Felly, rydym yn ailymgynnull gydag eitem 4, sy'n ddatganiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth: diweddariad ar dasglu'r Cymoedd, a galwaf ar Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Lee Waters.

Diolch. Fy menter gyntaf ar ddod yn gadeirydd tasglu'r Cymoedd ddwy flynedd yn ôl oedd edrych ar draws y Cymoedd am yr arferion da presennol i'w rhannu. Roedd amheuaeth ddealladwy pan sefydlwyd y tasglu am y tro cyntaf yn 2016, bod pobl wedi gweld mentrau i drawsnewid y Cymoedd yn mynd a dod. Nid oedd unrhyw awydd am ragor o fentrau llawn bwriadau da gan bobl o'r tu allan, a gwnaed ymdrechion mawr i'r fenter hon fod yn wahanol. Gan adeiladu ar y rhaglen helaeth o gyfarfodydd agored ac ymgynghori a gynhaliwyd gan fy nghyd-Aelod Alun Davies a Gweinidogion eraill, cyfarfûm â phob arweinydd awdurdod lleol yn ardal y tasglu i ofyn iddyn nhw ddynodi mentrau llwyddiannus a oedd wedi tarddu o'u hardaloedd y gallem eu lledaenu ar draws awdurdodau cyfagos.

Roedd Rhondda Cynon Taf wedi llwyddo i ddatblygu cynllun i fynd i'r afael â malltod eiddo gwag. Penderfynodd y tasglu ehangu'r fenter ar draws y Cymoedd. Neilltuwyd £10 miliwn gennym ni ar gyfer pobl â thai a oedd wedi bod yn wag am fwy na chwe mis i wneud cais am grant i'w hadfer yn gartrefi eto. Penderfynwyd hefyd ychwanegu at y prosiect gwreiddiol drwy sicrhau bod grant ychwanegol ar gael ar gyfer mesurau arbed ynni.

Fe wnaethom ni gyd-ddylunio cynllun a oedd yn mynd i'r afael â malltod, diffyg tai fforddiadwy, ac a helpodd i sicrhau datgarboneiddio, ac fe wnaethom ni hynny mewn ffordd a oedd yn cefnogi'r economi sylfaenol, gyda chwmnïau adeiladu lleol bach yn elwa o'r gwariant adfywio y mae'r prosiect hwn wedi'i ryddhau. Hyd yn hyn, derbyniwyd dros 500 o geisiadau. Yn anochel, mae'r pandemig wedi achosi oedi ond rwy'n falch bod awdurdodau lleol y Cymoedd wedi ymrwymo i wneud y cynllun hwn yn llwyddiant—cynllun wedi'i gynllunio a'i ddarparu yn y Cymoedd, ac un sy'n cynnig esiampl i weddill Cymru.

Mae'r pandemig wedi dangos swyddogaeth hollbwysig gwasanaethau bob dydd a gweithwyr allweddol. Ac mae ymrwymiad ehangach i gefnogi sylfeini economi'r Cymoedd wedi bod wrth wraidd dull gweithredu'r tasglu. Y llynedd, lansiais brosiect arbrofol cronfa her economi sylfaenol i arbrofi gyda gwahanol ddulliau. O'r 52 prosiect arbrofol, mae 27 yn y Cymoedd. Drwy'r prosiectau hyn, rydym ni wedi ymrwymo i arbrofi a dysgu o wahanol ymyraethau i feithrin cymunedau lleol a newid eu perthynas â'u heconomi leol. Mae hyn yn hanfodol er mwyn meithrin cydnerthedd yn wyneb yr ergydion allanol yr ydym yn eu gweld, fel COVID, Brexit, awtomeiddio a newid hinsawdd.

Mae atal cyfoeth rhag llifo o'r ardal yn allweddol i hyn. Rwy'n falch bod y Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol, a wnaeth waith pwysig gyda Chyngor Dinas Preston i brofi'r cysyniad, bellach yn gweithio gyda phob corff cyhoeddus mawr yn y Cymoedd i fanteisio i'r eithaf ar rym y bunt gyhoeddus. Maen nhw i gyd bellach yn gweithio drwy eu contractau i ddeall ble y gallan nhw ailgyfeirio gwariant i gynnal yr economi leol. Bydd y gwaith penodol hwn yn y Cymoedd hefyd yn llywio gwaith yng ngweddill Cymru.

Mae'r un peth yn wir am rai o'n mentrau busnes. Arbrofodd tasglu'r Cymoedd gyda rhwydwaith cymorth cydfuddiannol rhwng busnesau fel y gallai sylfaenwyr busnesau lleol fynd i'r afael â phroblemau cyffredin. Rydym ni bellach yn ei ymestyn, ac mae Busnes Cymru yn ystyried sut y gellir ei ymgorffori mewn mentrau cymorth busnes ledled Cymru.

Rydym hefyd wedi treialu'r rhaglen gyflogadwyedd i ddarparu sgiliau gwaith a datblygiad personol i bobl sydd wedi dod yn ddi-waith. Mae hefyd wedi profi'n llwyddiant mawr ac mae bellach yn cael ei ehangu ledled Cymru yn rhan o raglen ReAct.

