Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant: cynnydd ar y cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl’. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant, Lynne Neagle.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rydym ni wedi cwblhau 12 mis o ran ein cynllun cyflawni newydd, 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' ac rwy'n dymuno rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ein cynnydd ni. Fe ddiwygiwyd y cynllun cyflawni oherwydd y pandemig, wrth sylweddoli'r angen i'w addasu ar gyfer lefelau o anghenion sy'n esblygu. Mae'r cynllun yn un uchelgeisiol, ac yn sefydlu'r angen hanfodol am waith amlasiantaethol ar draws y Llywodraeth i gyflawni'r camau y cytunwyd arnyn nhw. I roi sicrwydd i ni a'n partneriaid ni am y cynnydd, rydym ni wedi comisiynu gwerthusiad o'n strategaeth 10 mlynedd. Fe fydd hwnnw'n rhoi asesiad annibynnol sy'n seiliedig ar dystiolaeth o'n cynnydd ni ac fe fydd yn llywio'r camau nesaf.

Mae'r pandemig wedi gwneud i ni ganolbwyntio mwy ar yr angen i gyflymu'r gweithgarwch o ran rhai camau gweithredu yn y cynllun cyflawni. Rydym ni wedi cryfhau'r gefnogaeth i faterion iechyd meddwl lefel isel fel ymateb i'r cyfraddau uwch o bryder a welsom ni. Rydym ni wedi ehangu ein llinell gymorth CALL ni, sy'n cefnogi dros 100 o bobl y dydd, gan roi cyngor, cymorth neu ddim ond cynnig clust i wrando, yn aml. Am y tro cyntaf yng Nghymru, rydym ni wedi cyflwyno therapi gwybyddol ymddygiadol ar-lein. Mae'r cymorth digidol hwn yn cael ei oruchwylio gan glinigwyr ac mae wedi cael dros 12,000 o bobl yn cofrestru ar ei gyfer yn ei 12 mis cyntaf. Nid oes angen atgyfeiriad gan weithiwr iechyd proffesiynol, ac felly fe ellir cael gafael arno pan fydd angen amdano, gan gynnig cymorth amserol, gan dynnu pwysau oddi ar wasanaethau mwy arbenigol.

Mae byrddau iechyd yn adrodd am gyfradd uwch o ddwyster a chymhlethdod o ran anghenion cleifion a mwy o alw am gymorth anghlinigol ar gyfer materion iechyd meddwl lefel is. Mae'r bwrdd cyflawni a goruchwylio gweinidogol, yr wyf i'n ei gadeirio, yn hanfodol ar gyfer deall y dystiolaeth a'r wybodaeth weithredol ddiweddaraf i sicrhau bod gwasanaethau yn gallu diwallu anghenion iechyd meddwl newidiol. Rydym ni'n trawsnewid yr ymateb i ofal argyfwng ac rydym ni ar y trywydd iawn i sefydlu safleoedd cyswllt unigol i ymateb i'r argyfwng iechyd meddwl ym mhob ardal bwrdd iechyd erbyn mis Ebrill 2022. Fe all unrhyw un eu defnyddio nhw, beth bynnag yw eu hoedran a'u hamgylchiadau, a bydd y rhain yn galluogi unigolion i gael gafael ar unwaith ar arwyddbyst, a gweithiwr iechyd meddwl hyfforddedig neu atgyfeiriad at wasanaethau arbenigol. Rydym ni wedi gwella trawsgludiad iechyd meddwl hefyd yn rhan o'r llwybr gofal argyfwng, gyda chynllun treialu yn cael ei redeg gan St John Cymru. Mae'r cymorth hwn wedi darparu cludiant i dros 400 o bobl eisoes, gydag amser ymateb cyfartalog o un awr. Mae ganddo'r potensial i leihau'r pwysau ar yr heddlu, y gwasanaeth ambiwlans a staff y gymuned iechyd meddwl wrth ddarparu cludiant priodol a charedig i'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas.

Rydym ni wedi sefydlu'r uned mamau a babanod amenedigol arbenigol yn Nhonnau, ac mae honno'n gwneud gwahaniaeth sylweddol eisoes i famau newydd sydd ag angen cymorth fel hyn ac sy'n gallu cael gafael ar hwnnw'n nes i'w cartrefi erbyn hyn. Mae mwy i'w wneud eto, ac rwy'n benderfynol o weld cynnydd yng nghyfradd y byrddau iechyd sy'n cyrraedd safonau Coleg Brenhinol y Seiciatryddion ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol cymunedol ac ar gyfer cleifion mewnol. Mae'n rhaid i ni sicrhau bod gennym ni ddarpariaeth arbenigol ar gyfer mamau a babanod sy'n hygyrch i famau yn y gogledd, ac rwy'n benderfynol o weld hynny'n digwydd cyn gynted â phosibl.

Mae'r cynllun cyflawni yn cynnwys camau gweithredu hefyd ynglŷn ag atal hunanladdiad, ac rydym ni'n gweithio gyda'r heddlu, y GIG ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i sefydlu system wyliadwriaeth amser real i Gymru. Iechyd Cyhoeddus Cymru a fydd yn cynnal honno, ac fe fydd y dull hwn yn hanfodol i'n hymdrechion ni o ran atal hunanladdiad ond i sicrhau ymateb amserol a phriodol hefyd i'r rhai sydd mewn profedigaeth oherwydd hunanladdiad yng Nghymru.

Ategwyd yr holl welliannau hyn gan gynnydd mewn buddsoddiad o bron i £128 miliwn dros y pum mlynedd diwethaf i'r gyllideb a neilltuwyd ar gyfer iechyd meddwl. Dim ond eleni, rydym ni wedi darparu £42 miliwn ychwanegol, ac mae ein rhaglen lywodraethu ni'n parhau â'n hymrwymiad ni i flaenoriaethu buddsoddiad mewn iechyd meddwl.

Fe wyddom ni mai'r gweithlu yw swm a sylwedd ein gwasanaethau ni yn y GIG, ac mae pwysau ar y gweithlu yn her wirioneddol o ran symud ymlaen. Mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru a Gofal Cymdeithasol Cymru ar y trywydd iawn i ymgynghori ar strategaeth hirdymor ar gyfer y gweithlu iechyd meddwl erbyn diwedd eleni, yn ogystal â sicrhau atebion mwy uniongyrchol i ymateb i'r galw.

Mae gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol yn hanfodol bwysig i'r rhai sydd ag angen y gyfradd uwch honno o gymorth. Mae ein cynllun cyflawni ni'n tynnu sylw at y camau yr ydym ni'n eu cymryd i ddatblygu strategaeth ddiogel i gleifion mewnol a chymorth pellach ar gyfer ymyrraeth gynnar mewn gwasanaethau seicosis. Er hynny, dim ond un rhan yn unig o'r her yw darpariaeth arbenigol i gynnig y cymorth priodol ar yr adeg iawn yn y lle iawn. Drwy fabwysiadu dull o ymyrraeth ac atal yn gynnar, fe allwn ni ymateb i'r her hon a lleihau'r galw am wasanaethau arbenigol.

Mae pob cyd-Aelod yn y Cabinet wedi cytuno y bydd effeithiau ar iechyd meddwl yn cael eu hystyried a byd cefnogaeth ar draws y Llywodraeth. Mae ein dull system gyfan ni'n enghraifft ymarferol dda o hyn, lle rwy'n gweithio yn agos gyda'r Gweinidog Addysg a'r Gymraeg i ysgogi cynnydd. Mae'r gwaith hwn, ynghyd â gweithredu ein fframwaith NEST ni drwy gyfrwng byrddau partneriaeth rhanbarthol, yn sail i'n dull ataliol tymor hwy.

