Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Prif Weinidog ar goronafeirws a galwaf ar y Prif Weinidog, Mark Drakeford, i wneud ei ddatganiad.

Llywydd, yn y datganiad hwn byddaf yn rhoi gwybodaeth i Aelodau am y camau rydym ni wedi eu cymryd mewn ymateb i'r argyfwng coronafeirws ers cyfarfod diwethaf y Senedd.

Mewn un wythnos, mae Llywodraeth Cymru wedi gweithredu i roi mesurau mewn lle i atal pobl rhag cwrdd â’i gilydd ac felly i arafu lledaeniad y feirws. Ar yr un pryd, rydym yn gweithio'n ddyfal, ar draws y Llywodraeth, i helpu pobl a busnesau wynebu newidiadau sylfaenol sy'n effeithio ar bob rhan o'n cymdeithas. Rydym yn gwneud popeth posibl i gefnogi'r gwasanaeth iechyd a'r holl wasanaethau cyhoeddus eraill sy'n cefnogi pobl. Mae'r newidiadau hyn yn anodd ond maent yn angenrheidiol. Maen nhw'n achub bywydau.

Lywydd, mae lledaeniad coronafeirws yng Nghymru yn parhau i gyflymu. Dros yr wythnos ddiwethaf gwelwyd cynnydd sylweddol yn nifer y bobl sydd angen triniaeth ysbyty, a chynnydd pellach yn nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â'r clefyd. Ac eto, mae'n ffaith anochel ein bod yn dal i sefyll wrth odre'r mynydd sy'n ein hwynebu. Bydd y mesurau a roddwyd ar waith dros y pythefnos diwethaf yn arafu cyflymder y feirws, ond ni theimlir yr effaith honno ar unwaith. Bydd nifer y bobl yr effeithir arnynt a nifer y marwolaethau yn cynyddu ymhellach. Y peth allweddol o hyd yw y bydd popeth a wnawn gyda'n gilydd i arafu ac yna i wrthdroi'r duedd honno yn achub bywydau. Heddiw, rwyf am ganolbwyntio ar y materion sydd heb eu cynnwys yn y datganiadau sydd i'w gwneud gan fy nghyd-Aelodau, Vaughan Gething a Ken Skates.

Lywydd, yng Nghymru, mae grŵp COVID y Cabinet yn cyfarfod bob bore Mercher. Mae'n cael adroddiadau am y datblygiadau diweddaraf gan y prif swyddog meddygol, prif weithredwr GIG Cymru, y ganolfan cydgysylltu argyfyngau a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Er mwyn cydnabod y sefyllfa eithriadol o ddifrifol rydym yn ei hwynebu, rwyf wedi gwahodd arweinwyr y Ceidwadwyr Cymreig a Phlaid Cymru i ymuno â'r grŵp hwnnw. Rwy'n ddiolchgar iawn i Paul Davies ac i Adam Price am dderbyn y gwahoddiad. 

Mae gwaith trawsweinyddol yr wythnos hon wedi arwain hefyd at gytundeb ffurfiol drwy'r mecanwaith cymorth milwrol i awdurdodau sifil er mwyn i gymorth cynllunio logisteg gael ei ddarparu yng Nghymru. O ganlyniad, mae cymorth y lluoedd arfog bellach ar gael i'n canolfan cydgysylltu argyfyngau ac i wasanaethau cyhoeddus yn eu hymdrechion i ymladd y clefyd. Rwy'n ddiolchgar iawn am gyflymder a graddfa'r cymorth a roddir gan y lluoedd arfog yn awr.

Lywydd, pan gyfarfuom ddiwethaf, darparodd y Senedd gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil Coronafeirws Brys. Ers hynny mae wedi cwblhau ei daith drwy ddau Dŷ'r Senedd ac wedi cael Cydsyniad Brenhinol ar 25 Mawrth. Gwnaethom dynnu sylw yn ein memorandwm cydsyniad deddfwriaethol at welliannau y rhagwelem y byddent yn cael eu gosod. Gallaf gadarnhau bod y gwelliannau hyn wedi'u cynnwys yn y Bil terfynol.  

Ddydd Sul diwethaf, ar gyngor y prif swyddog meddygol fod coronafeirws yn fygythiad difrifol ac uniongyrchol i iechyd cyhoeddus yng Nghymru, gwneuthum ddatganiad ffurfiol i'r perwyl hwnnw er mwyn sbarduno pwerau dan Atodlen 22 o'r Ddeddf Coronafeirws. Mae'r pwerau hynny'n caniatáu cyhoeddi cyfarwyddiadau i gyfyngu ar ddigwyddiadau, y modd y mae pobl yn ymgynnull a'u lleoliad, a'r defnydd o bwerau i gau safleoedd neu gyfyngu ar fynediad trwy gyfarwyddiadau. Nid yw gwneud cyfarwyddyd yn galw am ddefnyddio ei bwerau, ond mae'n sicrhau, os bydd yr angen yn codi i wneud hynny, y byddwn eisoes wedi cymryd y camau rhagarweiniol sydd eu hangen i alluogi hynny i ddigwydd. Gwneuthum y datganiad ar y sail ragofalus honno.  

Lywydd, mae pwerau'r Ddeddf yn caniatáu i systemau gwneud penderfyniadau arferol gael eu haddasu ar gyfer yr amgylchiadau presennol. Ddydd Gwener diwethaf, cymeradwyais y cyfarwyddyd ymarfer a gyhoeddwyd ar y cyd ers hynny gan lywydd Tribiwnlysoedd Cymru a llywydd Tribiwnlys Adolygu Iechyd Meddwl Cymru. Mae cyfarwyddyd ymarfer yn caniatáu i'r tribiwnlys hwnnw barhau â'i waith hyd yn oed pan nad yw'n bosibl cynnal gwrandawiadau wyneb yn wyneb neu lle mae'r aelodau sydd ar gael yn brin. Yn ystod yr wythnos ddiwethaf, mae rheoliadau wedi'u pasio yng Nghymru i roi grym cyfreithiol i benderfyniadau a wneir i gau safleoedd gwyliau a gwersylla, hawliau tramwy cyhoeddus a mynediad i dir. Rydym hefyd wedi rhoi grym llawn i'r mesurau llawn a gyhoeddwyd ddydd Llun, 23 Mawrth.

Ar draws Llywodraeth Cymru, mae fy nghyd-Aelodau'n parhau i wneud y penderfyniadau ac i ddarparu'r cyngor sydd ei angen i gynorthwyo ein cyd-ddinasyddion ar yr adeg hynod anodd hon. Ar 26 Mawrth, ysgrifennodd Eluned Morgan at bob Aelod yn amlinellu'r camau a gymerwyd gan y Swyddfa Dramor a Chymanwlad i gynorthwyo gwladolion y DU sy'n dal i fod dramor. Rydym yn parhau i dynnu sylw at achosion dinasyddion Cymru mewn amgylchiadau heriol o'r fath.

Ddydd Gwener diwethaf, cyhoeddodd Julie Morgan ganllawiau newydd ar gyfer y rheini sy'n darparu gwasanaethau Teuluoedd yn Gyntaf a Dechrau'n Deg yn ystod y pandemig. Hyd yn oed yn yr amgylchiadau a wynebwn, ein nod o hyd yw cefnogi'r rhai sy'n wynebu'r risg fwyaf ac sy'n fwyaf agored i niwed drwy ba bynnag ddulliau diogel y gellir eu defnyddio. Ddydd Gwener hefyd, cyhoeddodd Jane Hutt gyllid newydd i gefnogi gwirfoddolwyr a grwpiau trydydd sector. Mae hynny'n cynnwys £24 miliwn ar gyfer sector gwirfoddol Cymru a £50 miliwn ar gyfer cynllun danfon bwyd yn uniongyrchol yng Nghymru ar gyfer y bobl fwyaf agored i niwed yng Nghymru. Mae dros 30,000 o wirfoddolwyr COVID-19 yng Nghymru ac rwy'n hynod ddiolchgar i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a'r cynghorau gwirfoddol sirol am bopeth y maent yn ei wneud yn eu partneriaeth â'n hawdurdodau lleol i gysylltu'r ymchwydd o wirfoddolwyr â'r tasgau sydd angen eu cyflawni.