Rydym ni wedi lledaenu arferion da drwy brosiect Parc Rhanbarthol y Cymoedd. Fe wnaethom ni addasu ein cynllun gwreiddiol fel bod ceidwaid parciau yn dilyn esiampl Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr o warcheidwaid cymunedol. Bellach mae gennym ni rwydwaith o warcheidwaid Parc Rhanbarthol y Cymoedd sydd ar waith ym mhob un o'r safleoedd darganfod sy'n gweithredu fel porth i'n mannau gwyrdd. Maen nhw nid yn unig yn cadw llygad ar y parciau ond yn cysylltu â mentrau rhagnodi cymdeithasol a mentrau cymunedol hefyd. Ym Mharc Gwledig Bryngarw, lle'r ydym ni wedi ariannu canolfan addysg newydd, mae'r gwarcheidwaid yn datblygu rhaglenni profiad natur ar gyfer rhieni sy'n dysgu eu plant gartref. Mae cysylltu cymunedau â'r byd natur sydd o'u cwmpas fel hyn yn allweddol i ateb heriau newid hinsawdd. Mae cyllid ar gyfer rheoli'r parc rhanbarthol bellach ar waith tan 2023. Ac er mwyn helpu i gefnogi rheolaeth hirdymor y dirwedd, caiff y parciau eu llywodraethu bellach o dan strwythur y dinas-ranbarthau.

Prosiect cyffrous arall a allai roi hwb i Barc Rhanbarthol y Cymoedd yw prosiect y Crucible ym Merthyr. I'w helpu i fwrw gwreiddiau, rydym ni wedi cyfrannu £80,000 at astudiaeth archifol i helpu i greu'r glasbrint ar gyfer y prosiect nodedig hwn.

Rwyf hefyd yn falch o gyhoeddi bod Llyn Llech Owain yng nghwm Gwendraeth a choedwig Afan yng Nghastell-nedd Port Talbot wedi derbyn cyllid ar gyfer gwelliannau i ddod yn safleoedd porth darganfod. Yn ogystal, bydd Llyn Llech Owain a Pharc Bryn Bach ym Mlaenau Gwent yn dod yn ganolfannau gweithio o bell. Yn hytrach na thaith hir i'r gwaith, gall pobl weithio o swyddfa fodern yn eu parc lleol, a chymryd seibiant yng nghanol byd natur ar eu hawr ginio. Rydym ni yn ariannu prosiectau gweithio ategol o bell yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili, a fydd yn profi'r cysyniad yng nghanol trefi llai hefyd. Bydd y rhain hefyd yn llywio ein gwaith i annog 30 y cant o bobl i weithio o bell.

Ar ben hyn, rydym ni wedi gwahodd trefi a phentrefi llai i wneud cais i gronfa dasglu gwerth £3 miliwn i'w helpu i wella o effaith COVID-19. Bydd yr arian yn cwmpasu gwelliannau ffisegol yn ogystal â digidol. Bydd hyn yn cynnwys rhwydwaith o byrth LoRaWAN i gefnogi'r gwaith o ddatblygu datblygiadau arloesol 'y rhyngrwyd o bethau'. Yn yr achos hwn, dod â datblygiadau arloesol i'r Cymoedd o ran defnyddio data ar nifer yr ymwelwyr o Aberteifi ac o'r gogledd-orllewin, oherwydd dylai arferion gorau deithio'r ddwy ffordd.

Ym maes trafnidiaeth rydym ni wedi arloesi hefyd, ac roedd hwn yn un o'r meysydd a godwyd yn aml yn ein digwyddiadau ymgysylltu â'r cyhoedd niferus, yr angen am drafnidiaeth gyhoeddus reolaidd a dibynadwy. Daeth y gwasanaeth bws lleol ar alw, Fflecsi, sydd bellach yn destun arbrawf ledled Cymru, o drafodaethau tasglu'r Cymoedd. Ac mae gennym ni gyhoeddiadau pellach i'w gwneud yn ystod yr wythnosau nesaf. Unwaith eto, mae'r rhain i gyd yn fentrau o'r Cymoedd ar gyfer y Cymoedd, ond gyda'r potensial i gael eu cymhwyso ledled Cymru. Dirprwy Lywydd, nid oes neb yn gwadu bod Cymoedd y de yn parhau i wynebu llawer o heriau, ond mae'r tasglu wedi dangos o leiaf fod yr atebion i'w problemau i'w canfod yn y Cymoedd eu hunain. 

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw ac rwy'n ei groesawu'n gyffredinol. Sefydlwyd tasglu'r Cymoedd yn 2016 i ganolbwyntio adnoddau ar gymunedau difreintiedig yng Nghymoedd y de, sydd, wrth gwrs, i'w groesawu'n fawr. Mae'r cymunedau hyn wedi wynebu materion economaidd a chymdeithasol sydd wedi cael effaith andwyol ar eu llesiant. Yn anffodus, mae gwaith tasglu'r Cymoedd wedi'i lesteirio'n sylweddol gan haint y coronafeirws. Ym mis Mehefin, Dirprwy Weinidog, fe wnaethoch chi gadarnhau bod nifer o brosiectau wedi'u gohirio oherwydd pryderon iechyd a diogelwch a chyfyngiadau ar gapasiti. Fe wnaethoch chi hefyd ofyn i swyddogion gynnal adolygiad o bob un o saith blaenoriaeth rhaglen bresennol tasglu'r Cymoedd. O ystyried hyn, a wnewch chi amlinellu dyfodol tasglu'r Cymoedd yn ystod gweddill y rhaglen, a pha brosiectau a gaiff eu blaenoriaethu neu eu dileu i roi sicrwydd i randdeiliaid a'r cymunedau?

Er gwaethaf ei fwriadau da, nid yw tasglu'r Cymoedd wedi cyflawni'r newid trawsnewidiol yr oedd ei angen ar Gymoedd y de i wella ffyniant cymunedau lleol. Mewn tystiolaeth ysgrifenedig i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, dywed Sefydliad Bevan fod ganddyn nhw bryderon o hyd am strategaeth, graddfa ac effaith y tasglu. Mae Sefydliad Bevan yn nodi bod y tasglu ei hun wedi helpu i ddal sylw ar y materion economaidd-gymdeithasol sy'n wynebu cymunedau'r Cymoedd. Fodd bynnag, maen nhw hefyd yn feirniadol o ddiffyg arweinyddiaeth a chyfeiriad Llywodraeth Lafur Cymru wrth sefydlu ac adnabod y tasglu.

