Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny. Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwyf wedi ychwanegu dau ddatganiad at fusnes yr wythnos hon. Heddiw, bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ynghylch y rhaglen lywodraethu, ac yfory, bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ynghylch newid hinsawdd. Yn olaf, mae'r ddadl fer yfory wedi'i gohirio tan yr wythnos nesaf. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad ar wahân, os gwelwch yn dda? Daw'r cyntaf gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am ddiwylliant. Bydd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol fod y dyddiad cau ar gyfer datganiadau o ddiddordeb o ran ceisiadau Dinas Diwylliant y DU eleni yn digwydd fis nesaf. Am y tro cyntaf erioed, bydd grwpiau o drefi bach yn gallu gwneud cais am statws dinas diwylliant, yn hytrach na dim ond y dinasoedd mwy o faint. Mae hynny'n amlwg yn cynnig cyfle i lawer o drefi a phentrefi ledled Cymru. Mae grŵp brwdfrydig o wirfoddolwyr yn ardal Dyffryn Clwyd eisoes wedi cysylltu â mi—nid etholaeth Dyffryn Clwyd—ac maen nhw'n gobeithio'n fawr y gallant roi cais at ei gilydd i fanteisio ar y cyfle gwych hwn. Rwy'n credu y byddai'n dda o beth pe gallai Llywodraeth Cymru annog y trefi a'r cymunedau llai hynny i gyflwyno'r mathau hyn o geisiadau, a rhoi rhywfaint o arweiniad iddynt, oherwydd, fel arall, rwy'n credu y byddem yn colli'r cyfle, a byddai'n wych pe bai Cymru'n gallu manteisio arno'n llawn.

Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ynglŷn ag atgyfeiriadau a thriniaeth ar gyfer canser y prostad yng Nghymru? Cefais i fy synnu o gael gwybod yn ddiweddar fod nifer yr atgyfeiriadau ar gyfer canser y prostad wedi gostwng dros 2,000 yng Nghymru oherwydd bod llai o bobl yn cael eu profi yn dilyn y cyfyngiadau yn ystod pandemig y coronafeirws. Yn amlwg, mae hynny'n frawychus iawn—gallai olygu bod canser y prostad allan yno, heb ei ddarganfod, ac o ganlyniad gallai niweidio iechyd pobl. Felly, rwy'n credu y byddai'n dda gwybod beth yw strategaeth y Llywodraeth i fynd i'r afael â hynny yn y dyfodol. Diolch.

Diolch, Darren Millar. Fel y dywedwch chi, mae'n gyfle cyffrous iawn i drefi bach, ac mae'n dda clywed bod grwpiau o wirfoddolwyr yn eich etholaeth chi eich hun sy'n awyddus i gyflwyno cais o ran y ddinas diwylliant. Yn sicr, byddaf i'n sicrhau y gallwn ddosbarthu unrhyw ganllawiau neu wybodaeth i'r grwpiau sydd â diddordeb.

O ran eich ail bwynt, rwy'n credu, gydag unrhyw fater iechyd—ac yr ydych yn cyfeirio'n benodol at glefyd y prostad—dylid codi ymwybyddiaeth ynghylch sgrinio. Efallai eich bod chi'n ymwybodol ei bod yn Wythnos Ymwybyddiaeth Sgrinio Serfigol yr wythnos hon, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r hyn sydd ar gael, yn enwedig o ran sgrinio, sy'n amlwg yn gallu darparu lefel o ddiogelwch. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig o ran pandemig COVID-19 hefyd—mae yna gymaint o niweidiau eraill. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n codi ymwybyddiaeth.

A gaf i ofyn am ddatganiad ynghylch hygyrchedd y rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru, os gwelwch yn dda, nid yn unig yn o ran y trenau a'r bysiau eu hunain, ond safleoedd bysiau a gorsafoedd trenau, yn enwedig y gorsafoedd nad ydynt wedi'u staffio? Mae nifer o etholwyr wedi codi'r pwynt gyda mi am y diffyg seddau gwarchodol a'r diffyg lle i ddefnyddwyr cadeiriau olwyn a phobl â phramiau, ac, mewn un achos yr wyf yn ymwybodol ohono, beiriant tocynnau wedi'i osod mewn man cyfyng gydag ond ychydig o le i fynd ato. Rwy'n siŵr bod y Trefnydd yn cytuno â mi y dylai'r rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru fod yn hygyrch ac yn hawdd i bawb ei ddefnyddio.

Diolch, Luke Fletcher, am hynny. Yn sicr, rwy'n cytuno â chi y dylai pob agwedd ar drafnidiaeth gyhoeddus—fel y dywedwch chi, nid dim ond y bysiau neu'r trenau, ond y seilwaith o'u cwmpas—fod yn hygyrch. Nid wyf yn glir a oes darn o waith yn cael ei wneud i ymchwilio i hynny, ond yn sicr, byddaf yn sôn amdano wrth y Gweinidog sy'n gyfrifol.

Rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar gynlluniau arfaethedig i blannu coed, gan gynnwys sut y gall y cyhoedd gymryd rhan. Pe bai pawb yng Nghymru sydd â gardd yn plannu coeden newydd yna byddai gennym 1 miliwn o goed ychwanegol. Rwy'n siŵr y bydd rhai Aelodau yn cofio pan oedden nhw'n blant am 'Plannwch goeden yn '73, plannwch un arall yn '74'. A wnaiff y Llywodraeth ystyried gweithredu cynllun o'r fath ar gyfer 2023 a 2024?

Hoffwn hefyd gael datganiad gan y Llywodraeth ynghylch athrawon cyflenwi. Rwy'n credu ei bod yn gwbl anghywir nad ydyn nhw'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan gynghorau neu grwpiau o gynghorau. Rwy'n credu eu bod yn cael eu trin mewn ffordd echrydus, a hoffwn gael datganiad gan y Llywodraeth ar gyflogaeth athrawon cyflenwi.

Diolch. Rwyf i'n sicr yn ddigon hen i gofio plannu coed yn 1973 a 1974. Efallai eich bod chi'n ymwybodol, Mike Hedges, y bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn arwain ymarfer sy'n mynd at wraidd y mater o ran y ffordd y gallwn gynyddu nifer y coed sy'n cael eu plannu. Yn amlwg, rwy'n siŵr y bydd ganddo ddiddordeb mawr yn eich awgrym chi. Rydym hefyd wedi dechrau creu'r goedwig genedlaethol, a oedd yn un o ymrwymiadau maniffesto'r Prif Weinidog. Unwaith eto, rwy'n siŵr bod rhywbeth y gallwn ni ei wneud ynghylch y goedwig genedlaethol hefyd.

O ran athrawon cyflenwi, fel y dywedwch chi, mae modd eu cyflogi naill ai'n uniongyrchol drwy awdurdodau lleol neu ysgolion neu drwy asiantaethau cyflenwi masnachol. Yn amlwg, penaethiaid a chyrff llywodraethu sy'n gyfrifol am bob penderfyniad staffio a sicrhau bod ganddyn nhw weithlu effeithiol. Cyflwynwyd fframwaith asiantaeth gyflenwi'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn ôl ym mis Medi 2019, ac mae hynny wedi arwain at nifer o welliannau i gyflogau ac amodau athrawon cyflenwi asiantaethau. Rydym hefyd wedi cynnwys cyfradd isafswm cyflog, a arweiniodd at gynnydd cyflog i athrawon asiantaeth fframwaith.

Rwy'n galw am ddadl neu ddatganiad llafar yn amser Llywodraeth Cymru ar ofal i bobl ag anableddau dysgu a/neu awtistiaeth. Yr unfed ar ddeg ar hugain o Fai oedd pen-blwydd 10 mlynedd sgandal Winterbourne View, pan amlygwyd cam-drin pobl ag anableddau dysgu a/neu awtistiaeth. Ym mis Ionawr 2013, cyhoeddodd Dirprwy Weinidog Plant a Gwasanaethau Cymdeithasol Llywodraeth Cymru ddatganiad gweinidogol yn nodi cynlluniau Llywodraeth Cymru i sicrhau na fyddai sefyllfa debyg yn digwydd yng Nghymru. Fodd bynnag, mae llawer o bobl ag anableddau dysgu a/neu awtistiaeth yn dal i gael eu lleoli ymhell o ble mae eu teuluoedd yn byw. A'r wythnos diwethaf, clywsom honiadau brawychus hefyd fod plant awtistig yn cael eu cam-drin mewn cartref preswyl yng Nghymru—yn cael eu cosbi oherwydd  ymddygiad awtistig.

Mae'r consortiwm anabledd dysgu, gan gynnwys Anabledd Dysgu Cymru a Mencap Cymru, yn galw ar Lywodraeth Cymru i wneud chwe pheth. Mae hynny'n cynnwys ymrwymo i weithio gyda phartneriaid allweddol ar y strategaeth i sicrhau y gallwn ni ddod â phobl ag anableddau dysgu sydd wedi'u lleoli ym mhob gwasanaeth preswyl y tu allan i'r ardal yn ôl yn agos at eu teuluoedd a'u ffrindiau, os ydyn nhw'n dymuno gwneud hynny; amlinellu pa sicrwydd sydd gan Lywodraeth Cymru bod pobl ag anableddau dysgu yn cael adolygiadau gofal rheolaidd; a mesur pa gyfle sydd gan bobl ag anableddau dysgu i ddefnyddio gwasanaethau eirioli a sut mae'r wybodaeth honno'n cael ei chyfleu i Lywodraeth Cymru. Rwy'n galw am ddadl neu ddatganiad llafar ar y mater brys hwn gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny, oherwydd mae'r mater brys hwn yn haeddu amser y Llywodraeth i'r Senedd graffu'n briodol arno.

