Symudwn ymlaen nawr at ddadl ar adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg 2021-22. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg ac Addysg i wneud y cynnig. Jeremy Miles. 

Cynnig NDM8109 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi Adroddiad Blynyddol Comisiynydd y Gymraeg 2021-22.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Wrth agor y ddadl hon heddiw, a gofyn i chi nodi adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg am y flwyddyn 2021-22, mae yna wrth gwrs elfen o dristwch wrth gofio am Aled Roberts. Roedd cyfraniad Aled fel Comisiynydd y Gymraeg yn ystod y cyfnod hwn yn flaengar, ac yn gosod sylfaen ac arweiniad cadarn i’r gwaith. Er i gyfnod Aled fel comisiynydd gael ei dorri’n fyr, heb os, fe wnaeth ei farc ar y swydd ac ar y Gymraeg. Fel Comisiynydd y Gymraeg, fe wnaeth Aled achub ar bob cyfle i ysbrydoli ac i gefnogi’r rhai a oedd angen cymorth a chyngor, a bu'n lladmerydd cryf dros siaradwyr Cymraeg. Doedd e ddim yn ofni ein herio ni fel Gweinidogion, ac roedd ei frwdfrydedd, yn enwedig dros wella cynllunio addysg Gymraeg, yn amlwg i bawb. Ar lefel bersonol, roedd Aled yn gymeriad caredig ac onest, llawn hiwmor, ac yn golled enfawr i’w deulu ac i’w gymuned. Rwy’n siŵr ein bod ni i gyd yn cofio am Aled yma heddiw wrth draddodi’r adroddiad blynyddol, ac yn cofio am ei gyfraniad pwysig.

Rwy’n ddiolchgar iawn i Gwenith Price, dirprwy gomisiynydd y Gymraeg, am arwain y sefydliad mor effeithiol ers mis Chwefror. Mae wedi bod yn gyfnod anodd i’r staff, ond rwy’n ddiolchgar i Gwenith ac i’r holl staff am sicrhau bod gwaith y comisiynydd wedi parhau yn ddi-dor. Pwysig hefyd yw nodi fy niolch i aelodau panel cynghori’r comisiynydd, ac i'r pwyllgor archwilio a risg, am fod yn gefn i Gwenith.

Mae nawr hefyd yn gyfle i ni edrych ymlaen, ac o ran hynny, mae’r Prif Weinidog eisoes wedi cyhoeddi mai Efa Gruffudd Jones sydd wedi’i phenodi fel Comisiynydd y Gymraeg. Bydd Efa yn dechrau fel comisiynydd ar 9 Ionawr. Mae’r Gymraeg wedi bod yn ganolog yng ngyrfa Efa, fel cyn-brif weithredwr yr Urdd am 12 mlynedd, ac nawr fel prif weithredwr y Ganolfan Dysgu Cymraeg Cenedlaethol ers chwe mlynedd. Mae ganddi brofiad helaeth o gefnogi siaradwyr Cymraeg, o ddenu siaradwyr newydd ac o weithio tuag at gynyddu defnydd o'r Gymraeg. Rwy'n disgwyl ymlaen i weithio gydag Efa i sicrhau mwy o gyfleoedd i siaradwyr Cymraeg a'r rheini sy'n dysgu'r iaith i ddefnyddio'r Gymraeg, a chydweithio ar y nod ehangach o gynyddu defnydd.

Mae gan Comisynydd y Gymraeg rôl bwysig fel rheoleiddiwr, a hefyd o ran gweithredu 'Cymraeg 2050'. Fel eiriolwr dros faterion Cymraeg, mae'n bwysig bod y comisiynydd yn herio'r Llywodraeth a chyrff cyhoeddus eraill o bryd i'w gilydd i sicrhau cynnydd a gwella parhaus o ran ymwneud pobl â sefydliadau a'r Gymraeg. Mae'r adroddiad blynyddol yn mynd â ni ar daith drwy waith y comisiynydd, gan nodi uchafbwyntiau o'r hyn a gyflawnwyd ym meysydd fel hawliau, dylanwadu ar bolisi, datblygu isadeiledd a hybu defnyddio'r Gymraeg gan fusnesau ac elusennau.

