yn y Siambr hon, wedi'i ail-fframio gan ddefnyddio'r Ddeddf, ac mae'n rhoi lle canolog i greu lleoedd fel rhan o'r system gynllunio, gan sicrhau bod llesiant pobl yn ystyriaeth fel rhan o'r broses gynllunio. Yn wir, mae pobl yn disgwyl i Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol wneud yr hyn y mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn anelu i'w wneud: cynghori, annog a hyrwyddo, cynnal adolygiadau, gwneud argymhellion, adrodd yn ôl a sicrhau hefyd ein bod yn cyflawni ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Rwy'n credu mai dyna ddiben allweddol Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.

Mae'n ddiddorol eich bod yn disgrifio'r Ddeddf fel un sy'n ennyn parch mawr, oherwydd, fel arfer, mae Gweinidogion y Llywodraeth yn dweud wrthym ei bod yn ddeddfwriaeth sy'n 'arwain y byd' ac yn 'torri tir newydd'. Hoffwn eich atgoffa'n rheolaidd na fydd hynny'n wir heblaw ei bod yn arwain at newid arloesol sy'n arwain y byd. Mae'n rhaid imi ddweud nad yw hyn yn argoeli'n dda, ond mae'n siŵr fod yn rhaid aros i weld ynglŷn â hynny. Ceisiwyd cryfhau'r Bil pan oedd yn Fil, ond cafodd hynny ei wrthod, ond nid oeddem am daflu ymaith y da i ganlyn y drwg, oherwydd nid yw'n ymwneud o reidrwydd â thrawsnewid y tirlun cyfreithiol. I mi, prif fyrdwn y Ddeddf oedd gweithredu'r newid diwylliannol ehangach a oedd yn ymwneud â gosod datblygu cynaliadwy yn brif egwyddor drefniadol, os ydych yn cofio'r ymadrodd hwnnw, i'r holl sector cyhoeddus yng Nghymru. Nawr, rwy'n aros i weld y dystiolaeth yr hoffwn ei gweld fod hynny'n dal i gael ei gyflawni, er fy mod yn credu ei fod yn waith sy'n dal i fynd rhagddo. I mi, mae'n debyg y bydd penderfyniad llwybr du yr M4 yn brawf litmws. Os methwch y prawf hwnnw, ni fydd y Ddeddf yn werth y papur y'i hysgrifennwyd arno, hyd y gwelaf fi.

Y peth pwysig yma, wrth gwrs—hoffwn ofyn a yw'r Llywodraeth wedi ymrwymo i gynnal adolygiad ôl-weithredu o'r ddeddfwriaeth hon fel y gallwn fod yn hyderus ei bod yn gwneud yr hyn y mae'n ei ddweud. Ac os yw'n dangos diffygion, a chlywsom am un diffyg eisoes, a wnewch chi fel Llywodraeth ymrwymo i ailedrych ar y Bil a mynd ati o bosibl i gyflwyno deddfwriaeth bellach i'w chywiro, fel y gall fod yn ddeddfwriaeth gref fel y mae pob un ohonom am iddi fod?

Rwy'n ddiolchgar iawn am sylwadau'r Aelod ar hyn, ac rwy'n cofio'n iawn y rhan a chwaraeodd ef a'i blaid yn y trafodaethau hyn. Rydych yn llygad eich lle, mae hyn yn ymwneud â'r newid diwylliannol a'r arweinyddiaeth sy'n ofynnol i sicrhau ein bod yn cyflawni ein hegwyddor datblygu cynaliadwy. Mewn gwirionedd, os edrychwch yn y Ddeddf, mae'n dweud yn hollol glir fod:

'unrhyw gyfeiriad at y ffaith bod corff cyhoeddus yn gwneud rhywbeth “yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy” yn golygu bod yn rhaid i’r corff weithredu mewn modd sy’n ceisio sicrhau bod anghenion y presennol yn cael eu diwallu heb beryglu gallu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion hwythau.'

Mae hynny bellach mewn statud. Roedd yn bwysig adeiladu ar ein hegwyddorion gwreiddiol o ran datblygu cynaliadwy yn neddfwriaeth Llywodraeth Cymru. Felly, ydy, mae'n ddyddiau cynnar, yn amlwg, ac mae angen i ni asesu effaith rôl comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, a'r ddeddfwriaeth yn wir.  