O ran cyflogaeth, rydym ni'n parhau i weithredu ar sail ystyried cyflogadwyedd fel elfen ddiogelu allweddol ar gyfer iechyd meddwl. Fe fyddwn ni'n parhau i roi cyngor a chymorth i gyflogwyr drwy'r rhaglen Cymru Iach ar Waith ac rydym ni wedi ehangu ein rhaglenni cyflogadwyedd iechyd mewn gwaith a'r tu allan i'r gwaith fel roedd y pandemig yn datblygu. Fe fydd y rhain yn dod yn bwysicach wrth i gymorth megis ffyrlo ddod i ben.

O ran tai, rydym ni wedi sicrhau bod iechyd meddwl yn cael ei integreiddio yn rhan o raglenni allweddol, gan gynnwys y cynllun ailgartrefu cyflym drwy ddigartrefedd. Mae tlodi a chaledi ariannol yn sbardun i anhwylder meddyliol, ac rydym ni'n integreiddio ein dull ni o ymdrin â darpariaeth iechyd meddwl a chymorth gyda dyledion. Yn ystod blwyddyn gyntaf y gronfa gynghori sengl fe sicrhawyd bron i £44 miliwn o fudd-daliadau lles ychwanegol, ac mae hyn yn cynnwys cefnogi pobl â phroblemau iechyd meddwl.

O ran deddfwriaeth, rydym ni wedi trafod yn eang y manteision posibl i Gymru yn sgil diwygiadau arfaethedig i Ddeddf Iechyd Meddwl y DU 1983 gyda phartneriaid a rhanddeiliaid. Fe fyddaf i'n ysgrifennu at Ysgrifennydd Iechyd Gwladol y DU i ystyried a ddylid ymestyn y ddeddfwriaeth a gyflwynwyd i ddiwygio'r Ddeddf i Gymru, ac eithrio'r cynigion hynny lle mae gennym fesurau diogelu cyfredol neu fwy cadarn ar waith eisoes—er enghraifft, ar gyfer cynllunio gofal a thriniaeth yng Nghymru. Fe fyddai hi'n rhaid gwneud hyn, wrth gwrs, mewn ffordd a fyddai'n parchu'r setliad datganoli a chonfensiwn Sewel. Fe fyddai amodol ar y Senedd yn pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Fe fydd Llywodraeth Cymru yn ymgynghori yn fuan hefyd ar reoliadau newydd i Gymru ar gyfer cefnogi'r gwaith o weithredu'r mesurau i ddiogelu rhyddid, a fydd yn disodli'r mesurau cyfredol i ddiogelu rhag colli rhyddid. Fe fydd y mesurau diogelu pwysig hyn yn cynnig system fwy effeithiol, gan roi'r unigolyn sy'n cael ei amddifadu o'i ryddid wrth galon y broses o wneud penderfyniadau, ac fe fydd yn integreiddio'r mesurau i ddiogelu rhyddid yn well i gynllunio gofal, cymorth a thriniaeth bob dydd.

Rwyf i wedi rhoi cipolwg i chi ar gyflawni yn y fan hon heddiw. Yn gyffredinol, o ystyried yr her sylweddol barhaus i wasanaethau, rydym ni'n gwneud cynnydd mawr o ran ein cynllun cyflawni ni, 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'. Ac er fy mod i'n cael fy nghalonogi gan y cynnydd hwn, nid wyf i'n bychanu'r her barhaus sydd o'n blaenau ni. Eto i gyd, rwyf i wedi ymrwymo i sbarduno camau gweithredu ar draws y Llywodraeth a chyda rhanddeiliaid i wella iechyd meddwl a llesiant y genedl yn rhan o'n dull ehangach ni i gael adferiad wedi'r cyfnod anodd iawn hwn. Diolch yn fawr. 

Llefarydd y Ceidwadwyr, James Evans. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, diolch yn fawr am eich datganiad chi. Fe hoffwn i sôn am Ddiwrnod Iechyd Meddwl y Byd a'r arwyddocâd sydd gan y diwrnod hwnnw i godi proffil y bobl hynny sy'n dioddef oherwydd cyflyrau iechyd meddwl. Ac rwyf i am ddymuno'r gorau ar goedd i'm cyfaill a'm cydweithiwr Andrew R.T. Davies, sydd gobeithio, yn brysio i wella, a'm cydweithiwr dewr Sam Kurtz hefyd, a fynegodd yn ddidwyll iawn yr wythnos diwethaf ei anawsterau ei hun gyda'i iechyd meddwl yn ystod y cyfnod clo. Rwy'n gobeithio, wrth godi anawsterau personol, y bydd hyn yn annog y bobl hynny sy'n dioddef yn dawel i geisio'r cymorth a'r gefnogaeth sydd eu hangen arnyn nhw.

Gweinidog, fe adnewyddwyd y cynllun cyflawni iechyd meddwl, a pheth da yw i'r Llywodraeth ganolbwyntio ar weithio trawsadrannol, sy'n beth da i fynd i'r afael â phroblemau iechyd meddwl. Fe fydd hi'n rhaid i adrannau'r Llywodraeth i gyd ddod i'r adwy i ymdrin â hyn. Roeddech chi'n sôn eich bod chi wedi comisiynu gwerthusiad o'r strategaeth 10 mlynedd. A wnewch chi amlinellu pa fethodoleg a chraffu a ddefnyddir i sicrhau y gall y Senedd hon graffu ar y gwerthusiad pan gaiff hwnnw ei gyflwyno? Roeddech chi'n sôn hefyd fod angen cyflymu'r cynllun cyflawni, ac rwyf i'n cytuno yn llwyr â chi yn hynny o beth. Nid oes gennym ni amser i'w golli, ac mae gweithlu'r GIG yng Nghymru yn rhan allweddol o'r gwaith o sicrhau bod y cynllun cyflawni hwnnw'n cael ei gyflawni, a'i gyflawni ar garlam. Felly, Gweinidog, mae prinder recriwtio yn y gweithlu iechyd meddwl yn her. O ran cynlluniau'r gweithlu, yr wythnos diwethaf, roeddech chi'n dweud bod AaGIC yn gwneud cynnydd da o ran cynlluniau gweithlu tymor hwy. Felly, pryd ydych chi'n disgwyl i'r cynlluniau hyn gael eu cyhoeddi, a phan gaiff mwy o staff eu recriwtio, ym mha le y byddwch chi'n lleoli'r gweithwyr proffesiynol hyn?

Roeddech chi'n sôn hefyd am y bwrdd cyflawni a goruchwylio yr ydych chi'n ei gadeirio ac rwyf i o'r farn fod hwn yn gam i'r cyfeiriad iawn, fel roeddech chi'n dweud, at sicrhau y gall gwasanaethau newid a diwallu'r anghenion o ran iechyd meddwl a ddaw i'r amlwg. Un peth a hepgorodd y datganiad yn fy marn i oedd safbwynt ar gymorth gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed i bobl ifanc. Fel rwyf i wedi dweud o'r blaen, mae nifer y bobl ifanc yn y ddalfa wedi cynyddu 666 y cant mewn pobl dan 16 oed sy'n cael eu dal ers mis Mawrth, ac fe ddiffiniwyd dwy ran o dair o'r rhain yn fenywaidd. Mae hwnnw'n ystadegyn brawychus, ac rwyf i'n credu y dylid ystyried hyn ar unwaith i geisio datrys y broblem hon. Mewn CAMHS, mae pedwar o bob saith o bobl yn adrodd mai llai na 50 y cant sydd wedi eu hasesu ar lefelau gwasanaeth cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol o fewn 28 diwrnod. Felly, a wnewch chi amlinellu pa ymdrechion a wnewch chi a'r bwrdd goruchwylio i ymchwilio ymhellach i'r ffigurau hyn a sicrhau bod y merched ifanc sydd wedi pasio ymyrraeth gynnar yn cael y gofal argyfwng hwnnw sydd ei angen arnyn nhw?

