– Senedd Cymru am 3:11 pm ar 26 Hydref 2022.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig o dan Reol Sefydlog 26.91 yn ceisio cytundeb y Senedd i gyflwyno Bil Aelod. Bil addysg awyr agored (Cymru) yw hwnnw. Dwi'n galw ar Sam Rowlands i wneud y cynnig. Sam Rowlands.
Diolch, Lywydd, ac a gaf fi ddweud yn gyntaf ei bod yn bleser ceisio cytundeb y Senedd heddiw imi gyflwyno fy Mil Aelod, Bil addysg awyr agored (Cymru)? Fel y gŵyr yr Aelodau, yn ôl ym mis Gorffennaf, cefais fy newis drwy bleidlais Aelodau i gyflwyno Bil. Yn amlwg, ers mis Gorffennaf, nid oes llawer iawn wedi digwydd ym myd gwleidyddiaeth yn y DU, ond rwyf fi yn sicr wedi bod yn brysur iawn, gan weithio gyda chynrychiolwyr o'r sector addysg a gweithgareddau awyr agored, prifysgolion, cynghorau, Aelodau o'r Senedd, ysgolion a disgyblion ar gyflwyno'r hyn sydd nid yn unig yn Fil hynod gyffrous yn fy marn i, ond un a fydd hefyd yn sicrhau ystod o fanteision hirdymor.
Yn ôl ym mis Gorffennaf, cefais y pleser o gyhoeddi memorandwm esboniadol 16 tudalen, a oedd yn archwilio amcanion polisi’r Bil hwn a’r gefnogaeth a ddaeth i law i’r Bil, ynghyd â’r ffactorau ariannol i’w hystyried. Rwy'n siŵr fod pob Aelod eisoes yn gwybod hyn, gan fy mod yn siŵr fod pob un ohonom wedi darllen pob gair ohono; serch hynny, bydd yr Aelodau'n falch o nodi y byddaf yn trafod y pwyntiau o'r memorandwm esboniadol drwy fy nghyfraniad heddiw, lle byddaf yn dechrau drwy amlinellu beth yw'r Bil, yn ail, byddaf yn amlinellu pam fod addysg awyr agored mor bwysig, byddaf yn esbonio pam fod angen y Bil hwn, byddaf yn egluro agweddau ariannol y Bil hefyd, ac yn olaf, byddaf yn amlinellu'r camau nesaf, yn fy marn i, ar gyfer bwrw ymlaen â'r cynnig hwn.
Felly, yn fyr, bydd y Bil yn sefydlu dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i sicrhau bod pobl ifanc Cymru yn cael cyfle i gymryd rhan mewn ymweliad addysg awyr agored preswyl wythnos o hyd, pedair noson, ar ryw adeg yn ystod eu gyrfa ysgol. Bydd hyn yn cael ei roi ar waith drwy sicrhau bod cyllid yn cael ei ddarparu i alluogi awdurdodau lleol ac ysgolion i gynnig y profiadau hyn i’n holl bobl ifanc, a fyddai'n para, fel y dywedais, am o leiaf wythnos—pedair noson—ar ryw adeg yn ystod eu blynyddoedd yn yr ysgol.
Wrth gwrs, rwy’n siŵr y bydd llawer o'r Aelodau’n meddwl: o’r holl gynigion polisi y gallwn fod wedi ceisio'u cyflwyno, pam y dewisais addysg awyr agored? Y prif reswm y tu ôl i hyn yw fy argyhoeddiad sylfaenol ynghylch pwysigrwydd addysg awyr agored i addysg a datblygiad cyffredinol plentyn. Fy nyhead i, a dyhead llawer o Aelodau’r Senedd, rwy'n credu, yw y dylai plant, ni waeth beth fo'u cefndir economaidd-gymdeithasol, eu hanghenion dysgu ychwanegol, eu cefndir diwylliannol neu eu lleoliad daearyddol, gael mwynhau’r manteision gwych a hirhoedlog y gall addysg awyr agored eu cynnig. Yn ogystal â hyn, rwyf fi ac Aelodau o bob rhan o’r Siambr wedi gweithio gyda’r sector gweithgareddau awyr agored dan gadeiryddiaeth ragorol Huw Irranca-Davies o grŵp trawsbleidiol y sector gweithgareddau awyr agored, a fu'n gymorth i mi ac aelodau’r grŵp trawsbleidiol i ddeall gwir fanteision addysg awyr agored. Rwy’n siŵr y bydd llawer o Aelodau’r Senedd yn cofio bod ar ymweliadau preswyl addysg awyr agored, gan greu atgofion, magu hyder a pharatoi ein hunain ar gyfer degawdau i ddod. Yn anffodus, rwyf hefyd yn siŵr fod yna Aelodau yma na fyddant wedi cael cyfle i gael y profiad anhygoel hwn eu hunain.
Yn wir, mae ymchwil diweddar a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ac a gyhoeddwyd drwy Hwb, wedi nodi bod addysg awyr agored yn arwain at fanteision pendant i blant a phobl ifanc o ran eu hiechyd a’u lles corfforol, ond hefyd eu hiechyd meddwl. Yn ogystal â hyn, canfu ymchwil a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru fod gan addysg awyr agored fanteision eithriadol o ran dysgu personol a chymdeithasol, datblygiad gwybyddol a gwerthfawrogiad o’n hamgylchedd, a chyda’n hargyfwng hinsawdd, mae hyn yn bwysicach yn awr nag erioed.
Ynghyd â hyn, mae ymchwil o bob rhan o’r byd wedi nodi ymhellach, os yw plentyn yn profi'r manteision hyn yn ifanc, y bydd hynny'n cael effaith arnynt am weddill eu hoes, gan wneud gwahaniaeth parhaol. Ymhellach, mae maes dysgu a phrofiad iechyd a lles y Cwricwlwm i Gymru yn cynnwys datganiadau o'r 'hyn sy'n bwysig', sy'n rhoi pwys ar ymateb i brofiadau, gwneud penderfyniadau a dylanwadau cymdeithasol. Mae'r rhain oll yn elfennau sylfaenol o addysg awyr agored, fel y'u gwireddir yn llawn drwy brofiad preswyl o addysg awyr agored.
Hoffwn symud ymlaen yn awr at y rhesymau pam fod angen y Bil yma yng Nghymru, a’r hyn y mae’r ymchwil a’r ystadegau a gyhoeddwyd yn ei ddweud wrthym. Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r ysgolion a'r sefydliadau sy'n darparu addysg awyr agored ar hyn o bryd, gyda'r gwaith gwych sy'n mynd rhagddo i alluogi hyn i ddigwydd. Y brif resymeg y tu ôl i’m Bil yw nad yw’r holl waith da hwn y mae ysgolion a sefydliadau'n ei wneud ar hyn o bryd yn mynd yn ddigon pell, gan ei fod yn cael ei ystyried yn rhywbeth sy'n cyfoethogi yn hytrach na'n rhan hanfodol o addysg, gyda sawl rhan o’n cymunedau ar eu colled oherwydd cyfyngiadau ariannol, ble maent yn byw neu eu cefndir teuluol, a byddaf yn sôn am hynny mewn mwy o fanylder yn y man.
Fel y gŵyr yr Aelodau, yr wythnos diwethaf, gyda chymorth y sector addysg awyr agored a thîm ymchwil y Senedd, cyhoeddais bapur ystadegol sy’n amlinellu’n gryno yr hyn a welwn ar hyn o bryd gyda’r rhai sy’n cymryd rhan mewn addysg awyr agored, oherwydd, yn anffodus, nid oedd unrhyw ystadegau swyddogol ynghylch nifer yr ymweliadau preswyl addysg awyr agored neu faint o’n plant a’n pobl ifanc yng Nghymru sy’n cael yr ystod glir o fanteision y maent yn eu darparu. Mae’r papur ystadegol hwn wedi cynnal arolwg o 350 o ysgolion ar draws 18 o awdurdodau lleol Cymru, a thrwy weithio gyda Phanel Cynghorwyr Addysg Awyr Agored Cymru, cesglais ddata sy’n dangos pedwar canfyddiad allweddol.
Yn gyntaf, mewn dros draean o ysgolion Cymru, o’r plant y cynigir cyfle iddynt gymryd rhan mewn ymweliadau preswyl addysg awyr agored, mae llai na 75 y cant o blant yn cymryd rhan. Yn ail, nododd 60 y cant o'r ysgolion y gwnaed arolwg ohonynt mai rhesymau ariannol yw'r prif rwystr rhag cymryd rhan mewn ymweliadau preswyl addysg awyr agored. Yn drydydd, nid yw dros un o bob pump o ysgolion Cymru yn cynnig cymhorthdal i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol. Ac yn bedwerydd, mae ymchwil cychwynnol wedi awgrymu hefyd y bydd mwy o blant o ardaloedd mwy cefnog yn cymryd rhan mewn ymweliadau addysg awyr agored, tra bo'r rheini mewn ardaloedd llai cefnog yn cymryd rhan yn llai aml.