Rwy'n falch o weld rhai enghreifftiau yn yr adroddiad o le mae gwaith y comisiynydd o orfodi safonau wedi arwain at welliannau yn y gwasanaethau mae pobl yn eu derbyn. I mi, mae hynny'n elfen hollbwysig o waith y comisiynydd. Rhaid i ni edrych ar y drefn safonau fel ffordd o wella gwasanaethau a chynyddu defnydd o'r Gymraeg. Rhaid helpu cyrff a defnyddwyr fel ei gilydd i gynnig ac i ddefnyddio gwasanaethau.

Mae ymrwymiad y Llywodraeth trwy'r cytundeb cydweithio i wella gwasanaethau Cymraeg ac i roi hawliau i ddefnyddwyr trwy'r drefn safonau yn gadarn. Fe wnes i lywio'r safonau i reoleiddwyr iechyd trwy'r Senedd cyn toriad yr haf, ac ar hyn o bryd rydym yn gweithio ar baratoi set o safonau i'r cwmnïau dŵr, i fwrw ymlaen â'r rhaglen sydd yn y cytundeb cydweithio. 

Mae'r adroddiad blynyddol hefyd yn rhestru rhai pethau maen nhw wedi gwneud i ddylanwadu ar bolisi, ac mae rôl y comisiynydd yn hynny o beth yn bwysig. Mae angen atgoffa cyrff cyhoeddus—ac rwy'n cynnwys y Llywodraeth yn hynny—o beth gallwn ni ei wneud i helpu'r Gymraeg i ffynnu drwy brif-ffrydio astudiaethau Cymraeg o'r cychwyn wrth ddatblygu polisi.

Rwy'n falch o beth rŷm ni fel Llywodraeth wedi cyflawni dros y flwyddyn diwethaf. Rŷm ni wedi lansio'r comisiwn cymunedau Cymraeg. Rŷm ni wedi gweithio gydag awdurdodau lleol ar y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg newydd i gynyddu'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg ledled Cymru, ac wedi lansio polisi newydd i roi gwersi Cymraeg am ddim i bobl oed 16 i 25, ac i'r gweithlu addysg.

Mae gwaith yn mynd yn ei flaen i sefydlu cwmni Adnodd i sicrhau bod digon o adnoddau Cymraeg a dwyieithog ar gael i gefnogi'r cwricwlwm newydd. Rŷm ni'n gweithio gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gynyddu'r cyfleoedd i wneud prentisiaethau ac addysg alwedigaethol trwy'r Gymraeg. Rŷm ni hefyd wedi cydweithio gyda Microsoft er mwyn sicrhau bod modd cynnal cyfarfodydd dwyieithog gyda chymorth cyfieithydd ar y pryd ar Teams. 

Yn ganolog i'r holl ddatblygiadau hynny yw ffocws y Llywodraeth ar gynyddu'r niferoedd sy'n siarad Cymraeg, a chynyddu'r defnydd o'r Gymraeg. Rwyf wedi dweud sawl gwaith ers bod yn Weinidog dros y Gymraeg fod y Gymraeg yn perthyn i bob un ohonom ni, yma yn y Senedd, yn y Llywodraeth, ac, yn bwysicaf oll, ym mhob man arall yng Nghymru.

Rwy'n ddiolchgar i'r Llywodraeth am sicrhau amser i drafod yr adroddiad pwysig hwn, a hoffwn ailadrodd geiriau'r Gweinidog a thalu teyrnged i Aled Roberts. Roedd Aled yn berson gwych, nid yn unig yn wleidydd medrus ond hefyd yn was cyhoeddus caredig a oedd yn barod i sefyll ar ei draed a churo'r drwm dros ein cymunedau Cymraeg. Roedd yn deall beth sydd gan ein hiaith i’w chynnig i’r Gymru fodern wrth edrych i'r dyfodol, iaith a oedd ar drai ers blynyddoedd, ac fel petai’n cael ei hanwybyddu a’i gwanhau. Ond oherwydd gwaith Aled ac eraill, dechreuodd yr agweddau hen ffasiwn hyn newid. Roedd Aled yn caru’r iaith ac yn deall pa mor bwysig ydoedd; roedd yn sicrhau ei bod yn cael sylw haeddiannol. Roedd hyn yn amlwg yn ei waith fel Aelod Cynulliad a thrwy gydol ei gyfnod fel Comisiynydd y Gymraeg hefyd. Yn wir, heb arweinyddiaeth Aled, rwy'n ofni na fyddem yn gallu dathlu llwyddiant yr iaith heddiw.