O ran addysg, ers y penderfyniad i gau ysgolion a chanslo arholiadau'r haf hwn, rydym wedi gweithio'n gyflym i ddarparu gwybodaeth y gall fod ei hangen ar fyfyrwyr. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Kirsty Williams na fydd gofyn i fyfyrwyr blwyddyn 10 a 12, a oedd i fod i sefyll arholiadau yr haf hwn, sefyll yr arholiadau hynny yn nes ymlaen ac y bydd eu cymwysterau llawn yn cael eu darparu yn 2021. Mae dros 800 o ysgolion ledled Cymru wedi aros ar agor i gefnogi ein dysgwyr mwyaf agored i niwed a phlant gweithwyr hanfodol. Diolch i staff ysgolion am y gwaith y maent wedi'i wneud hyd yn hyn ac am y ffaith y bydd y mwyafrif o'r ysgolion hyn yn aros ar agor dros wyliau'r Pasg.

Lywydd, mae'r galwadau ar ein gwasanaethau cyhoeddus, ein busnesau a'n dinasyddion yng Nghymru yn enfawr. Fodd bynnag, y dasg gyffredin rydym oll yn gweithio arni yw achub bywydau. Rydym yn cyhoeddi ffigurau bob dydd bellach o farwolaethau o coronafeirws yng Nghymru, ond mae pob un o'r ffigurau hynny yn fab neu'n ferch i rywun, yn rhiant, neu'n nain neu daid i rywun. Gofynnir i bob un ohonom wneud yr hyn rydym yn ei wneud er mwyn lleihau'r golled honno a'r dioddefaint hwnnw, ac mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio'n gyfan gwbl ac yn llwyr ar y dasg honno.

[Anghlywadwy.]—ymuno â grŵp craidd COVID-19 y bore yma. Fel y dywedais wrth dderbyn y gwahoddiad, rwy'n hapus i gymryd rhan yn y trafodaethau hyn wrth gwrs ond fel y byddwch yn deall, rwy'n siŵr, os byddant yn ymyrryd â'r gwaith o graffu ar waith y Llywodraeth, bydd rhaid i mi ailystyried fy rôl yn eu mynychu.

Nawr, yr wythnos diwethaf, fe ofynnais i chi am ymdrechion Llywodraeth Cymru i ail-flaenoriaethu ei chyllid a chyhoeddi cyllideb frys yn dangos pa newidiadau ariannol oedd wedi cael eu gwneud yng ngoleuni'r argyfwng COVID-19. Gwnaethoch nodi y byddai Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cyllideb atodol a bod Gweinidogion yn gwneud dadansoddiad o'u portffolios i ganfod ym mhle y gellid dargyfeirio gwariant i ymateb i coronafeirws.

Nawr, nid yw cyhoeddiad Llywodraeth Cymru am yr £1.1 biliwn yn gynharach yr wythnos hon ond yn cynnwys 25 y cant o'i harian ei hun, gan fod y gweddill yn dod o gyllid Ewropeaidd a Thrysorlys y DU, ac felly, er mwyn argyhoeddi pobl Cymru fod Llywodraeth Cymru o ddifrif yn ail-flaenoriaethu ei chyllid mewn ymateb i'r argyfwng, mae angen inni weld mwy na 'busnes fel arfer' yn unig.

Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, mae hefyd yn hanfodol i Lywodraeth Cymru ailddosbarthu ei chyllid i sefydliadau trydydd sector lle gall wneud hynny fel bod y rhai sy'n ymateb i'r argyfwng ar flaen y ciw mewn gwirionedd pan ddaw'n fater o dderbyn cyllid gan y Llywodraeth. Felly, Brif Weinidog, a allwch ddweud wrthym pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno'r gyllideb atodol?

A gaf fi wneud yn siŵr nad yw Paul Davies wedi cwblhau ei gwestiynau?

Mae'n ddrwg gennyf. A allwch chi fy nghlywed i yn awr?

Gallaf.

O'r gorau. Iawn. Felly, fel roeddwn yn dweud, Brif Weinidog, a allwch ddweud wrthym felly pryd y byddwch yn cyflwyno'r gyllideb atodol hon? A yw Gweinidogion wedi cynnal yr adolygiadau ariannol hynny o'u portffolios i ganfod lle gellid blaenoriaethu cyllid yn well? Ac mewn perthynas ag arian grant y trydydd sector, a allwch gadarnhau bod y dyraniadau cyllid presennol, y cyfeirioch chi atynt yn eich datganiad y prynhawn yma, yn cael eu blaenoriaethu i adlewyrchu effaith yr argyfwng coronafeirws, fel bod y cynlluniau a'r gwasanaethau sy'n darparu cymorth hanfodol yn cael yr adnoddau priodol i gyflawni eu gwaith?

Diolch i Paul Davies am y cwestiynau hynny a diolch iddo am ymuno â grŵp coronafeirws y Cabinet y bore yma. Rwy'n gobeithio y bydd cael y wybodaeth ddiweddaraf sydd ar gael yn ein cynorthwyo i graffu ar weithgarwch y Llywodraeth, ac rwy'n fwy na pharod i barhau i drafod gydag arweinydd yr wrthblaid ynglŷn â sut y gall y fforwm hwnnw weithredu yn y ffordd y byddai ef a minnau'n hoffi iddo barhau i wneud.  

Mae'n iawn i ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi dechrau ar gyfres o adolygiadau o'r cyllidebau presennol drwy gydol yr wythnos diwethaf. Nid wyf yn credu'n bersonol ei bod hi'n deg disgrifio £1.1 biliwn a ryddhawyd o ymrwymiadau eraill fel 'busnes fel arfer'. Mae wedi galw am benderfyniadau anodd ym mhob rhan o'r Llywodraeth, ac mae hwnnw'n ymarfer rwyf wedi rhybuddio fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet y bydd yn rhaid inni ei ailadrodd sawl gwaith yn ystod yr argyfwng coronafeirws.

Yr wythnos diwethaf, canolbwyntiwyd ar refeniw er mwyn rhyddhau cymaint o refeniw ag y gallem at ddibenion coronafeirws. Byddwn yn cynnal ymarfer cyfochrog mewn perthynas â gwariant cyfalaf ar draws Llywodraeth Cymru. Unwaith eto, y nod yw rhyddhau cyfalaf o raglenni na allant fynd rhagddynt bellach yn y ffordd a fwriadwyd yn wreiddiol, a gallu ailgymhwyso'r adnodd hwnnw er mwyn ymateb i'r heriau rydym yn eu hwynebu.

Mae'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd yn bwriadu cwblhau'r rowndiau cyntaf hyn o drafodaethau dros yr wythnos neu ddwy nesaf, wedyn gallwn gynghori'r Pwyllgor Busnes ar yr amserlen y gobeithiwn ei dilyn mewn perthynas â dychwelyd i'r Cynulliad i reoleiddio'r materion hyn drwy gyllideb atodol gyntaf.

Bydd yr Aelodau wedi gweld, fel y dywedais, fod £24 miliwn eisoes wedi'i glustnodi ar gyfer y sector gwirfoddol a'r trydydd sector. Gwneir hynny er mwyn cydnabod yn llawn y rhan y maent yn ei chwarae, fel y dywedodd Paul Davies, yn symud i flaen yr ymateb ledled Cymru i'r argyfwng coronafeirws, o ran yr ymdrech wirfoddol drwy ryddhau pobl ar gyfer dyletswyddau newydd a thrwy gryfhau'r ymateb y gallant ei wneud ar lefel gymunedol, a bwriadwn barhau i gefnogi'r sector yn y gwaith hwnnw.

Brif Weinidog, yn ogystal ag ail-flaenoriaethu cyllid y Llywodraeth, mae'n gwbl hanfodol fod y Llywodraeth yn mynd i'r afael ar frys â'r ffordd orau o gefnogi ac amddiffyn y mwyaf agored i niwed yng Nghymru rhag bygythiad coronafeirws. Gwn fod eich datganiad yn cyfeirio at gymorth i bobl sy'n agored i niwed, ac rwy'n falch fod rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud, ond a allwch ddweud wrthym pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i ganiatáu i bobl gofrestru eu hunain ar gyfer cael cymorth ychwanegol yng Nghymru, a sut y mae'r cynllun hwnnw'n cael ei hyrwyddo, fel bod unrhyw un sy'n teimlo bod angen cymorth ychwanegol arnynt yn gallu hysbysu'r awdurdodau priodol?