Rwy'n credu y byddem ni i gyd yn cytuno y dylai plant a phobl ifanc ag anableddau dysgu gael eu haddysgu a chael gofal  mor agos i'w cartrefi â phosibl. Rwy'n siŵr bod y Gweinidog addysg yn ymwybodol o'r adroddiad, ac y bydd yn ystyried beth yw'r argymhellion ac yn cyflwyno rhagor o wybodaeth ar yr adeg fwyaf priodol.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Rydym ni i gyd yn croesawu'r Ddeddf aer glân hirddisgwyliedig yn y rhaglen lywodraethu. Mae ganddi lwyth o gefnogaeth yma yn y Senedd a thu hwnt. Fis Ebrill y llynedd, gwnes i alw ar ein trefi a'n dinasoedd i fod yn fwy ystyriol o bobl, gan awgrymu cau Stryd y Castell o flaen Castell Caerdydd er mwyn creu man cyhoeddus dymunol. Roeddwn i'n falch iawn bod hynny wedi digwydd, bod Cyngor Caerdydd wedi cau'r stryd ar gyfer cerbydau cyhoeddus, ond mae e'n siomedig iawn bod yna drafodaethau nawr a bod yna sôn am dro pedol yn cael ei grybwyll. 

A yw'r Trefnydd yn cytuno â mi ei bod yn rhyfedd iawn, a dweud y lleiaf, fod cyngor Llafur Caerdydd yn defnyddio cyllid aer glân gan Lywodraeth Cymru ar gyfer ei wario ar rywbeth a fydd, mewn gwirionedd, yn cynyddu llygredd ac yn effeithio ar ansawdd aer trigolion a'r 45 miliwn o ymwelwyr â Chaerdydd bob blwyddyn? A gawn ni ddatganiad ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, o ran eu safbwynt ar ailagor Stryd y Castell, ac ar awdurdodau lleol yn dileu mesurau sydd mewn gwirionedd yn lleihau lefelau llygredd aer? Diolch.

Diolch. Fel y Gweinidog a oedd yn gyfrifol bryd hynny, roeddwn i'n sicr yn falch iawn o lansio'r cynllun aer glân fis Awst diwethaf yn Stryd y Castell yng Nghaerdydd. Yn amlwg, mae unrhyw gyllid y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i awdurdodau lleol o ran aer glân neu unrhyw fater arall yn cael ei fonitro'n ofalus, a byddaf i'n sicrhau bod y Gweinidog wedi clywed eich cwestiwn ac yn ysgrifennu atoch chi'n benodol ynghylch y pwynt yr ydych wedi'i godi.

Gweinidog, fel y soniwyd eisoes, mae hon yn Wythnos Anabledd Dysgu. Mae llawer ohonom yn falch o nodi hyn a dathlu, rhaid i mi ddweud, gyfraniad plant ac oedolion ag anableddau dysgu i'n bywydau ac yn y gwaith, ond rydym hefyd yn nodi'r heriau parhaus sy'n cael eu hwynebu a'r rhwystrau cymdeithasol ac economaidd sy'n gwneud bywyd yn llawer anoddach.

Gweinidog, dyma hefyd ben-blwydd tywyll 10 mlynedd ers sgandal Winterbourne View, felly a gaf i ategu'r alwad gan eraill yma heddiw i gael datganiad neu ddadl ar y ffordd y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda gofynion y grŵp cynghori ar anabledd dysgu yng Nghymru: lleihau nifer y bobl ag anableddau dysgu sy'n cael eu rhoi y tu allan i'r sir a thu allan i Gymru ac ymhell o'u cartref, teulu a ffrindiau, os yw'n groes i'w dymuniadau; asesu ansawdd a chyffredinolrwydd cynlluniau rhyddhau; asesu digonolrwydd gwasanaethau eirioli a chysondeb y gwasanaethau hynny; ac ymrwymo i gyflogi pobl ag anabledd dysgu a'u gofalwyr mewn adolygiadau rheolaidd o leoliadau gofal, sy'n cael eu harwain gan Gymru p'un a yw'r lleoliad preswyl yng Nghymru ai peidio? Byddai cael datganiad neu ddadl ar sut y gallwn ni ymdrin â'r chwe chais hynny yn gam enfawr ymlaen.

Diolch. Byddwch chi wedi fy nghlywed i'n dweud yn fy ateb cynharach i Mark Isherwood fy mod yn credu ein bod ni i gyd yn gytûn bod gan unigolion ag anabledd dysgu yr hawl i fyw bywydau bodlon ac annibynnol mor agos i'w cartrefi â phosibl. Weithiau, yn amlwg, mae angen gofal arbenigol, ac rydym yn ymwybodol y dylai hynny fod yn ddiogel, yn effeithiol ac o ansawdd uchel, ac yn canolbwyntio'n llwyr ar gefnogi'r unigolyn.

