Yr eitem nesaf y prynhawn yma yw datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar safonau ac uchelgeisiau uchel i bawb. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae taclo effaith tlodi ar gyrhaeddiad wrth wraidd cenhadaeth ein cenedl ym maes addysg. Dyna'r unig ffordd y gallwn ni lwyddo i gyrraedd y nod o sicrhau safonau uchel a dyheadau uchelgeisiol i bawb. Wrth wireddu'r weledigaeth hon, dwi wedi ymrwymo i osgoi defnyddio dulliau sy'n canolbwyntio ar ddiffygion; yn hytrach fe fyddwn ni'n canolbwyntio ar gamau cadarnhaol i helpu i wireddu potensial pob person ifanc mewn ffordd sy’n meithrin ac yn adlewyrchu eu dyheadau.

Ers i mi ddod yn Weinidog y Gymraeg ac Addysg, dwi hefyd wedi ei gwneud hi'n glir bod yn rhaid ystyried pob polisi addysg o safbwynt a ydyn nhw'n helpu i daclo effaith tlodi ar gyrhaeddiad addysgol. Bydd angen dull system gyfan er mwyn llwyddo; dull sy'n cefnogi plant a phobl ifanc drwy bob cyfnod o'u haddysg: cyn ysgol, oedran ysgol ac ôl 16. Heddiw, fe fyddaf i'n amlinellu rhai o'r camau y byddwn ni'n eu cymryd yn y maes hwn, camau y byddwn ni'n adeiladu arnyn nhw yn y misoedd nesaf.

Mae tystiolaeth ymchwil ac arolygu yn dangos taw ansawdd y dysgu a'r addysgu yw'r dylanwad unigol pwysicaf ar lwyddiant dysgwyr yn ein system addysg. Mae hyn yn arbennig o wir am ein dysgwyr difreintiedig. Dwi am sicrhau ein bod ni'n dal i wella ansawdd y dysgu a'r addysgu, gan wneud hynny'n sail i gyflwyno ein cwricwlwm newydd.

Fe fyddwn ni'n gweithio, Dirprwy Lywydd, gyda Chyngor y Gweithlu Addysg a'n sefydliadau addysg gychwynnol i athrawon ar gyfer sicrhau bod priodoleddau anfantais addysgol, ac effaith hynny ar gyflawniad addysgol a sut y gellir goresgyn hynny, yn elfen amlwg o'n rhaglenni addysg gychwynnol ni ar gyfer athrawon. Fe fyddwn ni hefyd yn cynnwys hon fel nodwedd allweddol o hyfforddiant sefydlu a darpariaeth ddysgu proffesiynol.

Mae ein staff cymorth ni â rhan hollbwysig yn ein hysgolion, a llawer ohonyn nhw'n cael eu cyflogi eisoes yn benodol ar gyfer cefnogi athrawon wrth ymdrin ag effaith tlodi ar gyflawniad disgyblion. Arfer da yw hyn. I gryfhau rhagor ar allu staff cymorth addysgu i helpu i fynd i'r afael â'r flaenoriaeth hon, fe fyddwn ni nid yn unig yn sicrhau eu bod nhw'n gallu manteisio ar raglenni dysgu proffesiynol cymwys, ond fe fyddwn ni'n sicrhau bod arweinwyr ysgolion yn gallu cael gafael ar ganllawiau clir ynglŷn â'r ffordd fwyaf priodol o ddefnyddio staff cymorth i helpu i oresgyn anghydraddoldebau addysgol.

Fe wyddom ni pa mor hanfodol yw'r grant datblygu disgyblion i'n hysgolion ni. Mae tystiolaeth yn dangos bod y defnydd a wneir ohono gan ysgolion wedi cynyddu dros amser ers iddo gael ei gyflwyno. Er hynny, fe wyddom ni y gellir gwneud mwy eto i dargedu'r cyllid hwn yn well. Er mai ysgolion ddylai benderfynu ar y defnydd a wneir o'r cyllid hwn yn y pen draw, mae angen i'r penderfyniadau hyn fod â dylanwadu mwy strategol arnyn nhw, wedi'u seilio yn well ar dystiolaeth ac yn cael eu monitro yn drylwyr o ran eu heffaith. Felly, fe fyddwn ni'n ei gwneud hi'n ofynnol i ysgolion weithio yn agos gyda ni, gan rannu eu cynlluniau a sut y maen nhw'n bwriadu monitro effaith, a ategir gan ganllawiau pellach o ran defnydd o'r grant ar sail tystiolaeth.

Fe wyddom ni o dystiolaeth ymchwil ac arolygu mai ysgolion sy'n cyplysu dysgu ac addysgu mewn ffordd effeithiol gan ganolbwyntio ar ymgysylltu â'r gymuned yw'r rhai mwyaf effeithiol o ran goresgyn effaith tlodi ar gyrhaeddiad addysgol. Felly, fe fyddwn ni'n awyddus i weld ysgolion yn gweithredu fel ysgolion bro, gan ymestyn allan at rieni a gofalwyr ac ymgysylltu â'r gymuned gyfan.