Nawr, mae yna bryderon hefyd y gall yr argyfwng coronafeirws arwain at bandemig o gam-drin domestig yn ôl sylfaenydd y sefydliad Stand Up to Domestic Abuse. Deallaf fod Llywodraeth Cymru yn edrych ar hyn, ond a allech ddweud ychydig mwy wrthym am y negeseuon a'r ymgyrchu cyhoeddus y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i dynnu sylw at y cymorth sydd ar gael i'r rheini sy'n byw gyda cham-drin domestig yn ystod y cyfnod hwn, a pha wersi a ddysgwyd o'r ffordd y mae gwledydd eraill ar draws y byd yn mynd i'r afael â cham-drin domestig ar hyn o bryd?

Bythefnos yn ôl, gofynnais i chi ynglŷn â'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y bobl sy'n hunanynysu yn awr yn gallu cael yr eitemau hanfodol y maent eu hangen yn rheolaidd, ac fe ddywedoch chi fod Gweinidogion y Llywodraeth yn gweithio'n agos gyda chydweithwyr yn yr awdurdodau lleol a chydweithwyr yn y trydydd sector. Mae hefyd yn hanfodol fod mwy yn cael ei wneud i annog gwirfoddolwyr i gamu i'r adwy a helpu i gefnogi'r GIG a chyrff eraill i wneud eu gwaith, yn ogystal â chwarae rhan bwysig yn danfon cyflenwadau hanfodol yn y gymuned. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae nifer y gwirfoddolwyr fesul y pen o'r boblogaeth yn is nag yn Lloegr, ac er y bu rhywfaint o ddryswch, mae'n bwysicach nag erioed fod ymdrechion yn cael eu gwneud i gynyddu'r niferoedd yma yng Nghymru.

Felly, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau brys y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gydag awdurdodau lleol ledled Cymru i ganfod faint o bobl sydd mewn perygl o beidio â chael y cyflenwadau hanfodol sydd eu hangen arnynt? A pha gamau pellach y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i helpu i gynyddu nifer y gwirfoddolwyr ledled Cymru er mwyn sicrhau y gallant helpu i gynorthwyo'r GIG a helpu i ddanfon cyflenwadau hanfodol i'r rhai sydd eu hangen?

Unwaith eto, diolch i Paul Davies am y rheini. O ran trais yn y cartref, mae'n iawn, wrth gwrs, fod y dystiolaeth sobreiddiol o fannau eraill a wynebodd yr argyfwng coronafeirws yn gynharach na ni yn dangos, pan fo pobl wedi'u cyfyngu i'w cartrefi eu hunain, nad yw gartref yn lle diogel i bawb ac i rai pobl, mae'n fan lle mae pobl yn wynebu risg wirioneddol. Heddiw, cyhoeddodd fy nghyd-Aelod Jane Hutt gyngor a chanllawiau newydd i'r sector sy'n dangos sut y gallwn wella gallu gwasanaethau sydd yno eisoes i ymateb, a cheisio eu teilwra i'r amgylchiadau y mae pobl yn eu hwynebu nawr.

Gwn fod ein cydweithwyr yn y gwasanaeth heddlu'n arbennig o effro i hyn i gyd. Roeddwn yn siarad gyda phrif gwnstabl yn gynharach y bore yma ynglŷn â'r mesurau y maent yn eu rhoi ar waith i geisio gwneud yn siŵr, lle mae troseddau'n cael eu cyflawni—ac mae gweithred o drais yn y cartref yn drosedd—y bydd yr heddlu'n ei thrin yn y ffordd honno'n union ac yn ymateb yn y ffordd y byddem yn ei ddisgwyl.

Fel y bydd yr Aelodau'n cydnabod, pan fydd pobl wedi'u cyfyngu i'w cartrefi am resymau da'n ymwneud â coronafeirws, yr her yw nad yw rhai o'r ffyrdd y gallant dynnu sylw eraill at bethau sy'n digwydd yn eu bywydau ar gael iddynt mwyach, ac rydym yn edrych i weld beth sydd wedi digwydd mewn mannau eraill i weld a oes unrhyw wersi y gallwn eu dysgu wrth barhau i wneud y gwasanaethau sydd gennym eisoes ar lawr gwlad mor effeithiol ag y gallant fod o dan yr amgylchiadau anodd hyn.

Roeddwn am gymryd y cwestiwn ynglŷn â'r rhai sy'n agored i niwed a'r rhai sy'n hunanynysu gyda'i gilydd, oherwydd mae'n wirioneddol bwysig inni fod yn glir fod yna ddau gategori gwahanol o bobl yma. Mae'r prif swyddog meddygol wedi ysgrifennu at 81,000 o bobl i ddweud bod eu cyflwr iechyd mor sylweddol fel y dylent aros yn eu cartrefi am 12 i 16 wythnos, ac na ddylent fynd allan o gwbl ac y dylent fod wedi'u hynysu'n wirioneddol oddi wrth eraill a allai beri niwed iddynt fel arall.

Dyna'r bobl rydym yn cynnig danfon bwyd at garreg eu drws, lle nad oes ganddynt unrhyw ffordd arall lle gellir dod â bwyd iddynt. Bydd gan y rhan fwyaf o'r bobl hyn deuluoedd a chyfeillion yn barod, ac maent yn debygol o fod yn defnyddio gwasanaethau presennol, a byddant yn gallu dibynnu ar y rhwydweithiau hynny i'w cynorthwyo. Ond i'r rhai na allant wneud hynny, rydym wedi rhoi system ar waith i fynd â bwyd i ddrysau pobl—lle mae'n iawn inni wneud hynny—i'w cynnal drwy'r wythnosau i ddod. Nid yw'r system honno'n addas i bawb. Mae rhai pobl yn rhy agored i niwed i allu codi'r bocs bwyd o garreg eu drws hyd yn oed. Yn yr amgylchiadau hynny, rydym yn trefnu, drwy ein cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol, i fwyd gael ei gludo o'u canolfannau gan wirfoddolwyr i bobl sydd angen gwasanaeth mewn gwahanol fath o ffordd.

Wrth gwrs, ceir grŵp llawer mwy o bobl sy'n agored i niwed: pobl dros 70 oed, menywod beichiog, pobl sydd â chyflyrau sy'n bodoli eisoes, ac yn y blaen. Nid yw'n ofynnol iddynt aros gartref yn yr un ffordd yn union. Bydd llawer o'r rheini'n bobl a all ymweld â'r siop eu hunain i gael cyflenwadau bwyd, ond rydym yn gweithio gydag archfarchnadoedd, o ran y gwasanaethau a ddarparant, y gwasanaethau sy'n danfon nwyddau i gartrefi pobl, i weld sut y gallem nodi pobl yn y grŵp hwnnw hefyd, pan fyddwn wedi gorffen ymdrin â'r grŵp diogelu, er mwyn rhoi rhywfaint o flaenoriaeth iddynt hwy o ran gwasanaethau sy'n danfon nwyddau i'r cartref. Ceir rhai heriau data yn gysylltiedig â sicrhau bod gwybodaeth bersonol pobl ar gael i archfarchnadoedd yn y ffordd honno, ond mae atebion i hynny'n cael eu dyfeisio.

O ran gwirfoddolwyr, wrth gwrs, roeddem yn dechrau o sylfaen lawer uwch yng Nghymru. Mae Cymru bob amser wedi meddu ar nifer uwch a mwy cadarn o wirfoddolwyr na rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae gennym 30,000 o bobl ychwanegol sydd wedi camu i'r adwy yn yr argyfwng coronafeirws. Maent yn dod drwy Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, maent yn dod drwy'r cynghorau gwirfoddol, ac mae gwaith broceriaeth i'w wneud er mwyn sicrhau bod eu cynigion o gymorth yn cael eu cysylltu â'r rhai sydd ei angen. Wrth gwrs, rydym yn awyddus i ragor o bobl gamu i'r adwy oherwydd, wrth i'r clefyd waethygu, bydd hyd yn oed pobl sydd wedi gwirfoddoli—bydd nifer o'r bobl hynny eu hunain yn methu cyflawni'r dyletswyddau gwirfoddoli hynny. Felly, y cyngor gorau i bobl sy'n dymuno gwirfoddoli yng Nghymru yw mynd i wefan CGGC. Mae'n broses syml iawn: gallwch gofrestru eich parodrwydd i helpu, ac fe gewch eich cysylltu yn eich ardal â'r bobl sydd angen yr help hwnnw.

