1. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r gweithdrefnau ar gyfer mabwysiadu gorfodol, yng ngoleuni'r cynnydd diweddar yn nifer yr achosion? OAQ54158

Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Ein prif nod yw cynorthwyo plant i aros gyda'u teuluoedd biolegol lle bo hynny'n bosibl. Mae penderfyniadau sy'n ymwneud â gofal, yn cynnwys ar fabwysiadu, yn cael eu gwneud er budd gorau'r plentyn yn unig. Mae nifer y mabwysiadau a orchmynnir gan y llys wedi bod yn gostwng, ond rydym yn cydnabod y gall mabwysiadu gynnig teuluoedd sefydlog, cariadus a chanlyniadau da.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Mae rhan fawr o fy ngwaith achos yn ymwneud â materion sy'n gysylltiedig â gwasanaethau cymdeithasol, yn enwedig mewn perthynas â'r gwasanaethau mabwysiadu. Nid yw hyn yn syndod o gofio, yn rhanbarth Dwyrain De Cymru yn unig, fod oddeutu 280 o blant wedi'u hatgyfeirio i'w mabwysiadu yn 2016-17—cynnydd enfawr o 66 y cant ers y flwyddyn flaenorol.

Deallaf fod y tueddiad hwn yn debyg ledled Cymru yn ôl y Gwasanaeth Mabwysiadu Cenedlaethol. Mae'n ganmoladwy fod y Prif Weinidog wedi cydnabod y tueddiadau hyn, fel yr amlinellwyd yn y datganiad ddoe, ac wedi cyhoeddi cyfarwyddiadau i geisio lliniaru'r hyn na ellir ond ei alw'n epidemig o fabwysiadau o'r fath. Fodd bynnag, y gweithiwr cymdeithasol sy'n gyfrifol am benderfynu a ddylid symud plentyn o'i deulu biolegol, ac fel yr amlygir isod, mae'n ymddangos bod llawer o'r penderfyniadau hyn yn rhai gwallus yn eu hanfod. Roedd un o fy achosion yn ymwneud â phlentyn a oedd wedi dioddef mân anaf, ac a gafodd ei symud o'u teulu am chwe mis, gan achosi trawma aruthrol i'w rhieni a'i neiniau a'i theidiau. Canfuwyd wedyn nad oedd unrhyw achos i'w ateb ar sail esgeulustod neu beri'r anaf yn fwriadol. Yn wir, dioddefodd y plentyn lawer mwy o anafiadau pan oedd mewn gofal, er bod y rhain yn rhai y byddai rhywun yn eu hystyried yn arferol i blentyn ifanc ar ei dyfiant. Lywydd, rydym ni, ar y meinciau hyn, yn teimlo nad oes amheuaeth—

Nid ydych yn fy annerch i; mae angen i chi ofyn eich cwestiwn i'r Dirprwy Weinidog, ac ar ôl cymryd amser hir i ddod o hyd i'ch cwestiwn, rydych yn awr yn cymryd amser hir i ofyn eich cwestiwn. A wnewch chi ofyn y cwestiwn os gwelwch yn dda?

Onid yw'r Gweinidog yn cytuno bod achos pendant iawn dros ymchwilio i'r gwasanaeth mabwysiadu cyfan, yn enwedig o ystyried y gost gynyddol i bwrs y wlad?

Fel y dywedais wrth ateb y cwestiwn a ddarllenasoch, yr hyn rydym yn ceisio'i wneud yw atal plant rhag bod angen cael eu mabwysiadu drwy geisio'u cadw gartref gyda'u teuluoedd. Felly, rydym yn buddsoddi mewn gwasanaethau ar ffiniau gofal, sydd bellach yn gweithredu ym mhob un o ranbarthau Cymru. Rydym wedi rhoi £2.3 miliwn i helpu i atal plant sydd wedi'u mabwysiadu rhag dod yn ôl i ofal, sy'n digwydd oherwydd y cymorth sydd ei angen ar gyfer mabwysiadu. Mae'r penderfyniad i fabwysiadu yn benderfyniad difrifol iawn, fel y mae'r Aelod yn ei gydnabod. Mae'n gofyn am benderfyniad gan lys, felly nid yw'n digwydd ar fympwy gweithiwr cymdeithasol. Mae wedi'i ystyried yn ofalus iawn a dylai fod yn ddewis olaf; dylid bod wedi gwneud pob ymdrech cyn cyrraedd y sefyllfa lle mae mabwysiadu'n digwydd, yn enwedig os yw'n groes i ddymuniadau'r rhieni biolegol naturiol. Felly, credaf mai'r hyn rydym yn ei wneud yng Nghymru yw ceisio newid y cydbwysedd. Rydym yn ceisio gwneud yn siŵr fod llai o blant yn dod i mewn i ofal ac yna angen cael eu mabwysiadu, ac mewn perthynas â'r rhai sy'n sicr angen cael eu mabwysiadu, ar ôl gwneud pob ymdrech i atal hynny rhag digwydd, fod cymaint o gymorth â phosibl yn cael ei roi i sicrhau bod y mabwysiadau hynny'n llwyddiannus.