Maen nhw hefyd yn beirniadu targed Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur i gael 7,000 o bobl i mewn i waith erbyn 2021, sy'n nifer pitw o'i gymharu â'r 67,000 o swyddi yr amcangyfrifir bod eu hangen i ddiwallu anghenion swyddi'r ardal. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos bod 4,500 o bobl wedi cael cymorth i gael gwaith drwy raglenni cyflogaeth gymunedol ers mis Gorffennaf 2017. Fodd bynnag, mae'r cynnydd hwn yn debygol o fod wedi'i wrthbwyso gan golli swyddi o ganlyniad i bandemig COVID-19. Sut ydych chi'n ymateb, Dirprwy Weinidog, i'r dystiolaeth a ddarparwyd gan randdeiliaid bod tasglu'r Cymoedd wedi'i gyfyngu gan ddiffyg uchelgais gan Lywodraeth Lafur Cymru, a bod dull braidd yn anghyson o adfywio economaidd-gymdeithasol wedi arwain at ddarparu rhy ychydig o adnoddau a buddsoddiad ar draws y rhanbarth?

Mae nifer yr eiddo gwag yn rhanbarth y Cymoedd yn dal yn uchel. Dengys amcangyfrifon diweddar fod 994 eiddo gwag ym Mlaenau Gwent, sy'n cyfateb i 3 y cant o gyfanswm nifer yr anheddau yn yr ardal; 2,212 eiddo gwag yn Rhondda Cynon Taf, sy'n cyfateb i 2 y cant o gyfanswm nifer yr anheddau; a 520 eiddo gwag ym Merthyr Tudful, sy'n cyfateb i 1.9 y cant o gyfanswm yr anheddau yn yr ardal.

Canfu mynegai amddifadedd lluosog Cymru yn 2019 fod trefi yng Nghymoedd y de yn fwy tebygol o brofi mwy o amddifadedd incwm ac amddifadedd iechyd na rhannau eraill o Gymru. Rwy'n gwybod eich bod wedi cyflwyno grant cartrefi gwag i fynd i'r afael â chartrefi gwag a diffaith yn rhanbarth y Cymoedd, ond daw'r cynllun hwn i ben ym mis Chwefror 2021. Mae angen buddsoddiad a chymorth wedi'u teilwra ar frys ar y Cymoedd i helpu cymunedau i adeiladu'n ôl yn well. A wnaiff y Dirprwy Weinidog amlinellu sut y bydd Llywodraeth Lafur Cymru yn defnyddio ei hadnoddau sydd heb eu dyrannu yn rhan o'r £5 biliwn ychwanegol o gyllid ychwanegol a ddarperir gan Lywodraeth Geidwadol y DU i helpu'r Cymoedd i wella ar ôl y pandemig? Diolch.

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu, ers yn rhy hir o lawer, bu'r ddadl ynghylch y Cymoedd yn dipyn o sioe Pwnsh a Jwdi, gyda phobl yn tynnu sylw'n briodol at effaith dad-ddiwydiannu ac effaith Llywodraeth Thatcher, ac rwyf wastad wedi bod yn amharod i gymryd yr abwyd yna, ond roedd y cyfraniad hwnnw gyda'r mwyaf chwerthinllyd i gyd, mae'n rhaid imi ddweud. I Laura Anne Jones dynnu sylw at fwlch o 67,000 o swyddi yn y Cymoedd a beio Llywodraeth Cymru amdano, rwy'n credu fod hynny yn ymestyn hygrededd y tu hwnt i'w derfynau. Ac mae'r £5 biliwn tybiedig hwnnw y mae Laura Anne Jones wedi cyfeirio ato y mae Llywodraeth y DU wedi'i bod mor hael yn ei roi i ni prin yn diwallu costau cynyddol y GIG ac yn gadael ein harian cyhoeddus dan bwysau sylweddol; yn anad dim, nid ydym yn cael y gyfran Barnett briodol ar gyfer cynlluniau rheilffyrdd ac ar gyfer HS2, a allai, pe bai gennym ni'r rheiny, arwain at fuddsoddiad pellach yn y Cymoedd. Felly, credaf fod y sylwadau di-sylwedd hyn yn gwbl ddi-fudd, o ystyried maint yr her yr ydym yn ei hwynebu. Felly, nid af ymhellach i mewn i'r sioe Pwnsh a Jwdi benodol honno, ond mae digon y gallwn i ei ddweud pe hoffwn i.

I droi at rai o'i sylwadau mwy synhwyrol, o ran sut y gallwn ni wneud y rhaglen eiddo gwag yn hunangynhaliol, o gofio, fel y dywedodd yn gywir, maint yr her yn y Cymoedd—Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, sydd â'r ail nifer fwyaf o gartrefi gwag yn y DU gyfan—credaf mai un o'r pethau da am y cynllun a ddatblygodd y Cynghorydd Andrew Morgan a'i gydweithwyr yn Rhondda Cynon Taf oedd y byddai hyn yn hunangynhaliol. Rydym ni wedi sicrhau, gan ein bod wedi cynllunio hyn gyda'r awdurdodau, eu bod wedi buddsoddi i gyfateb i'n buddsoddiad ni, ac, yn dilyn esiampl Rhondda Cynon Taf, gofynnwyd iddyn nhw gynyddu'r dreth gyngor ar gartrefi gwag, fel eu bod yn creu rhywfaint o refeniw a all wedyn gynyddu'r cylch nesaf o grantiau y gellir eu dyfarnu. Ac wrth gwrs, grantiau yw'r rhain y mae'n rhaid eu had-dalu os bydd pobl yn gwerthu eu heiddo neu'n symud o fewn pum mlynedd. Felly, yr hyn yr ydym ni yn gobeithio yw, drwy gael awdurdodau lleol i gydweithredu fel hyn a chydweithio, y byddwn yn agor eu llygaid i'r posibilrwydd o'r hyn y mae Rhondda Cynon Taf wedi'i wneud a lledaenu hynny, ac y byddan nhw wedyn yn buddsoddi eu hadnoddau eu hunain ac yn gweld y budd i'w cymunedau eu hunain. Wedi'r cyfan, dechreuodd Rhondda Cynon Taf hyn oherwydd eu bod yn cael problem gyda swyddogion iechyd cyhoeddus yn cael eu galw i ymdrin â llygod mawr mewn tai. Felly, roedd problem y bu'n rhaid iddyn nhw ymdrin â hi, ac fe wnaethon nhw gynnig ateb arloesol, yr ydym ni wedi'i raddio.

