Yr eitem nesaf, felly, yw eitem 8, a hwn yw'r datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar gefnogi system addysg wrth-hiliol. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Jeremy Miles.

Diolch, Llywydd. Fel Llywodraeth, rŷn ni’n hollol glir ein bod yn disgwyl i honiadau a digwyddiadau o fwlio a hiliaeth gael eu hymchwilio'n llawn, ac i gamau gael eu cymryd ar unwaith i fynd i'r afael â'r mater, i atal achosion pellach rhag digwydd. Rŷn ni wedi ymrwymo'n llwyr i sicrhau bod ein hysgolion yn gynhwysol ac yn groesawgar i bob disgybl. Gwnes i bwysleisio hyn yn ddiweddar yng nghyd-destun achos Raheem Bailey, a'i fod yn bwysig cynnig cymorth i'r teulu ac i gymuned yr ysgol, a fydd hefyd wedi cael eu heffeithio.  

Llywydd, mae gan ein system addysg rôl a chyfrifoldeb hanfodol i helpu i gyflawni ein gweledigaeth ar gyfer Cymru wrth-hiliol. Rŷn ni'n gwybod bod yr hyn y mae pobl ifanc yn ei ddysgu yn yr ysgol yn aros gyda nhw am weddill eu hoes ac yn llunio ein cymdeithas ehangach.

Mae 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' Llywodraeth Cymru a gafodd ei gyhoeddi heddiw yn amlinellu nifer helaeth o nodau a chamau gweithredu i ymgorffori diwylliant gwrth-hiliol mewn ysgolion, a hynny er mwyn gwneud newidiadau ystyrlon a mesuradwy i fywydau pobl ddu, Asiaidd ac ethnig lleiafrifol. Mae'r cynllun hefyd yn dwyn ynghyd gwaith ar draws y maes addysg, sy’n cynnwys diweddaru canllawiau gwrth-fwlio statudol fel ei fod yn adlewyrchu ein gweledigaeth ar gyfer Cymru wirioneddol wrth-hiliol.

Er y byddwn ni’n cyflawni ein hymrwymiad i ddiweddaru ein canllawiau gwrth-fwlio erbyn dechrau'r flwyddyn academaidd nesaf, byddwn ni’n datblygu'r canllawiau hyn ymhellach drwy weithio gyda Chomisiynydd Plant Cymru i ymgysylltu â phrofiadau byw plant a phobl ifanc, yn ogystal â'n hathrawon a'n hymarferwyr addysg.

Ond, gan gydnabod mai un o'r meysydd y gofynnir fwyaf amdano yw sut y gallwn ni ddarparu gwell cymorth i'r gweithlu addysgu i ddelio'n briodol â chwestiynau mewn perthynas â hil a hiliaeth, mae’r datganiad heddiw yn canolbwyntio'n benodol ar y datblygiadau arloesol i sefydlu dull cenedlaethol ar gyfer dysgu proffesiynol ar amrywiaeth a gwrth-hiliaeth. Rhoddwyd sylw i’r maes hwn gan yr Athro Charlotte Williams OBE a'i gweithgor. Nodwyd ganddynt ei bod yn flaenoriaeth i baratoi ymarferwyr ar gyfer y cwricwlwm newydd, ac mae hwnnw’n flaenoriaeth allweddol i’r Llywodraeth.

Caiff y prosiect dysgu proffesiynol ar amrywiaeth a gwrth-hiliaeth—DARPL—ei arwain gan y rhwydwaith BAMEed Cymru a chynghrair o bartneriaid sy'n datblygu'n gyson, gan gynnwys the Black Curriculum a Show Racism the Red Card, ymhlith eraill, a nhw sy'n sbarduno'r prosiect heriol ac ysbrydoledig hwn i gamu ymlaen yn frwdfrydig.

Llywydd, mae sylfeini cadarn eisoes yn eu lle gyda rhanbarthau a phartneriaethau i ymgorffori'r gwaith pwysig hwn yn llawn i gefnogi datblygiad ysgolion o'r cwricwlwm newydd, gan gydnabod y cyfrifoldeb sydd gennym ni i gyd i brysuro'r agenda hon yn ei blaen. Mae'r prosiect DARPL eisoes wedi lansio campws rhithwir newydd a chyfres o ddigwyddiadau byw, sy'n agored i bob gweithiwr addysg proffesiynol, gan annog ymarferwyr i gychwyn ar eu taith wrth-hiliol eu hunain, cymryd rhan mewn sgyrsiau anodd a thrafod materion allweddol gyda chyfoedion. Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ddigwyddiad rhithwir gyda thîm y prosiect ym mis Mawrth i dynnu sylw at ddatblygiadau cadarnhaol, ac mae'r prosiect wedi denu cydnabyddiaeth ryngwladol gadarnhaol yn ystod uwchgynhadledd addysg y byd eleni.