Yn y datganiad ddoe ynglŷn â gwella canlyniadau i blant sy'n derbyn gofal, soniasoch, Weinidog, eich bod wedi gweld cynnydd o 34 y cant yn nifer y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru dros y 15 mlynedd diwethaf, ac rydych wedi addo edrych ar hyn yn ofalus. Rwy'n meddwl tybed a ydych, neu a fyddech, yn ystyried lansio ymchwiliad i'r cynnydd yn nifer y plant sy'n derbyn gofal fel rhan o'r broses hon?

Rwy'n credu ei bod yn anodd iawn gwybod beth sydd wedi achosi'r cynnydd hwn yn nifer y plant, a gwn fod galwadau wedi bod i edrych ar pam fod hyn wedi digwydd mewn gwirionedd. Mae'n debyg ei fod wedi digwydd am sawl rheswm, ac mae'n anodd iawn dewis un rheswm penodol. Ond yn sicr, yn y gwaith rydym yn ei wneud yn awr i geisio atal plant rhag dod i mewn i ofal—hynny yw, mae 34 y cant yn ffigur brawychus ac yn sicr, nid ydym eisiau i hynny barhau, a dyna pam rydym yn gweithio gyda'r holl awdurdodau lleol yng Nghymru i geisio lleihau'r ffigur hwnnw. Yn ystod y gwaith dwys iawn a wnawn, byddwn yn edrych i weld beth arall sydd angen ei wneud, oherwydd mae'n frawychus, ac os yw'n parhau i ddigwydd, bydd hynny'n newyddion drwg iawn.

Rwy'n cefnogi eich polisi yn llwyr a'r cyfeiriad y mae'n mynd iddo, credaf fod y broblem yn ymwneud â lleihau'r ffigur hwnnw, oherwydd, ar lawr gwlad, mae'n ymddangos bod plant yn mynd i mewn i ofal yn llawer rhy hawdd. Felly, fy nghwestiwn yw: sut y gallwn rymuso rhieni? A allem greu gwasanaeth eiriolaeth proffesiynol i rieni? Oherwydd mae'n ymddangos bod yna rywbeth cyffredinol sy'n cael ei alw'n osgoi niwed emosiynol yn y dyfodol, ac mae plentyn ar ôl plentyn yn mynd i mewn i ofal, yn cael eu rhoi i'w mabwysiadu. Rwy'n ceisio cefnogi un fam ar hyn o bryd ac mae ei chysylltiad â'r gwasanaethau plant wedi difetha ei bywyd. Penderfynodd gael erthyliad er mwyn atal ei phlentyn rhag cael ei roi mewn gofal, ac mae'r teulu cyfan wedi'i ddistrywio. Yr hyn sy'n fy nharo, gydag achos ar ôl achos, yw'r diffyg hawliau llwyr a'r diffyg grymuso. Ac os ydych yn rhiant sydd wedi bod drwy'r system ofal eich hun, rydych yn cael eich trin mewn modd gwarthus weithiau. Felly, sut y gallwn rymuso rhieni?

Un o'r pethau rydym yn ei wneud yw sefydlu'r prosiect Myfyrio, ac efallai y bydd yr Aelod yn gwybod amdano, mae ar gyfer menywod sydd eisoes wedi wynebu plentyn yn cael ei gymryd oddi wrthynt, felly mae ganddynt un plentyn yn y system gofal yn barod. Felly, mae'r prosiect Myfyrio yn ymdrech i geisio atal hynny rhag digwydd eto. Felly, unwaith eto, mae'r prosiect hwnnw wedi'i gyflwyno ledled Cymru. Nid yw'n ddigon, mae angen gwneud llawer mwy, ac rwy'n cytuno'n llwyr fod yn rhaid i ni roi cymaint o gymorth ag y gallwn i rieni allu cadw eu plant, ac mae gennym ffordd bell i fynd eto. Ond rydym yn gwneud hyn gyda'r cymorth rydym yn ei roi ac yn benodol, buaswn yn argymell bod yr Aelod yn edrych ar y prosiect Myfyrio, sy'n edrych ar y math arbennig o achos y mae'n ei ddisgrifio.