Dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid yw eitem 6: ymchwiliad i broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb. A galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Llyr Gruffydd.

Cynnig NDM7426 Llyr Gruffydd

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Awst 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd dros dro. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, dwi'n falch iawn o allu cael y cyfle i agor y ddadl yma heddiw mewn perthynas, wrth gwrs, â'n hymchwiliad ni i broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb. Hoffwn ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad ni, ac, wrth gwrs, i'r Gweinidog hefyd am ei hymateb i'n hadroddiad ni.

Nawr, mi roddodd Deddf Cymru 2014 bwerau, wrth gwrs, i'r Senedd yma dros dreth dir y doll stamp a'r dreth dirlenwi, y pŵer i amrywio cyfraddau treth incwm yng Nghymru hyd at 10 y cant, yn ogystal â darparu pwerau benthyca ehangach i Lywodraeth Cymru a phwerau newydd iddi fenthyca ar gyfer gwariant cyfalaf. Bryd hynny, bu'r Senedd a Llywodraeth Cymru yn cydweithio i greu proses newydd ar gyfer y gyllideb a oedd yn ystyried y ffordd orau i newid proses y gyllideb bryd hynny i ddarparu ar gyfer y pwerau newydd. Nawr, gan fod chwe blynedd bellach wedi mynd heibio ers hynny a chan fod ein Senedd wedi esblygu yn y cyfamser, mi oeddem ni fel pwyllgor yn teimlo ei bod hi'n bryd inni gynnal ymchwiliad er mwyn penderfynu a oes angen i'r Senedd symud yn awr i broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb.

Nawr, yn sgil pandemig byd-eang COVID-19, fe gafodd y gwaith ar yr ymchwiliad hwn ei atal, ac fe gafodd ein sesiwn dystiolaeth gyda'r Gweinidog Cyllid ei gohirio. Yn dilyn hynny, fe ddarparodd y Gweinidog dystiolaeth ysgrifenedig i ni, ac rŷn ni'n ddiolchgar iddi am y wybodaeth honno. Gan mai mater i'r Senedd nesaf a Llywodraeth nesaf Cymru fydd bwrw ymlaen â'r gwaith a'r broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, fe benderfynodd y pwyllgor gyhoeddi ein hadroddiad yn hytrach na chymryd tystiolaeth lafar gan y Gweinidog. Rŷn ni wedi cyhoeddi 20 casgliad lefel uchel, a'n gobaith ni yw y bydd y casgliadau hyn yn sail i unrhyw waith yn y dyfodol ar y broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb. O ystyried yr amser sydd ar gael heddiw, mi fyddaf i, yn fy sylwadau, yn canolbwyntio ar y prif faterion.

Ein casgliad cyntaf yw ein bod yn credu, fel pwynt o egwyddor, y dylid cael deddfwriaeth flynyddol i basio cyllideb Llywodraeth Cymru, a byddai hyn yn sicrhau bod y Senedd yn gallu dylanwadu'n effeithiol ar y Weithrediaeth.

Dechreuodd ein gwaith ar gasglu tystiolaeth ar gyfer yr ymchwiliad hwn gydag ymweliad â'r Alban, lle cynhaliwyd sesiynau ffurfiol gyda chynrychiolwyr o grŵp adolygu prosesau cyllideb yr Alban, grŵp a sefydlwyd i adolygu proses gyllideb yr Alban yn sylfaenol. Roedd yn cynnwys cynrychiolwyr o Senedd yr Alban, Llywodraeth yr Alban ac wyth arbenigwr allanol. Mae'r pwyllgor yn nodi y dylai unrhyw broses gyllidebol newydd gynnwys tair prif elfen: yn gyntaf oll, cymeradwyo trethi; yn ail, cymeradwyo'r cyflenwad cyllid i Lywodraeth Cymru; ac yn drydydd, cymeradwyo gwariant cyhoeddus, fel y nodir yng nghynigion cyllideb Llywodraeth Cymru.

Mae ein casgliadau 3 i 5 yn ein hadroddiad yn cydnabod y bydd angen cyflwyno deddfwriaeth, gan nodi'r rheolau ar gyfer gwario arian, gofynion atebolrwydd, atebolrwydd swyddogion a threfniadau archwilio. Nawr, fel pwyllgor, credwn yn gryf y bydd proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb yn adlewyrchu aeddfedrwydd y Senedd yn well a'r egwyddor o gydbwyso rheolaeth yn deg rhwng y ddeddfwrfa a'r Weithrediaeth. Rhaid i unrhyw broses newydd sicrhau bod egwyddorion symlrwydd, tryloywder ac atebolrwydd wrth wraidd ei datblygiad.

Un o'n prif ystyriaethau oedd a ddylid cael Bil cyllideb neu Fil cyllid. Byddai Bil cyllideb blynyddol yn awdurdodi gwariant, tra byddai cynigion treth yn cael eu cytuno gan benderfyniadau treth. Gallai Bil cyllid mwy cynhwysfawr gwmpasu'r holl benderfyniadau gosod treth, fel sy'n wir yn San Steffan wrth gwrs.

Mae ein casgliadau 6 a 7 yn manylu ar y ffaith ein bod yn credu bod angen ystyriaeth bellach i ganfod ai Bil cyllideb neu Fil cyllid sy'n fwyaf addas ar gyfer awdurdodi cynlluniau gwariant a threthiant Cymru, a sut y mae penderfyniadau treth yn gweddu i broses o'r fath.