Roeddwn i wrth fy modd yn cyflwyno'r prif anerchiad mewn digwyddiad dysgu proffesiynol diweddar ynghylch amrywiaeth a gwrth-hiliaeth i gefnogi arweinwyr haen ganol i weithredu ac i helpu i ysgogi newid. Yn dilyn hynny, rwy'n falch o gadarnhau heddiw y bydd modiwl dysgu proffesiynol newydd ar gyfer arweinwyr addysg haen ganol yn cael ei ddatblygu, a'n bod yn ymestyn cyrhaeddiad y prosiect i gynnwys y blynyddoedd cynnar ac addysg bellach, fel y gwelwn newid sylweddol ar draws y system. Mae gwaith y prosiect hefyd yn cyrraedd ein hymarferwyr blynyddoedd cynnar drwy'r Radd Meistr genedlaethol mewn addysg. Mae hwn yn gam pwysig ar daith heriol dros y 18 mis nesaf i uwchsgilio gweithwyr addysg proffesiynol a dysgwyr, i gyflawni uchelgeisiau 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' Llywodraeth Cymru ac adroddiad terfynol yr Athro Williams.

Cyn bo hir byddaf yn cyhoeddi'r diweddariad blynyddol cyntaf ar argymhellion y cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, cyfraniadau a chynefin yng ngweithgor y cwricwlwm newydd, gan fyfyrio ar y cynnydd a wnaed hyd yma. Mae'r Cwricwlwm i Gymru yn ceisio meithrin ymdeimlad o gynefin yn ein hymarferwyr a'n dysgwyr, gan ddathlu diwylliant amrywiol y Gymru fodern. Bydd sicrhau bod pob ymarferydd wedi ei arfogi i fodloni'r disgwyliadau hyn wrth gynllunio ei gwricwlwm ac yn ei arfer addysgeg drwy ddysgu proffesiynol yn allweddol i hyn lwyddo. Rydym hefyd yn gweithio ar ddatblygu deunyddiau newydd a fydd yn helpu athrawon i ddysgu'r materion pwysig hyn.

Ers cyhoeddi adroddiad yr Athro Williams ym mis Mawrth 2021, rydym wedi gwneud cynnydd ar draws nifer o feysydd i ddatblygu dull ysgol gyfan a chenedlaethol o fynd i'r afael â hiliaeth, gan gynnwys dod yn rhan gyntaf y DU i gyflwyno addysgu gorfodol ar hanes pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig ym mhob ysgol a lleoliad o fis Medi 2022; cyhoeddi'r wobr addysgu broffesiynol newydd—gwobr Betty Campbell MBE—am hyrwyddo cyfraniadau a safbwyntiau cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, a ddyfernir am y tro cyntaf eleni ar 10 Gorffennaf; a chyhoeddi ein cynllun i gynyddu'r broses o recriwtio pobl o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig i addysg gychwynnol athrawon. Mae hyn yn cynnwys, Llywydd, am y tro cyntaf, gymhellion ariannol ychwanegol wedi'u targedu at gynyddu amrywiaeth ein gweithlu.

Bydd cynnal momentwm ac adolygu cynnydd yn allweddol i sicrhau ein bod yn gwneud newid gwirioneddol mewn ffordd gynaliadwy. Byddwn yn arfogi consortia rhanbarthol a phartneriaethau awdurdodau lleol i fynd i'r afael â blaenoriaethau a chamau gweithredu penodol o fewn cynlluniau blynyddol sy'n cyd-fynd ag argymhellion adroddiad yr Athro Williams. Bydd rhanbarthau a phartneriaethau yn hanfodol i gefnogi'r symudiad at ddull cynaliadwy y tu hwnt i brosiect DARPL ei hun, a gallant ddatblygu eu dysgu proffesiynol eu hunain drwy ymgysylltu â'r modiwl estynedig ar gyfer uwch arweinwyr addysg sy'n lansio'n gynnar y flwyddyn nesaf.