Dydw i ddim yn derbyn y feirniadaeth bod diffyg uchelgais i'r prosiect. Ni fyddai byth yn bosibl gwrthdroi cenedlaethau o amgylchiadau economaidd heriol mewn cyfnod mor fyr, ond yr hyn yr wyf yn gobeithio y mae fy natganiad wedi'i ddangos yw, drwy arbrofi a thrwy ddulliau gweithredu gwahanol mewn gwahanol leoedd, ar y cyd ag awdurdodau lleol—felly, nid yw ynglŷn â phobl yn cyflwyno atebion; mae ynglŷn â chynnig atebion gyda'n gilydd—byddwn yn rhoi hwb cychwynnol i adfywio y bydd ei fwrlwm yn parhau y tu hwnt i oes y tasglu.

Diolch. Mae'r Rhondda, fy etholaeth i, fy nghartref i, yn lle sydd wedi gweld trafferthion ers degawdau. Nawr, er y byddai llawer o bobl yn hoffi dianc, ni allwn ni ddianc rhag y ffaith, ers dechrau'r gwahanol raglenni cau pyllau glo, ond yn enwedig ers ymosodiad Margaret Thatcher ar ein cymunedau yn y 1980au, heb unrhyw gynllun i gymryd lle'r swyddi coll hynny, y bu bywyd yn frwydr fawr i lawer o bobl, ac mae'r problemau sy'n wynebu pobl wrth gwrs yn economaidd yn bennaf.

Nid ydym ni yn unigryw yn hyn o beth. Mae'r rhan fwyaf o'n hen ardaloedd diwydiannol wedi gweld trafferthion ers cenedlaethau, ond mae'r Rhondda mewn sefyllfa arbennig o ansicr. Mewn astudiaeth o'r trefi yng Nghymru a Lloegr sydd fwyaf agored i effeithiau economaidd COVID-19, enwyd dau o'r Rhondda yn yr 20 uchaf. Mae hyn, wrth gwrs, yn ychwanegol at lifogydd dinistriol. Gallai'r Rhondda yn wir wneud gyda rhywfaint o gymorth ar hyn o bryd, ond, yn anffodus, ychydig sydd wedi dod o gyfeiriad tasglu'r Cymoedd. Oes, mae gennym ni'r prosiect Skyline, y mae'r bobl anhygoel yn Croeso i'n Coedwig yn arloesi ynddo, ac, oes, mae gwaith da yn mynd rhagddo o ran cartrefi gwag. Ond nid yw hyn yn ddigon. Mae'n rhaid inni greu mwy o swyddi.

Cymerwch yr enghraifft glasurol o'r cwmni cydweithredol sy'n cynnwys cyn-weithwyr Burberry, a geisiodd ddechrau arni yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Bu llawer o siarad, ond, hyd yma, ychydig iawn o gefnogaeth bendant a gafwyd, dim contractau, a dim cymorth ariannol i'r grŵp hwn. Mae cwmni cydweithredol Burberry yn gyfle i fanteisio ar sgiliau gweithgynhyrchu dillad o'r radd flaenaf sy'n dal i fodoli yn ein cymuned yn dilyn ymadawiad Burberry â Threorci 13 mlynedd yn ôl. Gallasai fod yn llwyddiant ysgubol ac eiconig—ond eto dim byd. Yng nghynllun cyflawni gwreiddiol y tasglu, mae tair prif flaenoriaeth: swyddi o ansawdd da a'r sgiliau i'w gwneud, gwell gwasanaethau cyhoeddus a chymuned. Byddai enghraifft gweithwyr Burberry yn y Rhondda—y cwmni cydweithredol hwnnw'n cydweddu'n berffaith â'r flaenoriaeth gyntaf, a byddai'n bodloni'r ddau arall hefyd. Mae cymaint o fentrau da yr ydym ni wedi'u gweld, ond faint o amser fydd hi cyn yr eir i'r afael mewn gwirionedd â'r problemau economaidd-gymdeithasol sy'n plagio ein cymunedau?

Nawr, rwyf wedi gofyn y cwestiwn hwn droeon ond nid wyf wedi cael ateb o sylwedd eto, felly fe'i gofynnaf eto: sut y mae'r Rhondda wedi elwa, o ran creu swyddi, yn fwy nag etholaethau eraill o ganlyniad i waith tasglu'r Cymoedd? Pa gynnydd economaidd mesuradwy a allwch chi ei ddangos yn fy etholaeth i o ganlyniad i dasglu'r Cymoedd? Rwyf fi a llawer o bobl eraill eisiau gweld mentrau fel tasglu'r Cymoedd yn cyflawni'r hyn y mae yn ei addo i gymunedau fel fy un i yn y Rhondda ond, hyd yma, mae'r cynnydd wedi bod yn siomedig a dweud y lleiaf. 