Nawr, er ein bod yn credu'n gryf y dylai ein cyllideb gael ei hymgorffori mewn deddfwriaeth, rydym hefyd yn cydnabod bod angen rhywfaint o hyblygrwydd mewn unrhyw broses, oherwydd ansefydlogrwydd cyllid cyhoeddus ar lefel ddatganoledig. Ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol hon, a'r nesaf, rydym yn profi'r ansefydlogrwydd hwn, wrth gwrs. Mae system y DU yn parhau i fod yn ganolog iawn, gyda chyhoeddiadau a rhagolygon cyllid hwyr y DU yn effeithio ar y grant bloc, a Thrysorlys y DU yn cadw cryn reolaeth ar y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn gallu cyllidebu. Rydym yn cydnabod y bydd angen rhywfaint o hyblygrwydd ar unrhyw system newydd i ddarparu ar gyfer oedi ar lefel y DU, heb roi gormod o bwysau ar Gyfarfod Llawn neu system bwyllgorau'r Senedd. Rwy'n falch fod y Gweinidog yn cytuno bod angen i unrhyw broses gael hyblygrwydd i ymdopi ag unrhyw ansicrwydd yn amserlen y DU ar gyfer digwyddiadau cyllidol.

Un o brif egwyddorion proses bresennol y gyllideb oedd sicrhau hysbysiad cyllid cynnar i'r rhai sy'n dibynnu ar gyllid Llywodraeth Cymru. Rydym wedi parhau i ystyried pwysigrwydd sicrwydd cyllid cynnar i'r GIG, llywodraeth leol a phartneriaid cyflenwi eraill, fel y trydydd sector. Fel y cyfryw, mae'r pwyllgor yn cydnabod y byddai angen i broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb ystyried pa bryd y gellir rhoi'r sicrwydd hwnnw o gyllid.

Mae'r casgliadau rwyf wedi'u crynhoi yma heddiw a'r gweddill yn ein hadroddiad oll yn arwain at y prif gasgliad y dylai cyllideb Llywodraeth Cymru fod yn Fil, ac yn Fil a gaiff ei basio gennym ni, Aelodau'r Senedd hon. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod bod angen gwneud rhagor o waith i symud at broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, ac y dylai grŵp annibynnol yma yng Nghymru gyflawni'r gwaith. Credwn y dylai'r grŵp hwn ystyried nifer o gwestiynau, gan gynnwys yn benodol, wrth gwrs, ai cyllideb flynyddol neu Fil cyllid sy'n fwyaf addas ar gyfer awdurdodi cynlluniau gwariant a threthiant Cymru, a hefyd, sut y bydd gwaith modelu a rhagolygon annibynnol Llywodraeth Cymru yn cael eu datblygu'n rhan o'r broses honno.

Credwn fod y dull gweithredu ar y cyd a rennir yn yr Alban wedi gweithio'n dda a chredwn fod angen dull tebyg yng Nghymru i wneud argymhellion ar sut i addasu proses y gyllideb i adlewyrchu'r setliad datganoli presennol a sut y gallai hyn fod yn rhan o broses y gyllideb ddeddfwriaethol. Rwy'n falch fod y Gweinidog wedi cadarnhau y byddai Llywodraeth Cymru yn agored i ystyried sefydlu corff ar y cyd o'r Llywodraeth a'r Senedd, gydag arbenigwyr annibynnol gwadd, i adolygu proses y gyllideb. Gyda'r geiriau hynny, edrychaf ymlaen at glywed Aelodau eraill ac at gyfraniad y Gweinidog i'r ddadl hon wrth gwrs. Diolch.

Efallai nad yw ymchwiliad y Pwyllgor Cyllid i weld a ddylem gael proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb yn destun sgwrs yn nhafarndai a chlybiau Cymru, ond mae'n fater roeddem ni fel pwyllgor yn ei ystyried o gryn ddiddordeb o ran gweithrediad llyfn y lle hwn yn y dyfodol. Rwy'n credu y dylid rhoi clod arbennig i Alun Davies, sydd wedi bod yn codi llais o blaid hyn ers ymhell cyn bod y gweddill ohonom, a minnau hefyd, wedi clywed amdano hyd yn oed, ac mae wedi glynu at yr angen am Fil cyllid, hyd yn oed pan ymddangosai, ar adegau, yn rhy anodd i'w gyflawni ac ymhell o fod yn flaenoriaeth.

Yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf mae pwerau Llywodraeth Cymru wedi cynyddu'n ddramatig, gyda datganoli ystod o drethi—treth stamp, treth tirlenwi ac wrth gwrs, cyfradd treth incwm Cymru, yn ogystal â phwerau benthyca. Y cwestiwn roeddem ni fel pwyllgor am ei ateb oedd, 'A yw'r amser wedi dod i hyn gael ei gynnwys yn awr mewn proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb?' Ond beth a olygwn wrth hynny? Wel, yn syml, mae'n golygu rhoi mwy o lais i'r ddeddfwrfa yn y broses o osod y gyllideb. Gall ddod ar wahanol ffurfiau ac mae'n gwneud hynny ym mhob cwr o'r byd, ond byddai bron yn sicr yn cynnwys Bil cyllideb neu Fil cyllid blynyddol mwy cynhwysfawr a fyddai'n galw am gydsyniad y Senedd i gynigion treth a gwariant Llywodraeth Cymru.