I gloi, Llywydd, mae gan ein pobl ifanc ran allweddol i'w chwarae fel aflonyddwyr cadarnhaol ac asiantau newid i sefydlu gwir ddiwylliant o gynhwysiant, sydd â'r gallu i wneud newid gwirioneddol, wrth symud ymlaen. Rwyf wedi amlinellu heddiw nifer o gamau cadarnhaol sydd wedi'u cymryd, ond dim ond y dechrau yw hyn. Mae angen llawer iawn o waith pellach i feithrin hyder a chydnerthedd ar draws y system i fynd i'r afael â hiliaeth yn uniongyrchol. Byddaf yn ymdrechu i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau wrth i ni barhau i symud yn gyflym i ddarparu system addysg wrth-hiliol y gall Cymru fod yn falch ohoni.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Rydym ni i gyd eisiau gweld Cymru decach, fwy cynhwysol ac agored. Rydym yn croesawu'r categorïau newydd sydd wedi'u hychwanegu at 'Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Y dull cyfannol newydd hwn yw'r un iawn, ac rydym yn croesawu'r cynnydd yr ydych chi wedi'i amlinellu heddiw, Gweinidog. Rydym yn rhannu eich nodau yn y datganiad heddiw, ac wedi'u nodi yn y ddogfen, ond roeddwn yn gobeithio gweld ychydig mwy o gig ar yr asgwrn heddiw yn ymarferol, yn y ffordd y cânt eu darparu.

Un o'r prif agweddau yr oeddwn yn arbennig o falch ohono yn y datganiad a'r cynllun gweithredu newydd oedd y pwyslais ar ddileu bwlio a hiliaeth ar-lein, sydd ond yn dal i gynyddu, fel y gwyddom i gyd. Mae hyn yn amlwg yn effeithio ar ein pobl ifanc yn yr ysgol a thu allan i'r ysgol, yn enwedig y rheini sydd â ffonau symudol. Tybed sut ydych chi'n rhagweld ceisio dileu—gan weithio gyda Llywodraeth y DU—hiliaeth a bwlio ar-lein, a phryd y gwelwn ni ychydig mwy o fanylion am y math hwnnw o agwedd, a sut yr ydych yn ymdrin â hynny yn y system addysg.

Mae cael criw amrywiol o athrawon, hefyd, ledled Cymru yn rhan hanfodol, yn fy marn i, o helpu i addysgu plant a chyflawni system addysg wrth-hiliol. Mae cael esiamplau o blith pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn ein hysgolion yn bwysig iawn, yn enwedig, byddwn yn dweud, mewn ardaloedd lle mae llawer o bobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn byw. Mae'n bwysig sicrhau bod gan athrawon newydd a phob athro ddealltwriaeth gynhwysfawr o faterion hil, amrywiaeth a chydraddoldeb, felly rwy'n croesawu'r hyn yr ydych chi'n ei wneud yn hyn o beth, yr ydych chi wedi'i amlinellu yn eich datganiad. Mae mor bwysig bod staff addysgu yn dechrau adlewyrchu ein cymunedau lleol. Mae Llafur wedi bod mewn grym ers 23 o flynyddoedd, ac eto rydym yn gweld niferoedd athrawon du ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn llawer llai na'r hyn y dylen nhw fod. Gweinidog, pa gynlluniau a strategaethau sydd gennych chi ar waith i sicrhau ein bod yn denu ac yn cadw mwy o athrawon o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig?

Mae grymuso ysgolion i ymdrin ag achosion o hiliaeth hefyd yn wych, ac yn ffordd wych o helpu i fynd i'r afael â hiliaeth yn ein system addysg, ond mae angen ei thrin hefyd gyda gofal a sensitifrwydd mawr. Y peth olaf yr hoffem ei weld yw defnyddio un achos i wneud pwynt gwleidyddol, a bod hynny'n cael effaith niweidiol a pheryglus ar y gymuned a'r ysgolion o'i chwmpas. Mae hil yn emosiynol ac mae angen ei thrin yn ofalus. Felly, Gweinidog, a fydd canllawiau sylweddol i arweinwyr a llywodraethwyr ysgolion i'r perwyl hwnnw, os gwelwch yn dda?

Yn olaf, Llywydd, a ydych yn cytuno â mi, Gweinidog, ei bod yn bwysig i ni ddechrau gweld mwy o lenyddiaeth mewn ysgolion sy'n adlewyrchu ein cymunedau, o gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig? Yn amlwg, maen nhw'n rhan annatod o'r lle yr ydym yn byw. Diolch.