Yn wir, canfu canlyniadau'r arolwg fod 65 y cant o ysgolion ym Mlaenau Gwent wedi nodi cyfyngiadau ariannol fel problem; yng Nghaerffili, nododd 70 y cant o ysgolion fod cyfyngiadau ariannol yn broblem; ac yn Rhondda Cynon Taf, nododd 75 y cant o'r ysgolion fod cyfyngiadau ariannol yn broblem, tra bo 45 y cant yn unig yn amlinellu hyn fel problem yn sir Fynwy. Yn ogystal, yn ystod y broses hon, un peth allweddol a nodais yw’r ffaith anffodus mai ymweliad addysg awyr agored, mewn gwirionedd, yw’r unig gyfle o bosibl y caiff rhai o’ch pobl ifanc weld y tu hwnt i’r cymunedau y maent yn byw ynddynt, ac i gael profiad o rywbeth newydd.
Felly, gyda fy mhapur ystadegol, rwy'n siŵr fod dilynwyr brwd fy nghyfrif Twitter a fy nhudalen Facebook wedi gweld dwy erthygl allweddol a rannais yr haf hwn mewn perthynas ag addysg awyr agored. Yn gyntaf, canfu ymchwil newydd gan Brifysgol Abertawe, a gyhoeddwyd drwy BBC Cymru, fod plant yng Nghymru ymhlith y plant lleiaf heini yn y byd, gydag ymchwilwyr yn rhoi F am ffitrwydd i blant a phobl ifanc Cymru. Canfu ail erthygl gan y BBC, a oedd yn cynnwys ymchwil gan Chwaraeon Cymru, fod plant yn cymryd rhan mewn llai o chwaraeon nag a wnaent bedair blynedd yn ôl, gyda 36 y cant o blant heb fod yn gwneud unrhyw weithgareddau y tu allan i’w gwersi addysg gorfforol yn yr ysgol, o gymharu â 28 y cant bedair blynedd yn ôl yn unig. Rwy'n siŵr y gall pob Aelod o bob rhan o'r Siambr gytuno nad yw'n iawn nad yw cyfran sylweddol o'n pobl ifanc ledled Cymru yn cael cyfle i gymryd rhan mewn rhywbeth sydd mor fuddiol, naill ai oherwydd o ble maent yn dod neu sefyllfa ariannol eu teulu. Credaf na allwn sefyll yn ôl a gadael i'n plant fynd yn llai iach a’n pobl ifanc i beidio â chymryd rhan mewn gweithgareddau awyr agored, ac nid yw’n dderbyniol inni eistedd yma a pheidio â gwneud dim ynglŷn â'r peth.
Gan symud ymlaen at y costau ariannol, y gwn fod yr Aelodau’n awyddus i’w deall yn well, a chredaf ei bod ond yn deg ein bod yn rhoi sylw i'r mater hwn hefyd. Mae’r ymchwil a’r ddealltwriaeth gychwynnol wedi dangos y byddai hyn yn costio rhwng £9.9 miliwn a £13.6 miliwn i’w ariannu, sef oddeutu 0.06 y cant o gyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru. Serch hynny, ar ôl i'r Bil gael ei roi mewn grym, credaf y byddem yn gweld manteision ariannol o ganlyniad iddo mewn gwirionedd, gydag arbedion i wasanaethau cyhoeddus drwy welliannau i iechyd, llesiant, gwasanaethau iechyd meddwl a chanlyniadau addysg, ynghyd â gwell gwerthfawrogiad o’r amgylchedd. Yn ogystal â hynny, byddai cyflwyno a chefnogi’r Bil hwn yn cyfrannu at bedwar diben allweddol Cwricwlwm i Gymru Llywodraeth Cymru: byddem yn gweld dysgwyr hyd yn oed yn fwy uchelgeisiol a galluog sy'n barod i ddysgu drwy gydol eu hoes; byddem yn gweld cyfranwyr mentrus a chreadigol sy’n barod i chwarae rhan lawn mewn bywyd a gwaith; byddem yn gweld dinasyddion mwy moesegol a gwybodus sy’n barod i fod yn ddinasyddion Cymru a’r byd; ac yn olaf, byddem yn gweld unigolion iachach a hyderus sy’n barod i fyw bywydau boddhaus fel aelodau gwerthfawr o gymdeithas.
Hoffwn roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau hefyd ynglŷn â sut y mae hyn yn gweithio mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig. Fel y bydd rhai yn gwybod, mae Bil addysg awyr agored yn gweithio'i ffordd drwy Senedd yr Alban ar hyn o bryd, ac mae wedi bod yn hynod ddefnyddiol siarad â chymheiriaid yno a deall bod cefnogaeth drawsbleidiol yno hefyd i gynnig o'r fath. Mae hefyd yn bwysig amlinellu’r cymorth sy’n dod o’r sector addysg awyr agored mewn perthynas â’r Bil hwn, oherwydd er imi fod yn gweithio arno dros y tri mis diwethaf, ni allaf honni o gwbl fy mod yn arbenigwr, yn wahanol i’r rheini yn y sector addysg awyr agored, sy'n byw, yn anadlu ac yn gweithio addysg awyr agored o ddydd i ddydd. A bydd yr Aelodau’n nodi, gan fy mod yn siŵr eu bod wedi darllen y memorandwm esboniadol, yn adran 41, y gefnogaeth gref gan sefydliadau awyr agored blaenllaw ledled Cymru, gan gynnwys Urdd Gobaith Cymru, y Sefydliad Dysgu yn yr Awyr Agored, Cyngor Cymru ar gyfer Dysgu yn yr Awyr Agored, y Panel Cynghorwyr Addysg Awyr Agored a'r Cerddwyr. Ddirprwy Lywydd, mae yna nifer o sefydliadau y gallwn barhau i'w rhestru, ond mae llawer iawn o gefnogaeth i'r Bil hwn.
Hefyd, hoffwn fynegi fy nealltwriaeth a'r realiti fod angen gwneud llawer mwy o waith gyda’r Bil hwn. Dros yr ychydig fisoedd diwethaf, rwyf fi a llawer o bobl eraill wedi dod o hyd i lawer o waith a data arwyddocaol yn ymwneud â pham fod angen y Bil, ond wrth gwrs, mae angen gwneud mwy i ddeall hyn yn llawn. A dyna pam y credaf fod rôl hollbwysig i Aelodau’r wrthblaid ac Aelodau meinciau cefn y Senedd hon allu gweithio’n drawsbleidiol i gyflwyno newidiadau cadarnhaol a pharhaol a fydd yn ategu’r gwaith sy’n cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru. Mae’n hollbwysig nodi hefyd, drwy gefnogi’r cynnig heddiw, ei fod yn caniatáu imi ddechrau’r broses o weithio’n ddiflino dros y flwyddyn nesaf, law yn llaw â’r sector awyr agored, i gasglu mwy o dystiolaeth a data ynghylch yr angen am ymweliadau preswyl addysg awyr agored, ac o ganlyniad, i gyflwyno hyn i'r Senedd ymhen blwyddyn. Ond mae'n bwysig ailadrodd y gellir defnyddio pleidlais heddiw fel cyfle i Aelod o'r meinciau cefn a'r wrthblaid geisio cyflwyno deddfwriaeth bwysig a fydd yn sicrhau newidiadau parhaol ac yn ategu gwaith Llywodraeth Cymru.
Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i'r holl sefydliadau a staff sydd wedi gweithio'n ddiflino i fy helpu i gynhyrchu memorandwm esboniadol y Bil, y papur ystadegol, ynghyd â chrynodeb o'r Bil. Ond hoffwn ddiolch hefyd i'r Aelodau ar draws y Senedd am roi amser o’u hamserlenni prysur i drafod y Bil hwn gyda mi, ynghyd â’r Gweinidog addysg, yr edrychaf ymlaen at glywed ganddo yn ddiweddarach yn y ddadl hon, a’i drafodaethau cadarnhaol hyd yn hyn. Edrychaf ymlaen at gyfraniadau’r Aelodau i’r cynnig heddiw, ac rwy'n croesawu trafodaethau a chwestiynau ynglŷn â fy nghynigion. Diolch yn fawr iawn.
Galwaf ar Weinidog y Gymraeg ac Addysg, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae dysgu yn yr awyr agored yn elfen sylfaenol o ran lles ein plant a'n pobl ifanc. Mae'n ffordd o'u helpu nhw i gadw'n iach yn gorfforol ac yn gallu helpu gyda'u lles meddyliol ac emosiynol hefyd. Mae'n caniatáu iddyn nhw ymwneud â'r byd o'u cwmpas, gan roi cyfle iddyn nhw brofi rhyfeddodau natur. Dyna pam mae ein cwricwlwm newydd yn pwysleisio rôl dysgu yn yr awyr agored ar draws y cwricwlwm, mewn meysydd fel iechyd a lles, gwyddoniaeth a thechnoleg, y dyniaethau, a'r celfyddydau mynegiannol. Mae hyn yn cael ei wneud yn gwbl glir yn y canllawiau statudol y mae'n rhaid i bob ysgol eu hystyried wrth ddatblygu eu cwricwlwm.