Rwy'n siomedig ond nid wyf wedi fy synnu gan y cyfraniad yna. Credaf fod yr honiad y dylai'r Rhondda elwa'n fwy nag ardaloedd tasglu'r Cymoedd yn mynd at wraidd problem y cyfraniad. Mae'n chwilio'n gyson am gŵyn i gydio ynddi a manteisio arni, yn hytrach nag edrych mewn ysbryd o gydweithredu i weld sut y gall yr holl awdurdodau gydweithio.

Soniodd Leanne Wood eto am enghraifft cwmni cydweithredol Burberry Treorci, ac rwyf wedi cyfarfod â nhw ac wedi esbonio iddi'n faith y broses yr aethom drwyddi, gan weithio gyda'r cwmni cydweithredol hwnnw, a gweithio gyda'r ymddiriedolwyr, i gynnig cymorth iddyn nhw i ennill contractau ar eu pen eu hunain. Nawr, mae cyfrifoldeb ar y ddwy blaid i gydweithredu yma, a gwn ei bod yn siomedig na ddaeth y fenter gydweithredol a sefydlwyd gennym ni yng Nglynebwy i'r Rhondda, ond, fel y dywedais, mae angen i'r prosiectau hyn fynd i wahanol leoedd yn seiliedig ar dystiolaeth, ac roedd y dadansoddiad o dystiolaeth a wnaethom ni ar gyfer meini prawf y prosiect hwnnw a chael lleoliad a oedd yn addas, yn agos at drafnidiaeth gyhoeddus, yn agos at bobl a fu allan o waith ers amser maith, yn ffafrio Glynebwy yn yr achos penodol hwn.

Ymddengys nad yw Leanne Wood yn gallu symud y tu hwnt i hynny, er ein bod, fel y dywedais, yn parhau i fod yn agored i weithio gyda'r cwmni cydweithredol. Rydym ni wedi estyn allan dro ar ôl tro at y cwmni cydweithredol. Sefydlwyd y gronfa her yr economi sylfaenol gennym ni, y gallen nhw fod wedi gwneud cais iddi. Felly, nid wyf yn siŵr beth arall y mae'n disgwyl i ni ei wneud, heblaw rhoi contract mawr iddyn nhw, na allwn ni ei wneud yn sicr. Ond rydym yn parhau i fod yn fodlon gweithio gyda nhw, oherwydd eu hamcanion nhw yw fy amcanion i. Eu hamcanion nhw yw amcanion yr economi sylfaenol, busnes cymdeithasol a mentrau cymdeithasol, yr ydym ni yn eu hyrwyddo. Ond mae'n drueni—mae hi'n dal i fynd ymlaen am yr enghraifft hon a minnau wedi esbonio cyfyngiadau'r dull gweithredu hwnnw iddi, ond, unwaith eto, dywedaf yn ddiffuant ein bod yn parhau i fod yn agored i weithio gyda nhw i weld a allwn ni ganfod ffordd o gael y maen i'r wal.

Gofynnodd eto sut y bu i'r Rhondda elwa, ac roedd fy araith yn amlinellu cyfres o fentrau yr oedd y Rhondda wedi elwa arnyn nhw, ochr yn ochr â rhannau eraill o'r Cymoedd. Unwaith eto, mae'r prosiect cartrefi gwag, sydd yn benodol yn y Rhondda, wedi elwa'n sylweddol ar gyllideb tasglu'r Cymoedd, ac mae hynny'n helpu pob rhan o'r Cymoedd.

Yn benodol ynglŷn â'r cynlluniau arbrofol ar gyfer mannau cydweithio, rydym ni yn rhoi £300,000 i gyngor Rhondda Cynon Taf ar gyfer datblygu llys Llwynypia ac ar gyfer datblygu man cydweithio yng Nghymdeithas Tai Rhondda. Mae llawer i'w ganmol ynghylch y prosiect i ailddatblygu'r llys, sef datblygu'r hen lys ynadon gynt i greu strwythur amlbwrpas, a fyddai â chaffi, campfa'n llawn offer, yn ogystal â man i bobl weithio fel y gallan nhw fod o fudd i ganol eu tref leol, yn hytrach na mynd ymhellach i ffwrdd.   

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad y prynhawn yma, ond rwyf hefyd eisiau ei longyfarch ar y gwaith y mae wedi'i wneud ers cymryd cyfrifoldeb am y portffolio hwn ac fel cadeirydd tasglu'r Cymoedd. Mae bob amser yn anodd i gyn-Weinidog, wrth gwrs, ofyn cwestiynau i'r un a gymerodd ei le yn y Llywodraeth, ac rwy'n derbyn hynny, ond rwyf eisiau ei longyfarch ar y gwaith y mae wedi'i wneud dros y ddwy flynedd ddiwethaf; rwy'n credu bod hynny yn dyst i ymrwymiad gwirioneddol ddwfn a gweledigaeth. Mae'r gwaith a wnaeth yn arbennig i sicrhau cadwyn gyflenwi ar gyfer cyfarpar diogelu personol dros y flwyddyn ddiwethaf yn dyst i ymagwedd seiliedig ar werthoedd tuag at wleidyddiaeth y byddai'n werth i Aelodau ar bob ochr i'r Siambr hon fyfyrio arni, ac, yn sicr, mae'r gwaith o gefnogi'r fenter gydweithredol yng Nglynebwy yn rhywbeth a werthfawrogir yn fawr, nid yn unig yn y dref ond yn ysbytai a chartrefi gofal Cymru hefyd.