Gyda hynny mewn golwg, mae canolfannau gofal argyfwng 24/7 yn hanfodol bwysig i sicrhau bod pobl yn cael y gofal ac yn yr amser priodol, fel roeddech chi'n dweud. Mae gofal brys yn hanfodol i helpu i achub bywydau pobl, a hefyd maen nhw'n lleihau'r pwysau ar wasanaethau ehangach, tybed pa gymorth arall y gellir ei roi i ddarparu'r canolfannau gofal argyfwng 24/7 hynny.

Roeddech chi'n sôn am yr uned gofal mamau a babanod amenedigol yn Nhonnau, ac rwy'n croesawu hynny. Eto i gyd, rydych chi wedi dweud fod yna fylchau yn y gogledd. Felly, a wnewch chi amlinellu pa gynnydd a wnaethoch chi o ran llenwi'r bylchau, ac nid yn y gogledd yn unig, ond ar draws y canolbarth a'r gorllewin hefyd, fel bod y ddarpariaeth honno gennym ni ledled Cymru?

Gweinidog, roeddech chi'n sôn hefyd am y gwaith gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr angen i ddiweddaru'r Ddeddf Iechyd Meddwl, ac rwy'n croesawu'r gwaith traws-lywodraethol hwn ac o'r farn ei fod yn rhywbeth adeiladol iawn. Serch hynny, a ydych chi'n credu efallai y dylem ni ystyried cael Deddf iechyd meddwl wedi'i diweddaru yma yng Nghymru, a luniwyd yng Nghymru, a benderfynwyd gan y rhai sy'n llunio polisi yng Nghymru, i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl rhagorol gennym ni yma yng Nghymru? Fe wnaethoch chi grybwyll y rheoliadau diogelu rhyddid, ac rwy'n edrych ymlaen at weld y manylion hynny'n cael eu cyflwyno a chael trafodaethau ehangach gyda chi ynglŷn â hynny.

Ac yn olaf, Gweinidog, a wnewch chi amlinellu eich prif flaenoriaethau chi nawr i wella gwasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru? Rwyf i o'r farn y byddai hi'n ardderchog i mi gael barnu neu arfarnu'r pump neu chwe phrif fesur a'r hyn yr ydych chi'n wir yn dymuno ei gyflawni yn ystod y tymor Seneddol cyntaf hwn. Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch, Gweinidog, am eich datganiad.

Diolch yn fawr iawn i chi, James Evans. Roedd gennych chi gant a mil o gwestiynau a phwyntiau, ond, cyn i mi ddechrau ymateb i chi, a gaf innau fynegi fy nymuniadau gorau ar goedd i Andrew R.T. Davies am adferiad buan a dweud pa mor llesol i bawb yn fy marn i yw ei fod ef wedi dangos dewrder fel hyn wrth siarad, fel yn wir y gwnaeth Sam Kurtz yr wythnos diwethaf? Wrth wneud fel hyn, mae hynny'n helpu pawb. Felly, rwy'n anfon fy nymuniadau gorau iddo am adferiad buan.

Os caf i ddechrau gyda'r pwyntiau a wnaeth James Evans am ein gwerthusiad ni o'r cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', mae hynny wedi dechrau eisoes, ac rydym ni wedi llunio cytundeb gyda phobl i gynnal y gwerthusiad hwnnw i ni mewn ffordd mor drylwyr ag y gallwn ni. Efallai y ceir ymgysylltu â rhanddeiliaid, ac ati, ac fe ddisgwylir i'r gwaith hwnnw ei hun gael ei gwblhau erbyn y flwyddyn nesaf—erbyn mis Medi 2022. Ac rwy'n credu wedyn y bydd yn rhaid i ni edrych ar yr hyn a ddysgwn ni o'r gwerthusiad hwnnw, oherwydd, yn amlwg, fe fydd yn rhaid i ni gael cynlluniau newydd wrth symud ymlaen. Ac rwy'n credu, bryd hynny, y byddem ni'n dymuno ymgysylltu â phwyllgorau perthnasol a chyda'r Senedd i sicrhau ein bod ni'n gwrando ar farn pawb yn hyn o beth hefyd. Ond mae hi'n hanfodol bwysig fod y cynllun a fabwysiadwn yn un a fydd yn gweithio i'r bobl a fydd yn cael y gwasanaethau.

Roeddech chi'n sôn am y pwysau ar y gweithlu. Mae'r pwysau ar y gweithlu yn sylweddol iawn wir a dyma rywbeth yr wyf i'n canolbwyntio llawer o'm hamser a'm hymdrech arno. Fe fydd y cynllun yr ymgynghorir ag ef gan AaGIC a Gofal Cymdeithasol Cymru yn nodi mewn ffordd gynhwysfawr iawn, rwy'n gobeithio, y mannau hynny lle mae angen i ni fod â'r staff gwahanol. Fe wyddom ein bod ni wedi gweld rhywfaint o lwyddiant o ran denu seiciatryddion i ddod i weithio yng Nghymru, ond mae yna brinder mewn arbenigeddau eraill hefyd. Felly, fe ddylai'r darn cynhwysfawr hwnnw o waith sy'n cael ei wneud gan AaGIC roi'r darlun llawn hwnnw inni. Fe ddylai hynny gael ei gwblhau erbyn diwedd eleni, ac yna fe fyddwn ni'n ymgynghori. Ond nid ydym ni'n gorffwys ar ein bri yn y cyfamser. Mae AaGIC yn edrych ar ba gamau uniongyrchol y gallwn ni eu cymryd i lenwi swyddi gwag mewn ardaloedd lle mae prinder. Ac rwyf i wedi gofyn i swyddogion ystyried a allwn ni dreialu math o gymorth seicolegol—yn hytrach na chael seicolegwyr clinigol cwbl gymwysedig, y gallwn ni edrych ar ymyrraeth gynharach gyda chymorth seicoleg—sy'n cael ei defnyddio'n effeithiol iawn ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan. Fe fyddaf i'n cwrdd â nhw cyn bo hir i drafod yr hyn maen nhw'n ei wneud.