Diolch i Laura Anne Jones am yr ystod bwysig iawn honno o gwestiynau, ac rwy’n cytuno â llawer o fyrdwn ei chwestiynau. Rwy'n cytuno bod rôl bwlio ar-lein a bwlio hiliol ac aflonyddu hiliol yn rhan bwysig iawn o'r darlun hwn, a bydd yr adnoddau rydym ni’n gweithio arnyn nhw’n helpu dysgwyr ac athrawon a chynorthwywyr addysgu i allu ymgysylltu â hynny. Byddwn yn parhau â'n gwaith o ymgysylltu â Llywodraeth y DU i sicrhau bod y ddwy Lywodraeth yn gwneud popeth o fewn eu gallu i fynd i'r afael â'r mater gwirioneddol bwysig hwnnw.

Fe wnaeth set bwysig iawn o bwyntiau am amrywiaeth ein gweithlu addysg yng Nghymru. Nid yw ein gweithlu addysg mor amrywiol â'r dysgwyr yn yr ystafelloedd dosbarth maen nhw’n eu haddysgu, ac mae hynny'n wir, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o Gymru, yn wledig ac yn drefol. Felly, rydw i am weld y darlun hwnnw'n gwella ym mhob rhan o Gymru. Rwy’n gwybod nad oedd hi’n awgrymu na ddylai hynny fod yn wir, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig gosod y disgwyliad hwnnw ym mhob rhan o ddaearyddiaeth Cymru. Dyma'r flwyddyn academaidd gyntaf—o 2023 ymlaen—lle byddwn ni wedi cyflwyno cymhelliant ariannol penodol i annog myfyrwyr o gymunedau du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig i ymgymryd ag addysg gychwynnol athrawon, a byddwn yn gwneud mwy, fel y bydd hi wedi gweld o'r cynllun, i weithio gyda phartneriaethau addysg gychwynnol i athrawon i gynyddu amlygrwydd a phresenoldeb o fewn eu cwricwla o'r dulliau gwrth-hiliol rydym ni’n eu gweld ar gyfer ein holl weithlu addysgu.

Ond yn ogystal ag annog myfyrwyr i ymuno â'r proffesiwn, mae'n bwysig iawn cefnogi athrawon a gweithwyr addysgu proffesiynol o gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig sydd eisoes yn y system, a rhan bwysig o hynny yw dilyniant, fel y gallwn ni weld arweinwyr ysgolion y gall gweithwyr proffesiynol ifanc edrych i fyny atyn nhw fel ysbrydoliaeth ar gyfer eu llwybrau gyrfa eu hunain, ac rydym ni’n bell iawn o allu dweud mai dyna'r realiti. Mae'r trafodaethau rydw i wedi'u cael gyda Rhwydwaith BAMEed ac eraill wedi canolbwyntio'n wirioneddol ar hynny fel rhan bwysig o'n cynlluniau i'r dyfodol. Mae rôl yno i lywodraethwyr hefyd i ddeall dilyniant, recriwtio i'r uwch dimau arwain, ac yn y blaen. Felly, ar bob lefel, os hoffwch chi, o daith broffesiynol neu lywodraethu'r ysgol, mae gwaith i'w wneud, a bydd hi wedi gweld yn y cynllun ein bod wedi dechrau ar hynny, gan ganolbwyntio ar addysg gychwynnol i athrawon, ond yn sicr mae llawer mwy rydym ni’n bwriadu ei wneud, fel sydd wedi’i nodi.

Rwy’n cytuno â'r hyn a ddywedodd Laura Anne Jones, fod angen i ni allu sicrhau bod pob athro, p'un a oes ganddyn nhw brofiad byw o ddigwyddiadau hiliol yn eu bywydau eu hunain ai peidio, yn gallu ymdrin yn hyderus ac yn sensitif â materion sy'n codi yn yr ysgol ac sy'n effeithio ar fywyd yr ysgol. Ac felly mae prosiect DARPL yn seiliedig i raddau helaeth ar uwchsgilio gweithwyr proffesiynol yn gyffredinol, os hoffwch chi, i allu delio â materion aflonyddu a bwlio, er mwyn iddyn nhw gael eu riportio, i'r data gael ei gasglu ac i ymatebion gael eu rhoi sy'n briodol ac yn glir iawn yn unol â'n hymrwymiad i system addysg gwrth-hiliol. Ac, fel roedd hi’n ei ddweud, mae rôl arweinwyr yn hynny hefyd yn bwysig iawn. Bydd wedi nodi'r cyllid ychwanegol i'r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol, â'r bwriad o'u hannog i edrych ar y gweithlu amrywiol a rôl benodol arweinwyr o ran cefnogi eu hysgolion i allu chwarae eu rhan i greu Cymru wrth-hiliol. Felly, mae hynny'n rhan fawr o'r cynlluniau rydym ni’n eu hamlinellu heddiw.