Efallai eich bod yn ymwybodol fod gan y Gweinidog grŵp cynghori'r Gweinidog ar anabledd dysgu—rwy'n credu mai dyna enw'r grŵp sy'n ei chynghori—ac mae'n cyfarfod â nhw y mis hwn i drafod eu safbwyntiau o ran blaenoriaethau wrth symud ymlaen, fel y gallwn adeiladu ar gyflawniadau'r Llywodraeth flaenorol ac, yn amlwg, gyda'r Llywodraeth newydd, benderfynu ar y ffordd fwyaf priodol ymlaen. Rwy'n credu y byddai'r Gweinidog yn dweud eu bod wedi darparu ffynhonnell werthfawr o gyngor ac mae hi wedi cytuno bod yn rhaid i'r gwaith barhau, wrth symud ymlaen. Rwy'n credu mai'r hyn y mae aelodau'r grŵp hwnnw'n ei wneud yw darparu'r arbenigedd sydd ei angen ar y Gweinidog i benderfynu ar weithredu yn y dyfodol.

Yr wythnos diwethaf, datgelodd BBC Cymru ddiwylliant o fwlio ymhlith staff y GIG. Dywedodd datganiad Llywodraeth Cymru,

'Mae unrhyw fath o wahaniaethu, bwlio ac aflonyddu o fewn y GIG yn gwbl annerbyniol ac rydym ni'n cymryd y materion hyn o ddifrif.'

A wnaiff y Gweinidog busnes drefnu dadl i'r Senedd archwilio sut y caiff y materion hyn eu cymryd o ddifrif a pha fesurau y mae angen eu rhoi ar waith bellach i roi hyder i staff, a darpar staff newydd, fod ein gwasanaeth iechyd yn parchu ac yn gwerthfawrogi pobl?

A hefyd, daw'r ymgynghoriad cyhoeddus ar gynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol Llywodraeth Cymru i ben ar 15 Gorffennaf, gan fod y Senedd ar fin dechrau'r toriad. Mae hwn yn amlwg yn ddarn pwysig o waith, felly a wnaiff y Gweinidog drefnu datganiad llafar gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar gyfer yr wythnos gyntaf yn ôl yn nhymor yr hydref? Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn cytuno bod bwlio neu unrhyw fath o wahaniaethu yn gwbl annerbyniol, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cymryd hyn o ddifrif a byddwn ni'n trafod y materion hyn gyda'r byrddau iechyd yn ei chyfarfod rheolaidd â'r cadeiryddion a'r prif weithredwr.

Mae'n ddrwg gennyf, wnes i ddim dal ail ran y cwestiwn.

Daw'r ymgynghoriad cyhoeddus ar gynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol Llywodraeth Cymru i ben ar 15 Gorffennaf, gan fod y Senedd ar fin dechrau'r toriad. Mae hwn yn amlwg yn ddarn pwysig o waith, felly a wnaiff y Gweinidog drefnu datganiad llafar gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar gyfer yr wythnos gyntaf yn ôl yn nhymor yr hydref?

[Anghlywadwy.]—ystyriwch hynny fel rhan o'n gwaith cynllunio ar gyfer tymor yr hydref.

Mae yna bedair blynedd nawr ers i Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Senedd ddiwethaf gynnal ymchwiliad yn edrych ar iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru—perinatal mental health. Nawr, ymhlith yr argymhellion a dderbyniwyd gan y Llywodraeth oedd bod y Llywodraeth, yng ngoleuni'r ffaith nad yw'r uned mamau a babanod sydd wedi ei leoli yn ne Cymru yn addas i famau a theuluoedd yn y canolbarth a'r gogledd, yn ymgysylltu fel mater o frys gyda'r gwasanaeth iechyd yn Lloegr i drafod opsiynau ar gyfer creu canolfan yn y gogledd-ddwyrain a allai, wrth gwrs, wasanaethu poblogaethau bob ochr i'r ffin. Rŷn ni yn y gogledd yn dal i aros am ddarpariaeth o'r math yna.

Ac fe fyddwch chi efallai wedi gweld, dwi'n siŵr, y sylw a roddwyd yr wythnos yma i achos Nia Foulkes o Bentrecelyn ger Rhuthun a'i phrofiad hi o orfod mynd i Fanceinion am wasanaethau iechyd meddwl wedi genedigaeth ei mab hi. Nid yn unig oedd y profiad o fod mor bell o'i chartref a'i phlentyn yn hunllefus iddi hi a'i theulu, ond mi oedd yr holl ofal a'r therapi a gafodd Nia, wrth gwrs, drwy gyfrwng y Saesneg ac roedd hi'n teimlo na allai hi fynegi ei hun yn iawn, yn enwedig yn y cyflwr yr oedd hi ynddo fe. Nawr, mae Nia wedi esbonio sut mae hi'n credu y byddai ei hadferiad hi wedi bod yn wahanol ac yn llawer cyflymach pe bai uned ar gael yn nes at gartref a oedd yn cynnig gwasanaethau iddi hi yn ei mamiaith. Dwi'n siŵr y gwnewch chi ymuno â fi i ddiolch i Nia am ei dewrder wrth siarad allan am y profiad anodd gafodd hi. A gaf fi ofyn, felly, am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd i ddiweddaru'r Senedd ar ba fwriad sydd gan y Llywodraeth yma i ailymweld ag argymhelliad yr adroddiad gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i ailystyried opsiynau ar gyfer y gwasanaethau ac i edrych o'r newydd wedyn, wrth gwrs, ar sefydlu uned iechyd meddwl arbenigol i famau a babanod yng ngogledd Cymru?