O ran CAMHS, maen nhw'n parhau i fod yn brif flaenoriaeth i mi, yn union fel mae gweithredu'r diwygiadau system gyfan o 'Cadernid Meddwl' yn ganolog i'r hyn yr wyf yn ceisio ei wneud. Dyna pam yr wyf i wedi mynd i mewn i'r Llywodraeth, ac rwyf i wedi ymrwymo yn llwyr i gyflawni hynny. Rydym ni wedi gweld amrywiadau yn yr amser aros cyfartalog y bydd plant a phobl ifanc yn cael cymorth CAMHS arbenigol yn ystod y pandemig. Mae data dros y 12 mis diwethaf yn dangos mai 4.4 wythnos yw'r amser aros cyfartalog i gael apwyntiad cyntaf ar gyfer CAMHS arbenigol, ac mae hynny'n amrywio o dair i chwe wythnos. Mae'r data amseroedd aros diweddaraf ar gyfer darpariaethau iechyd meddwl sylfaenol i bobl ifanc dan 18 oed yn dangos bod 83 y cant o bobl ifanc wedi derbyn eu hasesiadau gwasanaeth iechyd meddwl sylfaenol lleol nhw o fewn wyth wythnos i'w hatgyfeirio. Fe welsom ni gynnydd sydyn yn yr atgyfeiriadau, ond diolch byth mae hynny bellach yn dangos arwyddion o arafu. Serch hynny, nid ydym ni'n hunanfodlon, ac mae sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael eu trin mewn ffordd amserol yn brif flaenoriaeth i mi. Rwy'n cyfarfod â'r is-gadeiryddion yn rheolaidd, mae swyddogion yn cael trafodaethau rheolaidd, parhaus fel hyn gyda byrddau iechyd i ysgogi perfformiad, a phan oedd gennyf bryderon penodol am berfformiad bwrdd iechyd, roeddwn yn cael cyfarfod arbennig yno i drafod eu perfformiad nhw a cheisio sicrwydd eu bod nhw'n mynd i'r afael â'r mater hwnnw gyda'r brys haeddiannol.

Rwy'n nodi eich croeso chi i'r ddarpariaeth gofal argyfwng 24 awr. Rwy'n credu ein bod ni ar y trywydd iawn i gyflawni hynny. Mae hwn yn ymrwymiad mawr, yn newid mawr, ond rwy'n ffyddiog y byddwn ni'n cyrraedd yno erbyn diwedd eleni, ac fe fyddwn ni mewn sefyllfa bryd hynny lle bydd pobl yn gallu ffonio 111 ar gyfer gofal iechyd meddwl yng Nghymru. Ond ar lefel is na hynny, rydym ni'n cynnal ymarfer hefyd lle mae'r uned gyflawni wedi bod yn ymweld â'r holl fyrddau iechyd i drafod y gwasanaethau argyfwng sy'n gweithredu ar gyfer plant a phobl ifanc yn benodol, ond yn gyffredinol hefyd. Fe fyddan nhw'n gwneud argymhellion ynghylch beth arall y mae angen i ni ei wneud i wella'r cymorth argyfwng y tu hwnt i'r llinell ffôn honno. Felly, mae hon yn flaenoriaeth fawr i mi.

Diolch i chi am eich croeso i'r cydweithio ar y Ddeddf Iechyd Meddwl. Yn amlwg, mae hi'n bwysig, lle gallwn ni weithio gyda Llywodraeth y DU mewn ffordd adeiladol, ein bod ni'n gwneud felly. Roeddech chi'n gofyn a ddylem ni fod â chyfraith newydd i Gymru o ran iechyd meddwl. Fy ateb gonest ac ystyriol i yw nad honno yw'r her sy'n ein hwynebu ni ar hyn o bryd. Rydym ni'n gwybod pa bethau sydd angen iddyn nhw ddigwydd. Mae gennym ni Fesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010, a luniwyd yng Nghymru gan Aelod Ceidwadol, Jonathan Morgan, a ddygodd hynny drwy'r Senedd hon. Ein her ni yw sicrhau ein bod ni'n gweld cyflawniadau ledled y system gyfan. Felly, nid wyf i o'r farn mai ymwneud â deddfwriaeth y mae hynny fel y cyfryw, ond rydym ni'n hapus iawn i adeiladu ar y cyfleoedd deddfwriaethol sy'n codi lle maen nhw'n ymgyflwyno.

Yn olaf, o ran fy mlaenoriaethau i, fy mlaenoriaeth i yw sicrhau bod pawb yng Nghymru, ond plant a phobl ifanc yn arbennig felly, yn gallu cael gafael ar gymorth iechyd meddwl amserol pan fydd ei angen arnyn nhw, a symud y system gyfan yng Nghymru, ar yr un pryd â hynny, tuag at un o atal ac ymyrryd yn gynnar, fel nad oes angen am y gwasanaethau arbenigol hynny ar gymaint o bobl yn y lle cyntaf. Felly, dyna sy'n ysgogi fy ngwaith i a'r hyn sy'n mynd â'm hamser i. Diolch i chi.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mi wnaf i, os caf i, anfon fy nymuniadau gorau i Andrew R.T. Davies. Dwi eisiau gyrru dymuniadau gorau i bawb, wrth gwrs, sydd yn wynebu heriau tebyg lle bynnag y bôn nhw. Wrth gwrs, y gwir amdani ydy ein bod ni mewn sefyllfa freintiedig i allu gwneud llawer mwy na dymuno'n dda i bobl mewn geiriau. Mae Llywodraeth yn gallu gweithredu, rydym ni i gyd yn gallu dal y Llywodraeth i gyfrif, a bod yn benderfynol i beidio â bodloni tan ein bod ni'n gwybod bod gennym ni'r gwasanaethau yn eu lle y mae pobl Cymru eu hangen. Achos rydym ni yn wynebu argyfwng. Ac efallai mai'r peth sydd fwyaf rhwystredig ydy arafwch y cynnydd, er gwaethaf mor amlwg ydy'r argyfwng hwnnw. Lleiafrif sydd yn cael triniaeth o gwbl am iechyd meddwl, ac o'r rheini sydd yn cael triniaeth, mae llawer, wrth gwrs, yn gorfod aros yn rhy hir.

Dwi yn croesawu, yn sicr, y ffaith bod adroddiad wedi cael ei gomisiynu gan y Dirprwy Weinidog i ddysgu mwy am lle mae'r cynnydd yn digwydd, lle dydy'r cynnydd ddim yn ddigwydd. Mi wnaf innau ychwanegu cwestiwn yn gofyn am eglurder, ychydig bach mwy, am y gwaith hwnnw. Pwy fydd yn gwneud hwnnw? Mae'n bwysig, dwi'n meddwl, gwybod bod yna olwg annibynnol yn mynd i fod yn cael ei gymryd ar hyn. Mi ddywedodd y Dirprwy Weinidog yn ei hateb eiliad yn ôl y bydd y gwaith wedi ei gwblhau erbyn—dwi'n meddwl mis Medi y flwyddyn nesaf ddywedoch chi. Fydd yr adrodd yn ôl yn digwydd erbyn mis Medi, ynteu gorffen y gwaith casglu fydd yn digwydd erbyn hynny? Achos eisiau annog pethau i symud ymlaen mor gyflym â phosibl ydw i. A hefyd, oherwydd y broblem rydym ni'n gwybod sydd gennym ni efo gwasanaethau gofal iechyd meddwl i blant a phobl ifanc, allaf i gael sicrwydd y bydd yr asesiad yn cynnwys beth sy'n digwydd o ran cynnydd ym maes cefnogaeth i blant a phobl ifanc, yn benodol? 

Rydym ni wedi cael rhestr gan y Dirprwy Weinidog heddiw o wahanol ffyrdd, yn cynnwys ambell i fenter newydd, mae pobl yn gallu cael mynediad at gefnogaeth. Dydy'r rheini ddim yn gweithio i bobl os dydyn nhw ddim yn gwybod amdanyn nhw, wrth gwrs, a dwi'n meddwl bod yna lawer o bobl sydd yn teimlo nad ydyn nhw'n gwybod lle i fynd i chwilio am gefnogaeth. Felly, tybed all y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni pa waith sydd yn cael ei wneud i sicrhau bod yna gryfhau yn digwydd ar y signposting yna, sydd mor hanfodol er mwyn i bobl sydd â problem fechan, o bosib, rŵan, gael yr help amserol sydd ei angen arnyn nhw er mwyn atal, gobeithio, hynny rhag troi yn broblem fwy dwys a allai olygu angen triniaeth seiciatrig uwch. 