Ac yn olaf, gwnaeth bwynt pwysig iawn am yr adnoddau sydd ar gael i athrawon allu addysgu'r cwricwlwm newydd, ond hefyd i fabwysiadu'r dulliau gwrth-hiliol mae'r cynllun yn eu nodi heddiw. Rydym ni’n gweithio gyda chyflenwyr allanol i ddatblygu deunyddiau newydd a fydd yn cefnogi athrawon i ddysgu hanes a phrofiadau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig fel rhan o'r cwricwlwm newydd. Mae'r cyflenwr bellach mewn cyfnod ymchwil, os hoffwch chi, ac mae'n ymgysylltu â sefydliadau allanol, ac yn amlwg gyda gweithwyr proffesiynol, gydag athrawon ac eraill hefyd, wrth i ni ddatblygu hynny. Bydd gen i fwy i'w ddweud am hynny maes o law, ond mae'r gwaith hwnnw ar y gweill.

Diolch, Weinidog, am y datganiad heddiw. Yn amlwg, mae'n bwysig ofnadwy ein bod ni'n cael y datganiad penodol hwn o ran addysg, oherwydd fel rydyn ni wedi clywed eisoes, mae rôl dysgu a chodi ymwybyddiaeth o oed ifanc mor, mor bwysig os ydyn ni go iawn eisiau creu cenedl lle bod hiliaeth ddim yn bodoli. Rydyn ni'n gwybod, o siarad â chynifer o'r bobl rydyn ni'n eu cynrychioli, fod profiadau yn yr ysgol wedi bod yn ysgytwol i gymaint o bobl. Mi fuodd nifer ohonom ni sydd yma heddiw mewn sesiwn gyda'r Privilege Cafe ychydig fisoedd yn ôl, lle'r oedd yna nifer yn sôn wrthym ni ynglŷn â'u profiadau erchyll nhw yn yr ysgol o ran hiliaeth, a hefyd y ffaith ei fod o ddim yn brofiad positif iddyn nhw, eu bod nhw ddim eisiau parhau yn yr ysgol na mynd ymlaen i'r brifysgol oherwydd bod y byd yn yr ysgol ddim yn rhywbeth lle roedden nhw'n teimlo eu bod nhw'n gallu ffynnu, na bod yn nhw eu hunain, na theimlo'n ddiogel. Felly, mae yna waith mawr i'w wneud yn y maes hwn. Dwi'n croesawu'n benodol eich bod chi wedi rhoi neges mor glir yn y Senedd hon fod yna waith dirfawr i'w wneud, ond hefyd eich ymrwymiad chi. Dwi'n meddwl y gwnaethoch chi ddefnyddio'r geiriau 'fast track' ac 'at pace', ein bod ni angen bod yn gyflym am hyn, oherwydd yn amlwg efo pob blwyddyn sy'n mynd heibio, mae'r profiadau yma yn effeithio ar blant a phobl ifanc am weddill eu bywydau.

Mi welsom ni yn yr adroddiad a gyhoeddwyd yn 2020 gan Dangos y Cerdyn Coch i Hiliaeth fod hiliaeth yn gyffredin yn system ysgolion Cymru, ac mae'n debygol bod athrawon a staff cymorth dysgu yn tanamcangyfrif y sefyllfa yn fawr. Yn wir, canfu'r adroddiad hwnnw bod 63 y cant o ddisgyblion un ai wedi dioddef neu yn adnabod rhywun sydd wedi dioddef hiliaeth yn yr ysgol. Mae'r rheini'n ffigurau syfrdanol. Roedden ni'n gweld yn yr adroddiad hwnnw mai nid dim ond oherwydd lliw croen ac ati, ond oherwydd crefydd yn benodol, bod yna gymaint o ystyriaethau fan hyn, a pham bod hyn mor bwysig ein bod ni'n dod i ddeall ein gilydd yn well, ein bod ni'n dod i ddeall beth ydy Cymru fodern, amlddiwylliannol, a gwrthdroi'r stereoteip yma bod yna berson penodol sydd yn Gymro neu'n Gymraes. Mae hynna'n rwtsh llwyr. Mi ydyn ni i gyd yn Gymry os ydyn ni'n byw yng Nghymru, a dwi'n meddwl bod yn rhaid inni weithio'n galed i gael gwared â'r myth hwnnw.