Nawr, wrth gwrs, nid oes yr un Llywodraeth yn hoffi cael ei chyfyngu'n ormodol a chael lle ariannol cyfyngedig i symud pan fydd yr annisgwyl yn digwydd. Mae hynny'n ddealladwy. Byddai'n rhaid i'r broses newydd barchu angen Llywodraeth Cymru i allu gweithredu'n gyflym ac yn bendant ar yr adegau pan fo angen gwneud hynny. Mae Llywodraeth sefydlog yn mynnu hynny. Fodd bynnag, mae angen mecanwaith i graffu ar y penderfyniadau hyn wedyn o fewn amserlen benodol ac mewn ffordd strwythuredig wedi'i phennu ymlaen llaw sy'n tawelu meddyliau'r etholwyr, a ninnau yn y Siambr hon yn wir.

Fel yr esbonia pennod 4, mae'r term 'cyfraith system cyllideb' yn disgrifio ystod o offerynnau cyfreithiol ar draws y byd i godio rheolau ar gyfer llunio, gweithredu ac adrodd ar gyllideb flynyddol. Daeth y pwyllgor i'r casgliad y dylai fod tair elfen wahanol i unrhyw fersiwn o hyn yng Nghymru: cymeradwyo trethi, cymeradwyo'r cyflenwad cyllid i Lywodraeth Cymru a chymeradwyo cynigion gwariant cyhoeddus.

Dywedodd y Gweinidog cyllid ar y pryd, Mark Drakeford, fod y diwrnod yn dod ar gyfer cael Bil cyllid, ond dylem fod yn bragmatig yn ei gylch. Dywed rhai nad oes gan Lywodraeth Cymru ddigon o bwerau cyllidol eto i gyfiawnhau Bil cyllid, gyda'r holl waith y byddai galw amdano, ac nad yw'r amser yn iawn. Rwy'n anghytuno â hyn. Pan fydd pobl yn dweud nad yw'r amser yn iawn, yn rhy aml yr hyn a olygant yw na fydd yr amser byth yn iawn. Wel, rwy'n rhoi fy marn, ac rwy'n dweud fy mod yn credu bod yr amser yn iawn ar gyfer proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, Bil cyllid os oes modd, a chredaf fod yr ystod gyfyngedig o bwerau cyllidol ar hyn o bryd yn fantais, nid yn rhwystr. Gadewch inni brofi peirianwaith y broses ddeddfwriaethol, fel petai, yn awr, cyn datganoli mwy o bwerau treth. Credaf fod yr achos dros ddull deddfwriaethol o weithredu a Bil cyllid yn tyfu'n anochel, ac mae hyn yn dod fwyfwy'n fater o ddemocratiaeth yn gymaint â mater cyllidebu. Mae arnom angen deddfwriaeth sy'n nodi'r rheolau ar gyfer gwario arian, gofynion atebolrwydd, atebolrwydd swyddogion a threfniadau archwilio.

Gan droi at gasgliadau ein hadroddiad—ac mae llawer ohonynt, felly fe fyddaf yn ddetholus—ein casgliad cyntaf oedd bod angen i'r Senedd gael mwy o ddylanwad dros y Weithrediaeth nag sydd ganddi ar hyn o bryd i fodloni'r angen am fwy o atebolrwydd y mae'r pwerau trethu newydd yn galw amdano. Ein hail gasgliad yw y dylem ddilyn esiampl yr Alban a sefydlu grŵp annibynnol i ddatblygu'r broses hon ac edrych yn fanwl ar rai cwestiynau allweddol, megis: a oes angen Bil cyllid? Sut y mae gallu Llywodraeth Cymru i lunio rhagamcanion yn cydweddu â hyn? A sut y mae ymgysylltu'n well â'r cyhoedd yn y broses o osod y gyllideb?

A gaf fi ddweud hefyd fy mod, fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, yn falch o gynnwys casgliad 9, sy'n gweld Archwilio Cymru fel rhanddeiliad o arwyddocâd arbennig? Mae gan Archwilio Cymru ehangder o brofiad y gall ei gyfrannu i'r broses o osod y gyllideb, ond mae'n bwysig bod ei rolau yn cymeradwyo gwariant cyhoeddus a monitro cyfrifon yn cael eu cadw ar wahân. Dywedodd Audit Scotland wrthym fod gan yr Alban broses ddeddfwriaethol wedi'i haddasu ar gyfer y gyllideb, sy'n adlewyrchu pwysigrwydd rhoi digon o amser i lunio cyllideb. Felly, ni ddylid defnyddio dadleuon am gyflymder yn erbyn y syniad hwn.

Mae casgliad 4 yn sôn am aeddfedrwydd, ac mae hon yn agwedd bwysig ar y ddadl hon. Mae angen cydbwysedd teg rhwng y ddeddfwrfa a'r Weithrediaeth, a bydd hyn yn cryfhau rolau Llywodraeth Cymru a'r Senedd, yn hytrach na'u gwanhau.

Felly, i gloi, Gadeirydd, credwn fod y dull a fabwysiadir yn yr Alban yn werth ei ddilyn, lle mae arbenigwyr a rhanddeiliaid yn dod at ei gilydd i gytuno ar ffordd ymlaen sy'n diwallu anghenion pawb gan gadw symlrwydd, tryloywder ac atebolrwydd. Yn y pen draw, mae hyn yn ymwneud â datganoli'n tyfu i fyny. Rydym bellach yn eistedd mewn Senedd mewn enw yn ogystal â rôl, ac mae'n bryd i'r broses yma ddechrau adlewyrchu hynny'n well. I mi, nid yw'n fater bellach o weld a ddylem gael proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, ond pa bryd y cawn broses o'r fath. Gadewch inni fwrw ymlaen â hynny.