Yn olaf, dwi'n troi at ddata a thryloywder. Mae Mind Cymru wedi codi pryderon dros y blynyddoedd, mae'n rhaid dweud, ynglŷn â'r broses o gasglu'r data sydd ei angen i fesur cynnydd yn strategaeth y Llywodraeth, achos dydy'r set ddata graidd iechyd meddwl rydyn ni wedi bod yn ei ddisgwyl yn hir iawn amdani yn dal ddim yn weithredol. A dwi'n dweud ein bod ni'n disgwyl yn hir—dwi'n meddwl fy mod i'n iawn i ddweud bod y set ddata i fod yn barod yn wreiddiol erbyn mis Rhagfyr 2014. Wnaeth yr amserlen honno ddim cael ei chyrraedd. Mae wedi llithro eto, a dwi'n meddwl mai'r dyddiad sydd gennym ni bellach ydy y bydd o'n weithredol erbyn 2022. Felly, pa bryd? Dechrau 2022? Rydyn ni'n cael sicrwydd bod hyn yn mynd i gael ei weithredu y flwyddyn nesaf. Ydy'r Gweinidog yn derbyn mewn difrif nad oes posib mesur llwyddiant na chynnydd ar y strategaeth heb fod y mesuryddion a'r data craidd yn eu lle gennym ni? 

Diolch am y cwestiynau yna, Rhun. Rwy'n llwyr gytuno ein bod ni mewn sefyllfa yn y Siambr hon lle y gallwn ni weithredu ac nid dim ond siarad am bethau, a dyna'n union yr wyf i'n awyddus i'w wneud. A gaf i gywiro camgymeriad a wneuthum i am ddyddiad cwblhau'r gwerthusiad o'r cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'? Mis Ebrill 2022 fydd hynny, mewn gwirionedd. Roeddwn i'n cael trafferth i gael gafael ar fy mhapurau gynnau. Felly, yn gynharach nag y dywedais i. Ni allaf i weld unrhyw reswm pam na fydd yn barod bryd hynny, ac ni allaf weld unrhyw anhawster i sicrhau bod hwnnw ar gael. Yn sicr, gyda gwerthusiadau eraill a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, fe gyhoeddwyd y rhain a'u rhoi nhw ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru.

Fodd bynnag, fe ddylwn i egluro mai gwerthusiad o'r cynllun cyflawni cyfan yw hwn, yr wyf i wedi ceisio rhoi rhagflas ohono i chi heddiw, ac nid yw'n cynnwys gwasanaethau iechyd meddwl uniongyrchol yn unig—mae'n cynnwys tai, cyngor ar fudd-daliadau, yr holl bethau hyn. Ni fyddwn i'n dymuno i chi feddwl mai dyma'r unig beth yr ydym ni'n ei wneud i dracio yr hyn sy'n digwydd mewn gwasanaethau iechyd meddwl. Fel y dywedais i yn y datganiad, rwy'n cadeirio bwrdd cyflawni a goruchwylio gweinidogol, a sefydlwyd mewn gwirionedd gan fy rhagflaenydd i, Eluned Morgan, oherwydd roeddem ni'n cydnabod bod angen cael goruchwyliaeth gryfach o'r system iechyd meddwl gyfan ni yng Nghymru. Mae hwnnw'n cyfarfod bob deufis, a chaiff ei gadeirio gennyf fi, ac mae gennyf adroddiad ar hynny ynglŷn â phob ffrwd waith unigol sy'n cael ei datblygu ar iechyd meddwl yng Nghymru. Mae'n rhaid i bob ffrwd waith unigol adrodd am yr hyn y mae'n ei wneud. Mae'n rhaid tynnu sylw at unrhyw risgiau, ac mae'n rhaid gwerthuso'r gwaith. Corff cymharol newydd yw hwn, ond rwy'n teimlo ei fod yn un sy'n magu stêm ac fe fydd yn helpu i roi'r sicrwydd hwnnw i ni, hefyd, wrth gwrs, fel mae'r gwerthusiad cyfunol o'r cynllun cyflawni yn ei wneud.

Roeddech chi'n cyfeirio hefyd at CAMHS yn eich sylwadau. A gaf i eich sicrhau chi hefyd, yn ogystal â'r bwrdd cyflawni a goruchwylio gweinidogol, fod gennym ni'r grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar y dull system gyfan hefyd, a chaiff hwnnw ei gadeirio ar y cyd gan Jeremy Miles a minnau? Arferai hwnnw fod yn grŵp gorchwyl a gorffen ar y dull ysgol gyfan, ond yn dilyn 'Cadernid meddwl. Ddwy flynedd yn ddiweddarach', roeddem ni'n cydnabod, er bod llawer o ganolbwyntio ar y dull ysgol gyfan, fod angen i ni sicrhau nad oeddem ni'n arafu o ran y gwasanaethau mwy arbenigol. Felly, fe addaswyd y grŵp gorchwyl a gorffen hwnnw i gwmpasu'r system gyfan a fyddai'n effeithio ar blentyn, o'r ysgol hyd at y gwasanaethau haen 4. Rwy'n gobeithio bod hynny'n rhoi rhywfaint o sicrwydd i chi fod yna nifer o systemau ar waith i graffu ar berfformiad yn y maes hwn a'i sbarduno ymlaen.

Roeddech chi'n sôn am y set ddata graidd, ac rwy'n cydnabod yn llwyr ei bod hi'n hanfodol i ni fod â data os ydym ni'n dymuno gwella gwasanaethau. Cyn i mi ddod yn Weinidog, roeddwn i fy hun yn galw yn gyson am y set ddata graidd. Nid wyf i'n cydnabod y dyddiad y dylid bod wedi ei gyflawni erbyn 2014, er fy mod i'n cydnabod nad ydym ni wedi gwneud cymaint o gynnydd ag y byddem ni wedi ei ddymuno, ac mae hynny'n rhannol oherwydd y pandemig. Ond dim ond i gadarnhau i'r Aelod, fe gafodd y gwaith hwn ei ail-lansio ym mis Medi fel bwrdd canlyniadau a mesurau iechyd meddwl, ac fe rannwyd y gwaith hwn yn ddau gam, sy'n datblygu fframwaith canlyniadau iechyd meddwl integredig a chynllun cyfathrebu. Fe ddylid cwblhau'r gwaith hwnnw erbyn mis Mawrth 2022, ac yna fe fydd yna gyfnod o roi hynny ar waith. Ond i sicrhau'r Aelod hefyd fy mod i'n cydnabod ei safbwynt ef yn llwyr o ran yr angen am ddata cadarn ac fe fydd bwrw ymlaen â hynny'n flaenoriaeth i mi.

Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad pwysig hwn heddiw. Yn Aelod unigol o'r Senedd ac yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar iechyd meddwl hefyd, fe hoffwn i fynegi fy nymuniadau gorau i Andrew R.T. Davies a dweud pa mor drawiadol oedd ei ddiffuantrwydd ef, a diffuantrwydd Sam Kurtz yn wir, yr wythnos diwethaf. Fe ddywedodd C.S. Lewis un tro ein bod ni'n darllen er mwyn gwybod nad ydym ni ar ein pennau ein hunain, ac mae llawer o bobl a fydd wedi darllen sylwadau Andrew R.T. Davies yr wythnos diwethaf wedi cael cysur o wybod nad ydyn nhw ar eu pennau eu hunain.

