Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Gareth Davies, i ofyn cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog. Gareth Davies.

Diolch, Lywydd, a hoffwn ofyn fy nghwestiwn i'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol y prynhawn yma. Y pwnc rwyf am ei godi heddiw yw marwolaeth drist a thrasig Kaylea Titford o'r Drenewydd ym Mhowys yn 2022. Fel y byddwch yn gwybod, mae'n debyg, Ddirprwy Weinidog, yn ddiweddar cafwyd ei rhieni'n euog o ddynladdiad drwy esgeulustod difrifol. I roi ychydig o gefndir, roedd Kaylea yn ferch 16 oed a oedd yn dioddef gyda spina bifida a bu farw oherwydd esgeulustod dros gyfnod estynedig o amser, a chafodd ei gadael mewn amodau aflan na fyddai'n addas i gi, heb sôn am ferch ifanc ag anableddau. Yn anffodus, nid dyma'r tro cyntaf inni glywed am achosion mor ofidus. Rydym yn gwybod fod yna risg uchel nad dyma fydd y tro olaf i amgylchiadau trasig o'r fath ddigwydd, oherwydd ein bod yn gweld achosion o'r fath yn rhy aml.

Felly, beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i farwolaeth drist Kaylea, ac a ydych chi'n credu, Ddirprwy Weinidog, fod diwydrwydd dyladwy wedi'i wneud yn achos Kaylea, a bod gan adran gwasanaethau cymdeithasol Powys adnoddau digonol i nodi a gweithredu ar beryglon posibl i blant a gweithredu arnynt cyn ei bod hi'n rhy hwyr?

Diolch i Gareth Davies am y cwestiwn hwnnw, ac yn amlwg rwyf eisiau mynegi fy nhristwch mawr ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd i Kaylea, ac rwy'n credu ein bod i gyd wedi dilyn y disgrifiad o'r hyn a arweiniodd at ei marwolaeth, ac yn amlwg rydym yn cydymdeimlo'n fawr.

Mae adolygiad ymarfer plant wedi'i sefydlu, sef y ffordd arferol o fwrw ymlaen â'r achosion hyn, gyda'r sefyllfaoedd hyn sy'n codi, a bydd hwnnw'n dilyn ei gwrs. Mae cadeirydd wedi'i benodi, rwy'n credu, a phan fydd yr adolygiad o'r achos yn cyflwyno'i adroddiad, byddwn yn edrych ar yr hyn y maent yn ei argymell ac yn sicr byddwn yn ystyried hynny'n ddifrifol iawn. Ond adolygiad ymarfer plant yw'r cam arferol yn dilyn achos mor drasig.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Yr hyn sy'n siomedig yw'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn amharod i gynnal adolygiad o wasanaethau plant ledled Cymru. Rydym yn dechrau gweld tuedd, Ddirprwy Weinidog, oherwydd gwelsom achos trasig marwolaeth Logan Mwangi ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a marwolaeth Kaylea Titford ym Mhowys. Rhieni anfad a achosodd farwolaeth Logan, a rhieni esgeulus a achosodd farwolaeth Kaylea, mewn dau awdurdod lleol gwahanol yng Nghymru. Felly, a yw'r Gweinidog yn sylweddoli'r angen o'r diwedd am adolygiad plant ledled Cymru ar draws y 22 awdurdod lleol, i sicrhau bod gan ein holl gynghorau allu i ymdrin ag achosion fel rhai Logan Mwangi a Kaylea Titford?

Wel, ni allaf ddweud wrthych chi, Gareth, pa mor ddifrifol yw'r holl achosion hyn i ni, ac wrth gwrs rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i atal pethau fel hyn rhag digwydd, ond trafodwyd a ddylid cael adolygiad o wasanaethau plant yng Nghymru yma yn y Senedd ar 7 Rhagfyr, ac fe bleidleisiwyd yn erbyn cynnal adolygiad o'r fath am nifer o resymau, a gafodd eu trafod yn llawn yma ar y dyddiad hwnnw. Rydym eisoes yn ystyried canfyddiadau'r adolygiad annibynnol o ofal cymdeithasol plant yn Lloegr, a gadeiriwyd gan Josh MacAlister ac a gyhoeddwyd ym mis Mai 2022, ac mae ystod eang o waith ymchwil, gwerthusiadau ac adolygiadau annibynnol wedi cael eu gwneud yng Nghymru. Ac wrth gwrs, mae gennym argymhellion yr ymchwiliad annibynnol i gam-drin plant yn rhywiol hefyd, sydd ag argymhellion penodol ar gyfer Llywodraeth Cymru, ac rydym yn bwrw ymlaen â hwy ac yn ystyried sut y byddwn yn gwneud hynny. Wrth gwrs, rydych chi wedi sôn eisoes am Logan Mwangi, ac fe wnaethom drafod yr adolygiad ymarfer plant a thrafod y cynigion yn y Siambr hon, ac mae gennym argymhellion penodol i fwrw ymlaen â nhw oddi yno. Felly, mae llawer o waith ar y gweill gennym. Mae yna lawer o argymhellion, a gallaf eich sicrhau ein bod yn gweithio'n galed i ddilyn yr argymhellion hynny.