Hoffwn ofyn i'r Gweinidog a wnaiff, cyn diddymiad y Senedd, sicrhau ein bod yn gallu gweld pendraw, os mynnwch chi, y darn hwn o waith—bod y targedau a'r amcanion a gyhoeddais pan oeddwn yn Weinidog ar y pryd yn cael eu hystyried. Roedd yr Aelod Ceidwadol dros y de-ddwyrain yn anghywir yn ei thybiaethau ynghylch y targedau a'r amcanion hynny—roedden nhw'n deillio mewn gwirionedd o sgyrsiau hir a manwl iawn gyda nifer o wahanol sefydliadau yn y Cymoedd, a gosodwyd y targedau a'r amcanion hynny at ei gilydd. Ni chawsant eu gorfodi ar y Cymoedd, daethant o'r Cymoedd, ac rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt pwysig iawn a gollwyd. Ond mae'n bwysig o ran ymddiried yn y Llywodraeth ein bod yn gallu dweud, 'Fe wnaethom ni ddweud y byddem yn gwneud hyn, a dyma a gyflawnwyd gennym ni.'

Y mater arall yr hoffwn ei godi—

Yn fyr iawn, felly, oherwydd mae eich amser ar ben.

—yr hoffwn i ei godi, yn gyflym, gyda'r Gweinidog, yw ein Cymoedd Technoleg. Mae hwn yn fuddsoddiad o £100 miliwn ym Mlaenau Gwent a gyhoeddwyd gennyf fi fel Gweinidog a hefyd Gweinidog yr economi a menter. Mae'n bwysig ein bod yn gallu cyflawni'r ymrwymiad hwnnw. Roedd yn ymrwymiad cadarn, a roddwyd i bobl Blaenau Gwent ar adeg eithriadol o anodd. Credaf fod gan bobl Blaenau Gwent hawl absoliwt i sicrhau a disgwyl i'r Llywodraeth hon gyflawni'r addewid hwnnw. Diolch.

Diolch am y sylwadau hael. Byddaf, wrth gwrs, yn mynd i'r afael â'i sylw ynglŷn â sut rydym ni wedi cyrraedd y targedau, ac rwy'n ffyddiog y byddwn wedi gwneud hynny, er gwaethaf yr amgylchiadau hynod heriol. O ran y prosiect Cymoedd Technoleg, mae hwn yn bwnc yr ydym ni wedi mynd i'r afael ag ef yn y Siambr hon o'r blaen. Rwy'n ffyddiog y bydd gennym ni—. Yn amlwg, mae'n brosiect 10 mlynedd, ond erbyn diwedd tymor y Senedd hon, bydd gennym ni glwstwr technoleg yn dechrau yng Nglynebwy. Rydym yn buddsoddi'n sylweddol mewn eiddo, oherwydd dyna un o'r pethau y mae'r awdurdod lleol a bwrdd Cymoedd Technoleg wedi'i nodi fel problem wirioneddol yn ardal Blaenau'r Cymoedd. Felly, rydym ni yn buddsoddi mewn eiddo newydd ac yn adfywio eiddo sy'n bodoli eisoes i greu cynnig. Rydym ni wedi creu, gyda lleoliad Thales ar hen safle'r gwaith dur, capasiti seiber. Rwy'n obeithiol y byddwn yn gallu cael 5G ar y safle. Rydym yn gweithio'n galed iawn ar hynny ac wedi gweld datblygiadau sylweddol, ond nid ydym ni wedi cael y maen i'r wal yn llwyr o ran hynny hyd yn hyn. Ond, unwaith y bydd y pethau hynny ar waith gennym ni, rwy'n credu y bydd cynnig technoleg gwirioneddol yng Nglynebwy sy'n gwneud i Lynebwy a'r cyffiniau yn atyniadol, a chredaf y gall ddechrau anrhydeddu'r addewid a gwireddu'r potensial y soniasom ni amdanyn nhw gyda chyhoeddi'r prosiect hwnnw. Ond fe ddywedaf i hefyd wrth Alun Davies yr hoffem ni edrych y tu hwnt i Lynebwy i holl ardal Blaenau'r Cymoedd, gan gydnabod mai ecosystem economaidd yw hon. Rydym ni yn gwneud gwaith, yn enwedig, i gefnogi cwmnïau sy'n bodoli eisoes, yn hytrach na dim ond ceisio denu cwmnïau newydd i'r fro. Buom yn gweithio i wella cynhyrchiant a chydnerthedd cwmnïau sydd wedi ymwreiddio yn yr ardal, ac rwy'n credu bod llawer mwy y gallwn ni ei wneud yn hynny o beth.

Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl nad yw'r Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol am y dasg o adfywio hen gymunedau glofaol Cymoedd y de yn unigolyn gwirioneddol ymroddedig, gydag awydd gwirioneddol i lwyddo lle mae eraill yn amlwg wedi methu. Fy mhryder i yw'r nifer fawr o sefydliadau a chyrff sydd â'r dasg o gychwyn a datblygu rhaglenni tasglu'r Cymoedd. Yn gyntaf, mae gennym ni, wrth gwrs, Lywodraeth Cymru ei hun, yna awdurdodau lleol a'u hawdurdodau addysg lleol. Yna mae gennym ni brifddinas-ranbarth Caerdydd a bargeinion dinesig bae Abertawe—heb sôn am barth menter Blaenau Gwent, prosiect parc rhanbarthol y Cymoedd, a chynllun Dyffryn Taf. At hyn gallwn ychwanegu byrddau iechyd lleol, byrddau gwasanaethau cyhoeddus, Trafnidiaeth Cymru, ac, yn olaf ond nid yn lleiaf, mae gennym ni gyrff y trydydd sector, ynghyd â nifer fawr o bartneriaid yn y sector preifat. Rhaid gofyn y cwestiwn: sut fydd y cyrff gwahanol hyn yn cyfuno i greu'r canlyniadau a ddymunir? O gofio mai'r canlyniad a ddymunir yw creu o leiaf 7,000 o swyddi newydd medrus ar draws rhanbarth y Cymoedd, sut ydym ni'n mynd i fonitro a yw'r rhain yn swyddi gwirioneddol newydd, cynhyrchiol, yn hytrach na swyddi gweinyddol? Cofiaf y ffigurau ar gyfer prosiect Cymunedau yn Gyntaf Merthyr Tudful. O'r £1.5 miliwn a ddyrannwyd, aeth £1.25 miliwn ar hynny'n union—swyddi gweinyddol. A wnaiff y Dirprwy Weinidog amlinellu pa fesurau y mae'n eu rhoi ar waith i sicrhau nad yw hyn yn digwydd i'r prosiect cynhwysfawr hwn? Os edrychwn ni yn fyr iawn ar rai manylion—