A gaf i ddechrau trwy estyn cydymdeimladau dwys i'r rhai sydd wedi colli aelodau o'r teulu a chyfeillion yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac estyn dymuniadau gorau i'r rhai sy'n sâl ar hyn o bryd, a diolch i bawb sydd yn gofalu amdanon ni i gyd yn y cyfnod hynod anodd yma? A gaf i ddiolch hefyd i chi, Brif Weinidog, am estyn gwahoddiad i fi ymuno gyda'r grŵp COVID cenedlaethol rŷch chi wedi cyfeirio ato fe ynghynt?

A gaf fi ddechrau drwy ofyn rhai cwestiynau ynglŷn â phrofion? A all y Prif Weinidog gadarnhau, yn groes i beth y mae'r cwmni sy'n gysylltiedig â'r cytundeb a chwalodd yn ddiweddar, sef Roche, yn ei honni o leiaf, fod cytundeb ysgrifenedig wedi'i gadarnhau gyda Llywodraeth Cymru i ddarparu 5,000 o brofion y dydd? Ai'r hyn a ddeallwch yw mai'r catalydd a  barodd i'r cytundeb fethu oedd cytundeb tebyg gyda Public Health England? Os yw hynny'n wir, pa hyder sydd gennych yn Public Health England—sydd, rwy'n credu, wedi cyflawni lefel is o brofi hyd yma na Chymru, pro rata—i gaffael ar ein rhan yn awr? A fyddwn yn dal i gyrchu ein capasiti ein hunain yn annibynnol o ran profion, yn ychwanegol at unrhyw beth a wneir ar sail gydgysylltiedig yn y pedair gwlad? A yw'r Llywodraeth, er enghraifft, wedi cysylltu â phrifysgolion Cymru, neu a yw prifysgolion Cymru wedi cysylltu â'r Llywodraeth, i weld a ellid defnyddio eu capasiti labordy i gynyddu lefelau profion yng Nghymru?

O ran cyfarpar diogelu personol, a allwch gadarnhau y bydd y llinell gymorth frys rydych wedi'i chreu ar gyfer pobl sy'n pryderu ynglŷn â chael cyfarpar diogelu personol ar gael i'r cyhoedd ar gyfer gweithwyr gofal a nyrsys unigol ac aelodau eraill o staff, fel y mae yn Lloegr? Dywedir wrthyf fod awdurdodau lleol sydd â phryderon ynglŷn â chyflenwad cyfarpar diogelu personol yn cael cyngor ar hyn o bryd i beidio â chaffael eu stociau eu hunain o gyfarpar diogelu personol. A allwch gadarnhau, serch hynny, eu bod yn rhydd i wneud hynny os dymunant? Yn achos gweithwyr gofal sy'n mynd i mewn i gartrefi pobl, oni ddylid eu cynghori i wisgo cyfarpar diogelu personol fel mater o drefn i ddiogelu eu hunain, ond hefyd er mwyn osgoi trosglwyddo'r feirws i'r henoed a grwpiau eraill sy'n agored i niwed?

Yn olaf, Brif Weinidog, ar waith adeiladu, mae Llywodraeth yr Alban wedi cyhoeddi cyfarwyddiadau ar gyfer dod â'r holl waith adeiladu nad yw'n hanfodol i ben ar hyn o bryd. Mae gennych bŵer i wneud yr un peth yma yng Nghymru, pam nad ydych chi wedi gwneud hynny?  

A gaf i ddweud, i ddechrau, fy mod i'n cytuno â beth ddywedodd Adam Price pan oedd e'n cydymdeimlo â phobl sydd wedi colli pobl oherwydd coronafeirws? Rŷm ni gyd, heddiw, yn meddwl am y cyn-Aelod Cynulliad Bill Powell a'i deulu ef hefyd.

Bydd Vaughan Gething yn ymdrin yn fanylach â materion sy'n ymwneud â'r gwasanaeth iechyd, Lywydd, ond o ran y profion, a gaf fi ddweud fy mod yn credu bod ymagwedd gydgysylltiedig ar draws pedair gwlad y Deyrnas Unedig yn ymagwedd synhwyrol yma? Nid ydym am gystadlu â'n gilydd am adnoddau prin. Mae Adam Price yn iawn i ddweud ein bod wedi gweld lefel uwch o brofi yng Nghymru nag ar draws y ffin yn ddiweddar. Ond mae gweithio gyda chydweithwyr yn yr Alban, Gogledd Iwerddon a Lloegr, yn sicrhau rhywfaint o gadernid yn y system. Nid yw'n ein hatal rhag chwilio am gyflenwadau ein hunain, ond mae hyn yn gystadleuol iawn, fel y bydd yr Aelodau'n deall. Credaf fod gweithio gyda'n gilydd o fudd i Gymru a'n cyfeillion a'n cydweithwyr mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig hefyd.

O ran cyfarpar diogelu personol, yn sicr gall awdurdodau lleol sicrhau cyflenwadau eu hunain os mai dyna y credant eu bod eisiau ei wneud. Ond unwaith eto, ni fyddent eisiau cystadlu yn erbyn ei gilydd mewn marchnad, oherwydd bydd hynny'n sicr yn gyrru'r farchnad i gyfeiriad y cyflenwyr yn hytrach na'r bobl sydd ei hangen.

Nid wyf yn meddwl ein bod yn cynllunio, ar hyn o bryd, i wneud y rhif hwnnw'n rhif cyhoeddus. Yr hyn y dylai rhywun yn y gwasanaeth iechyd neu ofal cymdeithasol sydd â phryderon am gyfarpar diogelu personol ei wneud yw rhoi gwybod am hynny drwy eu sefydliad ac i'r sefydliad ddefnyddio'r rhif hwnnw. Pe bai'r rhif ar gael i bawb, rwy'n credu mai'r risg yw y byddai'n ein rhwystro rhag sicrhau bod cyfarpar diogelu personol yn cyrraedd y mannau lle mae ei angen fwyaf, yn hytrach na'r system sydd gennym, lle mae pobl sy'n gallu gweld rhwystrau ar lawr gwlad yn rhoi gwybod i'w sefydliad, ac yna mae'r sefydliad yn datrys y broblem drwy fod mewn cysylltiad drwy'r llinell.

O ran gwaith adeiladu, rwy'n deall bod Llywodraeth yr Alban wedi cyhoeddi canllawiau. Nid cyfarwyddyd ydyw, ond arweiniad. Roeddem mewn trafodaethau gyda Llywodraeth yr Alban ar hyn ddoe a byddwn yn cynnal trafodaethau â hwy eto yfory. Credaf mai'r hyn rydym yn ymgodymu ag ef yw dod o hyd i ffordd o ymdrin â safleoedd adeiladu lle nad yw'r ymarfer yn ddiogel, lle nad yw pobl 2 fetr ar wahân, gan sicrhau ar yr un pryd nad ydym yn rhwystro gwaith adeiladu hanfodol sydd ei angen arnom at ddibenion cyhoeddus: datblygiad Ysbyty Athrofaol y Grange; y gwaith sy'n digwydd yn Sir Gaerfyrddin mewn perthynas â pharatoi canolfannau hamdden; y gwaith sy'n mynd rhagddo yn Rhondda Cynon Taf a Chonwy i ymateb i bobl sydd wedi dioddef lifogydd yn eu cartrefi; a gwneud yn siŵr fod gwaith yn cael ei wneud i atal llifogydd yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Mae dod o hyd i ffordd gyfreithiol o nodi'r pethau rydym eisiau eu parhau a'r pethau nad ydym eisiau eu parhau wedi bod yn heriol—rydym yn trafod hyn gyda Llywodraeth yr Alban i weld a allwn gydweithio ar y mater.  

