Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, rydych chi a minnau wedi cael llawer o drafodaethau yn y Siambr hon ynglŷn â pharthau perygl nitradau, ac yn amlwg, y rheoliadau amgylcheddol rydych yn awyddus i'w cyflwyno i reoli llygredd amaethyddol, fel rydych chi'n ei weld. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr hyn a ddywedoch chi wrthym ym mis Rhagfyr, pan gawsoch saib yn y broses ac fe fuoch yn ailfeddwl ac yn ail-ymgysylltu â'r sector i weld sut olwg fyddai ar y rheoliadau yn y pen draw?

Y tro diwethaf i ni drafod hyn yn y Siambr—. Wel, mae dau beth i'w dweud: nid llygredd amaethyddol ymddangosiadol mohono—credaf ein bod yn ymwybodol o'r nifer o achosion o hynny sydd gennym—a dywedais wrthych y buaswn yn cael cyngor cyn diwedd mis Ionawr. Cefais y cyngor hwnnw ddydd Llun. Fel y gallwch ddychmygu, mae'n ffolder fawr iawn o gyngor gweinidogol, ac rwyf wrthi'n ei darllen, a byddaf yn gwneud cyhoeddiad, buaswn yn sicr yn gobeithio, rhwng dechrau'r mis nesaf a chanol y mis nesaf.

O'r ateb hwnnw, credaf y gallwn edrych ymlaen at gyhoeddiad ryw bryd ym mis Chwefror—

Gallwch.

—felly. A fyddwch yn sicrhau, cyn y cyhoeddiad hwnnw, fod yr asesiad effaith rheoleiddiol ar gael, gan ei bod hanfodol ein bod yn deall union gostau hyn, y goblygiadau i'r diwydiant, yn enwedig i rai o'r sectorau da byw, y sector cig eidion a defaid yn benodol? Ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, er bod nifer yr achosion o lygredd wedi gostwng mewn gwirionedd yn 2019, a rhwng 2001 a 2018, ac nad oes gwahaniaeth amlwg rhwng y blynyddoedd o ran llygredd amaethyddol, pam eich bod yn credu ei bod yn angenrheidiol cyflwyno mesurau mor llym, pan fo'r gweithgor, yn amlwg—[Torri ar draws.]—y gweithgor a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru wedi trafod ac edrych ar gyflwyno cynnig gwirfoddol y cytunodd y rheoleiddiwr a'r sector y byddai o fudd i leihau llygredd yn y sector amaethyddol?

Wel, yn sicr, ni chredaf eu bod yn llym. Os edrychwch ar fesurau mewn rhannau eraill o'r DU, buaswn yn dweud yn sicr nad ydym yn cyflwyno mesurau llym, o gymharu â rhannau eraill o'r DU. Ond nid yw hynny'n fater i mi. A rhoddaf rai ffigurau i chi fel y gallwch ddeall nad yw'r hyn rydych wedi'i ddweud—credaf i mi eich clywed yn iawn—yn gywir.

Felly, ar hyn o bryd, nifer yr achosion o lygredd amaethyddol yn 2019 oedd 157. Nid yw'r ffigur hwnnw wedi'i gadarnhau, gan nad yw'r holl ffigurau ar gyfer 2019 yn derfynol eto. Mae'r ffigur hwnnw o 157 eisoes yn uwch na'r cyfartaledd ar gyfer y 10 mlynedd diwethaf, sef 151. Mae'n uwch nag yn 2015, mae'n uwch nag yn 2016, ac mae'n uwch nag yn 2017. Y ffigur ar gyfer 2018 yw'r uchaf a gawsom yn y cyfnod ers 2001. Felly, mewn 17 mlynedd, y ffigur ar gyfer 2018 oedd yr uchaf, sef 195 o achosion. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod hyn yn achos cryn bryder. Mae'n annerbyniol—mae'r sector amaethyddol yn cydnabod ei fod yn annerbyniol—ac mae'n rhaid inni wneud rhywbeth yn ei gylch. Ac mae'n rhaid i chi feddwl hefyd am effaith gronnol yr achosion hyn.