Dros y misoedd nesaf, fe fyddwn ni'n buddsoddi £3.84 miliwn i gynyddu nifer y swyddogion ymgysylltu â theuluoedd a gyflogir gan ysgolion, gan ganolbwyntio rhan o'u gwaith ar wella cyfraddau presenoldeb disgyblion. Fe fyddwn ni'n darparu cyllid hefyd i dreialu penodi rheolwyr ysgolion bro, ac yn rhoi £20 miliwn o fuddsoddiad cyfalaf i alluogi ysgolion i ddatblygu ymhellach yn asedau cymunedol, gan wneud ysgol yn fwy hygyrch ac agored i'w chymuned leol. Fe fyddwn ni'n gweithio hefyd gydag awdurdodau lleol a byrddau iechyd i geisio ymestyn darpariaeth cofleidiol, aml-asiantaeth i ddysgwyr yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig.

Dirprwy Lywydd, i rai o'n pobl ifanc, maen nhw'n dyheu am astudio'r cyrsiau gorau mewn prifysgolion blaenllaw. Mae rhwydwaith Seren yn parhau i fynd o nerth i nerth, gan gefnogi rhai o'r bobl ifanc fwyaf disglair yng Nghymru i lwyddo yn y brifysgol. Yng ngham nesaf bywyd Seren, fe fyddwn ni'n canolbwyntio ar gynyddu cyfranogiad dysgwyr o gartrefi incwm isel. Nid prifysgol yw pinacl dyhead pawb, ond ni ddylai eich gallu chi i ddringo at y pinacl hwnnw, os mai hynny rydych chi'n ei ddewis, fod yn ddibynnol ar eich man cychwyn chi. Ac ochr yn ochr â hyn, rwy'n ceisio ei gwneud hi'n haws hefyd i gael cyngor gyrfaoedd annibynnol i bobl ifanc o gartrefi incwm isel ym mlynyddoedd olaf addysg gynradd ac yn 13 ac 16 oed, fel bod y wybodaeth orau bosibl ganddyn nhw ynglŷn â'r amrywiaeth o lwybrau a all fod o'u blaenau nhw.

Ac mae arweinyddiaeth yn hanfodol yn hyn i gyd: y weledigaeth i sicrhau bod y dysgu a'r addysgu gorau ar waith, yr argyhoeddiad y dylai ysgolion weithredu fel asedau i'r cymunedau ynghyd â'r dycnwch i godi dyheadau a chefnogi dysgwyr a'u teuluoedd. Fe all arweinwyr da wneud gwahaniaeth enfawr. Fe fyddwn ni'n gofyn i'r academi arweinyddiaeth ganolbwyntio mwy ar gefnogi ein dysgwyr mwy difreintiedig i ffynnu, a gweithio gyda gwasanaethau gwella ysgolion, fe fyddwn ni'n rhoi'r dasg iddyn nhw o gefnogi arweinwyr ysgolion i gyrraedd safonau a chodi dyheadau pawb. Fe fyddwn ni hefyd yn nodi carfan o benaethiaid ac uwch arweinwyr sydd wedi cael llwyddiant parhaus o ran goresgyn effaith tlodi ar gyrhaeddiad addysgol, ac fe fyddwn ni'n gofyn iddyn nhw weithio gyda ni i gefnogi ysgolion ac arweinwyr eraill mewn dull cydweithrediadol.

Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, fe fydd hi'n hanfodol ein bod ni'n monitro cynnydd yn rheolaidd ar bob lefel o'r system. Fe fyddwn ni'n defnyddio ystod eang o ddangosyddion i fesur cynnydd, wrth barhau i roi pwyslais mawr ar gymwysterau. Fe fydd gan Estyn waith allweddol o ran cefnogi a monitro ein cynlluniau ni, ac fe fydd hynny'n cynnwys cynhyrchu canllawiau sy'n llywio eu gweithgarwch arolygu nhw yn y maes hwn, ac adrodd yn flynyddol ar y cynnydd a wneir gan ysgolion, colegau a darparwyr eraill, gan ddarparu adborth pellach ar lefel system drwy adolygiadau thematig, gan ganolbwyntio mwy ar y maes hwn wrth arolygu awdurdodau lleol a'r gwaith ymgysylltu y maen nhw'n ei wneud gyda gwasanaethau gwella ysgolion, a rhoi cymorth pellach i ysgolion.

Heddiw, Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi disgrifio rhai o'r camau y byddwn ni'n eu cymryd yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf, ac rwy'n edrych ymlaen at adrodd am ein cynnydd ni ar y daith hon gyda'r Senedd. Mae pob plentyn unigol mewn ysgol yng Nghymru yn haeddu'r gorau—y gorau o ran safonau a'r gorau o ran dyheadau. Ac nid dewis rhwng tegwch a rhagoriaeth yn ein hysgolion ni yw ystyr hynny. Dirprwy Lywydd, arwydd o gymdeithas iach yw'r gallu i gyflawni'r ddau. Rydym ni'n awyddus i ysgolion gyflawni safonau a dyheadau uchel i bawb, ac fe fydd y camau yr wyf wedi'u hamlinellu heddiw yn ein rhoi ni ar y trywydd iawn i wneud hynny.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rydym ni'n croesawu llawer o'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud, ac yn gobeithio y bydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Serch hynny, yr hyn yr wyf i'n pryderu yn ei gylch yw amseriad a chynnwys rhywfaint o'r hyn y gwnaethoch chi ei ddweud.