Yn bellach, yn yr adroddiad hwnnw, mae canran yr addysgwyr sy'n dysgu gwrth-hiliaeth wedi cwympo ers astudiaeth 2016, ac mi oedden nhw'n dweud bod diffyg amser a diffyg hyder yn cael eu nodi fel y prif heriau. A dwi'n meddwl bod hynny'n wych, eich bod chi'n cydnabod hynny o fewn y cynllun hwn ac yn ceisio mynd i'r afael ag e. Ond nid yw mwyafrif yr athrawon hyd yma wedi derbyn unrhyw hyfforddiant gwrth-hiliaeth, ac rydyn ni'n gwybod o drafodaethau eraill rydyn ni wedi eu cael am y pwysau aruthrol ar athrawon ar y funud o ran y cwricwlwm newydd, anghenion dysgu ychwanegol, ac ati, a'u bod nhw'n dweud am y diffyg amser. Mae'n rhaid i ni sicrhau bod hwn yn ganolog i hynny, a'r cwestiwn fyddwn i'n hoffi ei ofyn ydy: yn amlwg, rydych chi wedi rhoi yr ymrwymiad i sefydlu dull cenedlaethol ar gyfer dysgu proffesiynol ar amrywiaeth a gwrth-hiliaeth, ond sut fyddwn ni'n sicrhau bod gan athrawon yr amser i wneud hyn, fel eu bod nhw i gyd yn teimlo eu bod nhw wedi cael yr hyfforddiant sydd ddirfawr ei angen?

Mae nod y cynllun o sicrhau bod straeon, cyfraniadau a hanesion pobl ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael eu haddysgu trwy'r Cwricwlwm i Gymru diwygiedig felly o'r pwys mwyaf. Ac er gwaethaf nod y Llywodraeth o roi’r cwricwlwm newydd ar waith ym mis Medi 2022, rydym yn gwybod bod rhai ysgolion wedi dweud y bydd angen iddynt ohirio'r gweithredu am flwyddyn arall. Felly, Weinidog, pa fesurau lliniaru fydd yn cael eu rhoi ar waith ar gyfer y gweithredu anwastad a'r oedi hwn, a'i ganlyniadau ar gyfer amserlennu'r cynllun, fel rydyn ni wedi ei weld yn y cynllun heddiw?

Mi wnaeth Laura Anne Jones sôn am hyn, ond buaswn i'n hoffi gofyn yn bellach o ran y nod o gynyddu recriwtio athrawon o gymunedau lleiafrifoedd ethnig i'r sector addysg, gyda'r ffocws clir ar recriwtio i raglenni addysg gychwynnol athrawon hefyd yn hanfodol i’r perwyl hwn. A allwch chi egluro pam na ellir ehangu'r ystod o bynciau sydd ar gael ar gyfer y cynllun sail cyflogaeth addysg gychwynnol athrawon i ddenu staff cymorth o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig, gan gynnwys cyfrwng Cymraeg, tan fis Medi 2025, a chaiff ei gynnig drwy raglenni'r Brifysgol Agored, dim ond lle bo hynny'n ymarferol yn economaidd ac yn addysgol, yn ôl y cynllun? A fedrwch chi egluro hynna'n bellach, os gwelwch yn dda?

Yn amlwg, mi fyddwn ni yn croesawu'n fawr nifer o'r camau gweithredu hyn, ond mi fydd yn rhaid i ni gadw golwg barcud o ran sut mae hyn yn cael ei weithredu, sicrhau bod yr hyfforddiant yn ei le. Fel rydyn ni wedi sôn, mae plant a phobl ifanc yn wynebu hiliaeth yn ein hysgolion ni ar y funud. Dydy hyn ddim yn dderbyniol ac mae'n rhaid newid hyn fel bod pawb yn ddiogel yn yr ysgol.

Diolch i Heledd Fychan am y cwestiynau hynny, ac rwy'n cytuno â llawer o'r pethau mae hi wedi gofyn amdanyn nhw yn ei chwestiynau. Mi wnaeth hi gychwyn drwy sôn am brofiadau dysgwyr sydd wedi cael profiadau hiliol yn yr ysgol, a bydd amryw yn cael profiad uniongyrchol o hynny mewn ysgolion. A dyna'r nod sydd gyda ni: nid yn unig sicrhau nad yw hynny'n digwydd mewn ffordd sydd yn uniongyrchol na bod enghreifftiau yn digwydd mewn ysgolion, ond bod diwylliant gwrth-hiliol yn ehangach na hynny yn ein hysgolion ni fel bod e'n rhan greiddiol o fywyd yr ysgol. Felly, nid yn unig ein bod ni ddim yn gweld achlysuron yn digwydd, ond bod e'n rhan o ddiwylliant ehangach yr ysgol bod hyn yn rhywbeth gwrthun i'n gwerthoedd ni fel cenedl, ac fel system addysg.