Gweinidog, fe aethom ni i mewn i'r pandemig COVID hwn gydag angen cynyddol i fynd i'r afael â salwch meddwl ac emosiynol ledled ein poblogaeth ni ac atal hynny, ac rydym ni'n codi o'r pandemig gyda'r angen hwnnw yn fwy dybryd a dwys, hyd yn oed, yn arbennig o ran plant a phobl ifanc, fel y gwnaethoch chi nodi heddiw. Yn wir, mae Barnardo's yn cynhyrchu arolwg ymarferwyr bob chwarter ledled y DU, ac ers mis Ebrill y llynedd, mae ymatebwyr wedi nodi'r cynnydd cyson mewn materion iechyd meddwl a llesiant ymhlith plant, pobl ifanc a theuluoedd fel y mater pwysicaf un. Ac wrth gwrs, yn y gweithle, fe wyddom ni fod presenoliaeth bellach yn costio mwy i fusnesau nag absenoliaeth. Mae tystiolaeth yn dod i'r amlwg hefyd sy'n cysylltu tuedd y corff i fod yn agored i gael canser ag effaith gyfunol ynysu cymdeithasol a chyfraddau uwch parhaus o cortisol sy'n dod yn sgil llawer o salwch meddwl yn ogystal â straen. Ac mae hyn yn amlygu ymhellach—

A wnaiff yr Aelod ofyn ei gwestiwn nawr, os gwelwch chi'n dda?

Mae'n amlygu ymhellach yr angen i ni fynd i'r afael â salwch meddwl. Nawr, un cwestiwn yn benodol, o ran gweithio ar draws y Llywodraeth, ac rydych chi wedi cyfeirio at hyn heddiw, a wnewch chi ymhelaethu ar sut yr ydych chi'n gweithio gyda'r adrannau addysg ac economi yn arbennig i fynd i'r afael â salwch meddwl? Ac a wnewch chi nodi hefyd sut yr ydych chi'n hybu'r adnodd therapi gwybyddol ymddygiadol ar-lein sydd wedi bod mor boblogaidd hyd yma ac a fydd o werth amhrisiadwy i lawer iawn o bobl?

Diolch, Ken. A diolch hefyd am y gwaith yr ydych chi'n ei wneud wrth gadeirio'r grŵp trawsbleidiol, yr wyf i'n ei werthfawrogi yn fawr iawn hefyd. Fel y gwnaethoch chi dynnu sylw ato, mae'r ffaith bod y gwaith o ran iechyd meddwl yn digwydd ar draws y Llywodraeth yn gwbl hanfodol, ac mae llawer iawn o waith yn digwydd ar draws y Llywodraeth yn y maes hwn. Rwy'n gweithio yn agos gyda'r Gweinidog Addysg i ddarparu'r dull system gyfan o ymdrin ag iechyd meddwl plant ac rwy'n teimlo ein bod ni'n gweld cynnydd da yn y maes hwn ac fe fyddwn ni'n clywed mwy am hynny cyn bo hir.

Mae gennym ni nifer o brosiectau cyflogaeth hefyd a gynlluniwyd i gefnogi pobl sydd mewn perygl o adael cyflogaeth oherwydd bod ganddyn nhw broblemau iechyd meddwl, ac mae gennym ni raglen cymorth cymheiriaid hefyd a gynlluniwyd i sicrhau bod rhai o'r bobl sydd bellaf o'r gweithle yn gallu dychwelyd i gyflogaeth. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn nad ydym ni'n gorffwys yn y fan honno, ac rwy'n falch iawn o ddweud fy mod i wedi cael trafodaethau cadarnhaol iawn gyda chyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth am yr angen i gydweithio ynglŷn ag iechyd meddwl. Rwy'n gweld iechyd meddwl yn fusnes i bawb yn y Llywodraeth. Rydym ni'n mabwysiadu dull gwahanol o ymdrin â'r gyllideb eleni, ac y byddwn ni'n cael trafodaethau thematig ac mae un o'r rhain wedi bod yn ymwneud â'r angen i ddiogelu cyllid ym maes iechyd meddwl a sicrhau nad yw penderfyniadau a wneir mewn adrannau eraill yn achosi anfantais i bobl â phroblemau iechyd meddwl. Felly, rwy'n credu ein bod ni'n gwneud cynnydd da. Roeddwn i'n cyfeirio hefyd at y materion o ran tai, ond mae llawer mwy y gallwn ni ei wneud ac rwyf i o'r farn ein bod ni'n eiddgar i gyd i wynebu'r her honno.

A dim ond dweud—fe ddylwn i fod wedi dweud mewn ymateb i Rhun hefyd—ein bod ni'n cynyddu ein gweithgarwch ni i hybu'r cymorth haen 0 sydd ar gael. Mae'r llinell gymorth C.A.L.L. a SilverCloud ar y cyfryngau cymdeithasol wedi dod yn llawer mwy i'r amlwg. Fe wn i fod fy rhagflaenydd i, Eluned Morgan, wedi gofyn i fyrddau iechyd sicrhau eu bod nhw'n llawer mwy amlwg o ran hysbysebu sut y gall pawb gael gafael ar eu gwasanaethau nhw. Ond, wrth gwrs, mae mwy y gallwn ni ei wneud bob amser. Ond rwyf i'n canolbwyntio ar geisio gwella ymwybyddiaeth o'r cymorth sydd ar gael ac mae llawer o gefnogaeth ar gael yno, yn enwedig ar yr haen 0 honno, yr ydym ni wedi buddsoddi llawer iawn ynddi hi.

Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i godi un neu ddau o gwestiynau ynglŷn â chynnydd o ran y cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' ac archwilio'r materion allweddol ar gyfer y cynllun nesaf. Rwyf i am gydnabod cyfraniad at y gwaith hwn hefyd gan y rhai sydd wedi byw trwy gyfnodau o salwch meddwl, am eu hegni a'u hymrwymiad nhw wrth ddarparu eu cyngor. Fy nghwestiynau i yw: er fy mod i'n croesawu'r diweddariad y prynhawn yma, a wnaiff y Gweinidog amlinellu sut yn union y mae'r rhai sydd wedi byw trwy gyfnodau o salwch meddwl wedi cyfrannu at y strategaeth iechyd meddwl ac unrhyw werthusiad o'r cynllun cyflawni? Fy ail gwestiwn i yw: rydych chi'n dweud yn eich datganiad y gallwn ni, drwy fabwysiadu dull ymyrryd ac atal cynnar, ymateb i'r her a lleihau'r galw ar wasanaethau arbenigol, a wnaiff y Gweinidog ystyried yr angen am wasanaethau damweiniau ac achosion brys iechyd meddwl i ddarparu'r ymyrraeth gynnar honno? Fy nhrydydd cwestiwn a fy un olaf i yw: fe hoffwn i groesawu'r gwaith sy'n cael ei wneud ar strategaeth hirdymor y gweithlu iechyd meddwl; a wnaiff y Gweinidog gadarnhau yn benodol pa fylchau o ran staffio y mae angen mynd i'r afael â nhw ac a oes gan y byrddau iechyd yr adnoddau ar gyfer recriwtio? Diolch i chi.

Diolch yn fawr iawn, Altaf Hussain, am y cwestiynau yna. Rydych chi yn llygad eich lle: mae profiad bywyd unigolion yn gwbl hanfodol, ac os ydym ni am gael polisïau effeithiol, mae'n rhaid i ni eu llunio nhw ar y cyd â phobl sydd â phrofiad bywyd. Mae gennym fewnbwn eisoes gan bobl sydd â phroblemau iechyd meddwl yn gyffredinol, mewn gwirionedd, yn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud. Mae'r grŵp rhanddeiliaid ieuenctid gennym ni sy'n llywio'r gwaith ym myd addysg. Rydym ni'n ymgynghori hefyd gyda Cymru Ifanc ynghylch iechyd meddwl, ac fe fyddaf i'n mynd i'w gweithdy nhw ar iechyd meddwl ymhen ychydig wythnosau.