Diolch. Yn sicr, byddwn i'n ymuno â chi i ddiolch i'ch etholwraig am godi'i llais. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni, fel Gweinidogion ac Aelodau'r Senedd, yn clywed am brofiadau pobl.

Mae'r mater sy'n ymwneud â darparu'r gofal cywir yn y lle cywir yn bwysig iawn ac, yn amlwg, fe wnaethoch chi sôn am y materion sy'n ymwneud â'r iaith Gymraeg yr oedd eich etholwr yn eu hwynebu wrth fynd dros y ffin i Loegr. Byddwn i'n ystyried mai'r ffordd orau ymlaen fyddai ichi ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol er mwyn iddi hi allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi.

A gaf i fanteisio ar y cyfle hwn i gofnodi dymuniadau gorau'r Senedd i'n tîm cenedlaethol cyn y gêm yfory, a hefyd i gynnig ein dymuniadau gorau a'n gweddïau ar ran Aelodau'r Senedd i Christian Eriksen o Ddenmarc, i'w deulu a'i ffrindiau yn y tîm, ar ôl y golygfeydd trasig dros y penwythnos?

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig ar y cyfle i fanteisio ar gyllid drwy Gyllid Myfyrwyr ar gyfer pobl sy'n ceisio astudio'r TAR. Mae trigolion wedi cysylltu â mi sy'n dymuno astudio ar gwrs hyfforddiant cychwynnol athrawon ysgol yn Nwyrain Swydd Gaer, ond ar hyn o bryd ni allant wneud hynny a chael arian gan Gyllid Myfyrwyr Cymru. Nawr, gall myfyrwyr sy'n byw yn Lloegr a Gogledd Iwerddon gael cyllid i ddilyn y cwrs hwn gan eu sefydliadau cyllid myfyrwyr perthnasol. Byddwn i'n ddiolchgar iawn os gallai'r Gweinidog sy'n gyfrifol adrodd yn ôl i'r Senedd ar y mater hwn. Diolch.

Diolch. Hoffwn innau hefyd ymuno â Jack Sargeant i ddymuno'n dda i'n tîm pêl-droed dynion cenedlaethol yn eu gêm yn erbyn Twrci yfory ac i anfon ein dymuniadau gorau at Christian Eriksen. Roedd yn sicr yn peri pryder mawr iawn, yr hyn a welsom nos Sadwrn.

O ran eich cais penodol ynghylch ariannu cyfle i ddefnyddio Cyllid Myfyrwyr ar gyfer pobl sy'n astudio'r TAR, o dan y trefniadau rheoleiddio presennol, rhaid i raglen hyfforddi athrawon Dwyrain Swydd Gaer wneud cais i'w cyrsiau gael eu dynodi'n benodol er mwyn i fyfyrwyr o Gymru allu defnyddio'r cymorth hwnnw os ydynt y dymuno astudio yno, ac rwy'n siŵr—. Wyddoch chi, mae'n rhaid inni ddiogelu arian trethdalwyr, felly mae'n bwysig iawn inni allu cadarnhau y gall pob darparwr a chwrs o'r fath ddangos eu bod yn bodloni'r meini prawf penodol sydd wedi'u nodi gennym ni er mwyn darparu hynny. Mae cymhellion eraill ar gael i fyfyrwyr cymwys sy'n dymuno astudio pwnc blaenoriaeth addysg gychwynnol athrawon ôl-raddedig yng Nghymru a all wedyn arwain at statws athro cymwysedig, ac mae llawer o wybodaeth ar gael ar wefan y Llywodraeth.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar effaith y bwriad i gau'r A465 ar drigolion a busnesau yn Gilwern? Ddydd Gwener diwethaf, fe wnes i gyfarfod â'r cynghorydd o sir Fynwy Jane Pratt a'r wraig fusnes leol Fay Bromfield, a fynegodd eu pryderon ar ran trigolion a busnesau am gynlluniau gan Lywodraeth Cymru a Costain i gau'r A465 am chwe phenwythnos rhwng Gilwern a Bryn-mawr yn ystod yr haf. Bydd hyn yn creu anhrefn mawr rwy'n clywed, i ymwelwyr, trigolion lleol ac unrhyw un sy'n mynd trwy'r ardal ar yr hyn sydd erbyn hyn yn llwybr pwysig iawn i orllewin Cymru. Os bydd y bwriad i gau'r ffordd dros y chwe phenwythnos llawn hyn yn cael ei wireddu, yna bydd yn cael effaith enfawr ar draffig twristiaeth gan fod llawer o drigolion y DU yn mynd i Gymru ar eu gwyliau ac mae'r llwybr hwn yn boblogaidd iawn er mwyn cyrraedd traethau'r gorllewin a Bannau Brycheiniog, ac fe fydd, yn naturiol, yn brysur iawn. Ni fu ymgynghori â phobl leol ar y mater hwn ac nid yw busnesau lleol wedi cael sicrhad y byddant yn cael iawndal am y niwed a wneir i'w busnesau gan y rhaglen hon o gau'r ffordd.