Rwy'n cytuno â chi. Mae un achos yn un achos yn ormod, ac yn y pen draw, mae'r diwydiant amaethyddol yn awyddus i wneud popeth yn ei allu i leihau nifer yr achosion hyn o lygredd. Ond fe ddywedoch eich hun fod 190 o achosion wedi'u hadrodd yn 2018. Credaf mai'r ffigur a roesoch ar gyfer 2019 oedd 157, sy'n dangos tuedd ar i lawr. Ac a yw'n iawn ymateb i'r niferoedd hyn drwy efelychu, i bob pwrpas, y parthau perygl nitradau a roddwyd ar waith mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig? Does bosibl nad oes ffordd well o wneud hyn, gan weithio ar y cyd â'r sector i sicrhau ein bod yn cadw'r achosion hyn dan reolaeth—oherwydd fel y dywedais, mae un achos yn un achos yn ormod; rwy'n derbyn hynny—ac yn anad dim, rhoi cyllid cyfalaf ar waith, felly, ni waeth pa fesurau a gyflwynwch drwy'r rheoliadau, gall y sector wneud cais am gyllid cyfalaf i wneud rhai o'r gwelliannau a fydd yn ofynnol o dan y rheoliadau. Felly, a allwch gadarnhau heddiw, ochr yn ochr â'r hyn rydych yn edrych arno gyda'r rheoliadau, eich bod yn edrych ar argaeledd cyllid cyfalaf ac unrhyw arian a allai fod yn weddill yn y cynllun datblygu gwledig, neu unrhyw arian y gallech ei gael gan y Gweinidog cyllid, sy'n bresennol y prynhawn yma?

Fe ddechreuwn ni gyda'r cyllid cyfalaf. Felly, rwyf wedi dweud ers y cychwyn y byddwn yn gallu darparu cyllid cyfalaf ychwanegol mewn perthynas â hyn, ond nid er mwyn sicrhau bod ffermydd yn cyrraedd y safon gyfreithiol yn awr, oherwydd ar hyn o bryd, mae gennym ddata a gasglwyd gan swyddog llaeth Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n ymweld â'r ffermydd, ac mae'r data'n dangos nad oes gan oddeutu 60 y cant o ffermydd llaeth storfeydd slyri digonol ar hyn o bryd. Felly, nid wyf am ddarparu cyllid ychwanegol er mwyn sicrhau bod y capasiti cyfreithiol ar y ffermydd hynny. Fodd bynnag, rwyf wedi dweud ers y cychwyn, yn y Siambr hon a thu allan, y byddwn yn ceisio darparu rhywfaint o arian cyfalaf ychwanegol.

Dychwelaf at yr hyn roeddwn yn ei ddweud am 2019: mae'n 157, ond nid y ffigur hwnnw yw'r ffigur terfynol, gan fod rhai achosion yn dal i gael eu hadolygu. Felly, ni chredaf mai hwnnw yw'r ffigur terfynol ar gyfer 2019. Unwaith eto, rwyf wedi siarad am hyn lawer gwaith gyda rhanddeiliaid, gydag undebau'r ffermwyr. Rwyf am weithio ar y cyd â hwy. Rydym wedi cael y dull gwirfoddol, ac nid yw wedi gweithio yn y ffordd roeddem yn dymuno. Un o'r rhesymau—. Fe ddywedasom y byddem yn cyhoeddi hyn ddechrau mis Ionawr, ond gan ein bod yn cael mwy a mwy o dystiolaeth—. Fe gyfeirioch chi at y ffaith i ni gael saib, ond nid saib ydoedd, roeddwn yn awyddus i sicrhau fy mod yn cael y cyngor mwyaf trylwyr y gallem ei gael.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Rydych newydd ddweud wrthym y bu 157 o achosion yn 2019. Ydy, mae 157 achos o lygredd yn 157 achos yn ormod. Wrth gwrs, nid oes unrhyw sôn am y 30,000 achos o lygredd carthion yn 2018. Felly, credaf fod angen ychydig o bersbectif arnom wrth drafod y materion hyn.