Rwyf i am ddechrau gyda'r ffordd yr ydych chi wedi amlinellu ysgolion cymunedol, ein hysgolion ni ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Hynny yw, mae'r gwaith hwnnw wedi bod ar y gweill ers 2014—bron i ddegawd yn ôl erbyn hyn—a dim ond nawr yr ydym ni'n sôn am wneud yn siŵr eu bod nhw'n ysgolion gwirioneddol gymunedol. Mae pob un ohonom ni'n dymuno iddyn nhw fod felly, ond mae hi'n amlwg o'r ysgolion cymunedol, yr ysgolion unfed ganrif ar hugain hyn, wrth i chi fynd o amgylch ein hysgolion ni, nad dyna sy'n digwydd; maen nhw'n cau pan fydd yr ysgol yn cau. Felly, mae hynny'n bendant yn rhywbeth y mae angen i ni ymchwilio iddo. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y pethau y gwnaethoch chi eu cyhoeddi heddiw yn gwneud gwahaniaeth yn hyn o beth, ac y bydd ysgolion yn cael eu defnyddio hyd eithaf eu gallu a gyda'r defnydd a ddylid ei wneud ohonyn nhw i'w gwneud nhw'n ysgolion gwirioneddol gymunedol.

Yn eich datganiad hefyd—ac rwy'n cytuno yn llwyr â'r gosodiad—y dylanwad pwysicaf ar lwyddiant dysgwr o fewn y system addysg yw ansawdd y dysgu a'r addysgu—yn union, 100 y cant. Yr hyn sy'n fy mhoeni i yw bod angen mwy o gymorth ar athrawon, mae angen mwy o hyfforddiant arnyn nhw, ac mae angen mwy o athrawon arnom ni. Mae gennym ni brinder athrawon yn dod i'r amlwg nawr, ar wahân i'r rhaglen y gwnaethoch chi ei rhoi ar waith, na fydd hi, yn anffodus, yn parhau.

Fe gawsom ni sefyllfa lle'r oedd gennym ni grŵp arweinyddiaeth Chwarae Teg yn dod i mewn heddiw—menywod ifanc yn dod i mewn, â diddordeb mewn symud ymlaen yn y byd gwleidyddol. Roedden nhw'n grŵp gwych o fenywod, ond roedd hi'n ddiddorol iawn eu holi nhw ynglŷn â'u profiadau nhw o ran sut maen nhw'n gweld pethau ar hyn o bryd, sut roedd eu profiadau nhw o'r cyfnod clo yn effeithio ar eu dysgu, ar addysgu a phethau o'r fath. A'r hyn a ddaeth yn amlwg iawn i mi oedd eu pryder nhw, er eu bod nhw o'r farn fod athrawon yn gwneud gwaith ardderchog, fel y gwyddom ni eu bod nhw, am y diffyg cefnogaeth sydd yn bod o ran gwybod beth fydd cynnwys yr arholiad, pa fodiwlau y gallan nhw eu torri allan, ac yna roedd y merched eu hunain yn poeni am adolygu a'r hyn y dylen nhw ei adolygu. Ac er nad ydym ni'n hoffi'r term 'dal i fyny', roedden nhw'n sôn am y ffaith—roedden nhw'n dod o bob rhan o Gymru—fod ansawdd yr addysg o safon wael pan oedd hwnnw ar-lein yn y cyfnod clo, ac maen nhw'n canfod, hyd yn oed os oedd hwnnw'n dderbyniol, eu bod yn ailwneud yr hyn a wnaethon nhw yn ystod y cyfnod clo oherwydd roedd llawer o bobl heb fod ar-lein, er eu bod nhw wedi dweud eu bod nhw ar-lein, roedd y sgrin yn wag ac ni allai neb weld a oedden nhw yno, efallai nad oedden nhw hyd yn oed yn gwrando, felly roedd hi'n rhaid iddyn nhw ailadrodd yr holl beth i sicrhau bod pawb yn y dosbarth hwnnw wedi cael yr addysg y dylen nhw fod wedi'i gael. A'r hyn yr oedden nhw'n ei ddweud wrthyf i hefyd oedd mai'r bobl a oedd wedi colli allan fwyaf oedd y rhai o deuluoedd incwm isel, fel rheol, ac yn amlwg y bobl hynny â rhieni a oedd yn gweithio, fel na allen nhw gadw llygad ar eu plant a chefnogi eu plant yn y cartref yn ystod y cyfnod hwnnw. Ac roedd yr elfen aruthrol honno o ddal i fyny, er nad ydym ni'n hoffi defnyddio'r term hwnnw, yn wirioneddol; roedd yn wirioneddol iawn. Ac roedden nhw'n gweld honno'n straen enfawr arnyn nhw ac nid oedden nhw, mewn gwirionedd, yn cael y cymorth angenrheidiol o ran eu hiechyd meddwl.

Ac mae'r holl bethau hyn y gwnaethoch chi eu cyhoeddi heddiw yn wych, ond mae'n rhaid i ni fynd at hanfod yr hyn sy'n digwydd yma, o'r hyn sy'n digwydd yn yr ystafell ddosbarth, a hynny yw gofyn a yw athrawon yn cael digon o gefnogaeth, ac a yw dysgwyr yn teimlo eu bod nhw eu hunain yn cael eu cefnogi. Ac i mi, heddiw, fe gefais i fy syfrdanu gan y ffaith nad oedd merched deallus iawn o bob cwr yn teimlo bod y gefnogaeth honno ar gael. Felly, rwy'n credu bod hwnnw'n rhywbeth y mae angen i ni ymchwilio iddo.