Rhaid imi ddweud, pan oeddwn yn aelod o'r Pwyllgor Cyllid, fwy nag unwaith cawsom y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i'n helpu, ac roedd yn gymorth mawr wrth edrych ar ein proses o lunio cyllideb, er enghraifft. Mae hi wedi dylanwadu'n fawr, er enghraifft, ar symud tuag at ddull mwy ataliol o ymdrin â'n cyllidebau ac edrych, o ran iechyd, ar sut y gallwn fynd i'r afael â'r anghenion hirdymor ac nid rheoli argyfwng yn unig yn y gwasanaeth iechyd—rhywbeth sy'n hollbwysig mewn perthynas â gofal iechyd darbodus, a hollbwysig yn wir o ran amcanion yr adolygiad seneddol trawsbleidiol mewn perthynas â Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.

Mae 44 o gyrff cyhoeddus yn ddarostyngedig i Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ond nid yw eraill—yr heddlu, er enghraifft—wedi'u datganoli. Maent wedi croesawu egwyddorion craidd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol am eu bod yn eu gweld fel modd o wella'r ffordd y darparant wasanaethau. Gwn fod y comisiynydd ei hun mewn erthygl yn ddiweddar wedi dweud mai dyma'r rhaglen newid diwylliannol fwyaf a welodd Cymru erioed.

Mae'n rhaid i ni sicrhau ei bod hi'n hynny. Mae angen i ni fuddsoddi yn y ffordd yr awn ati i newid y diwylliant fel y bydd pobl yn dechrau meddwl mwy am y tymor hir. Yn y Llywodraeth, rydym mor aml yn meddwl am y tymor byr, yr argyfwng—mae'r Ddeddf yn ymwneud â'r tymor hir. Mae eraill yn edrych o wahanol rannau o'r byd i weld sut y cyflawnwn y ddeddfwriaeth newydd hon. Ond byddwn yn adrodd—mae ganddi ddyletswydd i adrodd beth bynnag ar ffurf yr adroddiad cenedlaethau'r dyfodol—gan asesu ar bob cam o'r ffordd sut y caiff ei chyflawni a dysgu'r gwersi.  

Weinidog, rwyf wedi clywed llawer o chwythu bygythion ar hyn ac rwy'n credu ei bod yn amser o bosibl inni gael ychydig o bersbectif. Mae hwn yn ddyfarniad sydd wedi'i seilio'n llwyr ar y papurau a gyflwynwyd ar gyfer cais rhagarweiniol am adolygiad barnwrol. Nid yw'n ddyfarniad rhwymol, nid yw'n gosod cynsail penodol, ond ceir un neu ddau o bwyntiau penodol ynddo sy'n eithaf pwysig.   

Roedd yn gofyn i ba raddau y gellid gorfodi'r Ddeddf, ond yr hyn y mae'r barnwr yn ei ddweud yn glir iawn yw hyn: os oes modd ei gorfodi mewn llys barn, maent wedi cydymffurfio â'r Ddeddf beth bynnag. Hynny yw, fe wnaethant gymhwyso'r amcanion llesiant ac maent wedi eu bodloni. Mae hynny ynddo'i hun yn cadarnhau bod y Ddeddf wedi gweithio yn yr achos hwn mewn gwirionedd o ran y diwylliant a'r prosesau yr aethpwyd drwyddynt. Roeddwn yn rhan o gyfnodau cynnar y ddeddfwriaeth hon ac roedd llawer o ddadleuon yn ei chylch o ran sut y gellid drafftio maes mor anodd, ond mae hyn wedi'i gymeradwyo ar lefel y Cenhedloedd Unedig. Nawr, y gwir brawf ar yr effaith y mae'n ei chael a sut y mae'n gweithio yw pan gawn gyfle i drafod adroddiad blynyddol y comisiynydd cynaliadwyedd, a gallwch edrych ar y darlun cyffredinol.  

Rwy'n cymeradwyo'r ddeddfwriaeth, gan fy mod o'r farn ei bod yn ddeddfwriaeth bwysig, ac mae braidd yn siomedig y byddai'r dyfarniad eithaf rhagarweiniol hwn, mae'n debyg, wedi bod yn destun apêl oni bai am y canfyddiad y cydymffurfiwyd â'r Ddeddf beth bynnag—. Ac efallai mai ar gam yn y dyfodol y dylid edrych i weld i ba raddau y mae modd ei gorfodi, ond nid wyf yn meddwl fod hynny'n unrhyw sail dros ei thanseilio a rhai o'r sylwadau gwenwynig a chwerylgar a wnaethpwyd am yr unigolyn dan sylw, y comisiynydd cynaliadwyedd, a chredaf y dylid gresynu'n fawr at hynny yn yr achos hwn.  