Yn ogystal â hyn, ni allaf lai na thalu teyrnged hefyd i waith Gwenith Price, dirprwy gomisiynydd y Gymraeg. Fel y noda'r adroddiad blynyddol hwn, roedd marwolaeth Aled wedi gadael bwlch yn swyddfa'r comisiynydd, a Gwenith gyda chymorth ei thîm ymroddgar fu’n sicrhau bod etifeddiaeth Aled yn parhau. Rwy'n credu fy mod i'n siarad ar ran y Siambr i gyd wrth fynegi ein diolch am yr arweinyddiaeth ymroddgar a roesoch chi, Gwenith, yn y rôl hon.

Wrth droi at gynnwys yr adroddiad hwn, mae'n amlwg i mi fod swyddfa Comisiynydd y Gymraeg wedi bod yn weithgar yn ei rôl a'i chyfrifoldeb a hefyd wedi gweithredu mewn modd rhagweithiol i hyrwyddo a diogelu ein hiaith. Yn wir, rhoes gryn bleser i mi weld cyfraniad Comisiynydd y Gymraeg at Gymdeithas Ryngwladol y Comisiynwyr Iaith; mae'n bwysig i ni ddysgu gan ein partneriaid ieithyddol ond, trwy gydweithio, gallwn hefyd helpu i ddarparu llwyfan ar gyfer hyrwyddo a diogelu'r Gymraeg. Gyda chyfleoedd fel presenoldeb tîm pêl-droed Cymru yng nghwpan y byd, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a swyddfa Comisiynydd y Gymraeg yn manteisio ar y sylw mae Cymru'n ei chael, ac yn ei defnyddio fel cyfle i annog defnydd o'n hiaith.

Yn ogystal â hyn, roeddwn i'n falch o weld bod ymdrechion wedi'u gwneud i foderneiddio'r allbwn, gan wreiddio'r iaith yn y cyfleoedd technolegol sydd o'n blaenau. Mae'r cyfleoedd hyn yn cynnwys lansio gwefan newydd Comisiynydd y Gymraeg a defnyddio podlediadau a darllediadau, a rhaid i'r pethau hyn barhau. Wrth wneud hyn, rydym yn allforio'r iaith y tu hwnt i'w chynulleidfa draddodiadol, ac yn datblygu marchnad newydd o siaradwyr Cymraeg y gallwn ni eu denu a'u swyno.

Yn wir, ar ôl darllen yr adroddiad hwn, mae'n amlwg bod Aled, Gwenith a'u tîm wedi gwneud mwy na chyflawni eu gwaith a'u cyfrifoldebau. Mewn gwirionedd, maen nhw wedi llwyddo i ennyn diddordeb a sicrhau ein bod yn bwrw ati i gyrraedd ein targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Trwy ddal ati i wneud hyn, a pharhau i gydweithio a gwreiddio'r Gymraeg fel iaith sy'n perthyn i bawb, fel dywedodd y Gweinidog, rwy'n hyderus ein bod ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed. Hefyd, pob lwc i Efa Gruffudd Jones yn ei swydd newydd; mae ganddi ein cefnogaeth yn y rôl. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am y cyfle i fod yn trafod yr adroddiad pwysig yma heddiw. Hoffwn gysylltu fy hun â sylwadau'r Gweinidog a Sam Kurtz o ran Aled Roberts. Yn sicr, dwi'n siŵr y bydd pob Aelod yma'n cytuno â mi fod ei waith wedi cael ei barchu a'i edmygu'n fawr ar draws y Senedd. Mae'r cynnydd a amlinellir yn yr adroddiad hwn yn dyst i'w eiriolaeth ragorol dros y Gymraeg, ac mae'n bwysig bod hynny yn cael ei chydnabod ar bob cyfle posibl.