Pan fo rhywbeth yn gyfrinachol, yn amlwg mae hynny'n gwneud craffu ac atebolrwydd yn anos ac rwy'n credu ei fod hefyd yn erydu ymddiriedaeth y cyhoedd os nad oes gennych dryloywder llwyr. Felly, o ystyried bod y Llywodraeth wedi dewis dweud wrthym am y cytundeb yn chwalu gyda'r cyflenwr hwn, a gaf fi ofyn i'r Prif Weinidog unwaith eto, a ydych yn barod i gadarnhau mai Roche yw'r cwmni, ac os nad Roche yw'r cwmni, pwy arall ydyw? Ac yn benodol, a allwch chi ateb yr awgrym a glywais gan sawl ffynhonnell yng Nghymru, a sawl ffynhonnell y tu allan i Gymru, mai un o'r rhesymau pam y chwalodd y cytundeb gyda Llywodraeth Cymru oedd oherwydd cytundeb cyfochrog gyda Public Health England? Nawr, naill ai mae hynny'n wir neu nid yw'n wir, ac mae'n achosi llawer o bryder a rhywfaint o ddicter mewn rhai mannau. Os nad yw'n wir, dylech roi diwedd ar y sïon hynny yn awr, Brif Weinidog, drwy ddweud hynny, neu o leiaf ddweud wrthym beth rydych yn ei wybod ynglŷn â pham y chwalodd y cytundeb.

Lywydd, mae gennym gytundeb; roeddem yn credu mai'r cytundeb oedd un a oedd gennym—. Mae'n ddrwg gennyf, rwyf newydd gael gwybod na wnaethoch glywed dechrau'r cyfraniad hwnnw. Felly, roedd gennym gytundeb; roedd yn gytundeb a oedd gennym; roedd y cytundeb gyda Roche. Rydym o'r farn ei fod yn gytundeb y dylid bod wedi'i anrhydeddu. Bellach, mae gennym fynediad at gyflenwad o brofion gan gonsortiwm o gyflenwyr a fydd yn rhoi cynnydd sylweddol inni yn nifer y profion a gynhelir yma yng Nghymru. A bod yn onest, rwy'n credu mai'r hyn y mae cleifion ei eisiau yw sicrwydd y bydd profion ar gael, y bydd staff yn gallu cael eu profi a mynd yn ôl i'r gwaith, ac nid wyf yn credu mai'r peth pwysicaf i'r rheini sydd angen cael eu profi yw'r manylion ynglŷn â sut y daeth hynny i fod. Maent eisiau gwybod ei fod yno a'i fod ar gael, ac ar gael mewn niferoedd mwy, a gallwn fod yn hyderus o hynny.

Diolch am eich datganiad, Brif Weinidog, a fy nghydymdeimlad hefyd â phawb sydd wedi colli anwyliaid i'r clefyd dychrynllyd hwn. Mae'r newyddion hefyd mai bachgen 13 oed heb unrhyw broblemau iechyd amlwg yw'r ieuengaf i farw o'r clefyd hwn yn ategu difrifoldeb y pandemig. Bob dydd gwelwn pa mor gyflym y mae'r sefyllfa'n newid, ac yn wir, ers eich diweddariad diwethaf i'r Siambr mae nifer y bobl sydd wedi'u heintio'n fyd-eang wedi dyblu. Yma yng Nghymru, er gwaethaf mesurau llym, mae'r clefyd yn parhau i ledaenu'n eang. Rwy'n ddiolchgar am y gwaith sy'n cael ei wneud gan eich Llywodraeth i gadw pob un ohonom yn ddiogel, ac i ddarparu diweddariadau rheolaidd i ni a'n hetholwyr.

Felly, Brif Weinidog, mae ein staff yn y GIG sydd ar y rheng flaen yn y frwydr yn erbyn COVID-19 yn haeddu ein diolch diffuant, a hynny'n gwbl briodol, ac ar ôl inni ddod allan o'r argyfwng hwn, mae'n rhaid inni edrych ar opsiynau i'w gwobrwyo am eu anhunanoldeb wrth ein gwarchod ni ac achub bywydau. Fodd bynnag, nid staff y GIG yw'r unig rai sy'n haeddu ein canmoliaeth a'n cefnogaeth. Mae staff mewn cartrefi gofal hefyd ar y rheng flaen, ac maent hwythau hefyd yn wynebu prinder o gyfarpar diogelu personol. Mae hefyd wedi'i ddarlledu y bore yma nad yw cartrefi gofal bellach yn gallu cael nwyddau wedi'u danfon ar gyfer y bobl yn y cartrefi gofal hynny, sydd unwaith eto yn golygu bod staff yn gorfod mynd allan i siopa gan eu rhoi mewn perygl o ddal COVID-19. Felly, Brif Weinidog, pa sicrwydd y gallwch ei roi i'r sector gofal cymdeithasol y byddant yn cael y cyfarpar diogelu personol sydd ei angen i gefnogi staff? Ac o ran cydnabyddiaeth, rwy'n croesawu'r ffaith bod staff y GIG yn cael teithio am ddim ar drafnidiaeth gyhoeddus. Brif Weinidog, a yw hyn hefyd yn cynnwys staff gofal cymdeithasol?

Yn ychwanegol at staff iechyd a gofal cymdeithasol, mae'n rhaid i ni gydnabod yr ymdrechion a wneir gan swyddogion yr heddlu, diffoddwyr tân, staff carchardai, yn ogystal â'r rhai sy'n gwirfoddoli eu gwasanaethau i'r sector cyhoeddus cyfan. Ond nid y sector cyhoeddus yn unig; gwneir pob ymdrech ar draws y sector preifat i sicrhau bod gennym ffordd o gael hanfodion bywyd. Felly, yn anffodus, er gwaethaf eu hymdrechion gorau, nid yw pawb yn gallu cael nwyddau wedi'u danfon gan archfarchnadoedd, fel y nodais.

Ac mae nifer o etholwyr nad yw'r GIG yn ystyried eu bod yn eithriadol o agored i niwed wedi cysylltu â mi, ac eto, oherwydd anableddau amrywiol, nid ydynt yn gallu mynd i siopa drostynt eu hunain. Felly, cyn yr argyfwng, roedd yr etholwyr hyn yn dibynnu'n llwyr ar gael nwyddau wedi'u danfon gan archfarchnadoedd. Felly, gan fod y slotiau danfon nwyddau bellach yn cael eu cadw gan etholwyr, mae fy etholwyr yn wynebu dewis anodd rhwng llwgu neu chwarae rwlét Rwsiaidd gyda feirws hynod heintus. Brif Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU? Sylwaf eich bod wedi cael trafodaeth gyda Llywodraeth y DU am bersonél milwrol, ond rwy'n gofyn a yw hynny'n cynnwys danfon nwyddau i bobl fel y rhain? Po hwyaf y bydd yr argyfwng yn parhau, y mwyaf o effaith a gaiff ar y rhai mwyaf agored i niwed yn y gymdeithas.

Pa asesiad a wnaethpwyd o effeithiolrwydd y mesurau rheoli presennol, ac a yw'r model y mae Llywodraeth Cymru yn dibynnu arno yn gwneud unrhyw asesiad i weld a fyddai mesurau rheoli byrrach a mwy caeth yn well na mesurau rheoli llacach a mwy hirdymor?

Ac yn olaf, Brif Weinidog, rydym yn mynd i mewn i gam mwyaf tyngedfennol y pandemig hwn, sy'n rhoi straen aruthrol ar bawb sy'n ymwneud â diogelu'r cyhoedd. Fodd bynnag, rhaid i ni sicrhau ein bod yn blaen-gynllunio, yn hytrach nag ymateb yn unig i ddigwyddiadau wrth iddynt ddatblygu. Brif Weinidog, a allwch chi amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i olrhain cysylltiadau pan fydd gennym ddigon o gapasiti i gynnal profion yn y system? Credir bod GIG Lloegr yn gweithio ar ap i helpu gydag olrhain cysylltiadau. Byddai'r ap yn olrhain lleoliadau a chysylltiadau ac yn ei gwneud hi'n bosibl rhybuddio ar unwaith, pe bai rhywun rydych wedi bod mewn cysylltiad â hwy yn datblygu symptomau COVID-19. Brif Weinidog, pa rôl y mae Llywodraeth Cymru yn ei chwarae yn cynllunio'r cam hwn, a pha gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau na fydd pethau o'r fath yn tarfu ar ein hawliau sifil?