Ni allai swyddogion Llywodraeth Cymru gadarnhau ar ba benwythnosau y bydd yr A465 ar gau, a byddai'n ddymunol pe gellid cau'r ffordd ar ôl gwyliau'r haf a bod y cynllun yn cael ei ymestyn, gan ei fod eisoes yn dair blynedd dros amser, a byddai ychydig wythnosau ychwanegol er mwyn osgoi gwyliau'r haf yn llawer gwell. A gawn ni datganiad gan y Gweinidog, os gwelwch yn dda, yn ymdrin â phryderon difrifol pobl Gilwern?

Mae'r Aelod yn codi pryder penodol iawn. Mae gan y Gweinidog Newid Hinsawdd gwestiynau llafar yfory. Felly, os bydd cyfle'n codi, rwy'n credu y byddai'n well gwneud hynny yn y sesiwn gwestiynau yfory.

Trefnydd, fel Gweinidog amaeth, rwy'n siŵr y byddwch chi'n falch iawn o ddathlu'r ffaith bod Bwyd Caerdydd wedi ennill y wobr arian gan Fannau Bwyd Cynaliadwy. Mae'n deyrnged wirioneddol i'r gwaith a wnaed ganddynt yn ystod y pum mlynedd diwethaf, pan gawson nhw'r wobr efydd—un o'r dinasoedd cyntaf yn y DU gyfan i gyflawni hynny—i wella bwyd mewn ysbytai ac mewn cartrefi gofal ac, yn gyffredinol, i helpu'r holl sefydliadau dan sylw—bob un o'r 74 ohonyn nhw—i ymdrin â thlodi bwyd a sicrhau bod bwyd iach ar gael i bawb.

Mae hefyd yn wythnos ymwybyddiaeth o ddiabetes, sy'n ein hatgoffa ni pam mae hyn mor bwysig, oherwydd salwch sy'n gysylltiedig â deiet. Felly tybed a gawn ni ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar sut yr ydym ni'n mynd i gael yr holl wasanaethau cyhoeddus, yn ogystal â phrosesau caffael Llywodraeth Cymru, i sicrhau ein bod yn rhoi llawer mwy o flaenoriaeth i fwyta'n iach a rhwydweithiau bwyd cynaliadwy. Byddai hyn yn gwrthsefyll y biliynau sy'n cael eu gwario gan weithgynhyrchwyr bwyd i hyrwyddo gwerthu bwyd wedi'i brosesu sy'n condemnio gormod o lawer o'n dinasyddion i iechyd gwael a marwolaeth gynamserol.

Diolch. Yn sicr, hoffwn i, yn gyntaf, longyfarch Caerdydd ar ennill gwobr Mannau Bwyd Cynaliadwy. Yr hyn yr wyf yn hoff iawn ohono yn y cynllun hwn yw ei fod yn rhannu'r un gwerthoedd â Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol wrth ymgorffori'r gwerthoedd cynaliadwyedd a'r ffyrdd hynny o weithio. Maen nhw'n ganolog iawn i'n gwaith ni o ddatblygu strategaeth fwyd i Gymru, wrth symud ymlaen.

Awdurdodau lleol ac ysgolion, neu eu harlwywyr dan gontract, sy'n gyfrifol am brynu bwyd i'w ddefnyddio ar gyfer prydau ysgol. Yn amlwg maen nhw'n gallu sefydlu trefniadau caffael cost-effeithiol gyda chynhyrchwyr bwyd lleol, ac rwy'n credu bod manteision amlwg yn hynny a dylid yn wir ei annog. Mae gwaith ar y gweill i hybu cadernid bwyd mewn cymunedau a mwy o gyrchu lleol drwy gefnogi ein cyfanwerthwyr bwyd i gynyddu'r cyflenwadau bwyd o Gymru ar draws Cymru.

Drwy 'Pwysau Iach: Cymru Iach', rydym wedi buddsoddi £6.5 miliwn i gefnogi ein cynllun cyflawni diwygiedig yn ystod 2021-22, ac mae hynny'n cynnwys £1 miliwn penodol tuag at gyflawni rhaglen atal diabetes yng Nghymru. Rhan allweddol o'r strategaeth yw bwrw ymlaen â deddfwriaeth ar hyrwyddo prisiau, cynllunio a labelu calorïau fel y gallwn ni helpu i wella'r amgylchedd bwyd.