Diolch i Nick Ramsay am ei araith ac i'r Cadeirydd am ei gyflwyniad. Rwy'n falch iawn ein bod wedi cael yr adroddiad hwn fel Pwyllgor Cyllid, ac roeddwn yn teimlo fod cymryd y dystiolaeth ac ystyried a holi'r tystion a gawsom yn werthfawr iawn. Fel Nick Ramsay, hoffwn ddiolch i Alun Davies am wthio'r syniad hwn. Nid wyf yn cytuno'n aml ag Alun ar faterion, ond rwy'n meddwl o leiaf mewn egwyddor ac yn ddamcaniaethol fod ei bwyntiau'n rymus ac yn argyhoeddiadol ynghylch proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb.

Er fy mod wedi eistedd ar bwyllgorau cyllideb neu bwyllgorau archwilio mewn awdurdod heddlu ac mewn cyngor, ac wedi gwneud rhywfaint o waith cyllidebol mewn cyd-destun preifat, un her a wynebais oedd bod llawer o fy rhagdybiaethau ynglŷn â beth yw proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb, neu beth fyddai proses o'r fath, wedi cael eu dylanwadu gan fy aelodaeth yn y gorffennol o Dŷ'r Cyffredin a chan ragdybio bod y ffordd y maent yn gwneud pethau yno rywsut yn normal. Credaf fod y broses hon, ac edrych ar wledydd—yr Alban, ond hefyd enghreifftiau rhyngwladol—wedi fy helpu i ddeall yn well, ar sail egwyddor ac o'r gwaelod i fyny, beth yw Bil cyllideb, beth yw Bil cyllid, beth yw'r gwahanol ffyrdd o wneud hyn, ac yn arbennig, pa mor anarferol yw San Steffan yn ei ddull o weithredu.

Felly, yn gyffredinol, caf fy argyhoeddi gan y dadleuon dros basio deddf ar gyfer treth. Nid wyf yn gwybod faint o hynny sy'n deillio o'r ffaith fy mod wedi arfer â phroses y Bil cyllid yn Nhŷ'r Cyffredin, a chael y sail honno lle mae gennych Fil cyllid blynyddol ar gyfer trethi a  lefel briodol o graffu. Mae'r broses ddeddfwriaethol flynyddol honno'n fy nharo fel un sy'n gweithio'n dda, ond wedyn, ar yr ochr wario, mae'r gymhariaeth â San Steffan yn llawer llai calonogol, a rhoddodd Senedd a ddaeth i fodolaeth i reoli gwariant y gorau i'r pŵer hwnnw yn y 1930au, ac nid oes unrhyw bleidleisiau na chraffu o gwbl mewn gwirionedd yn y broses honno yn San Steffan. Ceir diwrnodau tri amcangyfrif, a arferai ymwneud â beth oedd amcangyfrifon adrannol a chraffu arnynt a'u cymeradwyo, ond o tua'r 1930au ymlaen, daethant i fod ar gyfer pwyllgorau dethol—wel, daethant i ben ac yna roeddent yn bethau yn adroddiadau'r pwyllgor dethol yn lle hynny. Felly, nid wyf yn meddwl bod gennym unrhyw beth mewn gwirionedd i'w ddysgu o broses San Steffan mewn perthynas â gwariant, ac rwy'n meddwl yn amlwg ar yr ochr honno fod y broses sydd gennym (a) yn well, a (b) wedi gwella yn ystod fy amser yn y Cynulliad a'r Senedd erbyn hyn. Credaf ein bod yn cael mwy o fanylder gan Weinidogion, ac rwy'n gwerthfawrogi hynny.

Ac rwy'n credu bod cydbwysedd i'w daro, oherwydd rwy'n credu y bydd Llywodraeth a Gweinidogion yn mynd i fod eisiau dangos yr hyn y maent yn ei wneud yn dda a dweud wrth bobl am arian ychwanegol y maent yn ei gael a gwerthu stori newyddion dda, ac i'r graddau eu bod yn eiriolwyr dros hynny ym mhroses y gyllideb, rwy'n gweld hynny ychydig yn heriol, oherwydd hefyd rwy'n credu ein bod yn dibynnu ar Weinidogion i osod ac egluro drwy eu sylwadau cyhoeddus—y rhai i bwyllgorau, ond hefyd y dogfennau a roddant—beth sy'n digwydd go iawn i'r gyllideb mewn ystyr wrthrychol er mwyn caniatáu i bobl wneud cymariaethau a'i gwestiynu. Ac rwy'n credu bod rhywfaint o densiwn rhwng y math hwnnw o eiriolaeth i ddull gweithredu penodol a helpu pobl i ddeall beth sy'n digwydd gyda'r hyn sy'n aml yn set gymhleth iawn o ryngweithiadau polisi. 