Nawr, dywedasoch eich bod yn awyddus i weithio ar y cyd. Buaswn yn cymeradwyo hynny. Efallai yr hoffech weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, a ddywedodd wrthym nad yw 92 y cant o dir amaethyddol Cymru mewn perygl o achosi llygredd nitradau, a'u cyngor yw ein bod yn cynyddu'r 2.3 y cant o Gymru sy'n barthau perygl nitradau dynodedig ar hyn o bryd i 8 y cant.

Nawr, dau opsiwn yn unig a ystyriwyd yn eich asesiad effaith rheoleiddiol, neu'r asesiad effaith rheoleiddiol drafft: un oedd yr opsiwn 'gwneud dim byd', nad oes unrhyw un, hyd yn oed undebau'r ffermwyr, o'i blaid; a'r llall oedd defnyddio mesurau i fynd i'r afael â llygredd amaethyddol ledled Cymru gyfan. Felly, pam fod eich asesiad effaith rheoleiddiol wedi canolbwyntio ar y ddau eithaf yn unig, yn enwedig gan nad oedd un ohonynt erioed yn opsiwn realistig yn y lle cyntaf?

Y rheswm pam y cefais saib, neu gyfnod o oedi, wrth gyflwyno'r rheoliadau hyn yw fy mod yn awyddus i edrych, fel y dywedais, ar gymaint o dystiolaeth ag a oedd ar gael i ni. Yn sicr, gwelais ddrafft cyntaf yr asesiad effaith rheoleiddiol. Rwyf bellach yn dod—. Yn fy ffolder fawr iawn, credaf mai dogfen 18 yw'r asesiad effaith rheoleiddiol. Rwy'n dod ato. Byddaf yn gweld pa wahaniaeth sydd rhwng hwnnw a'r drafft, os o gwbl, ond nid wyf mewn sefyllfa i ateb y cwestiwn penodol hwnnw ar hyn o bryd, gan fy mod yn adolygu'r holl dystiolaeth sydd gennym.

Rydych yn llygad eich lle: rydym yn gweld llygredd ledled Cymru ar wahanol ffurfiau. Mae llygredd gwasgaredig yr un mor bwysig. Ac unwaith eto, cynhaliodd CNC eu hymgynghoriad 'Heriau a Dewisiadau' yn 2019. Unwaith eto, nododd yr ymgynghoriad hwnnw mai llygredd gwasgaredig o'r sector amaethyddol oedd y rheswm pam fod 113 o gyrff dŵr ledled Cymru wedi methu cyflawni statws da. Felly, mae angen inni edrych ar lawer o faterion sy'n ymwneud â llygredd, gan ei bod yn hanfodol ein bod yn datrys y broblem hon ar unwaith.

Ond y ffaith amdani yw nad yw CNC yn cefnogi'r cynnig i wneud Cymru gyfan yn barth perygl nitradau, ac er bod achosion y mae angen mynd i'r afael â hwy, mae'n amlwg eu bod yn teimlo y byddai gwneud hynny ar draws 8 y cant o Gymru yn ddigonol i fynd i'r afael â'r mater. Mae pob un ohonom yn edrych ymlaen at weld yr asesiad effaith rheoleiddiol, gan mai dogfen 20 tudalen yn unig oedd y drafft, ac am newid mor sylweddol â hwn, mae gwir angen rhywbeth ychydig yn fwy cadarn na hynny. Fe'i gadawaf yn y fan yna.