Hefyd, felly, yr anfantais addysgol ac effaith hynny ar gyflawniad addysgol. Ein canlyniadau PISA ni yw y gwaethaf; maent yn embaras i Gymru, yn fy marn i, ar yr un lefel â gwledydd y bloc Sofietaidd. A'r pandemig wedyn, sydd wedi gwaethygu'r bwlch cyrhaeddiad enfawr hwnnw rhwng y rhai y mae gwir angen i ni fod yn eu helpu.

Nid yw hyn i gyd yn creu darlun da iawn, ac er bod yr hyn y gwnaethoch chi ei gyhoeddi heddiw yn wych, rwyf i o'r farn bod llawer eto y mae angen i ni ymchwilio iddo. Ac yn ogystal â hynny, a yw pobl yn dal i gael y cymorth technegol sydd ei angen arnyn nhw, y cysylltedd sydd ei angen arnyn nhw, i deuluoedd incwm isel, y rhai a oedd yn dioddef fwyaf yn ystod y pandemig? Oherwydd mae llawer o bethau—fel rwyf i'n ymwybodol ohonyn nhw oherwydd mae fy mab i fy hunan yn yr ysgol uwchradd—ar-lein erbyn hyn; mae yna Google Classroom, mae yna Google Meet ar gyfer gwaith cartref ac adolygu. Mae angen meddwl am yr holl bethau hyn yn gyffredinol os ydym ni'n dymuno codi ein lefel ni o gyrhaeddiad mewn gwirionedd. Felly, meddwl ydw i tybed a oes gennych chi sylwadau i'w gwneud ar hynny i gyd, Gweinidog.

Rwy'n credu bod gen i—. Dyma ni: yn 2019 a'r llynedd, gosodwyd arholiadau traddodiadol, roedd y bwlch cyrhaeddiad ar y radd A* TGAU uchaf yn 5.3 pwynt rhwng y rhai a oedd yn cael prydau ysgol am ddim a'r rhai nad oedden nhw'n gymwys i'w cael nhw. Yna fe aeth y bwlch yn 11.5 y cant yn 2021. Nid yw hynny'n creu darlun da iawn, Gweinidog.

Mae angen i chi ddod i ben nawr.

Iawn. Yna mae rhwydwaith Seren gennych chi hefyd, sy'n ardderchog; rwy'n credu bod honno'n ffordd wych o wneud pethau. 

I gloi, a fy nghwestiwn olaf i, Gweinidog: y cyngor gyrfaoedd annibynnol i bobl ifanc o deuluoedd incwm isel, yr ydych chi'n dymuno eu targedu, sut yn union ydych chi am wneud hynny, a pham at y garfan honno'n unig? Diolch i chi. 

Rwy'n diolch i Laura Jones am y croeso a roddodd hi i'r mentrau a gyhoeddwyd yn y datganiad heddiw. O ran ei phwynt agoriadol ynglŷn ag ysgolion cymunedol, mae hi'n gwybod y ceir amrywiaeth o brofiadau mewn ysgolion ledled Cymru ynglŷn ag i ba raddau y gallan nhw, yn eu hamgylchiadau eu hunain—eu cam nhw ar y daith, os hoffech chi. Mae'r cyfleusterau gan rai i allu gwneud hynny, efallai nad oes gan eraill, ond mae'r arferion ganddyn nhw sy'n golygu eu bod nhw â chyswllt dwfn â'u cymunedau lleol nhw.

Fe geir ymrwymiad gan y Llywodraeth yn y rhaglen lywodraethu i sicrhau ein bod ni'n annog ysgolion bro ledled Cymru, ac fe fydd fy nghyhoeddiad i heddiw yn cyfrannu at hynny. Mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â gwneud asedau ysgolion yn fwy hygyrch, ac fe geir buddsoddiad cyfalaf sylweddol heddiw i gefnogi hynny. Ond mae peth o hyn yn ymwneud â sut mae'r ysgol yn cysylltu â theuluoedd a theuluoedd dysgwyr. Rydym ni wedi gweld llawer o arferion da ledled Cymru o ran defnyddio'r grant datblygu disgyblion i ariannu swyddogion i ymgysylltu â theuluoedd. Yr hyn y bydd y gefnogaeth yr wyf i'n ei chyhoeddi heddiw yn ei ganiatáu yw ymestyn hynny, oherwydd, yn amlwg, mae ysgolion yn parhau i fod mewn sefyllfa heriol iawn sy'n ymateb i effeithiau cyfnodau hir o gyfyngiadau symud ac absenoldebau o'r ysgol. Fe fydd y buddsoddiad yr wyf i'n ei gyhoeddi heddiw yn cyfrannu at allu ysgolion i ymateb i hynny er mwyn cefnogi eu dysgwyr.