Hoffwn hefyd ategu beth sydd wedi'i ddweud eisoes am waith Gwenith Price, sydd yn parhau, wrth gwrs, ar y funud, am y ffordd mae hi wedi, mewn amgylchiadau anodd iawn, parhau gyda gwaith swyddfa'r comisiynydd, parhau i herio'r Llywodraeth pan fo angen hefyd ar adegau, ond parhau gyda'r gwaith positif sydd angen o ran hyrwyddo'r Gymraeg. Dwi hefyd eisiau dymuno pob llwyddiant i Efa Gruffudd Jones wrth iddi hi fod yn paratoi ar gyfer adeiladu ar y seiliau cadarn sydd wedi'u gadael gan Aled a hefyd Gwenith. Pob hwyl iddi hi.

O ran yr adroddiad, dyma'r cyntaf o'r fath ers dechrau'r cytundeb cydweithio rhwng Plaid Cymru a Llafur Cymru fis Tachwedd y llynedd. Fel plaid, rydyn ni'n falch iawn o weithio gyda Llywodraeth Cymru i hyrwyddo nifer o ymrwymiadau allweddol ynglŷn â gwelededd, defnydd ac hygyrchedd yr iaith, er mwyn sicrhau bod y Gymraeg yn ffynnu ym mhob rhan o'r genedl. Dwi'n cytuno'n llwyr â chi—bob tro rydych chi'n ei ddweud o, Weinidog, dwi'n ei ailadrodd o—bod y Gymraeg yn perthyn i ni i gyd. Mae'n neges bwysig ac yn un rydyn ni angen parhau i'w chyfathrebu. Ac yn sicr i mi hefyd ein bod ni'n sicrhau bod y Gymraeg yn agored i bawb a bod pawb yn gallu cael y cyfle hwnnw. Mae yna gymaint o bethau rydych chi wedi'u hamlinellu sydd yn y cytundeb cydweithio, megis y gwersi Cymraeg ac ati, ond yn amlwg mae yna heriau hefyd rydyn ni wedi'u trafod yn aml o ran addysg Gymraeg. Yn amlwg mae'r Ddeddf yn mynd i fod yn bwysig iawn o ran sicrhau nid yn unig bod y Gymraeg yn perthyn i ni i gyd ond bod pawb efo'r cyfle i'w dysgu hi a'i defnyddio hi a'i mwynhau hi, sydd yn beth mawr.

Er bod rhywfaint o le i optimistiaeth yn yr adroddiad, mae hefyd yn amlwg nad yw cynnydd mewn meysydd eraill i gyd wedi bod mor bellgyrhaeddol ag a gobeithiwyd yn wreiddiol. Yn benodol, mae'r adroddiad yn pwysleisio'r angen i amcanion ac ysbryd 'Cymraeg 2050' fod wrth galon pob datganiad, polisi a gweithred, os yw'r Llywodraeth hon o ddifri ynglŷn â gwireddu'r uchelgais o gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg. Ac ar sail hon felly, Weinidog, gaf i ofyn ichi fynegi sut rydych chi yn sicrhau hyn? Yn amlwg, rydym ni wedi gweld penderfyniad gan yr Uchel Lys yn ddiweddar o ran yr ysgol uwchradd cyfrwng Saesneg newydd yng nghwm Tawe, o ran y methiant i asesu'r effaith ar addysg cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Sut, felly, mae pethau o'r fath yn gyson gyda strategaeth 'Cymraeg 2050'?

Yn ei gwrandawiad i'w phenodi, soniodd y comisiynydd newydd am yr angen i flaenoriaethu naws gydweithredol a chefnogol wrth ddelio â sefydliadau ar safonau'r Gymraeg yn hytrach na throi at ddulliau enwi a chodi cywilydd yn y lle cyntaf. Ac er ein bod yn cydnabod, wrth gwrs, gwerth ennill calonnau a meddyliau, mae hefyd yn hanfodol nad yw'r comisiynydd yn cael ei rhwystro rhag defnyddio'r mecanweithiau rheoleiddio cadarn a ddarperir gan y Mesur i sicrhau bod safonau perthnasol yn cael eu cynnal a, lle bo angen, eu cryfhau. Mae hefyd yn werth pwysleisio bod cynlluniau Llywodraeth Cymru yn 2017 i wanhau rôl y comisiynydd o ran pwerau rheoleiddio wedi’u beirniadu'n hallt ar y pryd, ac mae'n bwysig, felly, nad ydym yn gwastraffu amser yn adfywio hen ddadleuon. Rôn i'n falch o glywed y Gweinidog yn sôn, wrth gwrs, am bwysigrwydd y rôl rheoleiddio. Byddem ni'n gofyn, felly, am sicrwydd bod y comisiynydd yn mynd i gael pob cymorth gofynnol i gyflawni'r pwerau rheoleiddio sydd ar gael iddi ac na fydd hi'n cael ei chyfyngu i rôl o hyrwyddo yn unig.