Ond, mae gennym ni bobl hefyd sydd â phrofiad bywyd sy'n ymwneud â'r cyngor partneriaeth, sy'n bwrw ymlaen â llawer o'r gwaith hwn ar draws y Llywodraeth hefyd. Ond, rwyf i bob amser yn agored i ystyried unrhyw beth arall y gallwn ni ei wneud i gael profiad bywyd pobl, ac un o'r meysydd y mae gennyf i ddiddordeb arbennig ynddo yw maes atal hunanladdiad, ac rwy'n credu bod gan bobl sydd â phrofiad bywyd swyddogaeth aruthrol yn y maes hwn.

Roeddech chi'n sôn am adran damweiniau ac achosion brys iechyd meddwl. Yn fy marn i, mewn gwirionedd, nid ydym ni'n dymuno gweld pobl yn y fath gyflwr o argyfwng. Y lle olaf y byddem ni'n dymuno gweld pobl sydd mewn ing mawr yw mewn adran damweiniau ac achosion brys, mewn gwirionedd. Felly, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yw atal y problemau hynny rhag gwaethygu.

Fe wyddom ni o'r gwaith a gomisiynwyd yn flaenorol gan Lywodraeth Cymru ar fynediad brys i wasanaethau'r GIG nad salwch meddwl yw llawer o'r problemau y mae pobl yn eu hymgyflwyno mewn argyfwng. Problemau dyled, tai, perthnasoedd ydyn nhw—y problemau bob dydd hynny sydd gan bawb ohonom ni ond sydd wedi mynd allan o reolaeth. Felly, ein dull ni o weithredu yw ceisio atal y problemau hynny a chefnogi pobl yn gynharach, ond gyda darpariaeth argyfwng ar gael pe byddai gwir angen hynny ar bobl.

Fel y dywedais i mewn ymateb i James Evans, y gwaith manwl ar y bylchau yn y gweithlu ledled Cymru—. Mae hwn yn fater cymhleth oherwydd, yn amlwg, mae pob bwrdd iechyd yn wahanol. Mae ganddyn nhw boblogaethau gwahanol. Mae'r gwaith hwn yn cael ei wneud gan AaGIC a Gofal Cymdeithasol Cymru, a phan fyddan nhw wedi cwblhau'r gwaith hwn ac wedi llunio'r cynllun, yna fe fydd yn rhaid i ni edrych ar yr adnoddau. Ond, o'm rhan i, yn Weinidog, mae diogelu gweithlu yn her allweddol o ran cyflawni'r diwygiadau yr ydym ni'n awyddus i'w gweld. Felly, fe fyddaf i'n sicr yn gwneud popeth sydd yn fy ngallu i'ch sicrhau chi y byddwn ni'n dod o hyd i'r adnoddau y mae angen i ni eu cael. 

Weinidog, 10 mlynedd yn ôl, profodd etholwr i fi ddirywiad yn ei iechyd meddwl, a olygodd ei fod o'n gorfod mynd am ofal arbenigol. Presgreibiwyd cyffuriau gwrthiselder a gwrthseicotig iddo, ac mae o wedi bod yn eu defnyddio nhw ers hynny. Ond, er hynny, dydy o ddim wedi cael adolygiad o'r feddyginiaeth yma ers y cyfnod cyntaf—dros 10 mlynedd. Aeth o am adolygiad i'r ysbyty lleol, ond dywedwyd wrtho y byddai'n rhaid iddo gael referral oddi wrth y meddyg teulu. Dywedodd y meddyg teulu yn ei dro ei fod o'n methu â'i helpu fo achos ei fod o'n methu â presgreibio neu addasu meddyginiaeth o'r fath. Roedd y claf mewn cylch seithug.

A wnewch chi, Weinidog, felly sicrhau y byddwch chi'n rhoi canllawiau clir ynghylch pa mor aml y dylid adolygu meddyginiaeth wrthseicotig, a phwy all ei hadolygu, a bod cleifion sydd mewn sefyllfa fregus iawn yn derbyn dealltwriaeth glir a syml o natur y feddyginiaeth, pa mor aml y caiff ei hadolygu, a phwy fydd yn gwneud yr adolygu, gan osgoi sefyllfa ble mae claf yn cael ei wthio o un rhan o'r gwasanaeth i'r llall, heb fod neb yn cymryd cyfrifoldeb, a chleifion yn mynd ar goll yn y system?  

Diolch yn fawr i chi am y cwestiwn yna, ac mae hi'n ddrwg iawn gennyf i glywed bod eich etholwr chi wedi cael profiad o'r fath. Yn amlwg, dyma rywbeth na ddylai fod wedi digwydd, a phe byddech chi'n ysgrifennu ataf i gyda manylion yr etholwr, fe fyddaf i'n sicr o geisio mynd ar drywydd hynny gyda'r bwrdd iechyd. Ond, rwy'n hapus iawn hefyd i edrych ar y mater ehangach y gwnaethoch chi ei godi ynghylch yr angen i gael arweiniad ar amseru, ac ati, ar gyfer adolygiadau o feddyginiaethau. Fe ddylai pawb gael adolygiadau cyson o'u meddyginiaethau nhw, boed hynny ar gyfer eu hiechyd corfforol neu feddyliol nhw, ac mae hwnnw'n ddiffyg difrifol os nad yw hynny wedi digwydd.

Ond, yr hyn yr hoffwn ei ddweud hefyd yw, yr hyn y gwnaethoch chi ei ddisgrifio—y math hwnnw o gylch seithug o wasanaethau—yw'r hyn yr ydym ni, yn y Llywodraeth, wedi ymrwymo i'w ddirwyn i ben. Yn ein rhaglen lywodraethu ni, ni fydd yna ddrws anghywir i bobl â phroblemau iechyd meddwl. Mae hynny'n berthnasol i oedolion a phlant, a dyna'r hyn yr ydym ni'n awyddus i'w weld. Ond, pe byddech chi'n ysgrifennu ataf i, fe fyddwn i'n hapus iawn i fynd ar drywydd sefyllfa eich etholwr chi.

Er fy mod i'n croesawu'r datganiad hwn, rwy'n nodi nad yw'r pethau hyn yn bodoli mewn rhyw wagle. Os cyflawnir yr uchelgais a'r camau gweithredu yn hyn o beth, fe fyddan nhw'n cael effaith wirioneddol, ddiriaethol ar ein hetholwyr ni, yn enwedig y rhai a oedd yn bresennol ym mwrdd crwn iechyd meddwl Pen-y-bont ar Ogwr a drefnwyd gan fy nghyfaill da, Sarah Murphy, y gwnaethom ni ei lywyddu ar y cyd yr wythnos diwethaf. Fe godwyd llawer o'r materion yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw, yn rhyfedd iawn, yn yr adroddiad hwn: atgyfeiriadau; cyfeirio; a pharhad cyllid, yn rhyfedd iawn, ar gyfer rhai o'r sefydliadau cymorth ehangach sydd ar lawr gwlad. Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog: pa lefel o ffydd sydd gennych chi y bydd ein hetholwyr ni yn ardal iechyd Cwm Taf yn cael mynediad at ymyrraeth gynnar yn gyflym ac yn amserol, sy'n rhywbeth allweddol, ond at wasanaethau acíwt hefyd? Beth all hi ei wneud i fonitro cynnydd yn y byrddau iechyd unigol, a rhannu'r data hynny gyda ni? Ac a wnaiff hi, fel dywedodd Aelodau eraill o'r Senedd, ymgysylltu yn uniongyrchol â phobl sydd â phrofiad bywyd gwirioneddol—gwrandewch ar eu profiad nhw ynghylch a yw pethau yn wir yn gwella ar y cyflymder y mae hi'n dymuno ei weld hefyd, ac y mae ein hetholwyr ni'n dymuno ei weld, yn sicr?