Rwy'n ddiolchgar iawn i Mick Antoniw, y cyn Gwnsler Cyffredinol a'r cyfreithiwr mawr ei barch, ac rwy'n falch mai chi oedd yr Aelod a ymatebodd ac a eglurodd y sefyllfa o ran effaith y dyfarniad cyfreithiol hwn. Fel y dywedais, mae'n ddehongliad o'r gyfraith a mater i'r llysoedd yw dehongli'r gyfraith. Ac unwaith eto, nid wyf am ddychwelyd at hyn, ond gall yr Aelodau ddarllen y dyfarniad a wnaed a gweld drostynt eu hunain sut y gwnaethpwyd y dyfarniad hwnnw a'r cyfiawnhad. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn dweud hefyd fod yn rhaid i ni sicrhau ein bod yn gweld beth yw effaith y ddeddfwriaeth hon.

A gadewch inni edrych ar rai o ddyletswyddau'r comisiynydd. Mae'r Ddeddf yn rhoi'r pŵer i'r comisiynydd gynnal adolygiad o'r ffordd y mae cyrff cyhoeddus yn diogelu gallu cenedlaethau'r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion a gwneud argymhellion. Gall y comisiynydd ymyrryd ac adolygu ac yn wir, fel y mae wedi gwneud, gall gyflwyno sylwadau ar faterion polisi. Mae wedi gwneud hynny'n ffurfiol ar bolisi cynllunio, y contract economaidd, Trafnidiaeth Cymru, parc rhanbarthol y Cymoedd a hefyd ar y maes tai—mae hi ei hun wedi cymryd rhan yn y gwaith o ddatblygu panel adolygu'r cyflenwad tai fforddiadwy, gan edrych ar ffyrdd y gallant ystyried y materion pwysig ynghylch anghenion tai cenedlaethau'r dyfodol. Ond rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am wneud y pwyntiau hynny. Gadewch i ni ganolbwyntio ar y ddeddfwriaeth hon, ar y rôl arloesol y mae comisiynydd annibynnol cyntaf cenedlaethau'r dyfodol yn ei chwarae, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi cael cyfle heddiw i egluro'r sefyllfa ar y materion hyn.

Wel, Ddirprwy Weinidog, fe ddywedwch mai mater i'r llysoedd yw dehongli'r ddeddfwriaeth hon, ond mae hefyd yn ddyletswydd ar y ddeddfwrfa hon i wneud ei bwriad deddfwriaethol yn glir. Ac un o'r rhesymau pam nad oedd ein plaid yn arbennig o hoff o'r Bil hwn, fel yr oedd ar y pryd, yw nad oedd hi erioed yn glir i ni sut y gellid ei orfodi a hyd yn oed yn awr, mae'r dyletswyddau y buoch yn cyfeirio atynt yn y drafodaeth hon heddiw—nid yw'n glir i mi'n hollol sut y gellir rhoi camau ar waith yn erbyn unrhyw un o'r cyrff cyhoeddus os byddant yn methu yn y dyletswyddau hynny, ar wahân i adolygiad barnwrol, nad yw, yn fy marn i, yn ffordd hawdd o gwbl i unrhyw un o'n hetholwyr gael mynediad at gyfiawnder mewn gwirionedd.  

Nid dyma'r tro cyntaf i mi anghytuno â barn gyfreithiol, os caf ei roi felly. Mae'r barnwr yn yr achos hwn—. Nid wyf yn gwybod beth yw'r manylion—yn amlwg, rwy'n gwybod am y canlyniad, ond nid wyf yn gwybod beth oedd y manylion a gyflwynwyd i gefnogi'r cais am adolygiad barnwrol, felly nid wyf yn gwybod beth a welodd mewn gwirionedd, ond gallaf ddweud yn bendant, yn achos ysgol Craig-cefn-parc ac ysgol Felindre yn fy rhanbarth i, pan ofynnwyd am gyngor gan y comisiynydd, rhoddodd set o ganllawiau a chyngor cynhwysfawr iawn inni ar sut y dylai cyrff cyhoeddus wneud mwy na dim ond cydymffurfio â'r dyletswyddau y cyfeiriwch atynt, ond yn hytrach dylent ddangos hefyd sut yr oeddent wedi cydymffurfio â'r dyletswyddau hynny, ac yn sicr nid oedd hynny'n wir yn achos y ddwy ysgol a grybwyllais, a fyddai, yn fy marn i—fy marn bersonol i—yn dal i fod yn agored i achos adolygiad barnwrol mae'n debyg pe bai'r gymuned leol yn dymuno gwneud hynny.