Mae'r profiad a ddisgrifiodd hi o siarad â'r menywod ifanc heddiw yn adleisio'r trafodaethau i raddau helaeth a gefais i gyda dysgwyr ym mhob rhan o Gymru o ran eu profiad nhw o'r ddwy flynedd ddiwethaf. O ran y pwynt penodol a wnaeth hi ynghylch cymorth ar gyfer arholiadau, mae hi'n gwybod, wrth gwrs, bod adnodd Lefel Nesa y gwnaethom ni ei ddarparu mewn ysgolion ar gael, ac rwyf i'n gobeithio ei bod hi wedi tynnu sylw'r menywod ifanc heddiw at hwnnw, oherwydd mae hwnnw'n cynnwys ystod eang o adnoddau adolygu ac yn ffynhonnell gynhwysfawr o wybodaeth am yr addasiadau ar gyfer arholiadau, yr addasiadau i gynnwys arholiadau, yr hysbysiadau ymlaen llaw o ran cynnwys arholiadau—yr holl bethau hynny a fydd, gyda gobaith, yn cefnogi ein dysgwyr ni wrth iddyn nhw baratoi ar gyfer arholiadau'r haf eleni.

Mae hi'n gwneud cyfres bwysig iawn o bwyntiau o ran llesiant disgyblion a'r ffordd orau o gefnogi ysgolion i gefnogi dysgwyr. Mae hi'n ymwybodol, wrth gwrs, i ba raddau yr ydym ni wedi ymestyn y dull ysgol gyfan o gyllidebu a chyllido dros y tair blynedd nesaf er mwyn helpu ysgolion i ymestyn eu darpariaeth ar gyfer cefnogi dysgwyr yn y maes hwn. Mae'r Sefydliad Polisi Addysg, fel y gŵyr hi, wedi nodi, rwy'n credu, i ba raddau y mae cyllid yng Nghymru wedi cael ei bwysoli yn benodol tuag at lawer o'n dysgwyr llai breintiedig ni yn y maes hwn, gan gynnwys o ran y pwynt pwysig a wnaeth hi ynglŷn â'r ddarpariaeth eang o gysylltedd ac offer digidol, yr wyf i o'r farn y caiff ei chydnabod yn gyffredinol yng Nghymru yn un dra datblygedig o'i chymharu â rhai rhannau eraill o'r DU, efallai.

Yn olaf, o ran y pwynt a wnaeth hi ynglŷn â chynnydd yn hanesyddol, y ffordd deg o ddisgrifio cynnydd yn hanesyddol, yn fy marn i, yw dweud, o ran cyrhaeddiad mewn ysgolion cynradd a chyfnod allweddol 3, fod y bwlch, yn sicr cyn y pandemig, wedi cau i raddau sylweddol iawn. Yn amlwg, ni ddylid bod â bwlch o gwbl, ond yr hyn sydd wedi digwydd yw bod y bwlch hwnnw wedi cau. Mae hynny wedi bod yn llai llwyddiannus yn achos TGAU. Mae'r ymyriadau yr wyf i'n eu rhoi gerbron heddiw, rhai ohonyn nhw yn seiliedig ar bethau a ddeallwyd gennym ni, a rhai ohonyn nhw yn seiliedig ar yr hyn a ddysgwyd o'r newydd, os hoffech chi, yn arbennig, rai o'r pethau y gwnaethom ni eu dysgu dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ac rwy'n gobeithio ac yn disgwyl y byddan nhw'n gwneud gwahaniaeth sylweddol iawn yn hynny o beth hefyd. 

Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan. 

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch, Weinidog am eich datganiad heddiw. Yn debyg iawn i Laura Jones, dwi'n meddwl bod rhaid i ni gydnabod y trawma parhaus i'n plant a'n pobl ifanc ni. Dydy'r pandemig ddim drosodd. Rydyn ni'n gweld niferoedd uchel o athrawon a phlant a phobl ifanc ddim yn yr ysgolion ar y funud, bod y sefyllfa yn parhau felly, a'n bod ni ddim eto yn y cyfnod lle rydyn ni'n gallu edrych yn ôl ac ailadeiladu. Er bod hyn i'w groesawu heddiw, dwi'n meddwl bod yna lot fawr, fawr o waith i ni barhau i'w wneud i gefnogi ein hysgolion ni yn yr amgylchiadau eithriadol o anodd, ynghyd â dysgwyr o bob oed. 

Hefyd, mae'n rhaid i ni gydnabod, yn hanesyddol felly, bod hon wedi bod yn broblem ddirfawr cyn COVID, ac felly ein bod ni rŵan yn gweld bod yna gamau wedi mynd nôl o ran cyrhaeddiad a sicrhau'r dechrau cyfartal a theg i bawb. Efo cymaint o deuluoedd, fel rydyn ni'n ei wybod, efo'r argyfwng rydyn ni'n ei weld rŵan, efo pobl yn methu fforddio bwyd, trydan, ac ati, mae hynna i gyd yn mynd i gael effaith ar ein plant a'n pobl ifanc ni, a'r trawma maen nhw'n ei brofi adref, sy'n mynd i'w gwneud hi mor anodd iddyn nhw fod yn gwneud eu gwaith ysgol—yn medru ffeindio gofod diogel, cynnes, clyd, a'r sicrwydd o gartref, er mwyn medru gwneud y gwaith. Mae hyn i gyd yn rhan o becyn.