Mae'n hanfodol i blant a phobl ifanc gael profiadau o ddysgu yn yr awyr agored drwy gydol eu hamser yn yr ysgol, ac i'r profiadau hynny fod yn rhai difyr a chofiadwy. Mae canllawiau statudol y Cwricwlwm i Gymru'n pwysleisio pwysigrwydd yr amgylchedd dysgu fel ysgogwr allweddol yn y cwricwlwm, ac yn nodi y dylai dysgwyr o bob oed brofi cyfleoedd dysgu dilys dan do ac yn yr awyr agored. Mae'r egwyddorion addysgeg sy'n cael eu hamlinellu yn y canllawiau hefyd yn pwysleisio pwysigrwydd dysgu yn yr awyr agored. Mae disgwyliad clir, felly, y dylai dysgwyr fwynhau'r awyr agored yn rheolaidd.
Mae ein canllawiau statudol ar sicrhau dull ysgol gyfan o edrych ar les emosiynol a meddyliol hefyd yn tynnu sylw at y cysylltiad rhwng lles corfforol a meddyliol, manteision dysgu yn yr awyr agored, a chael mynediad at fannau yn yr awyr agored. Felly, rwy'n awyddus iawn i gydweithio â'r Aelod a phobl eraill sydd â buddiant ar ffyrdd o gryfhau, cefnogi a pharhau i ddatblygu'r cyfraniad y mae addysg yn yr awyr agored yn ei wneud i'r hawl i ddysgu yng Nghymru, a datblygiad ein plant a'n pobl ifanc.
Wrth gwrs, mae'n bwysig pwysleisio, Ddirprwy Lywydd, fod gan wahanol ddysgwyr anghenion gwahanol. Rydym yn awyddus i rymuso ysgolion i ddewis y profiadau dysgu awyr agored sy'n cefnogi eu dysgwyr hwy orau yn eu cyd-destun penodol. Bydd hynny—ac yn gwbl briodol—yn edrych yn wahanol ar gyfer gwahanol ddysgwyr, gyda chyd-destunau gwahanol i wahanol oedrannau. Er mwyn bod yn llwyddiannus, mae'n rhaid i'n hymdrechion i hyrwyddo dysgu yn yr awyr agored, y mae pob un ohonom yn cytuno eu bod yn hanfodol, gydnabod hyn.
Mae angen inni sicrhau hefyd fod mynediad dysgwyr at ddysgu yn yr awyr agored yn rhywbeth sy’n digwydd drwy gydol eu hamser yn yr ysgol. Mae angen i ddysgwyr gael profiadau cofiadwy a difyr parhaus o ddysgu yn yr awyr agored a fydd yn datblygu'r ymddygiadau a'r agweddau sy'n meithrin cariad gydol oes at yr awyr agored.
Y pryder cyntaf sydd gennyf gyda’r Bil arfaethedig yw ei fod yn bwriadu gwneud un dull o ddarparu dysgu a phrofiad awyr agored yn ddyletswydd statudol. Dull y cwricwlwm newydd yng Nghymru yw sicrhau bod profiadau’r dysgwr yn adlewyrchu anghenion y dysgwr hwnnw mor agos â phosibl. Nid yw hynny’n cael ei adlewyrchu yn y dull y mae’r Bil yn ei argymell.
Fy ail bryder, un y mae’r Aelod wedi’i ragweld yn ei gyfraniad agoriadol, yw bod y costau’n sylweddol. Mae memorandwm esboniadol yr Aelod yn amcangyfrif y bydd y bil ar gyfer hyn oddeutu £10 miliwn i £13.6 miliwn. Byddai ein dadansoddiad cynnar yn ei roi'n nes at £18 miliwn. Ond y naill ffordd neu'r llall, o ystyried yr hinsawdd economaidd bresennol, mae hyn yn creu pwysau sylweddol iawn arall ar gronfa gyllid sydd eisoes dan lawer o bwysau. Gŵyr pob un ohonom fod y rhagolygon ar gyfer cyllid cyhoeddus dros yr ychydig flynyddoedd nesaf yn llwm dros ben. Mae pwysau chwyddiant ar ein cyllid presennol gan Lywodraeth y DU yn golygu ein bod yn cael cryn dipyn yn llai am ein harian yn awr nag y byddem wedi’i gael pan gafodd ei ddyrannu, ac nid oes fawr ddim arwydd y bydd y pwysau hwn yn lleddfu yn y tymor byr i’r tymor canolig. Yn wir, mae yna senario real iawn lle gallem wynebu toriadau dyfnach byth i’n cyllideb.
Ar adeg pan ydym yn gwneud popeth a allwn i leihau’r baich ariannol ar ysgolion a rhieni, ni allaf ychwanegu mwy o bwysau ar bwrs y wlad, ni waeth faint o gydymdeimlad sydd gennyf ag amcanion cyffredinol y Bil arfaethedig. Yn y dyfodol, pan fyddwn yn cyrraedd adeg pan nad yw’r dewisiadau cyllidol mor llwm, efallai y bydd modd inni gael trafodaeth wahanol, ond yn yr hinsawdd sydd ohoni, nid yw hynny’n bosibl.
Fodd bynnag, ar ôl cyfarfod ar fwy nag un achlysur yn ddiweddar â’r Aelod a chydag aelodau o’r grŵp trawsbleidiol ar gyfer y sector gweithgareddau awyr agored, gwn fod llawer iawn o egni, profiad ac arbenigedd ar gael i ni. Mae’r cynnig wedi dod ag egni o’r newydd i’r drafodaeth ar rinweddau dysgu yn yr awyr agored, a hoffwn weithio gyda’r sector, ochr yn ochr â fy swyddogion ac addysgwyr, ar ffyrdd o annog mwy o ddysgu yn yr awyr agored, gan gynnwys profiadau preswyl awyr agored, mewn ffordd y gellir ei chyflawni'n ymarferol.
Gallai meysydd y gellid eu harchwilio, er enghraifft, gynnwys gwell cymorth dysgu proffesiynol i addysgwyr, addysg gychwynnol i athrawon, adnoddau a deunyddiau ategol, a rhannu arferion da, gan gynnwys helpu i fynd i’r afael â rhai o’r rhwystrau y mae ysgolion yn eu hwynebu neu’n eu canfod. Byddai dull o’r fath yn gwneud addysgwyr yn ganolog i'r sgwrs ynglŷn â'r hyn sy’n gweithio orau ar gyfer dysgu yn yr awyr agored, a sut y gellir gwneud hyn. Gyda’r ewyllys gorau yn y byd, wrth gwrs, bydd llai o gapasiti i wneud yr holl waith da hwnnw os ydym hefyd yn gweithio gyda’r Aelod ar y Bil, ond byddwn yn gobeithio y gallem o leiaf wneud rhywfaint o gynnydd. Gwn o’n trafodaethau gyda’r Aelod y byddai’n awyddus i gydweithio, ac rwy'n croesawu hynny.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, ni all y Llywodraeth gefnogi’r Bil, ond rydym yn cynnig dull amgen, o fewn egwyddorion ein cwricwlwm, i weithio yn lle hynny gyda’r Aelod ac eraill ar ddatblygu pecyn o fesurau y gellir eu rhoi ar waith yn gyflym, ar unwaith, gyda’r nod o gryfhau effaith addysg awyr agored a mynediad at addysg awyr agored i bob un o’n dysgwyr yng Nghymru, heb roi pwysau diangen ar y gronfa sy'n ei hariannu, cronfa sydd eisoes dan bwysau. Diolch yn fawr.
Diolch i Sam am gyflwyno'r cynnig deddfwriaethol hwn. Mae'n hen bryd ein bod yn gwyntyllu manteision addysg a gweithgarwch awyr agored yn y Senedd. Daw'n amserol iawn yn sgil y cwricwlwm newydd, sydd wedi'i lunio gan sylweddoliad pellach o fanteision eang dysgu yn yr awyr agored. Yn wir, mae canllawiau cwricwlwm Llywodraeth Cymru yn nodi y gall dysgu yn yr awyr agored arwain at lefelau uchel o lesiant, hyder ac ymgysylltiad; mae'n cefnogi datblygiad cymdeithasol, emosiynol, ysbrydol a chorfforol; mae'n rhoi cyfleoedd i ysbrydoli synnwyr o barch a rhyfeddod, i ymgysylltu a chysylltu â byd natur, i archwilio'r cysyniad o gynaliadwyedd mewn ffordd ymarferol; ac i archwilio potensial corfforol person ifanc, gan ddatblygu eu gallu i asesu a phrofi risg, a helpu i ddatblygu gwytnwch a hyder. Felly, rydym ar dir ffrwythlon, lle mae pawb, o Lywodraeth Cymru i addysgwyr rheng flaen, yn ymgyrchu i fynd â'n disgyblion, ein pobl ifanc, allan i'r awyr agored.