Mi wnaeth hi bwynt pwysig iawn ynglŷn â dilyniant addysgiadol, a bod profiad ysgol efallai yn dodi pobl off mynd ymhellach i addysg bellach ac addysg uwch. Felly, rwy'n sicr bydd hi'n croesawu'r hyn roedd gennym ni i'w ddweud o ran y gwaith ôl-16, o ddeall profiadau unigolion o'u profiad ysgol nhw, a'n bod ni'n gallu diwygio polisïau a fframweithiau i adlewyrchu beth rŷm ni'n ei ddysgu o brofiad byw dysgwyr.

O ran hyfforddiant cyffredinol—dyna oedd byrdwn y datganiad heddiw, wrth gwrs—mae'r pwynt mae hi'n wneud yn bwysig o ran sicrhau bod hyfforddiant proffesiynol yn ganolog i brofiad ymarferwyr ac athrawon. Yr hyn rŷm ni eisiau ei weld yw, er enghraifft, y gwaith mae'r project DARPL yn ei wneud, ei fod e'n rhan annatod o baratoi ar gyfer y cwricwlwm ei hun, ac oherwydd y ffordd y byddwn ni'n dysgu'r cwricwlwm y bydd cwestiynau yn ymwneud â phrofiadau du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn cael eu prif-ffrydio, os hoffech chi, trwy'r cwricwlwm. Mae'n bwysig bod y ffordd o hyfforddi proffesiynol hefyd yn rhan o hynny, a bod athrawon ddim yn gweld hynny fel rhywbeth sydd ar wahân, os hoffwch chi. Dyna fydd angen ei wneud yn y tymor hir: sicrhau bod pethau yn digwydd ar y cyd, fel bod hyfforddiant yn gynaliadwy yn yr hirdymor fel rhan o'r cwricwlwm newydd. 

Mae'r Aelod yn gwybod yr oedd gan ysgolion uwchradd ddewis o gychwyn eleni neu'r flwyddyn nesaf. Fel mae'n digwydd, roeddwn i'n hapus iawn gyda'r niferoedd oedd wedi dewis mynd eleni, o ystyried efallai bod gan ysgolion uwchradd mwy o bellter ar y siwrnai i fynd nag ysgolion cynradd. Ond, bydd hyn yn rhywbeth sydd yn esblygu o flwyddyn i flwyddyn. Bydd pob disgybl yn ein hysgolion cynradd ni o fis Medi ymlaen yn gallu manteisio ar y cwricwlwm pellach, a phan fyddan nhw'n cyrraedd ysgol uwchradd flwyddyn nesaf, bydd y siwrnai hwnnw yn parhau. Felly, bydd eu profiad nhw o'r ffordd newydd yma o ddysgu am approaches gwrth-hiliol yn rhan o'u profiad cychwynnol nhw nawr, felly mae'r dilyniant hwnnw'n bwysig iawn hefyd.

O ran hyfforddi ac o ran recriwtio, ni wnaf i ail-ddweud beth y dywedais i wrth Laura Anne Jones, ond yr elfen sydd yn cael ei disgrifio yn y cynllun fel un sydd yn mynd i gymryd ychydig yn hwy i ni allu edrych arni hi yw'r elfen honno sydd yn gymwys i bobl sydd yn hyfforddi tra eu bod nhw mewn gwaith, yn hytrach na'r cynllun hyfforddi addysg cyffredinol. Felly, mae'n bosibl i rywun sydd yn mynd mewn i ddysgu o gefndir du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig eleni fanteisio ar yr incentive ar gyfer hwnnw, a hefyd yr incentive ar gyfer dysgu pwnc sydd yn brin, a hefyd dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, mae yna amryw gymhellion ar gael er mwyn sicrhau bod amrywiaeth ym mhob rhan o'r gweithlu addysg.

Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at ddyfarnu gwobr Betty Campbell ym mis Gorffennaf, ac rwy’n croesawu'n fawr y datganiad rydych chi wedi'i wneud heddiw. Rwy’n falch iawn eich bod chi wedi cyhoeddi eich bod chi’n mynd i ymestyn y gweithgaredd gwrth-hiliaeth i'r blynyddoedd cynnar ac addysg bellach, oherwydd, yn amlwg, pan fydd plant yn dechrau yn y blynyddoedd cynnar, dydyn nhw ddim yn dod ag unrhyw feichiau hiliol gyda nhw—mae wedi'i ddysgu gan oedolion neu frodyr a chwiorydd hŷn. Felly, mae hwn yn lle gwych i ddechrau, oherwydd maen nhw’n gwbl ddall i wahanol liwiau croen pobl, felly mae hynny'n hollol wych a dyna beth mae angen i ni adeiladu arno i sicrhau bod pawb yn teimlo felly.