Diolch yn fawr iawn, Huw, ac a gaf i ddiolch i chi a Sarah am y bwrdd crwn y gwnaethoch chi ei drefnu? Rwyf i o'r farn fod pethau fel hyn yn gyfle arbennig o werthfawr i wrando ar brofiad bywyd felly ar lefel leol, ac rwy'n eich canmol chi'n fawr am wneud fel hyn.

Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod yr hyn a ddywedwn ni yn y Siambr hon yn cael ei wireddu. Rwy'n gobeithio fy mod i wedi rhoi rhagflas o rai o'r dulliau sydd o fewn y Llywodraeth, o ran y bwrdd cyflawni a goruchwylio gweinidogol a'r cyrff eraill sydd gennym ni. Yn ogystal â hynny, rwy'n cyfarfod ag is-gadeiryddion yn rheolaidd. Rwyf i wedi dweud wrth y byrddau partneriaeth rhanbarthol fy mod i am ddod o gwmpas i ymweld â phob un ohonyn nhw i drafod sut y maen nhw'n datblygu ein fframwaith NEST ni, sef ein dull ymyrraeth gynnar allweddol ar gyfer plant a phobl ifanc. Ond rwyf i'n bwriadu gwneud mwy yn y maes hwn trwy'r amser, ac fe fyddaf i'n sicr yn cadw'r hyn y gwnaethoch chi ei ddweud mewn cof hefyd o ran profiad bywyd i sicrhau ein bod ni'n gwneud popeth sydd yn ein gallu i sicrhau bod lleisiau'r rhai sydd â phroblemau iechyd meddwl yn cael eu clywed yn llawn wrth ddatblygu ein polisïau ni.

Ac yn olaf, Laura Anne Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu'r datganiad hwn a'r cynllun cyflawni oherwydd fe all iechyd meddwl effeithio ar unrhyw un, heb ystyried ei dras, ei oedran na'i grefydd, ac mae hi'n hanfodol ein bod ni'n mynd i'r afael â hyn ar fyrder a chyda rhywfaint o frys. Mae hi'n galonogol iawn i mi, mewn gwirionedd, fod y Llywodraeth hon wedi eich penodi chi, Lynne, yn Weinidog Iechyd Meddwl, oherwydd fe wn i eich bod chi wedi ymgyrchu amdano ers talwm, ac rydych chi'n gwrando ar bobl ar draws y Siambr ac rydych chi'n gweithredu yn hyn o beth. Felly, rwyf yn croesawu hynna, ac rwy'n croesawu eich pwyslais chi ar ataliaeth hefyd. Rwyf i o'r farn mai dyna'r peth cwbl briodol i'w wneud.

Fe hoffwn i achub ar y cyfle hwn hefyd, Dirprwy Lywydd, i roi canmoliaeth i bawb a siaradodd yn y ddadl iechyd meddwl ddiwethaf yr wythnos diwethaf. Gartref yn sâl yr oeddwn i'n gwrando ar honno, yn anffodus, ac ni allwn i roi fy araith, ond roeddwn i'n ei hystyried hi'n rhywbeth gwirioneddol dda ac yn ddadl rymus iawn, mewn gwirionedd, ac rwy'n credu y bydd hi'n gwneud rhyw gymaint o wahaniaeth wrth symud ymlaen. A'r elfen honno o fod yn agored a diffuant a fydd yn gwneud yn gwbl siŵr na fydd iechyd meddwl bellach yn bwnc sy'n cael ei osgoi, onid e, Gweinidog, ac yn dangos y gall materion iechyd meddwl effeithio ar unrhyw un.

Roeddwn i am ddweud wrth yr Aelodau yn fy araith i'r wythnos diwethaf—yr oeddwn i am ofyn iddyn nhw godi eu dwylo—

A gaf i atgoffa Aelodau nad araith mo hon? Mae gennych chi gwestiwn i'w ofyn. Rydych chi'n mynd dros eich amser.

—a yw salwch meddwl wedi effeithio arnyn nhw neu os ydyn nhw'n adnabod unrhyw un sydd wedi cael ei effeithio gan salwch meddwl ac wedi cael sioc o ddeall pwy sydd wedi dioddef hynny, oherwydd mae hi'n bwysig bod eich cynllun chi'n gallu dangos y gall hyn effeithio ar unrhyw un, yn unrhyw le, fel gydag Andrew R.T. Davies, ac yn sicrhau bod cymorth ar gael i bawb, ym mhobman.

I'r perwyl hwn, Gweinidog, fe hoffwn i chi ystyried Bil sy'n mynd drwy Senedd bresennol y DU ar hyn o bryd. Mae hwnnw'n sicrhau bod cydraddoldeb rhwng iechyd meddwl ac iechyd corfforol, a sicrhau bod hyfforddiant cymorth cyntaf iechyd meddwl yn rhan o'r holl hyfforddiant cymorth cyntaf yn ein busnesau ni ledled y DU. Felly, a wnewch chi sicrhau bod hynny'n ymestyn i Gymru, a'i fod yn digwydd yng Nghymru? Ac yna fe hoffwn i ddweud hefyd o ran eich gwaith mewn ysbytai, os caf i, yn gyflym—

Mae eich amser chi ar ben—[Anghlywadwy.]

—bod llecyn diogel ar gyfer cleifion cymorth cyntaf iechyd meddwl y glasoed mewn ysbytai. Diolch i chi.

Diolch, Laura, am y pwyntiau yna, a diolch i chi am eich geiriau caredig, ac rwy'n awyddus iawn i weithio yn drawsbleidiol i gyflawni'r agenda hon, ac rwy'n sicr yn adleisio eich pwyntiau cadarn chi ynglŷn â'r cyfraniad a wnaeth didwylledd pob un.

Rwy'n credu y dylem ni fod â chydraddoldeb rhwng iechyd meddwl ac iechyd corfforol, a dyna'r hyn yr wyf i wedi galw amdano ers amser maith yn y Senedd hon, a dyna'n union yr wyf yn ceisio ei ysgogi. Rwy'n ymwybodol o'ch diddordeb chi mewn cymorth cyntaf ym maes iechyd meddwl. Rwy'n credu bod hwnnw'n un o blith amrywiaeth o ddulliau y gellir eu defnyddio nhw i gefnogi pobl, ond, yn y cyd-destun hwn o addysg, fe fyddwn i'n dweud bod yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn llawer mwy sylfaenol a radical na hynny mewn gwirionedd, ac fe'i cynlluniwyd i atal pobl rhag bod ag angen am y cymorth cyntaf hwnnw o ran iechyd meddwl. Ystyr hyn yw ymgorffori atal ac ymyrryd yn gynnar yn llawer cynharach, mewn gwirionedd. Ond rwy'n hapus iawn i edrych ar y ddeddfwriaeth yr ydych chi'n cyfeirio ati hi, ond cofiwch, da chi, fod ymyrraeth gynnar ac atal yn gwbl greiddiol i'r hyn yr ydym ni'n ei wneud.

Diolch, Dirprwy Weinidog.