Felly, pan fyddwn yn sôn am gryfder y Ddeddf hon, rwy'n deall yr hyn a ddywedwch am newid diwylliant, ond mae yna ffordd o'i chryfhau fel offeryn cyfreithiol hefyd, ac efallai y gallaf eich gwahodd i edrych arno—mae'r papur a gawsom gan y comisiynydd yn nodi'r cyngor hwn yn un go faith—i weld a fyddai'n werth cyflwyno is-ddeddfwriaeth i wneud peth o'r cyngor hwn yn statudol, fel bod yr holl gyrff cyhoeddus—y 44 y cyfeirioch chi atynt—yn gwybod yn union beth sy'n rhaid iddynt ei wneud er mwyn dangos eu bod wedi cydymffurfio â'r dyletswyddau hyn, a pheidio â dibynnu ar gymunedau, gawn ni ddweud, a fydd yn straffaglu i ddod o hyd i arian er mwyn i adolygiad barnwrol wthio'r cyfan yn ôl atynt, ar y sail eu bod yn rhy dlawd, yn ôl pob tebyg, i roi camau ar waith yn erbyn penderfyniadau gwael.  

Croesawaf y ffaith fod Suzy Davies wedi gwneud sylwadau ar y cyngor a roddwyd gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol—cyngor ac arweiniad ar ei phwerau, a'r cyfleoedd yn enwedig i ymwneud â'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniadau ynglŷn â chau ysgolion penodol. Credaf fod yn rhaid inni gydnabod, beth bynnag fo'r sefyllfa, na sefydlwyd y ddeddfwriaeth hon erioed i osgoi rheoliadau presennol o ran newid—penderfyniadau anodd megis ad-drefnu ysgolion. Mae'r cod trefniadaeth ysgolion, y byddai'n rhaid i'r bobl a'r cymunedau yr oeddech yn ymwneud â hwy fod wedi ymateb iddo, yn amlwg, fel sy'n wir yn yr achos a nodir o ganlyniad i'r cwestiwn hwn, yn gosod safon uchel iawn gogyfer ag ymgynghori, ac mae'n ymgynghoriad cyhoeddus. Ni chynlluniwyd y Ddeddf er mwyn osgoi prosesau ymgynghori fel y rhai a nodwyd yn y cod hwnnw, sy'n benderfyniadau anodd. Felly, ni chafodd y Ddeddf hon ei sefydlu er mwyn osgoi na hyd yn oed osod y llwyfan ar gyfer y mathau hynny o heriau cyfreithiol.

Nawr, yr hyn sy'n glir yw bod yn rhaid inni weld sut y mae effaith y ddeddfwriaeth, beth yw canlyniadau hynny o ran—. Credaf fod Llyr Gruffydd wedi gwneud pwynt pwysig—a yw hyn yn gwneud gwahaniaeth i'n hegwyddor datblygu cynaliadwy o ran lles cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol sy'n gwneud gwahaniaeth? A fydd yn gwneud gwahaniaeth i benderfyniadau hirdymor a wneir nid yn unig gan Lywodraeth Cymru, ond gan yr holl gyrff cyhoeddus sy'n barod i gymryd rhan yn y dulliau newydd o weithio, gan edrych ar y saith nod llesiant, a gweld bod hyn mewn gwirionedd yn rhoi cefndir iddynt ar gyfer ffordd newydd o weithio i edrych tuag at genedlaethau'r dyfodol, yn ogystal â lles Cymru heddiw?