Yng nghyd-destun lefel yr hiliaeth sefydliadol sy'n bodoli ledled y rhan fwyaf o sefydliadau, ac ymwrthedd y Swyddfa Gartref hyd yn oed i gyfaddef yr hyn sydd yn yr adroddiad sydd wedi'i ddatgelu am hiliaeth sefydliadol yn ein polisïau mewnfudo dros y 70 mlynedd diwethaf, a methiant yr heddlu i gyfaddef bod ganddynt hiliaeth sefydliadol yn yr heddlu, mae'n amlwg bod gennym ni broblem fawr oni bai ein bod ni’n cydnabod y broblem sydd gennym ni. Felly, rwy'n credu ei fod yn gymhleth iawn, ychydig yn debyg i agweddau eraill ar y cwricwlwm newydd—mae addysg perthnasoedd a rhywioldeb yn gymhleth—ond mae'n gyffrous iawn bod gennym ni’r cwricwlwm newydd i'n galluogi i ddelio â'r materion hyn.

Mae athro o'r enw Jeffrey Boakye, sydd ar fin cyhoeddi llyfr newydd o'r enw I Heard What You Said. Mae'n athro ysgol uwchradd, awdur a darlledwr, ac mae'n dadlau bod hiliaeth yn fater diogelu ac yn rhywbeth y dylem ni ei gymryd o ddifrif. Roeddwn i’n meddwl tybed a oeddech chi’n teimlo bod hynny'n wir. Yn amlwg, cafodd y profiad o fod yr unig athro du yn y pentref neu'r ysgol, ac, yn amlwg, mae hon yn broblem fwy cymhleth mewn ardal lle mae llai o amrywiaeth.

Mae'n fraint i mi gynrychioli cymuned lle mae 35 y cant o bobl Caerdydd mewn ysgolion yn dod o leiafrif ethnig, a pha mor wych yw hynny? Ond, mae'n llawer anoddach, mae'n ymddangos i mi, mewn ardaloedd lle mae llai o amrywiaeth, felly tybed a fyddech chi’n ystyried canolbwyntio mwy ar sicrhau bod pobl sydd mewn lleiafrif go iawn mewn rhannau o'n cymuned wir yn cael eu diogelu i sicrhau bod yr ysgol yn parhau i fod yn brofiad cadarnhaol, yn hytrach nag un sy'n achosi trawma.  

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn yna. Rwy’n credu ei bod yn bwysig dweud fod yr uchelgeisiau sydd gennym ni yn ein cynllun yn uchelgeisiau sy'n berthnasol i bob ysgol yng Nghymru. Bydd pob ysgol yng Nghymru yn byw mewn cymuned wahanol, a bydd cyfansoddiad demograffig ac ethnig y gymuned honno yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru. Ond, rydym ni am i bob plentyn yng Nghymru allu elwa o fod yn rhan o system addysg sy'n wrth-hiliol yn gadarnhaol. Rydym ni am i athrawon ym mhob ysgol yng Nghymru deimlo'n hyderus a chael eu cefnogi i allu nodi a delio â bwlio neu aflonyddu yn yr ysgol, ond hefyd, yn llawer mwy cadarnhaol, i allu addysgu'r cwricwlwm llawn, gan adlewyrchu profiadau pob rhan o'n cymunedau, gan gynnwys cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Felly, rwy’n derbyn ei fod yn set wahanol o heriau mewn gwahanol rannau o Gymru, ond rwy’n credu bod angen i'r amcan fod yn amcan cyffredin, fel bod pawb, ym mha ran bynnag o Gymru rydych chi yn yr ysgol, yn cael budd o'r cwricwlwm llawn.

Rwy’n credu y bydd hi’n bwysig sicrhau, fel rhan o'r dysgu proffesiynol rydw i wedi bod yn siarad amdano heddiw, ein bod yn galluogi athrawon yn ddiogel i sicrhau bod pob amgylchedd ysgol yn ddiogel yn yr ystyr hwn, a bod yr addysgu a'r dysgu proffesiynol sydd ar gael iddyn nhw yn sensitif i'r cyd-destun maen nhw’n ymarfer ynddo, a bydd hynny'n wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru hefyd. Rwy’n credu fy mod i eisiau ailddatgan yr egwyddor honno. Mae'n bwysig iawn bod hyn yn amcan cyffredin ym mhob ysgol, ym mhob cymuned, ym mhob rhan o Gymru.

Diolch i'r Gweinidog.