Ond wrth gwrs, os ydych am fabwysiadu ymagwedd tiriogaeth gyfan, mae angen i ni fod yn sicr mai dyna'r ffordd orau ymlaen. Nid wyf yn sicr, ac nid wyf wedi gweld tystiolaeth sy'n dweud wrthym y bydd parth perygl nitradau tiriogaeth gyfan yn effeithiol o ran lleihau llygredd amaethyddol. Oherwydd nid yw'r wybodaeth a gafwyd, eto gan Gyfoeth Naturiol Cymru, yn darparu unrhyw dystiolaeth sylweddol o effeithiolrwydd rhaglen weithredu'r parthau perygl nitradau yn lleihau llygredd amaethyddol, er bod y dynodiadau'n dyddio'n ôl i 2002. Rydym wedi gweld nifer o bapurau ymchwil gwyddonol sy'n ystyried effeithiolrwydd parthau perygl nitradau, neu fel arall, a dywedant wrthym nad yw'r dull yn cael fawr o effaith, os o gwbl, gyda rhai'n tynnu sylw at effeithiau niweidiol hefyd. Canfu un astudiaeth, a dyfynnaf:

na chafwyd unrhyw welliant sylweddol mewn 69% o barthau perygl nitradau mewn crynodiadau dŵr wyneb hyd yn oed ar ôl 15 mlynedd. O gymharu â dalgylch rheoli, cafwyd gwelliant sylweddol mewn 29% o barthau perygl nitradau— mae hynny'n gadarnhaol— ond cafwyd gwaethygiad sylweddol mewn 31% ohonynt.

Felly, ble mae eich tystiolaeth y bydd dull parth perygl nitradau tiriogaeth gyfan yn cael yr effaith y mae cymaint ohonom am ei gweld?

Fel y dywedais, ar hyn o bryd, rwyf—. Nid oes digon o oriau wedi bod pan wyf wedi bod yn effro a heb fod yn gweithio i gael amser i ddarllen, fel y dywedaf, y corff mawr iawn hwn o dystiolaeth, a hoffwn roi fy ystyriaeth lawn iddo.

Cawsom ymgynghoriad ar hyn yn ôl yn 2016. Nid yw hyn yn rhywbeth rydym yn rhuthro tuag ato. Mae hon wedi bod yn broses hir iawn. Byddai rhai yn dweud ei bod wedi bod yn rhy hir. Ond mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud hyn yn iawn, a byddaf yn cyhoeddi cymaint ag y gallaf i ddangos sut y mae'r polisi hwnnw wedi'i lunio.

Mae'n gofyn y cwestiwn: faint o ystyriaeth roeddech wedi'i rhoi i iteriadau blaenorol o'r cynigion hyn, neu a fuoch yn rhan ohonynt o gwbl? Oherwydd rydych yn swnio fel pe baech yn diystyru'r hyn rydym wedi'i gael hyd yn hyn, gan nad ydych wedi cael cyfle i edrych ar y ffeil a ddarparwyd i chi. Felly, credaf fod cwestiynau mawr i'w gofyn ynglŷn â phwy sy'n gwneud penderfyniadau neu'n cyflwyno awgrymiadau ynglŷn â hyn.

Nawr, rwyf wedi awgrymu eisoes y gallai fod canlyniadau negyddol annisgwyl—neu ddisgwyliedig, efallai—yn sgil eich dull blaenorol o fynd ati. Nawr, nid yn unig y gwyddom fod cynnydd enfawr mewn lefelau nitradau yn yr ardaloedd hynny lle rydym wedi gweld, yn y gorffennol, cyfnodau gwaharddedig—cynnydd mewn nitradau yn union cyn y cyfnod gwaharddedig ac yn syth ar ei ôl, am resymau amlwg—ond hefyd, ceir pryder y gallai ffermydd Cymru golli gwartheg, a gostyngiad dilynol o ran pori cymysg ar ucheldir Cymru.