Dywedodd ateb y Llywodraeth fod y broses bresennol

'yn darparu i'r Senedd gynnig diwygiadau ar ôl gosod y gyllideb ddrafft sy'n cyfateb i'r broses ddeddfwriaethol ar gyfer Cyllideb yr Alban' a byddwn yn gwerthfawrogi sylwadau'r Cadeirydd ar hynny os daw'n ôl ar y diwedd. A yw'n cytuno â'r datganiad hwnnw? Oherwydd roeddwn wedi deall pan oeddem yn gwneud hyn ein bod yn chwilio am broses ddeddfwriaethol, a gwelem un yr Alban felly, ond mae'n ymddangos i mi bron fod y Llywodraeth yn dweud wrthym fod hynny gennym eisoes, ac nid wyf yn credu mai dyna oedd dealltwriaeth y pwyllgor. Yn yr un modd, soniodd y Cadeirydd am Fil cyllideb neu Fil cyllid—yn gysyniadol, oni allem gael y ddau, boed ar wahân neu wedi'u cyfuno? Nid oes angen iddo olygu'r naill neu'r llall.

Gwrandewais ar Nick Ramsay wedyn a'r hyn a ddywedai ac er fy mod yn credu bod dadleuon damcaniaethol cryf dros weld deddfwrfa, senedd, yn cael proses ddeddfwriaethol ar gyfer cyllideb, fy hun nid wyf wedi fy argyhoeddi bod graddau'r pwerau codi trethi sydd gennym yn ddigon eto i gyfiawnhau hynny, ac mewn egwyddor rwy'n gwrthwynebu cael y pwerau codi trethi hynny heb y refferendwm a addawyd, heb sôn am ragor. Felly, am y rheswm hwnnw, rwy'n dal yn ôl rhag ymuno â'r ymgyrch i wthio'n gryf am hyn, er ei fod yn adroddiad y cytunais arno oherwydd fy mod yn credu bod rhai o'r dadleuon mewn egwyddor wedi'u gwneud yn dda. 

Rwy'n credu hefyd ei bod yn dda iawn ein bod yn mynd i gael corff ar y cyd, gydag arbenigwyr hefyd i helpu i ystyried y broses hon ymhellach. Mae'n gymhleth iawn, a chredaf fod graddau da o ymgysylltiad rhwng y Llywodraeth a'r Pwyllgor Cyllid, yn enwedig o ystyried pwysau eraill a wynebwyd, a hoffwn ddiolch i bawb sy'n gysylltiedig â hyn a gobeithio y bydd yn ddefnyddiol i Aelodau eraill gael yr adroddiad hwn a'r ddadl hon. Diolch.

Diolch. Nid yw'n ymddangos bod gennyf unrhyw Aelodau eraill yn ceisio tynnu fy sylw. A, oes mae. Alun Davies.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd dros dro. Synnais wrth glywed Nick Ramsay a Mark Reckless yn cyfeirio at fy eiriolaeth i broses ddeddfwriaethol. Mae fy nodiadau fy hun yma'n dweud fy mod wedi dod at hyn heb fod ag unrhyw ragdybiaethau nac ymagwedd egwyddorol ar y cychwyn, dim ond gwrando ar y dystiolaeth. Efallai i mi wrando, sut y gallaf ddweud, ychydig yn fwy gweithredol nag y tybiwn. 

Mewn sawl ffordd, mwynheais yr ymchwiliad, mwynheais yr adroddiad, mwynheais y ddadl a'r sgyrsiau a gawsom fel pwyllgor rhyngom ein gilydd a'r rhai a roddodd dystiolaeth. Ac mewn sawl ffordd, teimlwn fod yr adroddiad hwn a'r ddadl hon yn mynd at wraidd ein rôl fel deddfwrfa ac fel Senedd. Mae'n iawn ac yn briodol, wrth gwrs, fod gan y Llywodraeth hawl i'w busnes a'i chyllideb. Mae gan y Llywodraeth hyder y Senedd ac mae ganddi hawl i'w busnes, ac mae hynny'n cynnwys ei chyllideb. Ond mae gennym hawl hefyd fel seneddwyr i graffu ar y gyllideb honno ac i graffu ar benderfyniadau gwario a threthiant Gweinidogion a'u herio. Rwy'n cydnabod grym y pwynt a wnaeth Mark Reckless am ystod y pwerau hynny, ond os yw Llywodraeth yn dymuno fy nhrethu, boed yn geiniog neu'n bunt, byddwn yn dweud yn glir iawn y byddwn yn rhagweld ac yn disgwyl y byddai fy nghynrychiolwyr etholedig yn herio'r Gweinidog hwnnw a herio'r Llywodraeth honno ynglŷn â beth y mae angen y cyllid hwnnw ar ei gyfer a sut y caiff ei wario. A byddwn yn sicr yn rhagweld y bydd unrhyw Senedd yn cyflawni'r rôl honno. 

Ond mewn gwirionedd, mae'r ddadl hon yn mynd at wraidd y ddau hanfod: hawl Llywodraeth i'w busnes a hawl y ddeddfwrfa i graffu arni. Cefais fy argyhoeddi, yn ystod y sgyrsiau ac yn ystod yr ymchwiliad, nad ydym wedi cael y cydbwysedd hwnnw yn y lle iawn heddiw. Mewn sawl ffordd, mae'r ffordd rydym yn trafod ac yn dadlau am ein cyllideb yn rhywbeth a adawyd ar ôl o hen ddyddiau datganoli gweinyddol a hen ddyddiau corff corfforaethol. Nid yw'n adlewyrchu realiti democratiaeth seneddol heddiw, ac mae'n debyg mai dyma'r elfen olaf yn y jig-so penodol hwnnw sydd angen inni ei rhoi ar waith.