Diolch unwaith eto, Brif Weinidog, ac os gwnaiff pawb ohonom wrando ar y cyngor meddygol, dylem drechu'r clefyd hwn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Diolch. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Diolch i Caroline Jones am y cwestiynau hynny; fe geisiaf eu hateb mor gyflym ag y gallaf. O ran cyfarpar diogelu personol ar gyfer staff gofal, maent yn rhan o'r trefniadau cyflenwi ar gyfer cyfarpar diogelu personol, a chafodd cryn dipyn o gyfarpar diogelu personol ei ryddhau i gartrefi gofal yng Nghymru ddydd Llun a dydd Mawrth yr wythnos hon—pecyn o gyfarpar diogelu personol yn mynd yn uniongyrchol i bob cartref gofal preswyl yng Nghymru. Os oes cartrefi gofal yn ei chael hi'n anodd cael bwyd, mae Menter a Busnes, sefydliad cynghori sydd gennym yng Nghymru, yn cysylltu â chartrefi gofal i roi cymorth iddynt gyda hynny.

Nid yw teithio am ddim ar drafnidiaeth gyhoeddus yn cynnwys staff gofal cymdeithasol, a hynny am resymau ymarferol yn unig: mewn trafodaethau â'r sector, teimlwyd bod yr anhawster i adnabod pobl wrth iddynt fynd ar fws, a'r cyfrifoldeb y byddai hynny'n ei roi ar yrrwr y bws i wneud y mathau hynny o benderfyniadau, yn rhy drwm ac ni allem wneud hynny.

O ran darparu cyflenwadau o nwyddau ar gyfer pobl nad ydynt yn cael eu gwarchod ond sydd er hynny yn agored i niwed, rwy'n sicr yn gobeithio nad yw'r math o ddewis a awgrymodd Caroline Jones, ac rydym yn cynghori pobl sydd yn y sefyllfa honno i gysylltu â hyb eu hawdurdod lleol, oherwydd dyma'n union y math o beth rydym yn gobeithio y gallai'r gwirfoddolwyr rydym wedi'u nodi gynorthwyo ag ef.

Ar y gwaith modelu, yn sicr, mae gallu gan y gwaith modelu i gyferbynnu effaith gwahanol gyfnodau o amser ar ba gyfyngiadau ar fywydau normal pobl y byddai angen eu rhoi ar waith. Mae'r Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau'n cyfarfod yn rheolaidd—bydd yn cyfarfod eto yr wythnos hon—i edrych ar y modelau hynny ac i roi cyngor i ni.

Ar olrhain cysylltiadau, mae'r cyfyng-gyngor yn union fel y cyfeiriodd Caroline Jones ati ar ddiwedd ei chyfraniad, sef ein bod eisiau gallu olrhain cysylltiadau, ond nid ydym eisiau gwneud hynny yn y ffordd y mae wedi cael ei wneud mewn rhai gwledydd eraill, lle mae'n orfodol, a lle mae eich symudiadau a'ch ymddygiad personol yn cael eu casglu gan y wladwriaeth a'u defnyddio yn y ffordd honno. Byddai'n rhaid iddo fod ar gael i bobl sy'n dewis cyfrannu eu data yn y ffordd honno, a'i ddefnyddio wedyn er eu diogelwch eu hunain. Ond yn y math o gymdeithas ydym ni a'r math o gymdeithas rydym ni'n dymuno bod, y person sy'n berchen ar y data a fyddai'n penderfynu yn ei gylch ar y pwynt hwn; hynny yw, chi, fi a phob un ohonom yn unigol, yn hytrach na bod hynny'n cael ei wneud ar sail orfodol, wedi'i drefnu drwy'r Llywodraeth.

A gaf fi ddechrau drwy gofnodi fy niolch diffuant i staff y GIG yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan a staff yr awdurdod lleol? Bydd yr Aelodau wedi gweld ein bod wedi bod ynghanol yr argyfwng yng Nghymru, ac rwy'n wirioneddol ddiolchgar i bawb, ac rwy'n cynnwys pobl fel ein gweithwyr siopau, sy'n cefnogi pawb yn y gymuned.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau i'r Prif Weinidog, roedd y cyntaf yn ymwneud â mynediad at siopa ar-lein. Fel y gŵyr y Prif Weinidog, mae etholwyr wedi codi hyn gyda mi droeon oherwydd y penderfyniad i fwrw ymlaen ar sail Lloegr yn unig â chynllun cofrestru ar gyfer siopwyr sy'n agored i niwed. Clywais yr hyn a ddywedoch chi mewn ymateb i Paul Davies am y camau sy'n cael eu cymryd i ddatrys hyn. Rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol fod y mater yn cael ei ddatrys, oherwydd, er mor ddefnyddiol yw parseli bwyd, bydd llawer o bobl eisiau gwneud eu siopa eu hunain ar-lein. Felly, a allwch chi roi rhyw fath o amserlen ar gyfer pryd rydych yn disgwyl y bydd system debyg i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr ar hyn o bryd ar waith yng Nghymru?

Hoffwn egluro—rydych wedi cyfeirio at hybiau'r awdurdodau lleol—os oes pobl nad ydynt yn y grŵp sy'n agored iawn i niwed, ond na allant, am ryw reswm, ddod o hyd i rywun i'w helpu i siopa ac efallai eu bod yn aros adref gyda symptomau neu beth bynnag, a ydych yn disgwyl y bydd awdurdodau lleol yn rhoi cymorth i'r bobl hynny os nad ydynt ar y rhestr ar gyfer parseli bwyd?

Wedyn, roeddwn eisiau gofyn ychydig o gwestiynau am blant a phobl ifanc agored i niwed. Rwy'n sôn am blant a phobl ifanc agored i niwed yn yr ystyr ehangach, p'un a ydynt yn yr ysgol, p'un a ydynt yn agored i niwed oherwydd materion diogelu neu oherwydd problemau iechyd. Hoffwn ofyn pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod anghenion plant agored i niwed yn cael eu monitro'n ofalus drwy gydol y broses hon. Rydym yn gwybod nad yw gartref yn lloches i rai plant, ac mae angen i ni wneud yn siŵr nad yw'r plant hyn yn llithro drwy'r rhwyd.

Ac yna mae fy nghwestiwn olaf i'r Prif Weinidog yn ymwneud â'r gwaith rhagorol sy'n parhau i gefnogi teuluoedd gweithwyr allweddol a rhai o'n plant agored i niwed mewn safleoedd ysgol. Unwaith eto, diolch i'r holl bobl sy'n helpu gyda hynny. A gaf fi ofyn i'r Prif Weinidog am rywfaint o sicrwydd ynglŷn â pha mor gynaliadwy fydd y trefniadau hynny wrth symud ymlaen, yn enwedig wrth i'r epidemig gyrraedd ei anterth? Diolch.

[Anghlywadwy.]—am ein cydweithwyr yng Ngwent yn y gwasanaeth iechyd a'r gwasanaethau cyhoeddus ehangach yno am bopeth y maent yn ei wneud, ac maent ar flaen y gad yn yr epidemig yng Nghymru. Rydym yn meddwl llawer amdanynt.

O ran siopa ar-lein, rydym yn trafod gydag archfarchnadoedd. Mae Lesley Griffiths, fy nghyd-Aelod, wedi cael trafodaethau gyda hwy yr wythnos hon ac rydym yn mynd i barhau i wneud hynny. Y peth cyntaf y dylid ei wneud yw sicrhau bod unigolion sy'n cael eu gwarchod, nad ydynt yn gallu ac na ddylent adael eu cartrefi eu hunain am gyfnod estynedig, yn dod yn gyntaf. Os oes pobl y tu allan i'r grŵp hwnnw mewn sefyllfa debyg, lle nad oes ganddynt deulu na ffrindiau na rhwydweithiau eraill y gallant ddibynnu arnynt, yna defnyddio hyb yr awdurdod lleol fel system glirio i roi gwirfoddolwyr mewn cysylltiad â hwy yw'r cam nesaf iddynt.