Dwi'n falch o'ch clywed chi'n canolbwyntio ar bwysigrwydd cymuned. Yn amlwg, community-focused schools yn Gymraeg ydy 'ysgolion bro'. Ond beth ydy 'bro', a sut ydych chi'n ei ddiffinio fo o ran model ysgolion yr unfed ganrif ar hugain? Oherwydd, yn aml, rydyn ni'n gweld yr ysgolion gwych newydd yma allan o gymunedau, a mwy o ddysgwyr yn gorfod teithio iddyn nhw. Mae o'n bryder mawr gen i, ac mi rydyn ni wedi trafod yn y gorffennol, y ffaith bod yn rhaid i ddisgyblion deithio ar fws i gyrraedd yr ysgolion hyn, hyd yn oed ysgolion cynradd, gan deithio milltiroedd i'w cyrraedd nhw. Mae rhieni wedi siarad â mi ynglŷn â'r ffaith eu bod nhw'n gorfod teithio ar ddau neu dri bws i gyrraedd eu plentyn o'r ysgol os ydyn nhw'n sâl, neu i fynd i'r ysgol i noson rieni, ac ati.

Er bod yr adnoddau yma'n agored rŵan mewn rhai o'r ysgolion hyn, ac y bydd yna fwy o adnoddau ar gael, os nad ydy'n disgyblion mwyaf difreintiedig ni'n gallu defnyddio'r adnoddau hyn, yna onid ydym ni'n gwneud y bwlch hyd yn oed yn waeth? Felly, oes yna gynlluniau yn rhan o hyn hefyd i fuddsoddi mewn trafnidiaeth, er mwyn sicrhau bod pawb—? Oherwydd mae'n rhaid i ni fod yn realistig rŵan; dydy 'cymuned' ddim yn golygu eich bod chi'n gallu cerdded i'r ysgol yn y model sydd gennym ni o ran ysgolion rŵan. Mae cymuned yn gallu bod yn eang iawn, a dydy o ddim yn golygu 'bro' i nifer o bobl. Felly, sut mae pob disgybl yn mynd i gael y fantais o'r buddsoddiad hwn, fel ein bod ni ddim yn gweld yr anghysondeb hwnnw'n parhau?

Yn gyntaf oll, gan gydnabod yr angen i godi safonau addysg, mae hi'n amlwg hefyd fod angen adfer addysg ar ôl COVID, fel soniodd ein cyd-Aelod Laura Jones. Collwyd oriau lawer iawn o addysg eisoes, felly mae angen rhywfaint o adferiad cyn gwella safonau mewn gwirionedd. Fe wn i fod rhywfaint o fuddsoddiad wedi cael ei wneud, ond mae athrawon a rhieni wedi dweud wrthyf bod ysgolion wedi ei chael hi'n anodd gwario'r arian hwn yn yr amser a oedd ar gael iddyn nhw—nad oedd yr adnoddau na'r bobl ar gael mewn gwirionedd i'w helpu nhw i bontio'r bwlch hwnnw. Felly, fe hoffwn i ofyn i chi, Gweinidog, ynglŷn â gwariant ar adfer addysg, faint sydd wedi cael ei wario hyd yn hyn, sut cafodd yr arian ei wario yn benodol, a sut mae hyn wedi bod o gymorth gyda chyrhaeddiad? Fel y gwyddom ni, mae Cymru ar drothwy newid mawr yn y cwricwlwm hefyd, yn ogystal ag o ran diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol, a fydd yn golygu'r her fwyaf eto i agenda safonau ysgolion o ran maint yr uchelgeisiau ar gyfer newid. Sut mae'r Gweinidog yn rhagweld y bydd y cwricwlwm newydd yn gwella safonau, a hefyd, a yw'r Gweinidog o'r farn bod cyllidebau a gweithlu ysgolion ar waith ar gyfer ymateb i'r pwysau a achosir gan y diwygiadau hyn, ac, yn benodol, yn y ddwy iaith?

Mi wnaethoch chi sôn, Weinidog,

mae ein dysgwyr ni'n haeddu'r gorau, ac yn haeddu gallu cael gafael ar y gorau a'i ddefnyddio hefyd.

Rwy'n cytuno'n llwyr efo hynny, ac, wrth gwrs, yn croesawu unrhyw fuddsoddiad sydd yn mynd tuag at hynny. Ond, fel roeddwn i'n ei ddweud, mae'n rhaid i bob disgybl fedru manteisio ar hynny, a rhaid hefyd eu bod nhw'n gallu manteisio ar hyn yn y ddwy iaith. Ar y funud, dydy hynny ddim yn wir. Rydyn ni'n gwybod o wrando ar ein plant a'n pobl ifanc ni eu bod nhw ddim yn gallu cael mynediad i glybiau brecwast, clybiau ar ôl ysgol, ac ati, a rhai o'r cynlluniau yn yr ysgolion hyn. Mae'n rhaid i bawb ddim jest bod y gorau yna iddyn nhw i'w ddefnyddio, ond rhaid iddyn nhw allu eu defnyddio nhw hefyd os ydym ni am weld y newidiadau rydyn ni i gyd eu heisiau.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Mae hi'n gwbl gywir i ddweud bod angen parhau i gefnogi ysgolion drwy'r cyfnod y maen nhw'n mynd drwyddo ar hyn o bryd, sy'n gyfnod sy'n parhau i fod yn heriol, wrth gwrs. Mi wnaeth hi ofyn tua'r diwedd am gadarnhad o'r hyn sydd wedi cael ei wario yn cefnogi'n hysgolion ni. Yn y flwyddyn ariannol hon, er enghraifft, mae yna ryw £278 miliwn o arian yn benodol ar gyfer yr ymateb i COVID, sy'n gynnydd dros y £220 miliwn yn y flwyddyn ariannol flaenorol. Mae'r ffynhonnell arian honno wedi dod i ben o ran yr arian sy'n cael ei ddarparu i Lywodraeth Cymru gan y Llywodraeth yn San Steffan, ond, er gwaethaf hynny, yn cydnabod y pwynt mae'r Aelod yn ei wneud nad yw'r angen yn dod i ben, byddwn ni'n parhau i ariannu'r cynllun AAAS, sydd yn rhyw £37.5 miliwn y flwyddyn hon ac yn y dyfodol, a hefyd arian ar ben hynny i ymateb i'r anghenion sydd yn dod gan ddysgwyr gydag anghenion dysgu ychwanegol ac ati, ynghyd â'r arian wnes i sôn amdano yn yr ateb i Laura Jones, sydd yn mynd i gael ei fuddsoddi i ymateb i'r heriau o ran iechyd meddwl a llesiant yn benodol i'n disgyblion ni ac i staff ysgol. Byddaf yn gwneud datganiad pellach ynglŷn â hynny yn y diwrnodau sydd i ddod. 