Mae arferion y blynyddoedd cynnar wedi'u gwreiddio ynom. Os ydym yn cymryd rhan weithredol yn yr awyr agored yn blant, mae'n aros gyda ni. Yn yr ysgol gynradd, bûm yn ddigon ffodus i ymweld â Llangrannog am wythnos, a hefyd canolfan addysg awyr agored yn y Gŵyr, yn dysgu am ystumllynnoedd a chladdfeydd cynhanesyddol. Yn yr ysgol uwchradd, aethom i'r Bala, ac fe aethom i ganŵio a dringo. Aeth ein hathrawes ddaearyddiaeth â ni i sgrialu dros fynyddoedd a chymoedd gogledd Cymru, i astudio marianau rhewlifol, cribau, drymlinau a pheirannau. Fe ddysgasom drwy brofiad personol gyda gwobrau Dug Caeredin, i lefel aur, sut i fentro i'r awyr agored yn ddiogel ym mhob tywydd, a darllen mapiau a'r bryniau o'n blaenau, yn yr hen ffordd. Ac erbyn imi adael yr ysgol, gallwn ymddiried ynof fy hun, a phobl eraill yn gallu ymddiried ynof fi, i gerdded yn ôl yn yr eira a'r lleuad llawn ar hyd crib Fan Hir, neu hyd yn oed i gerdded yr Alpau na chefais eu cerdded yn berson ifanc oherwydd bod yn rhaid talu ffi i wneud hynny. Rwyf wedi bod yno bellach, ac rwyf wedi cael y crys-T, yn llythrennol. Erbyn hyn, a minnau bron yn 60 oed, rwy'n dal i ysu i adael y Siambr a mynd i gerdded mynyddoedd, neu lwybr arfordir Cymru, neu ganŵio'r Cleddau hyd yn oed. Mae arosiadau preswyl yn fwy cyffrous i berson ifanc na'r gwibdeithiau dydd gorau hyd yn oed. Mae aros oddi cartref gyda'ch cyfoedion, gyda thiwtoriaid ac athrawon arbenigol a phrofiadol, yn brofiad dyfnach a mwy parhaol. Dyna'r gwahaniaeth rhwng trochi eich traed yn nant y mynydd a throchi ben ac ysgwydd mewn llyn ar fynydd.
Gyda fy nghefndir fy hun, ond hefyd fel cadeirydd presennol grŵp trawsbleidiol y sector gweithgareddau awyr agored, y mae Sam yn aelod amlwg ohono—ac mae llawer o sefydliadau awyr agored Cymru yn aelodau ohono mewn gwirionedd, ac mae'n debyg eu bod wedi ei helpu i ddrafftio'r cynnig deddfwriaethol—mae gennyf gydymdeimlad greddfol â hyn. Ond mae yna gwestiynau real ac anodd i'w hateb, a bydd Sam yn cydnabod hyn, cwestiynau nad ydynt yn ymwneud â bwriad da nac egwyddor y cynnig, ond sy'n mynd at wraidd yr ymarferoldeb ar yr adeg hon. Mae costau ac amser deddfwriaethol yn arbennig—ac mae'r Gweinidog wedi cyffwrdd â hwy—ymhlith y rhain. Nid yw'r cynnig yn glir ar gostau eto, yn ddigon dealladwy. Mae'n amcangyfrif £10 miliwn i £15 miliwn, ond gallai fod yn fwy. Mae arwyddocâd dwysach i'r costau ar hyn o bryd, ar adeg pan wyddom fod ysgolion, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru ei hun o dan bwysau dwys. Rydym yn rhagweld y gallai pethau fynd yn llawer gwaeth. Rwy'n tybio bod mandadu ysgolion, awdurdodau lleol neu Lywodraeth Cymru i ddod o hyd i £10 miliwn neu £15 miliwn arall, neu fwy, ar gyfer arosiadau preswyl ar hyn o bryd—cost a fyddai, rhaid i mi ddweud, mewn amseroedd gwell, yn cael ei ystyried yn arian wedi'i wario'n dda—yn arian nad yw ar gael yn hawdd ar hyn o bryd, pan allai ysgolion, ar yr un pryd, fod yn wynebu penderfyniadau ynglŷn ag a ddylid diswyddo staff yr hydref hwn, nid yn unig i ba raddau y gallant fforddio codi cyflogau.
Mae'r ail fater yn ymwneud ag amser deddfwriaethol a llwyth deddfwriaethol aruthrol y Llywodraeth a'r Senedd, a'r Comisiwn yn wir. Mae gennym y ddeddfwriaeth a wnaed yng Nghymru, sy'n mynd o nerth i nerth wrth i'r rhaglen lywodraethu ac ymrwymiadau'r cytundeb cydweithio ddod i rym; y nifer digynsail o gynigion cydsyniad deddfwriaethol sy'n llifo o'r ddeddfwriaeth a wnaed yng Nghymru a Lloegr, sy'n tarddu o San Steffan; parhad y ddeddfwriaeth ôl-Brexit hirfaith a deddfwriaeth y pandemig—hyn i gyd a'r ddeddfwriaeth sydd ar y gweill mewn perthynas â Gogledd Iwerddon a'r rhuthr byrbwyll i ddiddymu cyfreithiau a gadwyd yn ôl gan yr UE o'r llyfr statud erbyn Rhagfyr 2023, sy'n cynnwys oddeutu 2,400 o reoliadau, ond nid ydym yn siŵr o'r union nifer. Nid yw'r llwyth gwaith deddfwriaethol erioed wedi gweld y fath bwysau; na chyllid ysgolion a chyllid cyhoeddus ychwaith. Ni fu amser mwy heriol erioed i gyflwyno Bil, Sam, ac rwy'n dweud hynny fel rhywun sy'n gefnogol i weld mwy o ddeddfwriaeth meinciau cefn yn rhan o'n rhaglen ddeddfwriaethol.
Os yw'r realiti rwy'n ei ddisgrifio yn gywir, Weinidog, mae cyfrifoldeb arnoch chi i egluro sut y gellir bwrw ymlaen ag ysbryd, os nad llythren, y cynnig hwn o leiaf, sydd â bwriad da. Rydych wedi dechrau gwisgo cnawd am hynny. Os nad oes gennym arian na chapasiti deddfwriaethol ar hyn o bryd, mae'n siŵr na fydd hynny bob amser yn wir. Byddwn i ac eraill yn dadlau y dylai ein plant a'n pobl ifanc gael mynediad at yr awyr agored fel defod newid byd—ac rwy'n dweud hyn mewn prif lythrennau—i sicrhau eu bod yn gallu mwynhau ac archwilio'r awyr agored drwy gydol eu hoes mewn modd diogel a chyda'r holl fanteision a ddaw yn sgil hynny.
Weinidog, rydych wedi cydnabod yn eich datganiad y gallai profiad preswyl yn yr awyr agored fod yn rhan o fywyd pob plentyn neu berson, ac os yw'r amseru'n anghywir yn awr, ac nad yw'r drws wedi'i gau am byth ar gynnig o'r fath, y bydd y Llywodraeth yn bwrw iddi i weithio gyda'r sefydliadau sy'n cefnogi'r cynnig, y cynigydd, Sam, a'r grŵp trawsbleidiol i feddwl am ffyrdd o annog mwy o ddefnydd o brofiadau awyr agored, a bydd hyn yn edrych ar gael gwared ar rwystrau go iawn neu ganfyddedig i ddefnydd ysgolion o sefydliadau preswyl awyr agored, ond ar unwaith, ffyrdd y gall y sector weithio gyda'r cwricwlwm newydd i sicrhau cymaint â phosibl o gyfleoedd iddynt hwy ac i ddysgwyr.
Yn olaf, Weinidog, wrth orffen hoffwn ofyn i chi wneud pob ymdrech—. Rwy'n gwybod eich bod wedi ymgysylltu'n adeiladol â Sam, ac mae yntau wedi ymateb yn yr un modd. Rwyf eisiau i chi barhau â'r ddeialog honno gyda Sam, gyda'r sector addysg a gweithgareddau awyr agored ehangach, ac os caf awgrymu, gyda'r grŵp trawsbleidiol hefyd, oherwydd mae hon yn ddeddfwriaeth ag iddi fwriadau da, hyd yn oed os yw'r amseru'n anodd.
Diolch, Sam, am ddod â hyn ger ein bron ni.
Nid wyf yn dilyn eich cyfrifon Twitter a Facebook yn frwd, rhaid imi gyfaddef; rwy'n hoffi edrych ar ôl fy mhwysedd gwaed. [Chwerthin.] Ond rwyf wedi gweld yr ymchwil y cyfeirioch chi ati, ac yn sicr gallwn i gyd ailadrodd y manteision dirifedi sy'n gysylltiedig ag addysg awyr agored. Fel y soniodd Huw, mae llawer ohonom wedi cael y pleser o fod yn Llangrannog, Glan-llyn—mae pob un o'r rheini'n brofiadau amhrisiadwy, ac rwy'n siŵr yr hoffem weld pob plentyn a pherson ifanc yn cael y cyfle hwnnw.
Byddwn yn eich cefnogi i fwrw ymlaen â'r Bil. Rydym yn credu ei bod yn bwysig fod rhai o'r materion a godwyd yn cael eu harchwilio ymhellach. Wrth gwrs, mae gennym gwestiynau ynghylch y cyllid. Mae yna rai cwestiynau a amlinellais pan wnaethom gyfarfod a thrafod rhai o'r pethau ymarferol, ond credwn ei fod yn haeddu cael amser ychwanegol a ffocws ychwanegol er mwyn i ni ddeall pwy sy'n cael manteisio ar y cyfle hwn a phwy nad yw'n cael gwneud hynny, pa risgiau sy'n codi o'r argyfwng costau byw gydag awdurdodau lleol o ran y rhai sy'n cael eu hamddifadu o'r profiadau hyn ar hyn o bryd, oherwydd ni allwn gymryd hynny'n ganiataol. Yn fwyaf arbennig, y peth a'n hargyhoeddodd yn fawr oedd bod y dystiolaeth yn dangos, yn bryderus, fod dwbl canran y plant sy'n byw yn yr awdurdodau lleol mwyaf cefnog yn mynychu ymweliadau preswyl addysg awyr agored o gymharu â disgyblion yn yr awdurdodau lleol sydd â'r lefelau uchaf o amddifadedd. Os ydym yn sôn am sicrhau bod pob plentyn yn cael y dechrau gorau mewn bywyd dylai hynny olygu pawb, nid yn unig y rhai mwyaf cefnog a'r rhai sy'n gallu fforddio gwneud hynny. Felly, hyd yn oed os yw'n fater o edrych ar sut y darparwn ar gyfer teuluoedd sy'n derbyn grantiau ar gyfer gwisgoedd ysgol ac yn y blaen, byddem wrth ein boddau'n gweld hyn yn cael ei ehangu fel bod mwy o blant a phobl ifanc yn gallu elwa.