Darllenais ymateb y Gweinidog a chydnabod yr hyn a oedd yn cael ei ddweud—'nid oes gennym wrthwynebiad egwyddorol ond efallai ddim eto'—ac rwy'n derbyn hynny, rwy'n deall hynny, ond os nad yn awr, pryd? Rwy'n credu na allwn gael y dadleuon hyn yn barhaus heb ddod i gasgliad a sicrhau ein bod yn gallu symud ymlaen. Fel Mark Reckless, rwy'n pryderu am brosesau San Steffan, a chytunaf ag ef nad ydynt yn ddigonol, na ddylem geisio efelychu'r rheini yma, ond credaf fod gennym rywbeth i'w ddysgu gan ein cyfeillion yn yr Alban, a chredaf fod enghreifftiau rhyngwladol eraill i'w cael lle gallwn ddysgu'r gwersi hynny hefyd. Credaf fod proses ddeddfwriaethol yn darparu'r gwaith craffu ar gyfer y Senedd, ond hefyd yr estyniad angenrheidiol i Weinidogion. A chredaf fod angen inni brofi Gweinidogion mewn ffordd sy'n fwy trylwyr nag a wnawn ar hyn o bryd, a chredaf fod y broses ddeddfwriaethol yn darparu ar gyfer y prawf digonol hwnnw a'r craffu hwnnw nad yw'n bodoli ar hyn o bryd. 

Ond rwy'n cloi, Lywydd dros dro, gyda hyn: mae angen diwygio ein systemau, ond rwy'n cydnabod ein bod ni, o fewn ein systemau—[Anghlywadwy.]—o fewn system yn y DU sydd ei hun wedi torri. Mae'r ffordd y gwneir penderfyniadau gan y Trysorlys, y ffordd y gwneir penderfyniadau gan system San Steffan, yn golygu ein bod yn barhaus yn rhedeg ac yn mynd ar drywydd penderfyniadau a wneir mewn mannau eraill, ac mae angen i hynny ddod i ben ac mae angen diwygio hynny. Rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog, wrth ymateb i'r ddadl hon heddiw, edrych yn galed ar ein prosesau yma yn ein democratiaeth ein hunain, ond ei bod hefyd yn gallu cael sgwrs fwy dwys am strwythurau ariannol ehangach y Deyrnas Unedig, oherwydd mae angen eu diwygio yn yr un modd. Ac rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu ffurfio rhyw fath o gytundeb rhwng y lle hwn a'r Llywodraeth—os nad heddiw, yna dros y misoedd nesaf—ac y bydd yr Aelodau hynny a etholir fis Mai nesaf yn gallu bwrw ymlaen â hynny a chwblhau'r diwygio mawr ei angen. 

Diolch. Nid wyf yn credu bod gennyf unrhyw Aelodau eraill yn ceisio tynnu fy sylw, felly rwy'n mynd i alw ar y Gweinidog. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid, Rebecca Evans.

Diolch, Lywydd dros dro. Rwy'n croesawu adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar ei ymchwiliad i broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb. Mae wedi rhoi cyfle gwerthfawr iawn i fyfyrio ar y newidiadau i broses y gyllideb yn ystod y weinyddiaeth hon, ac mae hefyd wedi dangos sut y mae'r gwaith da rhwng Llywodraeth Cymru a'r Pwyllgor Cyllid dros flynyddoedd lawer wedi gwella proses y gyllideb yng Nghymru. 

Rydym i gyd yn gyfarwydd â'r cynnydd yng nghyfrifoldebau cyllidol y Senedd dros dymor y Senedd hon. Y mwyaf arwyddocaol o'r rhain oedd datganoli pwerau treth, a arweiniodd at brotocol y broses gyllidebol y cytunwyd arno ar y cyd yn 2017. Fel rhan o'r ddadl hon, mae'n iawn hefyd ein bod yn ystyried addasrwydd y trefniadau presennol, yn enwedig o ystyried y ffordd y mae angen i'r prosesau hyn ymateb i'r amgylchiadau sydd wedi effeithio ar ein paratoadau ar gyfer y gyllideb yn ystod y blynyddoedd diwethaf. 

Cyn i mi ymateb i'r pwyntiau am ddeddfwriaeth, rwyf am ganolbwyntio ar hyblygrwydd, oherwydd mae hyblygrwydd yn ofyniad pwysig ar gyfer proses gyllidebol. Mae'n adlewyrchiad cadarnhaol o'n dull presennol o weithredu fod ein protocol 2017 y cytunwyd arno ar y cyd, er gwaethaf yr amgylchiadau digynsail, wedi rhoi digon o hyblygrwydd i ni. Mae hyn wedi cynnwys sicrhau nad yw'r cyfnod craffu cynyddol a gyflwynwyd gan y protocol—o bum wythnos i wyth wythnos—wedi'i beryglu'n ormodol, er gwaethaf yr amgylchiadau sydd wedi effeithio ar ein paratoadau. 

Mewn cyferbyniad, mae proses ddeddfwriaethol yn cyflwyno cyfyngiadau amser ychwanegol, a allai effeithio ar hyblygrwydd a chraffu. O gofio bod Cymru a'r Alban ill dwy wedi wynebu'r un amgylchiadau, darllenais gyda diddordeb yr asesiad o'r broses ddeddfwriaethol ar gyfer cyllideb yr Alban a byddwn yn dadlau bod ein protocol wedi darparu galluoedd cyfatebol i ymateb heb fod angen deddfwriaeth. Mae'n iawn, fodd bynnag, wrth i ni barhau â'r daith ddatganoli a cheisio mwy o gyfrifoldebau cyllidol, y dylem hefyd ystyried rôl bosibl deddfwriaeth megis Bil cyllideb neu Fil cyllid mwy cynhwysfawr.