Yn olaf, Weinidog, hoffwn dynnu eich sylw at achos ddiweddar yn ymwneud â staff deintyddol Bupa yn cael eu cyfarwyddo i ymatal rhag sgwrsio â chydweithwyr yn Gymraeg, yn groes i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011. Fe welsoch chi, dwi'n siŵr, y datganiad gan swyddfa'r comisiynydd yr wythnos diwethaf ynglŷn â hyn. Ydych chi'n cytuno bod achosion o'r fath yn tanlinellu'r angen i ymestyn ac atgyfnerthu safonau'r Gymraeg cyn belled ag y bo modd, gan gynnwys y sector preifat? Ac a wnaiff y Gweinidog barhau i gydweithio â ni i gyflawni'r amcanion yma cyn gynted â phosib? Diolch.

Fel eraill, liciwn i ddechrau fy nghyfraniad i y prynhawn yma drwy dalu teyrnged i Aled Roberts. Mi wnes i wasanaethu fan hyn gydag Aled, a dwi'n cofio gweld ei wyneb draw fan yna ble roedd e'n eistedd ac yn gwenu ar draws y Siambr. Beth bynnag oedd pobl yn ei ddweud, roedd gwên ar wyneb Aled ac roedd wastad gair gwresog yn yr ystafell de ar ôl unrhyw drafodaeth. Roedd hi'n bleser gwasanaethu fan hyn gydag Aled, ac roedd hi'n bleser gweithio gyda fe ar ôl hynny. Gwleidyddion fel Aled ydy'r gorau ohonom ni, a dwi'n gwybod bod pob un ohonom ni yn gweld colled yn ei le fe yn ystod y cyfnod ers ei golli e. Mae eisiau mwy o wleidyddion fel Aled Roberts, sydd yn gallu ymestyn ar draws y sbectrwm gwleidyddol ac sy'n gallu gwasanaethu ei gymuned yn y ffordd wnaeth e. Dwi'n cofio clywed y newyddion ei fod e wedi cael ei benodi fel comisiynydd, ac rôn i'n gwybod bod y swydd yn saff yn ei ddwylo e. Dŷch chi'n gwybod, pa bynnag her dŷn ni i gyd yn wynebu, pan fo rhywun fel Aled yn gwasanaethu yn y rôl, rwyt ti'n gallu cael ffydd mi fydd y rôl yn cael ei llenwi yn y ffordd y buasai pob un ohonom ni eisiau ei weld. Mae hynny'n brin iawn, yn aml iawn, mewn gwleidyddiaeth.

Wedi dweud hynny, dwi hefyd yn croesawu, wrth gwrs, penodiad Efa Gruffydd Jones. Mi oedd hi'n ymddangos gerbron y pwyllgor diwylliant rai wythnosau'n ôl, ac roedd hi'n gadarn yn y ffordd wnaeth hi ateb ein cwestiynau a'r ffordd roedd hi'n trafod polisïau—polisïau'r Llywodraeth, polisi 'Cymraeg 2050'—ond hefyd y ffordd roedd hi'n deall beth oedd anghenion rôl fel comisiynydd. A dwi yn meddwl, bob tro mae yna gomisiynydd newydd, mae'n rhaid i ni feddwl beth ydy'r ffocws yn mynd i fod ar gyfer y comisiynydd newydd, ble mae polisi yn mynd i fynd, a beth yw'r blaenoriaethau. A dwi yn meddwl bod yn rhaid i ni newid ambell waith y ffocws a'r blaenoriaethau fel dŷn ni'n symud ymlaen, i gydnabod y cyd-destun gwahanol a newydd, ac i gydnabod y cyd-destun sy'n newid gydag amser.