Rwy'n credu bod yna bethau y gallwn eu plethu i mewn i'r targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg hefyd, a'n cytundeb i weithio ar Fil addysg y Gymraeg, oherwydd mae'r cyfle y mae addysg awyr agored yn ei ddarparu i blant a phobl ifanc fwynhau drwy gyfrwng y Gymraeg yn allweddol i hyn hefyd, i allu bod yng Nglan-llyn mewn canŵ a mwynhau drwy gyfrwng y Gymraeg, i gael yr holl brofiadau sy'n cyfoethogi bywyd. Oherwydd mae'r profiadau addysg awyr agored hyn ar gyfer mwy na'r rhai sydd mewn addysg Gymraeg ar hyn o bryd yn unig. Os ydym o ddifrif am y Gymraeg fel continwwm sengl, mae hyn yn rhoi cyfle gwych i gyflwyno'r Gymraeg y tu allan i'r dosbarth, mewn ffordd hwyliog a deniadol. Gwn fod yr Urdd wedi cofleidio'r cyfleoedd a ddarparir gan y Bil hwn yn arbennig. Oni fyddai'n rhyfeddol pe bai pob plentyn yng Nghymru yn cael cyfle i fynd i Wersyll yr Urdd yma yng Nghaerdydd, neu Langrannog neu Lan-llyn, a chael y profiad hwyliog hwnnw drwy gyfrwng y Gymraeg? Mae hyn i gyd yn bosibl.
Rydym yn credu bod rhai pethau—. Wrth gwrs, cyllid yw'r peth mwyaf heriol. Mae penderfynu ar y cyllidebau ar gyfer ymweliadau preswyl a llunio cynllun cynhwysfawr i gyd yn bwysig, ond rydym yn cytuno â'r egwyddor, ni waeth beth fo'u hincwm teuluol neu ddemograffeg, y dylai pob plentyn a pherson ifanc gael y cyfle hwn. Mae angen i ni ystyried ymgysylltiad athrawon hefyd wrth gwrs. Mae athrawon, yn aml iawn, yn trefnu mentrau o'r fath yn ychwanegol at yr hyn y maent yn ei wneud eisoes. Mae'n amlwg yn golygu amser i ffwrdd o'r ystafell ddosbarth hefyd, ond maent yn ei ystyried yn werthfawr, felly hoffem weld undebau athrawon yn rhan o'r gwaith wrth iddo fynd rhagddo. Ond rydym yn dymuno pob lwc i chi ac edrychwn ymlaen at ymgysylltu'n fwy cadarnhaol, os eir ymlaen â hyn.
Rwy'n fwy na pharod i sefyll yma a chefnogi'r Bil hwn heddiw, a hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod Sam Rowlands am ei gyflwyno. Roeddwn wrth fy modd yn clywed agwedd gadarnhaol Plaid Cymru ar draws y Siambr hefyd. Roeddwn wrth fy modd pan welais fod y Bil hwn wedi'i lunio, oherwydd gwn fod yr Aelod dros Ogledd Cymru yn angerddol, fel finnau, ynglŷn â sicrhau bod pob plentyn a pherson ifanc yn cael y cyfle hwn—yn sicr fe gefais i'r cyfle pan oeddwn i'n iau—i gymryd rhan mewn ymweliad preswyl addysg awyr agored wythnos o hyd ar ryw adeg yn ystod eu cyfnod yn yr ysgol, gan sicrhau eu bod hwythau hefyd yn gallu dysgu sgiliau newydd a gwerthfawrogiad o'r awyr agored efallai, yn ogystal â chael budd ohono o ran ymarfer corff. Mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru a llywodraethau i ddilyn yn neilltuo arian i gyflawni'r nod hwn, fel y gellir sicrhau bod ein hawdurdodau lleol a'n hysgolion yn gallu cyflwyno'r profiadau cyffrous hyn i'n pobl ifanc, hyd yn oed pan ydym yn wynebu amseroedd economaidd anodd.
Mae manteision ymweliadau preswyl addysg awyr agored i bobl ifanc yn glir i bawb eu gweld. Yn ogystal â'r mwynhad amlwg ar wynebau ein pobl ifanc, maent yn ffordd o greu perthynas agosach â'u cyfoedion, rhannu profiadau gyda ffrindiau, hyrwyddo ffyrdd iachach o fyw, gwella iechyd meddwl, a gwella canlyniadau addysgol yn aml. Nid yw'n iawn fod pobl ifanc o ardaloedd llai cefnog yn cael eu hamddifadu o'r cyfleoedd hyn, fel sy'n digwydd mewn sawl rhan o fy rhanbarth yn ne-ddwyrain Cymru, ac ni ddylai ddibynnu ar ble' rydych yn byw na pha ysgol rydych yn ei mynychu. Mae llawer ohonom, fel fi, yn aml yn cymryd y cyfleoedd a'r profiadau a gawsom wrth dyfu i fyny yn ganiataol, pan fo llawer o blant a phobl ifanc ledled Cymru heb gael yr un profiadau. Mae'r Bil yn gwneud llawer i sicrhau tegwch ledled Cymru, gan sicrhau cyfle cyfartal, a gwneud yn siŵr nad oes gennym loteri cod post rhwng un cyngor a'r llall i gael profiadau fel hyn.
Fel y dywedodd Sam Rowlands, pe bai pob plentyn yn cael ei ariannu'n llawn i gymryd rhan yn y gweithgareddau hyn, roedd yr amcangyfrifon cychwynnol o'r gost rhwng £10 miliwn a £15 miliwn, llai na 0.06 y cant o gyllideb Llywodraeth Cymru, er eich bod yn rhagweld y bydd yn fwy, Weinidog. Yn sicr, mae'n ymddangos i mi mai pris cymharol fach fyddai hynny i'w dalu am y canlyniadau addysg a llesiant i'n plant a fyddai'n deillio ohono. Yn amlwg, mae angen i'r arian ddod o'r canol, ac ni ddylai fod yn gyfrifoldeb i'n hawdurdodau lleol. Ond yn enwedig ar ôl y pandemig, gwelsom y buddsoddiad mewn cyfleusterau awyr agored a mannau awyr agored, a'r cynnydd mewn dysgu awyr agored, a'r ffaith bod ysgolion yn defnyddio'r amgylcheddau dysgu hynny i raddau llawer mwy erbyn hyn, a'r manteision y maent wedi'u creu ledled Cymru.
Fel Gweinidog addysg yr wrthblaid, rwy'n falch o weld syniadau fel hyn yn dod i'r Senedd, gan wella'r hyn sydd yno eisoes, a hoffwn ddiolch i Sam Rowlands am gyflwyno'r Bil hwn heddiw. Rwy'n ei gefnogi'n llawn. Rwy'n gobeithio y gall y Siambr weithio'n adeiladol ar y Bil i sicrhau nad yw pobl ifanc yn cael eu hamddifadu. Rwyf eisiau gwneud un pwynt terfynol. Roeddwn eisiau gwneud yn siŵr ei bod yn glir i bawb mai cyfle y tu allan i'r ysgol y mae Sam yn ei gynnig, nid cyfle yn yr ysgol, fel y gwnaethoch chi ei amlinellu, Weinidog. Mae'r ddau'n bwysig, ac fel y dywedodd Huw yn gwbl briodol, profiad hirhoedlog dyfnach sy'n cael ei gynnig yma. Rwy'n eich annog chi i gyd heddiw i gefnogi'r cynnig hwn a'r Bil y mae Sam wedi'i gyflwyno. Diolch.
Rwy'n sefyll yma fel rhywun sydd â meddwl agored iawn. Rwyf am fod yn onest, nid wyf wedi penderfynu sut rwyf am bleidleisio, ac rwy'n deall y gallai fy mhleidlais olygu parhad neu ddiwedd hyn heddiw. Felly, rwy'n sefyll yma i rannu ambell i safbwynt. Ar y naill law, diolch am wneud hyn, Sam. Rwy'n hoffi cyffredinoliaeth y peth. Rwy'n hoffi'r ffaith ei fod yn apelio at bawb, boed yn gyfoethog neu'n dlawd, ac nad yw'n gwahaniaethu. Mewn gwirionedd, dyna mae rhai ohonom yn ei gredu mewn perthynas ag incwm sylfaenol cyffredinol—y dylem i gyd gael yr isafswm incwm. Felly, byddwn yn cefnogi cyffredinoliaeth y peth. Nid wyf yn credu bod unrhyw un yma—neb yma—yn anghytuno â'r egwyddor, felly nid oes angen unrhyw dystiolaeth bellach yn fy marn i. Nid oes angen unrhyw ddadleuon pellach sy'n dweud wrthym i gyd sut y gwnaethom elwa o allu mynd i ffwrdd neu sut y mae eraill wedi elwa o hynny.