A allwch chi ddod â'ch sylwadau i ben, os gwelwch yn dda? Mae eich amser ar ben.

Gwnaf yn wir. Iawn, mae'n ddrwg gennyf, Dirprwy Weinidog, nid oes amheuaeth nad yw'r cynlluniau a'r prosiectau a amlinellir yn yr adroddiad yn uchelgeisiol ac yn ddymunol, ond os ydym ni eisiau lliniaru'r anfodlonrwydd cynyddol, nid yn unig gyda Llywodraeth Cymru ond gyda sefydliad y Senedd yn ei chyfanrwydd, ni chaiff y dyluniadau mawreddog hyn—gan mai dyna ydyn nhw—fethu. Rhaid iddyn nhw gyflawni, neu, a feiddiwn ni ddweud, mwy na chyflawni, eu hamcanion. Mae pobl—[Anghlwyadwy.]— rhanbarthau'r Cymoedd wedi aros yn rhy hir o lawer am welliannau gwirioneddol i'w ffordd o fyw.

Nid wyf yn adnabod y darlun a gyflwynodd David Rowlands, ac rwy'n cydnabod y byddai wedi drafftio ei sylwadau cyn iddo gael cyfle i wrando ar fy nghyfraniad. Efallai wrth ei ddarllen eto, y caiff gyfle i adlewyrchu nad ydym ni yn mynd ar drywydd swyddi gweinyddol, rydym ni yn mynd ar drywydd swyddi go iawn a gwelliant economaidd gwirioneddol. Ac o ran ei sylw bod gormod o sefydliadau yn difetha hyn, nid wyf yn credu bod hynny'n iawn ychwaith. Mae'n disgrifio Llywodraeth ganolog a llywodraeth leol i bob pwrpas, ac wrth gwrs mae gan fargen ddinesig Caerdydd ran gan fod y Cymoedd yn rhan o ranbarth economaidd ehangach, felly mae'n iawn eu bod wedi'u cynnwys mewn rhan o'r cynlluniau ehangach. Ond rwy'n credu mewn gwirionedd ei fod yn ceisio gwneud rhywbeth o ddim.

Rwyf wedi ymgyrchu ers tro byd dros adfer llwybr coedwig hardd Cwm-carn er mwyn i bobl Cymru a'r byd ei fwynhau. Mae'n fan lle cefais fy unig wyliau pan oeddwn yn blentyn bach a lle mae fy nhad wedi ei beintio ers iddo fod yn blentyn. Mae ei adfywiad hefyd, yn ganlyniad i bobl hynod ymroddedig Islwyn, sydd wedi ymgyrchu dros ei hadfer dros flynyddoedd lawer bellach. Hefyd oherwydd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, sy'n cael ei redeg gan Lafur, yn gweithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Lafur Cymru mae bellach wedi'i wneud yn rhan annatod o dasglu'r Cymoedd fel safle porth allweddol ym mharc rhanbarthol y Cymoedd. Rwy'n falch iawn bod y Gweinidog wedi gallu cyhoeddi bod gennym ni bellach rwydwaith o warcheidwaid parciau rhanbarthol y Cymoedd sydd ar waith ym mhob un o'r safleoedd darganfod sy'n gweithredu fel porth i'n mannau gwyrdd.

Fis Rhagfyr diwethaf, cyhoeddodd Cyfoeth Naturiol Cymru gynlluniau i ailddatblygu wyth safle hamdden ar hyd y llwybr coedwig saith milltir yn ogystal â'r mannau chwarae a oedd yn cynnwys cerfluniau pren a thwneli synhwyraidd, yn ogystal â nifer o lwybrau pob gallu a mannau picnic a seddi newydd. Dirprwy Lywydd, er bod pandemig y coronafeirws wedi arafu'r gwaith hwn, nid yw wedi'i atal. Yn gynharach eleni, gwnaed gwaith helaeth a oedd yn cynnwys atgyweirio gwasanaethau ffyrdd, tirlunio, tair ardal chwarae newydd, wyth toiled di-ddŵr a safle gwersylla swyddogol arobryn. Felly, bydd penllanw'r prosiect arloesol hwn yn foment allweddol i'm hetholaeth i—etholaeth yn y Cymoedd—i'n twristiaeth a'n lletygarwch ar ôl COVID. A nawr, Gweinidog, mae angen inni, mi gredaf,—

Mae'n ddrwg gennyf. A wnewch chi gyflwyno eich casgliadau, os gwelwch yn dda?

[Anghlywadwy.]—Islwyn, yn gweithio o fewn ymgyrch sgiliau prentisiaeth, addysg a hyfforddiant cyfannol. Felly, fy nghwestiwn i, Gweinidog: pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru a thasglu'r Cymoedd yn eu hystyried i sicrhau gwell integreiddio hyd yn oed rhwng cymunedau Islwyn ac un o ryfeddodau naturiol Cymru? A pha gamau y gall tasglu'r Cymoedd eu cymryd i fanteisio ar greadigrwydd diwylliannol Islwyn a rhaglenni gŵyl a pherfformiad awyr agored yn y dyfodol o fewn hynny?