Wrth lansio 'Cymraeg 2050' roeddwn i eisiau gweld her i'r Llywodraeth. Roedd angen i'r Llywodraeth newid. Doedd y Llywodraeth ddim yn gweithredu yn y ffordd fuasai wedi cefnogi'r Gymraeg yn y ffordd y dylai'r Llywodraeth wneud. Ac rôn i'n gwybod—a dwi'n falch iawn o gefnogaeth y Prif Weinidog ar y pryd, Carwyn Jones—bod rhaid newid pethau, a'n herio ni fel gwlad hefyd, achos Cymry fydd yn siarad Cymraeg, nid jest gweision sifil ym Mharc Cathays. Y Cymry fydd yn adnewyddu'r Gymraeg—y rhai ohonon ni sy'n siarad Cymraeg, yn dysgu Cymraeg, yn defnyddio'r Gymraeg. Dwi'n cofio trafod gyda Carwyn sut roedden ni'n mynd i lansio’r polisi, ac mi ddaeth aelodau o dîm pêl-droed Cymru at ei gilydd mewn ysgol ddim yn bell o fan hyn. Chris Coleman oedd y rheolwr ar y pryd, ac roedd e'n sôn sut roedd yr FAW wedi trio defnyddio'r Gymraeg, normaleiddio'r Gymraeg, os dŷch chi'n licio, yn ystod yr Ewros oedd newydd fod ar y pryd. A dŷn ni'n edrych nawr ymlaen at yr wythnos nesaf, ac yn ymfalchïo o weld Cymru yn chwarae yng nghwpan y byd, ac yn ymfalchïo hefyd yn y diwylliant newydd sydd wedi tyfu trwy gyfrwng y Gymraeg, a ble mae'r Gymraeg yn cael ei defnyddio yn gwbl naturiol wrth gefnogi'r tîm. Dwi'n edrych ymlaen at gefnogi Cymru yr wythnos nesaf, ac edrych ymlaen hefyd at sut rŷn ni'n defnyddio'r Gymraeg. 

Pan dŷn ni yn meddwl amboutu herio'r Llywodraeth, mae'n rhaid i ni hefyd herio ein gilydd. Gormod o weithiau dwi'n clywed, yng nghyd-destun trafodaeth polisi y Gymraeg, y polisi iaith, nad ŷn ni'n fodlon herio ein gilydd yn ddigon aml. Mi wnes i ddweud hyn wrth Cymdeithas yr Iaith rai wythnosau yn ôl. Mae gwaith newydd yn cael ei wneud ar hyn o bryd, gwaith sydd yn hynod o bwysig. Mae penodiad y Gweinidog o Simon Brooks i edrych ar ddyfodol cymunedau Cymraeg yn benodiad hynod o bwysig, a dwi'n croesawu hynny. Dwi'n croesawu tôn y Gweinidog hefyd, a dwi'n croesawu'r ffordd mae'n fodlon ystyried sut rŷn ni'n cynllunio addysg Gymraeg ar gyfer y dyfodol. Mae yna her newydd. 

Ond liciwn i gynnig her arall olaf yn yr amser sydd gen i y prynhawn yma. Dwi'n meddwl bod angen edrych ar y ddeddfwriaeth sydd gyda ni i gefnogi'r polisi 'Cymraeg 2050'. Dwi ddim yn credu bod y safonau yn ddigonol. Dwi ddim yn credu bod pwyslais rheoleiddio yn mynd i hybu'r Gymraeg, neu greu hyder i siarad a defnyddio'r Gymraeg. Ac mi ddywedaf hyn gyda phob parch at Heledd—a dwi'n croesawu cyfraniad Heledd gyda llaw—ond fel rhywun sydd wedi dysgu Cymraeg, a gaf jest ddweud hyn? Pan oeddwn i'n dysgu Cymraeg, doeddwn i ddim yn dysgu Cymraeg oherwydd roedd safonau neu hawliau yn y cefndir. Doeddwn i ddim yn dysgu Cymraeg oherwydd y fath o reoleiddio oedd ddim yn digwydd ar y pryd. Rôn i'n dysgu Cymraeg oherwydd beth oedd y Gymraeg, a natur y bywyd dŷn ni'n gallu byw drwy gyfrwng y Gymraeg, y ffaith bod y Gymraeg yn gallu newid eich bywyd chi. A dwi'n credu bod rhaid i ni siarad dim jest gyda'r Cymry sy'n siarad Cymraeg ac yn defnyddio'r Gymraeg bob dydd anyway, ond y Cymry sydd ddim yn siarad Cymraeg, y Cymry sydd wrthi yn dysgu Cymraeg, y Cymry heb yr hyder i ddefnyddio'r Gymraeg bob dydd. A dyna lle mae'r her bwysig. Os ydyn ni'n gallu gwneud hynny—

Alun, mae'n rhaid i ti orffen nawr. 