A gaf fi adleisio'r hyn a ddywedodd Lynne Neagle am blant agored i niwed? Ceir sbectrwm eang iawn o bobl sy'n agored i niwed, fel y dywedodd, o ymdrechion sinistr ac ofnadwy iawn gan bobl sy'n camfanteisio ar blant i ddefnyddio'r argyfwng hwn fel ffordd o gyflawni eu ffyrdd o ymddwyn, i blant y mae eu teuluoedd yn cael trafferth gofalu amdanynt yn y ffordd yr hoffent ei wneud. Felly, dywedais yn fy natganiad fod Julie Morgan wedi bod yn trafod gyda gwasanaethau Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf ac wedi rhoi canllawiau newydd iddynt er mwyn sicrhau ein bod yn defnyddio'r holl ddulliau diogel y gallwn eu defnyddio i sicrhau bod y teuluoedd hynny'n parhau i gael gwasanaeth, hyd yn oed yn ystod y cyfnod hynod anodd hwn.

Mae'r ysgol yn parhau i fod yn fan lle gall plant agored i niwed gael cymorth. Fel y gwn y bydd Lynne yn ei gofio, roedd ofn dros un penwythnos y byddai niferoedd mawr o blant yn mynd i'r ysgol, ac mewn gwirionedd tua 1 y cant o'r boblogaeth ysgol sydd yn yr ysgol heddiw. Nawr, mae'n rhaid i ni baratoi ar gyfer amgylchiadau a allai fod yn wahanol ar ôl y Pasg, lle bydd mwy o bobl yn sâl a mwy o bobl yn dibynnu ar y gwasanaeth hwnnw. Dyna pam ein bod yn cael trafodaethau gydag undebau athrawon a chydag awdurdodau lleol—gan werthfawrogi'r ymdrechion y maent eisoes yn eu gwneud yn fawr, ond mae'n rhaid i ni fod yn barod ar gyfer y ffordd y gallai fod angen addasu'r gwasanaeth ar ôl y Pasg os ydym yn wynebu amgylchiadau mwy heriol byth.  

Rwyf eisoes wedi ymestyn yr amser ar gyfer y datganiad hwn, ond rwyf am alw ar un neu ddau o siaradwyr eraill. Os gallaf gael cwestiynau ac atebion cryno, byddai hynny'n ddefnyddiol. Er mwyn tawelu meddyliau pawb, bydd pawb sy'n bresennol yn y Cyfarfod Llawn yn cael eu galw ar un pwynt yn ystod y prynhawn, ond nid o reidrwydd ar gyfer yr holl ddatganiadau y maent wedi gofyn am gael siarad amdanynt. Angela Burns.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Brif Weinidog. Mae gennyf ychydig o gwestiynau cyflym i'w gofyn i chi am eich datganiad. Rydych yn sôn wrth gwrs am y Ddeddf Coronafeirws a gwahanol Atodlenni iddi sy'n cael eu rhoi mewn grym, sef 8, 15, 10, rhannau amrywiol. A allech chi egluro sut rydych yn lledaenu hynny drwy awdurdodau lleol a thrwy gyrff priodol eraill a sicrhau y caiff darpariaethau newydd y Ddeddf eu cymhwyso'n briodol ar yr adeg gywir ac yn y modd cywir, heb fod yn rhy drwm, ond eto'n gwneud yr hyn sydd angen ei wneud, a sut rydych yn cael hynny allan?  

Roeddwn yn ddiolchgar iawn am eich ymyrraeth ar gyfer gorllewin Cymru yn enwedig, ond gwn fod gogledd Cymru wedi cael trafferthion gyda safleoedd gwersylla a charafanio a'r problemau a ddigwyddodd gyda phenwythnos gŵyl y banc. A allech chi amlinellu a oes gennych unrhyw offer yn eich arfogaeth i allu mynd i'r afael â bythynnod hunanddarpar, oherwydd mae nifer enfawr o dai gwyliau o hyd, yn enwedig yng ngorllewin Cymru, lle rydym yn dal i weld pobl yn dod am wyliau neu i hunanynysu?

Fy nhrydydd cwestiwn, a'r olaf, yw hwn: gan eich bod bellach wedi gweld y cyfan yn ei gyfanrwydd a'ch bod yn edrych ar draws holl ddeiliaid y portffolios a'r gwaith y maent yn ei wneud, a allwch chi roi syniad i ni lle credwch y gallai Cymru fod mewn perygl mawr o hyd, naill ai o ran diffyg cyfleusterau, diffyg offer, prinder staff—a oes unrhyw feysydd penodol y mae gennych bryderon penodol yn eu cylch?

Ac ar ddiwedd eich datganiad, Brif Weinidog, roeddech yn iawn i'n hatgoffa ni i gyd fod pob bywyd a gollir yn deulu sydd wedi torri a chalonnau sydd wedi torri, ac roeddwn eisiau rhannu gyda chi hefyd ac ategu eich cydymdeimlad â hwy. Mae fy meddyliau hefyd gyda phawb sy'n sâl, ac rwy'n hynod ddiolchgar i bawb sydd wedi dod ynghyd, o'r bobl rydym yn meddwl amdanynt ar unwaith, sef ein GIG a'n staff gofal cymdeithasol, ond hefyd yr arwyr di-glod, y cymunedau sydd wedi dod at ei gilydd, y gwasanaethau brys, y gyrwyr sy'n danfon nwyddau, y gweithwyr sy'n stacio silffoedd, y bobl sy'n cadw pethau i fynd. Bendith Duw arnynt, ac rwy'n talu teyrnged i bob un ohonynt.  

Lywydd, diolch i Angela Burns am ei chyfraniad, yn enwedig yr hyn a ddywedodd ar y diwedd. Roeddwn yn ymwybodol iawn yn fy natganiad ein bod yn defnyddio llawer o ffigurau, onid ydym? Rydym bob amser yn gofyn am ganrannau hyn a niferoedd y llall, ac rydym yn olrhain y ffigurau bob dydd, ond o ran y bobl sydd ar ben gwaethaf coronafeirws, mae pob un o'r bobl hynny'n rhywun a oedd yn bwysig iawn i rywun arall, ac ni ddylem golli golwg ar y gost ddynol honno wrth inni barhau i fynd i'r afael â'r holl heriau y mae'r clefyd hwn yn eu cyflwyno inni.  

Ar y Ddeddf, mae Angela Burns yn iawn; mae'n rhoi mathau gwahanol o bwerau i wahanol fathau o awdurdodau—mae gan Lywodraeth Cymru bwerau, mae gan awdurdodau lleol bwerau, mae gan yr heddlu, wrth gwrs, bwerau gorfodi, ac rwyf wedi cael trafodaethau y bore yma gyda phrif gwnstabl arweiniol Cymru yn y maes hwn, ac rwy'n llwyr gefnogi'r ffordd y mae heddluoedd yng Nghymru yn defnyddio'u pwerau. Maent yn eu defnyddio i addysgu a pherswadio, ac ni fyddant ond yn defnyddio eu pwerau gorfodi pan na fydd y pethau hynny'n gweithio. Ond lle mae gorfodaeth yn angenrheidiol, yna, yn yr un modd, rwy'n llwyr gefnogi ein gwasanaeth heddlu yn eu defnydd o'r pwerau hynny. Mae'r rhan helaethaf o'n cyd-ddinasyddion yn ymateb yn wych i'r hyn a ddisgwylir gennym. Pan fo ambell un yn methu ac yn rhoi pobl eraill mewn perygl, rydym yn dibynnu ar ein gwasanaethau heddlu i gadw'r gweddill ohonom yn ddiogel, ac rwy'n awyddus iawn i wneud yn siŵr eu bod yn gwybod bod ganddynt gefnogaeth Llywodraeth Cymru yn y gwaith anodd iawn y maent yn ei wneud.  

Mae rhan o hynny, wrth gwrs, yn ymwneud â llety hunanddarpar, a gofynnais am adroddiadau penodol dros y penwythnos, gan Heddlu Gogledd Cymru a thrwy Heddlu Dyfed-Powys, ynglŷn ag a oedd y gwasanaeth heddlu yn credu bod yna fewnlif pellach o bobl i'r ardaloedd hynny. Ar y cyfan, eu barn hwy yw bod y niferoedd yn isel, a'u bod yn troi rhai pobl yn ôl. A gadewch i ni fod yn glir iawn gyda phobl: nid yw taith i lety hunanddarpar yn daith hanfodol ac felly ni ddylai pobl fod yn gwneud hynny. Mae problem wahanol gyda phobl sydd yno'n barod a pha gamau y dylent eu cymryd, ond ni ddylai unrhyw bobl newydd feddwl bod hwn yn benwythnos da i ymweld â gogledd neu orllewin Cymru; nid dyna'r ffordd y llwyddwn i drechu'r feirws.  