Mae'n iawn beth mae'r Aelod yn ei ddweud bod y pwysau o ran costau byw ar rai o'n disgyblion ni yn ddirfawr ar hyn o bryd. Felly, rwy'n gwybod ei bod hi'n cydnabod ac yn croesawu beth mae Llywodraeth Cymru wedi gallu gwneud o ran ehangu'r PDG mynediad i'r disgyblion hynny sy'n manteisio ar hynny er mwyn cyrraedd mwy o gostau ysgol, ynghyd ag ymestyn ein gallu ni i ddarparu prydau bwyd am ddim dros y gwyliau, ac, ar ben hynny, yr ymrwymiadau yn y cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru, wrth gwrs.

Gwnaeth hi bwynt pwysig ynglŷn â'r gallu i bob disgybl fanteisio ar yr hyn rydym ni'n sôn amdano fe yn y datganiad heddiw. Wrth gwrs, holl bwrpas y datganiad yw sicrhau bod y cyfleoedd a'r ddarpariaeth ar gael i bob disgybl. Roeddech chi'n sôn am ysgolion newydd; roeddwn i gyda Sioned Williams yn agor ysgol newydd yn fy etholaeth i ddydd Gwener diwethaf, sydd yn enghraifft ddisglair iawn o adnoddau cymunedol ar gael i gymuned. Mae cyfran uchel o ddisgyblion yn yr ysgol honno yn cael prydau am ddim. Roedd e'n grêt i weld y ddarpariaeth o ran adnoddau chwaraeon, ond hefyd drama, cerddoriaeth ac ati, fydd ar gael iddyn nhw, wrth gwrs, ond hefyd i'r gymuned ehangach.

Mae'r pwynt mae hi yn ei wneud o ran trafnidiaeth, wrth gwrs, yn bwynt pwysig iawn. Rwy'n cydnabod fod hynny'n ffactor pwysig. Rydym ni wedi cael trafodaethau eraill o ran pwysigrwydd hynny, ac rwy'n gwybod bod Lee Waters, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am drafnidiaeth, yn edrych ar beth mwy gellid ei wneud yn y cyd-destun hwnnw am y rheswm pwysig mae hi yn ei ddweud. 

Y pwynt diwethaf i'w wneud yw bod y cwricwlwm yn gyfle i ni allu sicrhau bod mynediad gan bob plentyn i'r safonau uchaf. Mae e'n rhoi hyblygrwydd, mae'n rhoi'r gallu i ysgogi pob disgybl mewn ffordd sydd yn ymateb i'w profiad nhw a'u blaenoriaethau nhw. Rwy'n credu bod yr ysgolion sydd yn gweithio gyda mwy o deuluoedd o gefndiroedd difreintiedig yn croesawu'r datblygiad, oherwydd ei fod yn cynnig mwy o gyfleoedd iddyn nhw. O ran adnoddau, wrth gwrs, mae mwy gyda ni i wneud o ran athrawon a gweithlu addysg yn y Gymraeg. Rydych chi'n gwybod ein bod ni'n gweithio ar hynny gyda rhanddeiliaid ar hyn o bryd, ac yn bwriadu cyhoeddi'r cynllun drafft hwnnw ym mis Mai. O ran cyllideb ysgolion, gwnaf jest atgoffa'r Aelod bod y setliad llywodraeth leol eleni yn rhyw 9.4 y cant yn uwch nag yr oedd e llynedd. Mae'n hanesyddol yn yr ystyr hwnnw. Mae'r pwysau, wrth gwrs, ar awdurdodau lleol yn uchel hefyd, ond mae hynny'n darparu sail gadarn ar gyfer ariannu ein hysgolion ni. 

Gweinidog, rwy'n croesawu eich ymrwymiad chi'n fawr iawn i roi mwy o dân o dan yr uchelgais i sicrhau bod pob ysgol yn canolbwyntio ar y gymuned. Fel Laura Anne Jones, rwyf innau'n teimlo ei bod hi wedi mynd braidd yn hwyr, ond mae hi'n dda iawn gen i glywed eich bod chi am gyflawni hynny mewn gwirionedd. Mae hi'n bwysig iawn bod yr hyn y mae'r trethdalwr yn ei ariannu ar gael i'r trethdalwr, yn hytrach na'r model diffyg hwn sy'n cadw teuluoedd y tu allan i'r ysgol a dim ond yn caniatáu'r rhai y maen nhw'n eu dewis.