Rydym eisoes wedi ymrwymo i ddefnyddio deddfwriaeth lle mae'n amlwg fod angen gwneud hynny. Rydym yn datblygu deddfwriaeth treth ar hyn o bryd i sicrhau bod gennym fecanwaith ar gyfer gwneud newidiadau i Ddeddfau treth Cymru ar fyr rybudd yn ôl y gofyn, tra'n caniatáu i'r Senedd graffu'n briodol. Hefyd, mae angen cydbwyso unrhyw ystyriaeth o broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb yn erbyn yr anfanteision posibl, ac rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y Pwyllgor Cyllid fod angen archwilio'r risgiau hyn yn llawn er mwyn sicrhau nad ydym yn cael effaith andwyol ar ein gallu i roi sicrwydd ariannol i bartneriaid ac i randdeiliaid.

Ochr yn ochr â chraffu, rwy'n cydnabod pwysigrwydd galluogi'r Senedd i gael cyfle i ddylanwadu ar flaenoriaethau a dyraniadau'r gyllideb yn gynharach yn y broses. Rydym eisoes wedi cymryd nifer o gamau a gyflawnwyd heb fod angen deddfwriaeth, ac mae hyn yn cynnwys y cytundeb i gael dadl yn y Cyfarfod Llawn cyn toriad yr haf i ddylanwadu ar ein paratoadau cynnar, a byddwn yn croesawu trafodaethau pellach ar ba welliannau eraill y gellir eu gwneud i'n dull presennol.

Rydym hefyd wedi parhau i wella tryloywder drwy ddarparu mwy o fanylion a gwybodaeth ategol. Yn y cyd-destun hwn, rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y Pwyllgor Cyllid o'r camau rydym wedi'u cymryd i gyhoeddi ein cynlluniau a'n rhagolygon treth a benthyca. Rydym hefyd yn awr yn cyhoeddi adroddiad y prif economegydd; adroddiad polisi treth Cymru; rhagolygon ar gyfer trethi Cymru; taflen y gyllideb plant a phobl ifanc; cynllun gwella'r gyllideb; a thystiolaeth ysgrifenedig wedi'i chydgrynhoi ar gyfer pwyllgorau craffu'r Senedd. Mae hyn yn fwy nag a ddarperir mewn llawer o gyllidebau cenedlaethol eraill, gan gynnwys gwledydd lle mae ganddynt brosesau deddfwriaethol ar gyfer cyllidebau, ond wrth gwrs, rydym wedi ymrwymo i archwilio beth arall y gallwn ei wneud.

Mae darparu setliadau amlflwydd hefyd yn rhywbeth rydym wedi'i drafod droeon. Yn anffodus, mae ein gallu i ddarparu cyllid mwy hirdymor yn dibynnu i raddau helaeth ar gylch cyllideb Llywodraeth y DU ac i ba raddau y gallwn ddarparu rhagdybiaethau cynllunio realistig a synhwyrol o ystyried yr hinsawdd ariannol ac economaidd bresennol. Fel y cyfryw, ni fyddai proses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb yn effeithio ar y mater hwn.

Felly, i grynhoi, mae'r ddadl heddiw wedi dangos bod llawer o fanteision wedi'u nodi yn yr adroddiad hwn y gallwn ystyried eu datblygu heb fod angen deddfwriaeth. Fodd bynnag, ar y pwynt sylfaenol ynglŷn â chyllideb ddeddfwriaethol, ni chredwn fod manteision ychwanegol i ymgymryd â'r diwygiadau hyn wedi'u dangos eto, ond wedi dweud hynny, wrth gydnabod pwysigrwydd yr agenda fwy hirdymor hon, byddem yn agored i drafod yr opsiwn o broses adolygu, megis grŵp adolygu proses cyllideb yr Alban. Gyda'r Llywodraeth, y Senedd ac arbenigwyr allanol gwadd yn cymryd rhan, gellid cynnal adolygiad o fanteision a materion sy'n codi mewn perthynas â chyflwyno diwygiadau pellach i'n proses gyllidebol, gan gynnwys defnyddio deddfwriaeth.

Felly, wrth gloi, mae'r ddadl heddiw wedi rhoi cyfle pwysig i ystyried sut rydym yn parhau i sicrhau bod ein proses gyllidebol yn dryloyw ac yn gynhwysol. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Llyr Gruffydd i ymateb.

Diolch, Ddirprwy Lywydd dros dro. Am funud, roeddwn yn meddwl bod y Gweinidog yn camu'n ôl braidd o'r hyn roeddwn wedi'i ddeall oedd y safbwynt, ond rwy'n credu—. Rwy'n tybio bod bod yn agored i barhau â'r drafodaeth hon yn dweud mewn gwirionedd eich bod yn hapus i wneud hynny ac y byddwch yn ymgysylltu, ac rwy'n siŵr y bydd eich olynydd yn y Senedd nesaf, gobeithio, yn hapus i wneud hynny. 