Nid wyf yn cytuno â'r sylwadau gan Gwnsler y Frenhines. Nid wyf yn credu bod y ddeddfwriaeth yn ddi-rym. Rwy'n credu ac yn cytuno â Mick Antoniw. Mae'r ddeddfwriaeth hon wedi ein gwneud yn arweinydd byd o ran meddwl yn wahanol, felly a fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi fod angen inni ddal ati i chwifio'r faner dros y ddeddfwriaeth hon, gan mai dyma pam y mae gwledydd yn awr, fel y nodoch chi'n gywir, Ddirprwy Weinidog, yn edrych ar Gymru ac yn dangos diddordeb yn y ddeddfwriaeth hon a Chymru, ac maent am ddilyn arweiniad Cymru? Felly, mae angen inni ddal i chwifio'r faner.

Ddirprwy Weinidog, roeddwn yn falch iawn yn ddiweddar o gael cyhoeddi adroddiad ar y cyd â'r Gymdeithas Contractwyr Peirianneg Sifil a mynychu lansiad adroddiad gan Goleg Cambria yn fy etholaeth i. Nid oes angen iddynt ddilyn y ddeddfwriaeth hon, ond maent wedi edrych ar y ddeddfwriaeth, ar sut y mae'n gweithio, wedi sylweddoli'r manteision a gweithredu eu cynlluniau eu hunain. Ac rwy'n credu eu bod yn gwneud pethau hynod o gadarnhaol oherwydd y ddeddfwriaeth hon. Felly, a fyddech chi'n cytuno, Weinidog, fod hon yn enghraifft arall o'r ddeddfwriaeth yn gwneud gwahaniaeth yma ar garreg ein drws yng Nghymru?

I orffen, unwaith eto, ni chredaf fod hon yn ddeddfwriaeth ddi-rym. Credaf fod drafftio darn o ddeddfwriaeth, y gyntaf o'i bath yn y byd, sy'n newid ein ffordd o weithio, sy'n diogelu ein planed, sy'n edrych ar y ffordd yr ydym yn monitro ac yn cynnal ein cyllidebau ar gyfer y dyfodol, yn rhywbeth y dylem ymfalchïo ynddo, a chredaf ei bod yn rhywbeth y bydd cenedlaethau'r dyfodol yn falch o'i datblygu.

Diolch i Jack Sargeant am chwifio'r faner heddiw gydag enghraifft bendant o'r modd y caiff y ddeddfwriaeth ei defnyddio gan Goleg Cambria a sut—. Mae'n ddyddiau cynnar, ac mae angen yr enghreifftiau hyn o astudiaethau achos o sut y mae'r sector cyhoeddus yn gwneud defnydd ohoni. Dywedais fy mod wedi cyfarfod â'r trydydd sector heddiw. Maent yn ei chroesawu; maent yn gweld, yn enwedig o ran y pum ffordd o weithio, fod cyfranogiad ac ymgysylltiad yn hanfodol. Gwyddom nad ydym wedi gwneud digon o hynny o ran cael barn pobl. Felly, mae hefyd yn bwysig iawn cydnabod bod pobl y tu allan i Gymru yn edrych ar y ddeddfwriaeth hon, ac yn sicr byddant yn disgwyl i ni, a basiodd y ddeddfwriaeth hon drwy'r Cynulliad Cenedlaethol, sefyll drosti. Felly, mae'n bosibl y bydd Bil Aelod preifat yn cael ei ystyried gan yr Arglwydd Bird, sylfaenydd Big Issue, sy'n Aelod yn San Steffan. Llywodraeth Seland Newydd yn anfon dirprwyaeth i Gaerdydd i ddysgu mwy am y model arloesol yng Nghymru, Sophie Howe yn Uwchgynhadledd Llywodraethau'r Byd yn sôn am hyn, ac yn wir, Eluned Morgan, Gweinidog y Gymraeg a Materion Rhyngwladol, yn y Cenhedloedd Unedig yn Efrog Newydd yn siarad am lesiant cenedlaethau'r dyfodol—onid yw'r Cynulliad yn falch o hynny? Ond yn amlwg, mae'n rhaid i ni ddangos ei heffaith ar lawr gwlad yma yng Nghymru yn ein cyrff cyhoeddus ac yn ein cymunedau.