Rwy'n meddwl am brofiad Huw Irranca-Davies yn Llangrannog. Euthum innau i Langrannog, ond nid oes unrhyw beth o gwbl y gallwn ei ddefnyddio o'r profiad hwnnw yn fy mywyd fel oedolyn. Nid yw hynny'n golygu nad oeddwn wrth fy modd gyda'r profiad, ac rwy'n credu y dylai pawb gael y profiad hwnnw. Mae'n wych fod gennych chi hynny. Ond rwy'n credu bod yna heriau enfawr yma. Fe wnaeth Sam siarad rhywfaint am hynny, ond mae gennym ni i gyd dai rydym yn eu cynnal, ac mae Llywodraeth Cymru a Gweinidogion y Cabinet yma i gydbwyso'r cyllidebau. Os gwariwn arian ar hyn, beth sy'n gorfod mynd? Deunaw miliwn o bunnoedd, a mwy o bosibl, oherwydd mae'n ymwneud â chapasiti, ac nid capasiti staff Llywodraeth Cymru yn unig, gallai capasiti staff ein hawdurdod lleol gael ei effeithio gan hyn. Felly, byddwn yn falch o glywed mwy am hynny yn y ddadl hon er mwyn imi allu penderfynu.
Nawr, gadewch inni edrych ar yr hyn sy'n wynebu ysgolion, nid fan hyn yn unig—wel, yng Nghymru, mae gennym faterion penodol—ond ledled y DU. Nid oes gennym ddigon o athrawon ac rydym eisiau rhoi cyflog gwell iddynt. Nid oes gennym ddigon o gynorthwywyr dosbarth ac rydym eisiau rhoi cyflog gwell iddynt. Rydym yn gwybod, mewn ysgolion—ac mae hwn yn brosiect bach sydd gennyf—mae gan blant bydredd dannedd drwg iawn, ac rydym eisiau gweld gwelliant yn hynny ar lawr gwlad. Hyd yn oed gyda'r Cynllun Gwên yng Nghymru, mae rhwng 2 y cant a 5 y cant o blant dan saith oed yn mynd i'r ysbyty—mae dwbl hynny'n mynd i'r ysbyty i gael tynnu eu dannedd. Maent yn cael anesthetig ac yn cael eu derbyn i'r ysbyty. Felly, dyma rai o'r blaenoriaethau.
Aeth rhai ohonom i dderbyniad Cymdeithas Cŵn Tywys y Deillion a chlywsom am gymhwyswyr. Pobl ydynt a ddylai fod yn gweithio gyda phlant sy'n ddall neu sydd â nam ar eu golwg ar draws ein hysgolion yng Nghymru er mwyn eu helpu i allu bwrw ymlaen â'u bywydau. Dim ond 10 ohonynt sydd i'w cael yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae hynny'n golygu nad yw plant sy'n ddall neu sydd â nam ar eu golwg yn gallu bwrw ymlaen â'u bywydau. Dyna rai o'r heriau sy'n cael eu hwynebu ar draws y DU.
Yn ogystal, ac rwy'n falch o gefnogi hyn, mae Cymru wedi ymrwymo i brydau ysgol am ddim i blant. Nid wyf yn gwybod sut y byddwn yn gallu ariannu'r heriau hynny yn ogystal â'r hyn rydych yn ei gyflwyno, Sam. Felly, hoffwn glywed gennych, wrth i chi grynhoi, beth sydd am orfod mynd—yn llythrennol, beth y byddwn yn cael gwared arno, beth y byddwn yn ei daflu ymaith, os ydym am gefnogi hyn. Diolch yn fawr iawn. [Torri ar draws.] O mae'n ddrwg gennyf. Cewch, fe gewch chi ymyrryd.
Na, roeddech chi wedi gorffen. Samuel Kurtz.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n llongyfarch Sam Rowlands ar ei lwyddiant yn y bleidlais ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i siarad yn y ddadl hon ar ei Fil Addysg Awyr Agored (Cymru).
Fel rhywun a oedd yn ddigon ffodus i dyfu i fyny mewn ardal wledig yn sir Benfro gyda chefn gwlad y tu allan i ddrws y tŷ, roeddwn bob amser yn ddigon ffodus i allu mwynhau ein byd natur yn llawn. Yn wir, mae'r cysylltiad pwysig hwnnw â'n hamgylchedd yn un na ddylem ei danbrisio. Nid yn unig oherwydd ei fod yn meithrin twf a myfyrdod, ond oherwydd ei fod yn datblygu parch ac yn dysgu am bwysigrwydd ein cefn gwlad, bywyd gwledig, bwyd, ffermio a bywyd gwyllt—gan ddatblygu ein dealltwriaeth a chryfhau ein hymdrechion i amddiffyn a chadw.
Yn wahanol i rai o fy nghyd-ddisgyblion, datblygodd fy nghariad tuag at yr awyr agored o oedran cynnar, ond nid yw pob plentyn yn gallu profi cefn gwlad yn yr un ffordd ag y gwneuthum i. Gadewch inni fod yn glir, mae mynd ag addysg allan i'r awyr agored yn golygu dod â byd natur i mewn i'r ystafell ddosbarth, a thrwy wneud hynny, gallwch wella ansawdd a gwerth addysg plentyn. Ond oherwydd hynny mae angen inni sicrhau bod gan bob plentyn fynediad cyfartal at yr awyr agored. I mi a llawer o fy nghyd-ddisgyblion, teithiau i Lan-llyn a Llangrannog, y soniodd Aelodau eraill amdanynt heddiw, gwersylloedd yr Urdd, a wnaeth iddynt werthfawrogi gwerth natur yn llwyr. Felly, rwy'n falch iawn o glywed gan Sam fod yr Urdd yn cefnogi'r Bil hwn. Nid dyna'r tro cyntaf i mi a fy ffrindiau fod oddi cartref, ond i lawer, dyna oedd y tro cyntaf iddynt hwy gael cyfle i brofi'r awyr agored go iawn. O gaiacio ar draws Llyn Tegid, fel y soniodd Heledd, i deithiau cerdded natur a byw yn y gwyllt yn Llangrannog, chwaraeodd y cyfleoedd hyn ran allweddol yn fy natblygiad i a datblygiad fy ffrindiau nad oeddent mor ffodus â mi ac nad oeddent wedi profi pleserau a manteision ein hamgylchedd naturiol.
Fodd bynnag, nid yw pob person ifanc yn cael y cyfle hwn. Drwy gymeradwyo'r Bil hwn, gallwn sicrhau bod pob plentyn, ni waeth beth fo'u cefndir, yn gallu darganfod a syrthio mewn cariad â chefn gwlad. Ac fel y clywsom gan gyd-Aelodau, mae manteision hyn yn ddiguro. Boed yn wella iechyd corfforol a llesiant meddyliol, datblygu dysgu personol a chymdeithasol gwell, ochr yn ochr â'r twf mewn datblygiad gwybyddol—mae'r cyfan yn gwella cyrhaeddiad addysgol a safonau addysgu. Mae'r effaith y gall addysg awyr agored ei chael ar ein pobl ifanc yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y gellir ei ddysgu mewn ystafell ddosbarth. Mae darganfod ein hawyr agored yn dod â chefn gwlad, ffermio, bywyd gwyllt a bywyd gwledig i mewn i'r ystafell ddosbarth ac ar hyn o bryd gallwn sicrhau bod gan bob plentyn fynediad di-ben-draw at y cyfleoedd hyn, o'r math y mae ein haddysg yn eu darparu.
Wrth ymateb i'r Aelod blaenorol, pryderon Jane Dodds ynghylch y Bil hwn, byddwn yn erfyn arni i gynnig ei chefnogaeth i Sam ar y cam hwn fel y gellir gwneud rhagor o waith ar hyn i weld sut y gellir ei wneud, ac rwy'n credu bod yr arbedion nawdd y soniodd Sam amdanynt ar y dechrau wrth agor y ddadl hon, lle byddai arian yn cael ei arbed mewn mannau eraill drwy gael plant iachach, plant mwy addysgedig—rwy'n credu mai dyna lle mae'r gwir werth ym Mil Sam heddiw. Felly, rwy'n erfyn arnoch i'w gefnogi ar y cam hwn fel bod modd casglu tystiolaeth bellach ac fel y gellir cael mwy o drafodaeth ynglŷn â hyn. Rwy'n canmol Sam am ei ddiwydrwydd, ei ymroddiad a'i benderfyniad wrth fwrw ymlaen â'r Bil hwn, ac nid wyf yn petruso o gwbl rhag cynnig fy nghefnogaeth lawn iddo ef a'r Bil. Diolch, Ddirprwy Lywydd.