O ran cwestiwn olaf Angela Burns, credaf mai'r pethau sy'n ein poeni yw'r pethau sy'n poeni gweddill y Deyrnas Unedig: lefelau salwch a hunanynysu ymysg staff allweddol ac a allwn lwyddo i gael cynifer â phosibl o'r bobl hynny yn ôl i'r rheng flaen; a oes gennym y cyflenwad o beiriannau anadlu y gallem fod eu hangen ar yr adeg y bydd fwyaf o'u hangen. Wrth i ni ddefnyddio ein stociau o gyfarpar diogelu personol—nid yw'n stoc ddiddiwedd; pa mor gyflym y gallwn ailstocio fel bod gennym fwy yno ar gyfer y dyfodol? Nid wyf yn credu mai mannau gwan yng Nghymru'n unig yw'r rheini. Rydym wedi dweud droeon, onid ydym, fod y Cynulliad wedi'i greu ar gyfer atebion Cymreig i broblemau Cymreig, ac nid yw coronafeirws yn broblem Gymreig; mae'n broblem fyd-eang. Yn ein cyd-destun ni, mae'n broblem i'r DU, ac mae'r pethau a wynebwn yn bethau a wynebir yn gyffredin ar draws ein gwlad yn ehangach.  

A gaf fi gytuno ag Angela Burns? Rwy'n credu bod Angela wedi dweud y cyfan dros bob un ohonom: rydym i gyd yn teimlo'r un peth, yn ddiolchgar i'r bobl sy'n gweithio a hefyd yn cydymdeimlo â'r rhai sy'n colli anwyliaid.

Fe fyddaf yn gryno iawn, oherwydd rwy'n gobeithio dod i mewn ar gwestiynau eraill i Weinidogion eraill. Yn gyntaf, prydau ysgol am ddim, Brif Weinidog. Gofynnais yr wythnos diwethaf am brydau ysgol am ddim, oherwydd mae llawer o unigolion sydd mewn amgylchiadau anodd yn awr, ac roeddent yn wreiddiol—neu efallai nad oedd eu plant yn cael prydau ysgol am ddim yn wreiddiol, ond oherwydd y sefyllfa, maent bellach wedi colli gwaith, maent bellach yn ddi-waith, ac felly byddant mewn sefyllfa bellach lle gallai eu plant fod â hawl i gael prydau ysgol am ddim. Ond nid yw'n glir eto pwy fydd yn awdurdodi'r sefyllfa honno. A allwch chi gadarnhau p'un ai'r penaethiaid a fydd â'r awdurdod i nodi'r plant ar gyfer prydau ysgol am ddim mewn amgylchiadau penodol, fel nad oes neb ar eu colled? Mae'r plant hynny mewn teuluoedd sydd mewn sefyllfaoedd anodd yn awr o ganlyniad i golli gwaith, diweithdra a diffyg arian, oherwydd efallai nad ydynt yn cael 80 y cant o'u cyflogau arferol. Mae gennyf etholwr a ddechreuodd ei waith ar 6 Mawrth, ar ôl rhoi'r gorau i'w swydd flaenorol ar 3 Mawrth. Gan nad oedd yn ei swydd bresennol ar 28 Chwefror, nid oes ganddo hawl i seibiant 80 y cant. Felly, mae gennym sefyllfaoedd amrywiol o ganlyniad. Mae angen inni wybod pwy fydd â'r awdurdod i edrych ar brydau ysgol am ddim ac i awdurdodi hynny.

O ran y sefyllfa mewn perthynas â seibiannau, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r Trysorlys i sicrhau na fydd neb yn cwympo drwy'r bwlch hwnnw? Oherwydd bydd yna unigolion, drwy'r pecyn rydych wedi'i gyhoeddi yr wythnos hon ar gyfer gweithwyr hunangyflogedig hefyd, ond mae yna bobl a allai fod wedi mynd yn hunangyflogedig yn y 12 mis diwethaf a fydd yn awr yn cwympo drwy'r bwlch ac yn edrych am ffyrdd o gael incwm—pobl, fel trydanwyr, sy'n gwneud gwaith mewn tai ac sy'n methu mynd i'r tai hynny i wneud y gwaith hwnnw bellach. Felly, sut rydym yn cael trafodaethau gyda'r Trysorlys i roi sylw i'r rhai sy'n cwympo drwy'r bylchau sy'n dal i fod yno ac a fydd felly'n wynebu sefyllfaoedd ariannol anodd? Mae gennyf lawer iawn o etholwyr yn y sefyllfa honno.

Ac yn olaf, rwyf am ofyn cwestiwn i chi am y gwaith dur—mae'n ddiwydiant pwysig, ymysg llawer o ddiwydiannau pwysig eraill yng Nghymru—a'r gadwyn gyflenwi i'r gwaith dur. Ni allwn fforddio cau'r ffwrneisi chwyth oherwydd, wedi iddynt gau, mae'n debyg na fydd y pen trwm yn ailgychwyn, a buasai honno'n ergyd enfawr i'n diwydiant. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod diwydiannau fel y gwaith dur yn gallu cynnal eu hunain yn ystod y cyfnod anodd hwn er mwyn sicrhau, pan ddaw hyn i gyd i ben, y byddant hwy a'u cadwyni cyflenwi yn dal yn weithredol ac yn hyfyw fel y gall economïau'r ardaloedd lleol hynny barhau i dyfu?  

Wel, Lywydd, diolch i David Rees am yr holl gwestiynau hynny. Ar brydau ysgol am ddim, mae'n iawn, mae'n hawl, ac yn fy marn i, dylai awdurdodau lleol ddefnyddio'r llwybrau arferol. Mae gan blant hawl i gael prydau ysgol am ddim bob amser mewn amgylchiadau arferol yn ystod y flwyddyn, a bydd gan bob awdurdod lleol broses ar gyfer gwirio amgylchiadau'r plant hynny a sicrhau eu bod cael yr hyn y mae ganddynt hawl iddo, a dylent ddefnyddio'r ffyrdd arferol y byddent yn trin unrhyw blentyn arall mewn unrhyw amgylchiadau eraill.

O ran rhoi gwybod i'r Trysorlys am y ffordd y mae'r cymorth y maent wedi'i gyhoeddi hyd yn hyn yn cael ei ddarparu ar lawr gwlad, mae yna gyfres o gyfleoedd i wneud hynny. Mae is-bwyllgorau COBRA yn cyfarfod bob dydd. Mynychais un ddoe, a rhan o'r cyfarfod hwnnw oedd cyfle i bobl adrodd yn ôl ar y ffordd y mae'r cynlluniau y mae'r Trysorlys wedi'u cyhoeddi yn gweithio ar lawr gwlad a lle mae bylchau'n ymddangos. Nid yw hynny, am un eiliad, yn gwarantu y bydd y Trysorlys yn ymateb i hynny i gyd, ond cwestiwn David Rees oedd, 'Beth rydym yn ei wneud i sicrhau eu bod yn gwybod amdanynt?', ac rydym yn defnyddio'r gwahanol gyfleoedd sydd gennym, ac mae gwybodaeth gan Aelodau'r Cynulliad yn arbennig o werthfawr i ni o ran gallu gwneud hynny'n rhan o'r ymarfer adborth.

Wrth gwrs, fel yr Aelod lleol dros Aberafan, mae'n gwbl ddealladwy y byddai David eisiau tynnu sylw at drafferthion y diwydiant dur. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru mewn trafodaethau parhaus gyda Tata ynghylch y ffwrnais chwyth, ynghylch yr heriau sy'n wynebu'r cwmni, a disgwylir y bydd fy nghyd-Aelod, Ken Skates, yn siarad ag uwch swyddogion gweithredol Tata ddydd Llun nesaf. Drwy gadw mewn cysylltiad mor agos ag y gallwn â'r cwmni, gan sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r gwahanol ffynonellau cymorth sydd ar gael iddynt, ond hefyd yr heriau y maent yn eu hwynebu, byddwn eisiau gwneud yr hyn rydym bob amser eisiau ei wneud fel Llywodraeth, sef cefnogi ein diwydiant dur yng Nghymru.

Diolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad a'r atebion y prynhawn yma.