Diolch eto am eich ymateb, Weinidog, ond rwyf ychydig yn siomedig, a bod yn onest, Ddirprwy Weinidog, gan na allwn barhau i gladdu ein pennau yn y tywod mwyach ac esgus nad yw'r problemau hyn yn bodoli.

Roedd Kaylea Titford yn byw mewn amodau aflan, gyda chynrhon, ysgarthion, llieiniau gwely wedi'u staenio gan wrin a chathetrau heb eu gwacau. Roedd hi'n gaeth i'r gwely oherwydd iddi dyfu'n rhy fawr i'w chadair olwyn, ac ni wnaeth ei rhieni gael un arall yn ei lle, a bu farw ar ei phen ei hun yn ei hystafell wely a oedd yn llawn pryfed. Aeth ei phwysau o 16 stôn i 22 stôn mewn cyfnod byr. Un o'r manylion mwyaf erchyll, pan wnaeth hi gwyno am y pryfed yn ei hystafell wrth ei mam, oedd i honno ymateb drwy neges destun, yn gellweirus, gan ddweud, 'Maent yn dy hoffi di'. Mae'n ddrwg gennyf fod mor graffig, Ddirprwy Weinidog—nid wyf eisiau peri gofid—ond rwy'n credu bod rhaid i chi sylweddoli maint y broblem mewn rhannau o Gymru, a gofyn i chi'ch hun fel Llywodraeth beth sy'n digwydd yma, pam ei fod yn digwydd, a beth y gallwch chi ei wneud fel Llywodraeth i weithredu er budd ein pobl a diogelu ein plant a'n dinasyddion mwyaf agored i niwed. Sut y gwyddoch nad yw'r achos trasig diweddaraf yn datblygu o dan ein trwynau wrth inni siarad yn y Siambr hon nawr?

Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar y Llywodraeth i gomisiynu adolygiad o wasanaethau plant ar draws y 22 awdurdod lleol, i weld beth allai fod yn mynd o'i le, i wneud yn siŵr ein bod yn lleihau'r achosion trasig hyn a sicrhau nad oes neb yn cwympo drwy'r rhwyd. Felly, pa sgyrsiau y mae'r Dirprwy Weinidog yn eu cael gydag awdurdodau lleol, arweinwyr gofal plant a'r holl asiantaethau perthnasol ynglŷn â sut y gallwn ddiogelu plant sy'n agored i niwed ymhellach yng Nghymru, er mwyn lleihau'r risg y bydd achosion trasig o'r fath yn digwydd eto?

Diolch yn fawr iawn. Mae'n ofnadwy fod rhaid ichi dynnu sylw at y pethau ofnadwy a ddigwyddodd i Kaylea, ac unwaith eto, rwyf am fynegi fy nhristwch dwysaf fod hyn wedi digwydd. Ond rwy'n credu y dylai ymateb y Llywodraeth fod yn bwyllog, a dylem roi ystyriaeth i'r holl bwyntiau sydd wedi'u gwneud, yn enwedig yr hyn a ddywedodd y barnwr wrth grynhoi, ac rwy'n siŵr y byddwch wedi ei ddarllen. Y drefn arferol yw cael adolygiad ymarfer plant. Dyna a wnawn. Fe fydd yna adolygiad ymarfer plant. Cawn weld beth fydd yr adolygiad ymarfer plant yn ei godi. Oherwydd mae'r adolygiad ymarfer plant yn edrych yn fanwl iawn ar bopeth a ddigwyddodd, yr holl gysylltiadau a wnaed, ac mae'n weithdrefn drylwyr iawn. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno ei bod hi'n gwbl hanfodol fod y broses honno'n digwydd cyn inni ddechrau rhoi ein barn ar yr hyn y dylai'r Llywodraeth ei wneud neu'r hyn na ddylai ei wneud. Mae gennym lawer iawn o bethau y mae angen inni eu gwneud yn y maes hwn. Rwyf wedi cyfeirio atynt eisoes yn fy ateb blaenorol—y nifer o gynlluniau rydym yn eu gweithredu gyda gwahanol awdurdodau lleol ynghylch amddiffyn plant. Felly, gallaf eich sicrhau'n llwyr ein bod o ddifrif ynglŷn â'r achos trasig hwn, ac y byddwn yn mynd i'r afael â'r mater. Ar ôl yr adolygiad ymarfer plant, byddwn yn edrych ar beth yw eu hargymhellion.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Os oedd yr hyn wnaeth y Gweinidog efo bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yr wythnos diwethaf i fod i roi gobaith newydd i bobl, mae gen i ofn nad dyna ddigwyddodd. Beth sydd gennym ni ydy poblogaeth a gweithlu efo'u pennau yn eu dwylo. Rydyn ni wedi bod yma o'r blaen. Yn 2015, mi ddywedodd Mark Drakeford ei fod o'n rhoi'r bwrdd mewn mesurau arbennig oherwydd pryderon am arweinyddiaeth. Yr wythnos diwethaf, roedd y Gweinidog yn dweud bod yna bryderon difrifol am arweinyddiaeth a diwylliant y sefydliad. Buaswn i'n licio bod yn garedig a dweud bod Betsi Cadwaladr wedi bod yn troedio dŵr am yr wyth mlynedd diwethaf, ond, gyda phroblemau iechyd meddwl, fasgwlar, adran frys Glan Clwyd, dydy'r bwrdd ddim wedi bod yn cadw ei ben uwchben y dŵr.