Wel, a gaf i dalu teyrnged i Rhianon Passmore am hyrwyddo Llwybr Coedwig Cwm-carn a gwneud achos cadarn iawn dros fuddsoddi yno yn ei hetholaeth? Rwy'n credu bod y pandemig a'r cyfyngiadau symud wedi dangos i ni pa mor bwysig fu cael cyfleusterau tirwedd ac amgylcheddol o safon ar garreg ein drws i gynifer o bobl yn ystod cyfnod anodd iawn. Rwy'n credu y bu Llwybr Coedwig Cwm-carn yn esiampl, mewn gwirionedd, o ran sut y mae pobl wedi gallu defnyddio'r awyr agored i feithrin eu llesiant, yn ogystal â chreu perthynas wahanol rhwng pobl a natur. Ac mae'n bwysig ein bod yn gweld rhwydwaith parciau rhanbarthol y Cymoedd fel ochr ategol pwyslais economaidd y ddinas-ranbarth. Mae angen i'r ddau weithio law yn llaw, ac yn sicr dyna oedd enghraifft Stuttgart, lle profodd mudiad y ddinas-ranbarth ei werth mewn gwirionedd, a gwn ei fod yn lle yr ymwelodd Alun Davies ag ef pan oedd yn Weinidog i gael ysbrydoliaeth ar gyfer prosiectau'r porth.

Dyna pam rwy'n credu ei bod hi mor bwysig bod y parc rhanbarthol bellach o dan ymbarél y fargen ddinas ac Anthony Hunt, yn wir, arweinydd yr awdurdod, yw arweinydd y grŵp sy'n edrych ar y parc rhanbarthol i sicrhau bod y pwynt y mae hi'n ei wneud am wireddu'n llawn y potensial economaidd sydd yna o hyd o'r buddsoddiad cychwynnol hwn. 

Mick Antoniw. Rhaid i'r meic gael ei ddi-dawelu. Dyna ni.

Gweinidog, a gaf i groesawu'n fawr iawn yr ymagwedd gadarnhaol yn eich datganiad tuag at y newidiadau a'r mentrau? Un o'r peryglon yr wyf wedi'i ganfod bob amser yw po fwyaf y byddwch yn dibrisio ardal, y mwyaf y daw'n broffwydoliaeth sy'n gwireddu ei hun. Pan ddeuthum yn Aelod Cynulliad dros Bontypridd am y tro cyntaf, oedais cyn ymweld â busnesau a dweud, 'Sut mae pethau?' oherwydd byddech wedyn yn cael araith lem. Ond rydym ni wedi siarad yn frwdfrydig am Bontypridd, sy'n dref graidd i'r Cymoedd, a chyda'r mentrau gan Lywodraeth Cymru a chyda'r cyngor lleol, gallwch weld y trawsnewid economaidd sy'n digwydd.

O ystyried yr amser cyfyngedig sydd gennyf, a gaf i ofyn hyn, Gweinidog? Un o'r agweddau allweddol ar adfywio yw trafnidiaeth yn amlwg. Mae gennym ni rai systemau trafnidiaeth reilffyrdd effeithiol iawn sy'n datblygu ac yn cael eu gwella, ond mae cydgysylltu bysiau â'n system drafnidiaeth yn gwbl sylfaenol. Mae gormod o'n cymunedau heb fynediad angenrheidiol at gyflogaeth na mathau eraill o ymgysylltu, ac mae hynny'n allweddol i adfywio economaidd. Sut ydych chi'n gweld y system drafnidiaeth yn dod yn rhan o fenter y Cymoedd ac yn cyflawni'r amcanion hynny yr ydym ni i gyd eisiau eu gweld yn digwydd?

Wel, un elfen bwysig o'r hyn a wnaeth y tasglu, sydd wedi bod y tu ôl i'r llenni mewn gwirionedd, oedd dod â gwahanol ddarnau o weithgarwch y Llywodraeth ar ôl troed y Cymoedd ynghyd i sicrhau bod gennym ni ddull integredig, ac nid yw hynny'n rhywbeth sy'n cyrraedd datganiad gweinidogol mewn gwirionedd, ond credaf y bu hynny yn un o'i gyfraniadau allweddol o fewn y Llywodraeth. Mae'r enghraifft y mae Mick Antoniw yn ei dyfynnu yn enghraifft dda iawn o hynny.

Mae'r dwyn ynghyd drwy uwch gynlluniau ar gyfer Caerffili, Merthyr ac, mi gredaf, Pontypridd, wedi bod yn ddatblygiad hirdymor pwysig iawn ar gyfer llunio lle bydd datblygiadau'r metro, a bydd gan Bontypridd ased enfawr o gael gwasanaeth trên fwy neu lai bob pum munud, cyn gynted ag y bydd y gwasanaeth metro ar waith yn llawn. Gallwn weld y datblygiad eisoes yn digwydd, ac mae pencadlys Trafnidiaeth Cymru yn y dref yn enghraifft wirioneddol o hynny. Unwaith eto, bydd tynnu'r adeiladau hyll yng nghyffiniau'r orsaf drenau i lawr yn creu lle a photensial ar gyfer ailddatblygu pellach. Felly, credaf y bu trafnidiaeth ac uwch-gynllunio hynny, a chyfuno hynny â mentrau eraill y Llywodraeth yn llwyddiant gwirioneddol i'r tasglu, ond efallai na fydd yn bosibl gweld ffrwyth eu llafur am flwyddyn neu ddwy eto.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.