Yn olaf, Alun Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ddirprwy Weinidog, buaswn yn cynghori'n garedig iawn na ddylai'r Llywodraeth amddiffyn y ddeddfwriaeth heb ystyried y beirniadaethau a wneir ohoni. Natur deddfwriaeth yw y dylid ei hadolygu, ac mae'r Llywodraeth yn y gorffennol, yn sicr yn fy nyddiau i, wedi derbyn adolygiadau o ddeddfwriaeth. Mae craffu ar ôl deddfu wedi bod yn rhan gadarnhaol o'r broses ddeddfwriaethol. Felly, buaswn yn gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn mabwysiadu ymagwedd fwy agored at hyn. Bydd yr Aelodau'n gwybod am fy mhryderon ynglŷn â deddfwriaeth—wyddoch chi, nid ydych yn gwneud Cymru'n ddwyieithog mewn 50 mlynedd drwy ddatgan eich bod chi'n mynd i wneud Cymru'n ddwyieithog mewn 50 mlynedd; rydych yn ei wneud drwy ddeddfu mewn gwahanol ffyrdd, ac mae'r Llywodraeth, wrth gwrs, wedi rhoi'r gorau i'r ddeddfwriaeth a allai fod wedi cyflawni hynny. Felly, buaswn yn cynghori'r Llywodraeth i fod yn ofalus ar y mater hwn. Mae llawer ohonom yn ystyried nad yw datganiadau datganiadol gyda phwysau'r gyfraith y tu ôl iddynt yn fawr mwy na gobeithion defosiynol oni chânt eu cefnogi gan gamau gweithredu go iawn. Yn sicr, hoffwn i'r Llywodraeth adolygu gweithrediad y ddeddfwriaeth y mae'r pwyllgor perthnasol—rwy'n credu bod fy nghyd-Aelod o Bontypridd wedi sôn y gallai'r pwyllgor cynaliadwyedd wneud hynny, ac yn sicr, credaf y byddai'n ymarfer da pe bai'n gwneud hynny. Ond mae dim ond pasio deddfwriaeth a'i hamddiffyn yn ffordd wael iawn o weithredu yn fy marn i. Mae angen inni edrych yn ofalus: a yw'n cyflawni'r uchelgeisiau a bennwyd ar ei chyfer? A yw'n cyflawni'r gweledigaethau a osodwyd ar ei chyfer? Ai'r un ddeddfwriaeth yw hi heddiw ag y gobeithiem y byddai pan bleidleisiasom drosti? A yw'n cyflawni'r amcanion a osodwyd ar ei chyfer? A phe baem yn gwneud hynny, rwy'n llai hyderus na'r Gweinidog y byddem yn rhoi 10 allan o 10 i ni ein hunain. Efallai y caem dros y 50 y cant, ond yn sicr, mae angen inni feddwl yn galetach o lawer am effaith deddfwriaeth, ac yn sicr fy mhrofiad i yn y Llywodraeth yw bod y ddeddfwriaeth hon yn cael ei haddoli'n fwy fel damcaniaeth nag yn ymarferol.

Diolch i Alun Davies am y cwestiwn hwnnw. Yn wir, hoffwn ddiolch hefyd i Andrew R.T. Davies am y cwestiwn, oherwydd credaf ei bod yn bwysig imi allu dod yma ac ateb y cwestiwn, oherwydd dylai fod yn destun dadl gyhoeddus. Mae a wnelo hyn â chraffu ar ein deddfwriaeth wedi'r cyfan, deddfwriaeth a basiwyd gennym, a chytunaf yn llwyr ag Alun Davies a chyda'i brofiad o ddeddfwriaeth fod yn rhaid inni ei hystyried o ran craffu a'r canlyniadau. Rwy'n meddwl fy mod wedi gwneud hynny'n glir iawn y prynhawn yma o ran rhoi gwybod am enghreifftiau lle mae'n gweithio, fel y mae Jack Sargeant wedi'i nodi. Mae'n ddyddiau cynnar, ac mae'n wir y gallwn honni bod hon yn ddeddfwriaeth arloesol—yn sicr mae eraill yn credu hynny, gan gynnwys y Cenhedloedd Unedig—ond mae angen yn awr inni bwyso a mesur y ddadl sylweddol y prynhawn yma sydd wedi codi o ganlyniad i hyn. Yn sicr, buaswn yn falch iawn—yn wir, credaf y byddai'n ddefnyddiol pe gallai pwyllgorau wneud hyn o ran craffu ac adrodd, ond hefyd ein bod yn trefnu seminar neu gyfarfod lle gallwn drafod y ddeddfwriaeth ymhellach i egluro sut y mae cyrff cyhoeddus yn mynd ati i'w gweithredu.

Diolch i’r Dirprwy Weinidog.