Mae hi'n amlwg bod rhai heriau gennym ni. Yr wythnos hon, fe gysylltodd teulu â mi yr oedd eu plentyn nhw wedi bod o'r ysgol am ddwy flynedd—dwy flynedd. Felly, rwy'n croesawu yn fawr iawn eich ymrwymiad chi i gael mwy o swyddogion ymgysylltu â theuluoedd, oherwydd mae gwir angen i ni fynd ar drywydd pobl mewn modd rhagweithiol pan na fyddan nhw'n bresennol. Mae hyn yn digwydd yn arbennig pan fydd plant yn gadael yr ysgol gynradd ac yn mynd i ysgol uwchradd, ac yn ystod COVID mae hon, a dweud y gwir, wedi bod yn broblem hynod o anodd. Ond rydych chi'n gallu gweld y math o waith y mae'n rhaid i ni ei wneud.

Fy mraint i yw cael bod yn llywodraethwr mewn ysgol sydd â ffydd, tegwch a rhagoriaeth yn ddatganiadau cenhadaeth i'r ysgol. Nid yw'r sôn am ffydd yn ymwneud â chrefyddusrwydd, ond yn hytrach â pharch a dathlu pob disgybl, eu cryfderau a'u gwendidau, eu hanghenion a'u doniau, a'r cyfraniad y gallan nhw ei wneud i'n byd anhygoel ond cythryblus iawn ni. Fel y byddech chi'n ei ddisgwyl, mae ysgol Teilo Sant yn cadarnhau tegwch a—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn.

—a rhagoriaeth ym mhopeth sy'n cael ei wneud yno, ynghyd ag ymrwymiad i beidio â chael gwared ar ddisgyblion unigol sy'n mynd yn anodd eu haddysgu, a allai fod â bywydau anodd gartref neu sydd ag anghenion dysgu ychwanegol.

Felly, rwy'n gobeithio y byddwch chi'n rhoi ymrwymiad na fydd ysgolion yn cael gwared ar blant y maen nhw o'r farn eu bod nhw am achosi problemau iddyn nhw ac yn arbennig am effeithio ar ganlyniadau eu harholiadau, oherwydd rwy'n credu bod honno'n broblem mewn rhai ysgolion. Yn sicr, nid yw hynny'n digwydd yn yr ysgol yr wyf i'n llywodraethwr ynddi hi, ond mae angen i ni sicrhau bod y gefnogaeth iawn gennym ni i bob plentyn ar gyfer er mwyn gallu diwallu pob agwedd ar eu hanghenion. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch chi'n gallu ein sicrhau ni y byddwch chi'n cymryd camau i atal ysgolion rhag gwahardd disgyblion am nad ydyn nhw'n hoffi'r olwg sydd arnyn nhw.

Fe wnaeth yr Aelod rai pwyntiau pwysig iawn yn ei chwestiwn hi yn y fan yna, ac rwy'n falch o'i chlywed hi'n sôn am yr ysgol y mae hi'n llywodraethwr ynddi sy'n canolbwyntio mor amlwg ar bwysigrwydd sicrhau bod disgyblion yn yr ysgol sy'n golygu'r amgylchedd gorau er eu llesiant nhw, ond, yn amlwg, yn sicr yr amgylchedd gorau o ran eu haddysg.

Rydym ni wedi bod yn gwneud darn sylweddol o waith o ran absenoldeb, nid yn unig i ystyried y data, sydd, yn amlwg, ar gael i'r cyhoedd, ond i edrych yn fanylach na hynny ar brofiadau'r ysgol, o ran yr achosion i absenoldebau parhaus disgyblion yn ogystal â'r math o wybodaeth fwy ansoddol sy'n hanfodol i ni ei deall os ydym ni'n awyddus i roi'r ymatebion cywir ar waith fel Llywodraeth i gefnogi ysgolion a gwneud yn siŵr bod disgyblion yn dychwelyd i'r ysgol.

Ac mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â hyder yn ymdeimlad o lesiant y disgyblion, mae rhywfaint o hynny o amgylch—. Wyddoch chi, mae'r ddwy flynedd ddiwethaf wedi bod yn brofiad i rai teuluoedd o fod ag ymdeimlad o beidio â bod yn yr ysgol fel rhan o brofiad arferol disgybl. Wel, ni ddylid caniatáu i hynny wreiddio i'r tymor hwy, yn amlwg. Ond nid her fyrdymor yw honno—. Nid her fyrdymor mo honno; rwyf i o'r farn y bydd angen i ni fod yn gweithio ar hyn yn gyson.

Mae'r pwynt a wnaeth hi ynglŷn â'n dull ni o asesu sut y mae ysgolion yn perfformio—mewn gwirionedd, rhan o'r hyn yr oeddwn i'n cyfeirio ato yn fy natganiad yw ehangu ar sut yr ydym ni'n edrych ar hyn o ran perfformiad ysgol, os hoffech chi, a symud oddi wrth edrych dim ond ar ganlyniadau arholiadau ac edrych ar gwestiynau sy'n ymwneud â phresenoldeb a gwahardd ac iechyd a llesiant mewn ffordd lawer mwy cyfannol, sydd, yn fy marn i, yn amlygu'r math o flaenoriaethau yr oedd Jenny Rathbone yn manylu arnyn nhw yn ei chwestiwn hi.

Diolch, Weinidog.