Rhaid i mi ddweud bod yna amcanion canmoladwy i'r cynnig hwn, a diolch, Sam, am gyflwyno'r mater hwn i'w drafod. Rwy'n credu bod dysgu sgiliau newydd yn ein hamgylchedd awyr agored, sgiliau fel annibyniaeth a meithrin perthynas well ag eraill mewn diwrnod mewn gwersyll neu weithgaredd awyr agored yn rhai a gofiwch, ac mae'n wych ar gyfer iechyd corfforol a meddyliol a llesiant. Nid wyf yn cofio mynd i un gyda'r ysgol, ond euthum gyda'r Brownis a'r ysgol Sul, ac rwy'n cofio darllen i blant a oedd yn gweld colli eu rhieni, ac rwy'n gwybod bod hwnnw'n fater sydd wedi cael ei godi—mae bod i ffwrdd oddi wrth rhieni yn dipyn o broblem hefyd, ond mae'n dda i fagu hyder. Rwy'n credu ei bod mor bwysig i blant gysylltu â byd natur, achos os nad ydynt yn gwneud hynny'n blentyn, ni fyddant yn gwneud hynny'n oedolyn. Felly, mae hynny'n bwysig iawn wrth symud ymlaen. Ac o gofio bod yna argyfwng natur yn ogystal ag argyfwng hinsawdd, rwy'n credu y byddwn yn hoffi i unrhyw raglen a'r cwricwlwm addysgu plant am bwysigrwydd amrywiaeth o fywyd gwyllt a chynefinoedd, cysylltu â natur, ac rwy'n credu bod menter ysgolion y goedwig yn dda iawn.
Felly, credaf y byddai'n gynnig gwych iawn pe bai'r cyllid yn bodoli, ac mae'r sefyllfa'n enbyd. Ac yn ôl y Prif Weinidog newydd, bydd yn mynd i fod yn waeth byth, ac rwy'n credu bod angen wynebu gwirioneddau yma. Fel y gwyddoch, roeddwn yn gynghorydd yn sir y Fflint am 14 mlynedd ac roeddwn yn aelod o'r pwyllgor craffu ar addysg, ac rwy'n cofio, pan oeddem yn edrych ar doriadau cyllid dros y blynyddoedd, ein bod wedi edrych ar y gost o roi'r arian hwnnw i'r canolfannau addysg awyr agored. Rwy'n gwybod bod pob awdurdod yn arfer rhoi tuag at Pentre-llyn-cymmer a Nant Bwlch yr Haearn, ond yn y diwedd, roedd yn rhaid inni edrych ar gyllid craidd addysg, felly roedd yn rhaid inni dorri'r cyllid hwnnw fesul tipyn, ac roedd hynny'n ofnadwy. Rwy'n cofio, yn ystod y cyni hwnnw, bob blwyddyn, roeddem yn torri 30 y cant oddi ar bob cyllideb, ac rwy'n cofio bod yn y siambr yn wynebu aelodau'r gwrthbleidiau wrth imi geisio cyflwyno taliadau gwastraff gardd a chynnydd i ffioedd parcio, ond roedd fy nghyd-aelodau cabinet yn dweud wrthyf, 'Naill ai hynny, neu dorri ar addysg.' Nawr, ni allwn dorri ar addysg, oherwydd mae mor bwysig, ond rwy'n gwybod bod awdurdodau lleol eraill wedi gwneud ac mae arnaf ofn, Sam, fod Conwy wedi torri'r cyllid craidd ar gyfer addysg gan achosi problemau enbyd yno, lle bu'n rhaid iddynt gael gwared ar gynorthwywyr addysgu a staff, ac ni allaf gefnogi hyn os na fydd yr arian hwnnw gennym yn y dyfodol.
Mae cynghorau'n wynebu mwy byth o doriadau cyllid yn awr oherwydd yr hyn sydd wedi digwydd dros yr wythnosau diwethaf, oherwydd cynnydd ym mhris tanwydd, pwysau chwyddiant, ac mae pobl yn sôn am fynd ar streic. Rwy'n gwybod bod Caerdydd yn wynebu bwlch cyllid o £53 miliwn, sir y Fflint £26 miliwn, mae Conwy mewn sefyllfa debyg, ac rwy'n credu bod sir Ddinbych oddeutu £10 miliwn. Mae'n bryderus iawn. Maent yn edrych ar resymoli meysydd chwarae hyd yn oed—meysydd chwarae; mae eu hangen arnom fel bod plant yn gallu chwarae'n lleol. Cau pyllau nofio, cynnal hawliau tramwy cyhoeddus a gwasanaethau cefn gwlad—roedd rheini ar y bwrdd i'w torri pan oeddwn yn aelod cabinet—mynediad at hawliau tramwy a pharciau gwledig. Felly, heb y rheini, beth a wnawn? A dyna sydd ar y bwrdd yn awr. Mae'n peri cymaint o bryder. Rydym mewn sefyllfa mor enbyd. Mae plant yn llwglyd ac yn oer. Mae'n fater o flaenoriaethu, a dyma pam—. Diolch byth ein bod wedi sicrhau prydau ysgol am ddim i bawb; mae hynny'n gymaint pwysicach. Mae ysgolion yn edrych ar ofal cofleidiol, ar ddarparu'r gofal plant hwnnw fel y gall mamau fynd allan i weithio hefyd—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, mae pethau'n llifo'n dda ar hyn o bryd—ac ar ddod yn ganolfannau clyd. Mae hynny mor bwysig. Mae addysg bellach yn darparu brecwast oherwydd bod yna bobl yn mynychu'r rheini sy'n llwglyd. Oedolion ifanc sy'n llwgu yw'r rhain—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, nid oedd hwnnw'n ymyriad priodol, felly ni wnaf ateb.
Wrth siarad yn fyr ag aelod addysg o CLlLC—
Rwy'n credu bod yr Aelod wedi dweud na fydd yn derbyn yr ymyriad. Gadewch iddi orffen ei haraith.
—dywedodd wrthyf fod Llywodraeth Cymru, serch hynny, yn darparu cyllid grant datblygu disgyblion, felly maent yn defnyddio'r arian hwnnw i alluogi'r rhai sy'n cael prydau ysgol am ddim i ymweld â chanolfannau addysg ar hyn o bryd. Felly, a allai'r Gweinidog roi gwybod i mi a yw'r cyllid hwnnw'n cael ei dorri, oherwydd mae'n hanfodol.
Fel y dywedais, nid oes adnoddau gan ysgolion. Nid nawr yw'r amser ar gyfer hyn. Mae Llywodraeth y DU, Llywodraeth y Torïaid, yn sôn am fwy o doriadau ariannol, a'r toriadau ariannol hynny sy'n achosi problemau yma. Mae Llywodraeth Cymru'n gwario dros 90 y cant o'i chyllideb ar gyllido gwasanaethau cyhoeddus. [Torri ar draws.] Dim o gwbl. Ac rwy'n gobeithio y bydd Sam Rowlands a'r Ceidwadwyr yn cefnogi cyllid gwasanaethau cyhoeddus ac nid toriadau pellach wrth symud ymlaen. Dyna pam rwyf bob amser yn siarad yn erbyn cyni a thoriadau i gyllid gwasanaethau cyhoeddus. Dyna pam roeddwn eisiau dod yn aelod o'r blaid hon—i godi llais dros hynny. Nid nawr yw'r amser. Rwy'n cefnogi'r syniad ohono, ond nid nawr yw'r amser iawn, ac rwy'n gobeithio i mi eich argyhoeddi chi gyda'r pwyntiau hyn, oherwydd rwy'n teimlo'n gryf iawn am y peth. Diolch yn fawr iawn.
Y siaradwr olaf yw Peter Fox.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddweud y byddaf yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw, ac rwy'n croesawu'r cynnig a gyflwynwyd gan Sam. Gwn fy hun faint o waith sy'n mynd i mewn i lunio Bil allan o ddim byd, ac rwy'n teimlo'n gryf fod eich memorandwm esboniadol yn rhagorol ac yn crynhoi pam fod angen y ddeddfwriaeth flaengar hon.
Fel sydd wedi'i nodi yn y ddadl, mae addysg awyr agored yn rhan mor bwysig o ddatblygiad person ifanc. Mae'r sgiliau ymarferol a geir o'r fath brofiad yn fuddiol ar gyfer yn nes ymlaen mewn bywyd. Mae hefyd yn helpu i wella eu llesiant corfforol a meddyliol, ond hefyd i ddatblygu eu hannibyniaeth. Felly, ni ddylai pobl ifanc orfod cael eu hamddifadu o gyfleoedd o'r fath. Rwy'n gwybod yn bersonol sut y mae fy—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn yn meddwl eich bod chi eisiau ymyrryd.
Diolch yn fawr iawn i chi am dderbyn yr ymyriad, oherwydd fel cyn-arweinydd cyngor sir Fynwy, fe fyddwch yn ymwybodol fod y grant datblygu disgyblion yn un o'r ffyrdd y mae cyllid i fod i gael ei gyfeirio tuag at roi cyfleoedd i bobl ifanc na all eu teuluoedd fforddio talu amdanynt eu hunain. Felly, ar ôl gwrando'n astud ar yr hyn a ddywedodd Sam Rowlands am y ddeddf gofal gwrthgyfartal sydd gennym yma, sef mai rhai o'r awdurdodau lleol mwyaf difreintiedig yw'r rhai sy'n cael leiaf o addysg awyr agored, mae'n amlwg yn broblem fawr. Ond mae'n rhaid inni ofyn, 'A yw ysgolion yn defnyddio'u grantiau datblygu disgyblion yn briodol?' ac yn ogystal â hynny, mae'n rhaid inni ystyried pa mor dda yr awn i'r afael â'r ddeddf gofal gwrthgyfartal mewn perthynas â niferoedd y sefydliadau gwirfoddol sy'n cefnogi ysgolion i gynnal y mathau hyn o dripiau awyr agored, oherwydd rydym yn gwybod bod elusennau'n llawer llai tebygol o fod yn gweithredu mewn ardaloedd tlawd nag mewn ardaloedd sy'n well eu byd.