Wrth gwrs, rydym yn defnyddio ein clystyrau bwyd—yn ystod yr ychydig dros bum mlynedd yn y swydd hon, rwyf wedi bod yn eiriolwr brwd dros y rhaglen glwstwr honno o fewn yr adran fwyd. Mae rhai rhwydweithiau cryf iawn yn cael eu creu, ac rwy'n credu bod hynny wedi ychwanegu gwerth lleol sylweddol i'n cynhyrchwyr bwyd.

Gweinidog, a gawn ni ddatganiad brys gan y Llywodraeth o ran eu dadansoddiad o'r cytundeb masnach yr ymddengys ei bod wedi'i gytuno neithiwr rhwng y Deyrnas Unedig ac Awstralia? Mae'n ymddangos yn yr adroddiadau, ac yn sicr ym marn y ddau undeb ffermio yng Nghymru, fod hwn yn gyfle i Lywodraeth y DU aberthu amaethyddiaeth yng Nghymru, gyda'r effaith gysylltiedig ar gymunedau gwledig, ein hiaith a'n diwylliant, ar sail elw tymor byr i roddwyr Ceidwadol yn Ninas Llundain. Mae aberthu ein cymunedau gwledig ar sail y prosbectws hwnnw, yn fy marn i, yn hollol warthus. Felly, byddai'n ddefnyddiol pe gallem ni gael datganiad gan y Llywodraeth ar ddadansoddiad y Llywodraeth o effaith bosibl y cytundeb masnach hwnnw.

A gaf i hefyd geisio gwahodd y Llywodraeth a Swyddfa'r Llywydd i weithio gyda'i gilydd i sicrhau bod gennym ni'r ddeddfwriaeth i sicrhau bod diffibrilwyr ar gael ledled Cymru? Ni fydd yr Aelodau'n synnu, i rai ohonom, fod y golygfeydd nos Sadwrn yn Copenhagen yn arbennig o ofidus. Yn sicr, roedd fy atgof i o'r hyn a ddigwyddodd i mi yn debyg iawn i'r hyn a ddigwyddodd i Christian Eriksen, ac rwy'n credu ein bod yn cydymdeimlo'n fawr ag ef yn ei brofiad, ac â'i deulu, a byddem i gyd yn dymuno gwellhad da iawn iddo.

Ond achubwyd ei fywyd, ac mae bywydau eraill yn cael eu hachub, a chafodd fy mywyd i ei achub gan bobl a oedd yn mynd heibio a phobl oedd â'r offer a'r sgiliau sydd eu hangen i achub y bywydau hynny. Nid yw'n digwydd drwy ddamwain, a gall y Llywodraeth wneud i hynny ddigwydd. Mae gan y Llywodraeth y pŵer i wneud hynny. Cafodd fy mywyd i ei achub oherwydd roedd rhywun yn fy ymyl i yn gallu cyflawni adfywio cardio-pwlmonaidd. Roeddem wedi symud i'r cyfeiriad o sicrhau bod hyfforddiant ar gael ar gyfer CPR yn y Senedd ddiwethaf, ac mae'r gwaith a arweiniodd Kirsty Williams ar hynny'n rhywbeth yr ydym ni i gyd yn ddiolchgar iawn iddi amdano. Ond nid oes digon o ddiffibrilwyr o hyd. Rwy'n gwybod bod llawer o elusennau a llawer o bobl yn gweithio'n eithriadol o galed ar hyn, ond oni bai fod fframwaith statudol yn sicrhau bod diffibrilwyr ym mhob un o'n cymunedau ni—diffibrilwyr sy'n gweithio ac yn cael eu cynnal a lle mae mynediad cyhoeddus iddynt—bydd gormod o fywydau'n dal i gael eu colli y byddai wedi bod modd eu hachub.

Rwy'n gwybod bod cyfle i gael datganiad deddfwriaethol gan Aelod yn ddiweddarach y mis hwn, ond yr hyn sydd ei angen arnom yw'r lle a'r amser a'r adnoddau gan y Llywodraeth a Swyddfa'r Llywydd i sicrhau y gall y Senedd hon weithredu ar sail yr hyn a wyddom, yr hyn a  ddeallwn, y golygfeydd gwarthus a welsom nos Sadwrn, a phrofiad llawer ohonom, yn enwedig y rheini yn y Siambr hon sydd wedi colli anwyliaid gan nad yw'r cyfleusterau a'r seilwaith ar waith.

Diolch. Dechreuaf gyda'ch ail gwestiwn yn gyntaf, ac rwy'n gwybod ei fod, yn amlwg, yn bersonol iawn i chi, ond roedden nhw, yn fy marn i, yn olygfeydd anhygoel o ysgytwol ddydd Sadwrn. Roeddwn i'n credu inni weld llawer mwy nag y dylem fod wedi ei weld nos Sadwrn, ond rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn o ran achub bywyd dyn 29 oed oherwydd ymateb cyflym llawer o bobl—y dyfarnwr, ei ffrindiau yn y tîm, a'r ffaith bod ganddyn nhw offer meddygol—ac rydych chi'n gwneud y pwynt am y diffibrilwyr.