—mi fyddwn ni ddim jest yn newid polisi'r iaith, ddim jest yn newid y Llywodraeth, ond mi fyddwn ni hefyd yn newid Cymru.

Galwaf ar Jeremy Miles i ymateb i'r ddadl. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i bawb am eu cyfraniadau ar y ddadl bwysig hon ar adroddiad y comisiynydd. Dwi jest eisiau cloi, os caf, drwy sôn am yr esblygu mae Alun Davies yn sôn amdano fe sydd mor bwysig ym mholisi iaith, a sut ydyn ni'n mynd ati i sicrhau ffyniant yr iaith a mynediad hafal i'r Gymraeg i bawb sydd eisiau ei dysgu hi, a chyfleoedd i bawb. Mae'r gallu a'r hyder i newid ac edrych eto ar yr hyn rŷn ni'n ei wneud, ac ymateb i'r cyd-destun sydd ohoni o bryd i'w gilydd, yn beth pwysig iawn wrth i ni fynd ati i ehangu cyfleoedd i bobl.

Mae hawliau ieithyddol yn bwysig iawn. Mae nhw'n bwysig i ddefnyddwyr y Gymraeg, ond mae hefyd yn gwbl glir, wrth gwrs, na wnawn ni reoleiddio'n ffordd i ffyniant y Gymraeg. Mae angen hefyd greadigrwydd a dychymyg yn sut rŷn ni'n ehangu'r cyfleoedd i ddefnyddio'r Gymraeg. Fe wnaeth Heledd Fychan sôn am gyfyngu i hyrwyddo. Mae hyrwyddo yn beth pwysig; mae'r comisiynwyr wedi gweld hynny yn beth pwysig drwy gydol y blynyddoedd, ac mae angen edrych ar hynny fel rôl greiddiol ynghyd â'r rheoliadau. 

Mae mwy nag un cyfrannwr wedi sôn am y cyfle sydd gyda ni yng nghyd-destun cwpan y byd i allu amlygu a dangos esiampl ac ymestyn cyfleoedd i bobl i ddysgu'r Gymraeg, a pha un ai mai 'Cymru' neu 'Wales' yw'r enw sydd gyda chi ar gyfer y tîm cenedlaethol, mae'r gwaith mae'r gymdeithas bêl-droed wedi bod yn gwneud gyda'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol i ddarparu, mewn partneriaeth, adnoddau i hyfforddi'r tîm a staff y gymdeithas, cefnogwyr pêl-droed, a chwaraewyr a chefnogwyr ar lawr gwlad wedi bod yn un o'r enghreifftiau hynny o greadigrwydd a meddwl tu allan i'r bocs, a sicrhau ein bod ni'n cymryd mantais o bob cyfle i allu atgoffa pobl fod cyfle iddyn nhw ddysgu'r Gymraeg hefyd.

Ac os caf i hefyd gytuno gyda'r pwynt wnaeth Alun ynglŷn â'r ffaith bod gan bawb nid jest berchnogaeth ar y Gymraeg ond hefyd rôl yn gwarchod y Gymraeg, ac inni gydweithio ar y cyd tuag at y targedau sydd gennym ni yn 'Cymraeg 2050'. Ynghyd â'r gwaith rŷn ni'n ei wneud fel Llywodraeth ar y cyd gyda Phlaid Cymru yn y cytundeb cydweithio, ac mewn amryw o ffyrdd eraill, rwy eisiau gweld mwy o sefydliadau ac arweinwyr cyhoeddus ar draws Cymru yn cymryd cyfrifoldeb hefyd am yr iaith. Drwy gydweithio, fe wnawn ni sicrhau bod y Gymraeg yn ffynnu, a sicrhau'r nod honno bod y Gymraeg yn perthyn i bawb a bod gan bawb gyfle i ddysgu ac i ddefnyddio'r Gymraeg bob dydd. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf wedi clywed gwrthwynebiad, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.