Mewn ymateb i'r cyfraniadau—ac a gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan—efallai nad yw hyn yn destun sgwrs mewn tafarndai a chlybiau, Nick, ond mae goblygiadau cyllidebau yn sicr yn destun sgwrs mewn tafarndai a chlybiau, yn enwedig pan fyddwn yn sôn am bwerau i amrywio trethi a gallu codi neu ostwng trethi, lefelau ariannu uwch, lefelau ariannu is. Yn sicr, dyna'r pethau y mae pobl yn sôn amdanynt ac mae angen i lefel y craffu y mae'r lle hwn yn ei wneud ar y broses honno fod mor gadarn ag sy'n bosibl yn fy marn i. Ac rydych chi'n iawn: mae'n ymwneud â datganoli'n tyfu i fyny oherwydd wrth i gyfrifoldebau a phwerau cyllidol yma dyfu ac esblygu, dylai'r ffordd rydym yn craffu ar y penderfyniadau hynny, yn dylanwadu arnynt ac yn eu cyrraedd wneud hynny hefyd.

Fe sonioch chi ac Aelodau eraill am daro'r cydbwysedd, y cydbwysedd cywir, ac mae cydbwysedd i'w daro—credaf fod y pwyllgor yn cydnabod hyn—rhwng perchnogaeth y Llywodraeth ar ei chyllideb a'i gallu i gyflwyno ei chyllideb ei hun, ond hefyd gallu'r ddeddfwrfa hon i ddylanwadu arni a'i newid lle teimlwn fod hynny'n briodol ac yn angenrheidiol. Nawr, mae p'un a yw'n Fil cyllideb neu'n Fil cyllid neu'n fodel hybrid neu ryw fodel arall yn rhywbeth y gallwn ei drafod, ond yn sicr mae honno'n drafodaeth rwy'n arbennig o awyddus—ac y mae'r pwyllgor yn arbennig o awyddus—i'w gweld yn digwydd yn y Senedd nesaf. Mae'r drefn bresennol yn rhywbeth a adawyd ar ôl yn sgil datganoli gweinyddol, fel y dywedodd Alun Davies, ac er bod hynny'n cael ei addasu a'i fireinio'n gymedrol—a chyfeiriodd y Gweinidog, wrth gwrs, at y ddadl ychwanegol y gallwn ei chael yn awr cyn y toriad—byddwn yn cyferbynnu hynny â'r broses yn yr Alban, lle ceir ystyriaeth strategol drwy gydol y flwyddyn o'r gyllideb. Mae pwyllgorau'n cyhoeddi adroddiadau rhag-gyllidebol ym mis Hydref, cyn i'r Llywodraeth gyflwyno cyllideb, ac yna mae angen i'r Llywodraeth ymateb i'r adroddiadau hynny wrth iddi gyhoeddi cyllideb. A chyn Cyfnod 1 y gyllideb, mae cynullyddion neu gadeiryddion pwyllgorau yn cynnal dadl yn y Cyfarfod Llawn, ac yna, wrth gwrs, nid yn gymaint mewn gwelliannau y bydd y dylanwad hwnnw'n cael ei gyflwyno, oherwydd os yw'r Llywodraeth yn gwrando, ymdrinnir â llawer o hynny cyn inni gyrraedd pwynt lle mae angen cyflwyno newidiadau a gwelliannau. Felly, mae llawer y gallwn ei ddysgu gan yr Alban, ac mae'r Gweinidog yn iawn: mae hyblygrwydd yn bwysig. Rydym wedi dysgu hynny yn y blynyddoedd diwethaf, onid ydym? Yn sicr, mae cael yr ystwythder hwnnw o fewn y system yn bwysig. Ydy, mae'r system sydd gennym yn awr yn gymharol ystwyth ac mae'n debyg ei bod yn ein gwasanaethu'n eithaf da yn hynny o beth, ond wrth gwrs, nid yw hynny'n golygu na ellir ei wneud gan ddefnyddio dull deddfwriaethol hefyd, a dyna'n union y gobeithiaf y caiff ei archwilio wrth inni symud, gobeithio, at y cam nesaf yn y drafodaeth hon a chreu grŵp, gobeithio, i ystyried hyn ymhellach.

Rydym wedi dod yn bell, wrth gwrs, ers dechrau datganoli yn 1999, gyda mwy o bwerau i'r Llywodraeth a'r Senedd, y pwerau i osod cyfraddau treth yma yng Nghymru ac yn y blaen, ac mae'n bwysig fod y ffordd rydym yn pasio cyllideb yn adlewyrchu'r newidiadau hynny. Mewn unrhyw ddemocratiaeth fodern, mae'n allweddol fod Senedd yn dwyn Llywodraeth i gyfrif yn briodol, yn enwedig mewn perthynas â'i chynlluniau gwariant a'i lefelau treth. Mae'r rhain yn benderfyniadau sy'n effeithio ar fywydau pobl bob dydd ac rydym am sicrhau bod y broses yn addas ar gyfer y dyfodol a sicrhau bod y broses yn syml, yn dryloyw, a bod y Llywodraeth yn wirioneddol atebol i'r Aelodau o'r Senedd ac yn sgil hynny i bobl Cymru. Bydd bwrw ymlaen â gwaith ar broses ddeddfwriaethol ar gyfer y gyllideb yn fater, fel y dywedais, ar gyfer y Senedd nesaf a Llywodraeth nesaf Cymru, ond rwy'n gobeithio'n fawr y bydd yr adroddiad hwn gan y Pwyllgor Cyllid yn sylfaen ar gyfer parhau â'r gwaith hwn. Diolch.

Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Bydd toriad byr yn awr i ganiatáu newid personél yn y Siambr.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:53.

Ailymgynullodd y Senedd am 17:01, gyda'r Llywydd yn y Gadair.