Diolch i chi, Jenny, ac rwy'n cydnabod eich pwynt yn llwyr ac roedd rhai pwyntiau da o ran sut y gellid defnyddio'r cymorth hwnnw. Rwyf am droi at gyllid llywodraeth leol yn y man, ond yn gyntaf hoffwn orffen y pwynt roeddwn yn ei wneud yn gynharach. Rwy'n gwybod yn bersonol sut mae fy mhlant fy hun a nifer o blant eraill yn sir Fynwy wedi elwa o'u cyfnod yng nghanolfan addysg awyr agored Gilwern a Pharc Hilston. Roedd Tal-y-bont yn arfer bod yn ganolfan addysg awyr agored hefyd, yn eiddo i Gasnewydd ond dan ofal sir Fynwy. Ac fe euthum fy hun yn fachgen ifanc, oddeutu 50 mlynedd yn ôl, i Langrannog hefyd, oherwydd cefais fy magu yng Nghaerfyrddin. Ond pan oeddwn yn arweinydd Cyngor Sir Fynwy, roeddwn bob amser yn sicrhau bod y gwasanaethau hyn yn cael eu diogelu, hyd yn oed ar adegau pan oeddem yn wynebu setliadau heriol, ac rydym bob amser wedi cael setliadau heriol yn sir Fynwy.
Rwyf wedi cael fy siomi'n fawr dros y blynyddoedd diwethaf pan fo awdurdodau lleol cyfagos, sy'n cael llawer mwy o arian na sir Fynwy, yn tynnu'n ôl o'r gwasanaeth addysg hwnnw yng Ngwent a gadael sir Fynwy ar ei phen ei hun i ysgwyddo'r cyfrifoldeb, ond fe wnaethom ei gadw i fynd. Felly, mae'n bwysig fod awdurdodau lleol yn ogystal ag ysgolion yn dangos ymrwymiad i ddatblygiad pobl ifanc, ac yn amlwg roedd hwnnw'n cael ei dynnu allan mewn rhai ardaloedd, ac roedd ganddynt yr adnoddau i'w wneud; fe wnaethant ddewis peidio. Felly, fel y mae'r enghraifft honno'n dangos, yn anffodus nid yw pob person ifanc yn cael cyfle cyfartal i gael addysg awyr agored, ac mae'r papur ymchwil a gyhoeddwyd gan Sam yn tynnu sylw pellach at y rhwystrau i addysg o'r fath: roedd 60 y cant o'r ysgolion a arolygwyd yn nodi rhesymau ariannol; nid yw 23 ysgol yn cynnig unrhyw gymorth i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol, a'r rhwystr mwyaf o bell ffordd i addysg awyr agored oedd anallu teuluoedd i dalu.
Nawr, rwy'n gwybod ein bod mewn cyfnod heriol, ond mae'n rhaid i chi gofio y byddai'r Bil hwn, pe bai'n cael Cydsyniad Brenhinol, yn dod i rym mewn oddeutu dwy neu dair blynedd, ac rydym yn siarad am arian a chyfyngiadau ariannol sydd gennym ar hyn o bryd. Weithiau, rhaid i chi ddod o hyd i resymau pam y gall pethau ddigwydd, nid pam na allant ddigwydd. A dyna un o'r problemau mwyaf y deuthum ar eu traws ers i mi ddod yma i Gynulliad Cymru—i'r Senedd, yn hytrach—sef ein bod yn dod o hyd i resymau pam na all pethau ddigwydd a pham, Jane, ein bod yn ceisio cyfnewid 'Beth allwch chi ei wneud?' am 'Beth na allwch chi ei wneud?' Weithiau, mae'n rhaid ichi wneud i bethau ddigwydd. Mae pobl yn gwneud i bethau ddigwydd neu mae pobl yn atal pethau rhag digwydd, a dyna sy'n digwydd yn rhy aml. Mae'n rhaid ichi ragweld, edrych i'r dyfodol, sut y gallwch wella cenedlaethau'r dyfodol, oherwydd ni fydd y cyfnod anodd hwn yn para am byth. Edrychwch ymlaen, edrychwch tua'r dyfodol, edrychwch tuag at genedlaethau'r dyfodol.
Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn cefnogi'r Bil hwn. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a'r Gweinidog yn rhyngweithio mwy â Sam wrth symud ymlaen. Rwy'n siomedig na all y Llywodraeth gefnogi'r Bil, a gwn y bydd mwy o waith ac ymgysylltiad yn digwydd. Ond rwy'n gofyn i chi, Jane, fel y gwnaeth Sam, i ystyried yn ofalus. Rydych mewn sefyllfa freintiedig iawn, yn dal y bleidlais fwrw mewn sawl ffordd ar benderfyniadau yma. Mae'n gyfrifoldeb mawr. Peidiwch â mygu cyfleoedd cenedlaethau'r dyfodol; rhowch gyfle iddynt anadlu. Lywydd, dyna gloi fy nadl, ac rwy'n cefnogi'r Bil.
Galwaf ar Sam Rowlands i ymateb i'r ddadl.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd, ac a gaf fi ddweud pa mor wych oedd gwrando ar Aelodau o bob rhan o'r Siambr y prynhawn yma yn nodi eu barn a'u cefnogaeth, mewn egwyddor fan lleiaf, am y syniadau sy'n sail i'r Bil addysg awyr agored (Cymru). Mae bob amser yn ddiddorol clywed am brofiadau Aelodau yn yr awyr agored wych a'r manteision a gawsant yn tyfu i fyny ac yn yr ysgol hefyd. Rwyf am ailadrodd ambell bwynt a godwyd heddiw gan Aelodau yn ystod y ddadl a'r drafodaeth, ac mae'n ein hatgoffa bod manteision iechyd a lles i addysg awyr agored, ynghyd â gwerthfawrogiad o'r byd rydym yn byw ynddo, ein hamgylchedd, sy'n sicr â'r gallu i ddylanwadu ar ein pobl ifanc yn y pen draw. Cawsom ein hatgoffa hefyd fod yr ystadegau a'r data'n dangos, yn anffodus, nad oes digon o'n pobl ifanc yn gallu cyfranogi, a chyfyngiadau ariannol yw'r rheswm am hynny yn bennaf.
Wrth gwrs, clywsom drwy gydol y ddadl am bryderon yr Aelodau ynghylch amseru a chostau, ac maent yn bryderon pwysig iawn. Ond fel yr amlinellais wrth agor y ddadl heddiw, rwy'n argyhoeddedig y byddai arbedion mwy hirdymor o safbwynt iechyd corfforol ac iechyd meddwl a llesiant. Rwy'n credu y byddai arbedion i'w hennill drwy'r ffordd y mae ein pobl ifanc yn ymgysylltu â'r amgylchedd yn ehangach. Ac fel y mae'r Aelodau eisoes wedi nodi yma heddiw, holl bwrpas hyn yma heddiw yw er mwyn fy ngalluogi i, gan weithio gydag eraill, i edrych ar y manylion, i ddeall yn iawn beth yw'r cyfleoedd a sut y gellir ariannu hynny wedyn ac efallai o ble y gall yr arbedion ddod hefyd. Ac fel yr amlinellodd Peter Fox eiliad yn ôl, mae Biliau, fel y gwyddom, yn cymryd blynyddoedd i fynd drwy'r broses. Felly, er bod yna bryderon uniongyrchol yma a nawr, yn sicr, rwy'n deall hynny, ond drwy roi 12 mis i mi gael golwg ar y manylion hyn, gwneud yr ymchwil yn briodol a dod yn ôl a mynd drwy'r broses, mae gennym gyfle gwych i wneud gwahaniaeth, gwahaniaeth a fydd yn para'n hir, ym mywydau ein pobl ifanc.
Rwy'n ymwybodol o'r amser, Ddirprwy Lywydd, felly wrth gloi hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cefnogi'r Bil hyd yma heddiw. Yn sicr, Weinidog, diolch am eich ymwneud chi drwy'r broses hon hefyd. Rwy'n edrych ymlaen at weld hynny'n parhau. Mae Aelodau'r Senedd, tîm cymorth y Senedd, cynghorau, yr addysg awyr agored, a llawer o rai eraill wedi darparu llawer iawn o gefnogaeth hyd yma, ac rwy'n gobeithio bod Aelodau o bob rhan o'r Siambr wedi clywed heddiw ac yn deall y pethau cadarnhaol y gallai'r Bil hwn eu darparu, a chaniatáu i mi gyflwyno'r Bil hwn yn y dyfodol a chyflawni'r gwaith sydd angen ei wneud i sicrhau manteision a fydd yn para'n hir i'n pobl ifanc a'n cymunedau ar hyd a lled Cymru. Diolch yn fawr iawn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.