Nawr, nid yw ffermydd ag 20 neu 30 o fuchod sugno yn mynd i fuddsoddi degau o filoedd o bunnoedd mewn seilwaith newydd i fodloni gofynion y rheoliadau newydd hyn, gan fod hynny'n gwbl anghymesur â'r lefelau isel o stoc y maent yn eu cadw. Dywedant wrthyf mai'r dewis iddynt hwy, felly, yw rhoi'r gorau i ffermio gwartheg, a bydd hynny, wrth gwrs, yn arwain at ganlyniadau dilynol i fioamrywiaeth a chynefinoedd yr ucheldir, ond hefyd i'r sector cig eidion ehangach yma yng Nghymru.

Mae sefydliadau amgylcheddol yn poeni am y canlyniad posibl hwnnw. Mae Hybu Cig Cymru hefyd yn pryderu am y canlyniad posibl i'r sector cig eidion ehangach. Nid oes unrhyw un yma yn dweud, 'Peidiwch â gwneud unrhyw beth'—mae angen i bawb ddeall a chlywed hynny—ond o'm rhan i, hyd yn hyn, mae'r Llywodraeth yn amlwg wedi methu dadlau'r achos dros eich cynigion, neu ddarparu tystiolaeth sy'n cyfiawnhau'r dull rydych yn awyddus i'w fabwysiadu yn ôl pob golwg.

Felly, hoffwn ofyn i chi ailedrych ar y cynigion hyn, ac os gwelwch yn dda, i edrych ar y 45 o argymhellion a gafwyd gan yr is-grŵp llygredd amaethyddol, a ddylai fod wedi cael eu hystyried yn briodol fel rhan o'r asesiad effaith rheoleiddiol sydd wedi bod ar gael ar ffurf drafft.

Gan ddechrau gyda'ch pwynt cyntaf, yn sicr nid wyf yn diystyru unrhyw beth. Rwyf wedi chwarae rhan fawr yn hyn ers i mi fod â'r portffolio hwn. Soniais am yr ymgynghoriad a gynhaliwyd cyn i mi gael y portffolio; roedd yn un o'r pethau cyntaf ar fy nesg. Yr hyn a ddaeth ohono oedd ymagwedd wirfoddol: gweithio gydag undebau'r ffermwyr yn arbennig, a rhanddeiliaid eraill. Efallai eich bod yn ymwybodol o gynllun a gyflwynwyd gan ddau ffermwr o Sir Benfro; gweithiais gydag undebau'r ffermwyr i sicrhau bod y cynllun gwirfoddol yn cael amser i weithio. Gallwch weld o nifer yr achosion ei bod yn amlwg nad yw'n gweithio. Dyna pam fod yn rhaid i ni wneud rhywbeth ar unwaith. Dyna pam fod yn rhaid i ni symud tuag at reoleiddio. Felly, dyna'r ateb i'ch pwynt cyntaf. Y cyngor a roddwyd i mi yr wythnos hon yw'r cyngor rwyf wedi bod yn aros amdano ynghylch rheoleiddio, ac yn sicr, rwyf wedi rhoi amser ac ystyriaeth drylwyr iawn iddo, oherwydd fel y dywedaf, mae angen i ni gael hyn yn hollol iawn.

O ran eich ail bwynt, mae pob fferm yn wahanol, felly nid oes modd nodi'n union pa fesurau a fyddai'n berthnasol i fferm fynydd, er enghraifft. Rydych yn sôn am filoedd ar filoedd o bunnoedd pan nad ydym yn gwybod beth fydd ei angen ar bob fferm. Rwyf wedi dweud yn glir iawn y byddwn yn darparu rhywfaint o arian cyfalaf ychwanegol, ond nid er mwyn sicrhau bod ffermydd yn bodloni gofynion cyfreithiol. Felly, byddaf yn gwneud cyhoeddiad, yn sicr erbyn canol mis Chwefror, ac yn amlwg, yr Aelodau fydd y cyntaf i glywed.