Yn sicr, o safbwynt Llywodraeth Cymru, rydym ni wedi darparu cyllid i'r ymgyrch Achub Bywyd. Mae hynny'n gweithio gyda sefydliadau ledled Cymru, fel y gallwn ni godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd CPR a'r defnydd o ddiffibrilwyr drwy'r ymgyrch Cyffwrdd â Bywyd. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod nifer y diffibrilwyr ledled ein cymunedau yn cynyddu. Mae gwir angen inni annog pobl i'w cofrestru gyda'r gwasanaeth ambiwlans fel bod y gwasanaeth ambiwlans yn ymwybodol ohonyn nhw, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at ganllawiau statudol y cwricwlwm newydd sy'n cynnwys disgwyliad y dylai ysgolion gynnwys sgiliau achub bywyd a chymorth cyntaf fel rhan o amrywiaeth o strategaethau.

O ran cytundeb masnach Awstralia, byddwn ni, yn amlwg, fel Llywodraeth, yn cyflwyno datganiad—naill ai fi fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am amaethyddiaeth, neu fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi â chyfrifoldeb dros bolisi masnach. Rydym wedi egluro wrth  Lywodraeth y DU ers blynyddoedd fod yr hyn yr oedden nhw'n ei gynnig yn annerbyniol i ni. Rwyf wedi cwrdd ag undebau'r ffermwyr. Maen nhw'n glir iawn eu barn—maen nhw hefyd wedi cyflwyno eu sylwadau—a byddwn ni'n sicr yn cyflwyno datganiad pan fydd gennym yr holl wybodaeth.

Yn y rhaglen lywodraethu, mae'r ddogfen yn dweud y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd taliadau rheoli ystadau ar gyfer mannau agored a chyfleusterau cyhoeddus yn cael eu talu mewn ffordd sy'n deg. Felly y dywed y rhaglen lywodraethu. Mae'r rhain yn ddeiliaid tai cyffredin, yn y rhan fwyaf o achosion, yn talu am fannau gwyrdd y mae'r rhan fwyaf ohonom ni'n talu amdanyn nhw drwy ein treth gyngor. Felly, y ffordd decaf o wneud hynny fyddai i awdurdodau lleol dalu amdanynt, ac rwy'n ymwybodol bod y ffordd y mae hyn wedi tyfu yn ystod y 20 neu 30 mlynedd diwethaf yn gwneud hynny'n anodd iawn ei gyflawni mewn un weithred. Efallai y gall awdurdodau lleol yn y dyfodol sicrhau eu bod nhw'n mabwysiadu tir gwyrdd, ond ar hyn o bryd rydym mewn sefyllfa anodd iawn. Mae Cwm Calon yn Ystrad Mynach, yn fy etholaeth i, er enghraifft, nawr yn wynebu ardal goediog yn cael ei hychwanegu at eu hystâd, a byddai'n rhaid iddynt dalu am hyn, ac mae mater taliadau rheoli ystadau mewn cryn dipyn o anhrefn. Nid oes cap ar ffioedd ac nid oes dim byd yn atal cwmnïau ystadau rhag codi ffioedd aruthrol o uchel. O leiaf mae angen cap arnom ni.

Nawr, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud y gwaith caled ar hyn eisoes drwy gymryd rhan mewn ymgynghoriad y tymor diwethaf, a gynhaliwyd y llynedd. Casglwyd llawer iawn o wybodaeth gan drigolion a sefydliadau sy'n gwybod llawer am hyn. Felly, rwy'n credu mai dyma'r amser i ddatblygu hyn a datrys y mater hwn unwaith ac am byth. Felly, a gawn ni ddatganiad cynnar gan y Gweinidog i egluro sut y bydd hynny'n digwydd a rhoi terfyn ar yr anghyfiawnder hwn sy'n wynebu perchnogion cartrefi yng Nghymru?

Diolch i chi. Yn amlwg, fe fydd y Prif Weinidog, yn syth ar ôl yr eitem hon, yn arwain datganiad ar ein rhaglen lywodraethu, ac mae honno'n adlewyrchu ein haddewid maniffesto i sicrhau y caiff taliadau ystadau ar gyfer mannau agored a chyfleusterau cyhoeddus eu talu mewn ffordd sy'n deg. Rwy'n credu eich bod chi'n gwbl gywir i nodi bod llawer iawn o wybodaeth ar gael nawr, ac fe wn i fod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi pecyn o ddiwygiadau, ac mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio yn agos gyda Llywodraeth y DU yn hyn o beth. Cynhaliwyd  galwad am dystiolaeth o ran taliadau ystadau, fel roeddech chi'n dweud, ac mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn ystyried yr holl ddewisiadau sydd ar gael cyn dod i unrhyw benderfyniadau eraill.

Diolch i'r Trefnydd.