Pam y mae'r Gweinidog mor benderfynol mai'r bwrdd iechyd diffygiol, camweithredol hwn yw'r model gorau sydd ar gael i'r cleifion yng ngogledd Cymru? Pam ar y ddaear na fyddai'n rhannu fy nymuniad i ddechrau eto, gyda dau neu dri bwrdd iechyd llai? A chyn iddi ddweud wrthyf y byddai hyn yn tynnu sylw oddi wrth y ffocws ar wella'r bwrdd, a wnaiff hi sylweddoli nad oes gennyf i na phobl gogledd Cymru unrhyw ffydd yng ngallu'r Llywodraeth hon i wella pethau bellach, a hithau a'i rhagflaenwyr wedi methu cynifer o weithiau o'r blaen?

Diolch yn fawr, Rhun. Yn amlwg, rydych yn siarad â phobl wahanol iawn i'r rhai y bûm innau'n siarad â nhw, oherwydd, mewn gwirionedd, rwyf wedi cael llawer o bobl yn dweud mai'r cam a gymerais oedd y cam yr oedd angen ei gymryd. A dweud y gwir, ddoe, fe siaradais â grŵp cyfan o feddygon ymgynghorol yn Ysbyty Gwynedd, a nododd eu bod yn deall bod yr hyn a oedd yn digwydd yn gam eithaf radical. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn nawr ein bod yn canolbwyntio ar y gwaith dan sylw, ein bod yn deall bod llawer iawn o waith i'w wneud. Byddaf yn cyfarfod â'r cadeirydd newydd ddydd Gwener yn y gogledd, i sicrhau bod dealltwriaeth o'r dasg anferth sydd o'n blaenau i wella'r bwrdd iechyd hwn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod pobl yn deall bod problemau gwirioneddol gydag arweinyddiaeth a rheolaeth, problemau gwirioneddol gydag effeithiolrwydd a dull llywodraethu'r bwrdd, problemau gwirioneddol gyda diwylliant sefydliadol a diogelwch cleifion, a dyna'r mesurau a fydd yn cael y ffocws gyda'r bwrdd newydd yn ei le. 

Wrth gwrs, mae'r Gweinidog yn hollol iawn fod hyn—ei wneud yn destun mesurau arbennig—yn gam roedd angen ei gymryd nawr. Wrth gwrs, fe ddylai fod wedi bod mewn mesurau arbennig. Ond y cwestiwn yw pam fod gennym fwrdd sydd, ers wyth mlynedd, wedi bod angen bod mewn mesurau arbennig. Os na fydd y Gweinidog yn rhannu fy uchelgais i edrych ymlaen at ddechrau newydd, gyda byrddau iechyd newydd, beth am edrych yn ôl yn iawn i ddysgu mwy am y gwersi sydd angen eu dysgu? Mae un cyn-aelod annibynnol o'r bwrdd, a gafodd ei ddiswyddo i bob pwrpas yr wythnos diwethaf, unigolyn uchel ei barch, wedi awgrymu bod mwy na digon o sail i gael ymchwiliad annibynnol nawr—yr ymchwiliad i dwyll, y camweinyddu, yr oruchwyliaeth wael ar gontractau mawr gwerth miliynau o bunnoedd. Maent yn dweud eu bod yn argyhoeddedig fod adroddiad diweddar Archwilio Cymru ynddo'i hun yn cynnig digon o sail dros hynny. Mae bwrdd iechyd sy'n methu ers wyth mlynedd yn golygu wyth mlynedd o forâl isel staff, ac rwy'n teimlo dros bob un ohonynt. Mae'n golygu wyth mlynedd o wasanaeth gwael i'r boblogaeth. Mae angen inni wybod beth sydd wedi bod yn digwydd dros yr wyth mlynedd a mwy hynny, er mwyn inni allu diogelu'r cyhoedd. A wnaiff y Gweinidog gytuno â fy ngalwad am ymchwiliad cyhoeddus?

Yn sicr, nid wyf am gytuno â galwad am ymchwiliad cyhoeddus, oherwydd rwy'n meddwl bod angen inni fwrw ymlaen â'r gwaith. Mae ymchwiliad cyhoeddus yn mynd i dynnu sylw pobl oddi ar y gwaith sydd angen ei wneud. Yr hyn y byddwn i'n dadlau yw bod hyn yn ddechrau newydd mewn gwirionedd. Am y tro cyntaf erioed yn hanes Cymru, rydym wedi gwneud bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig, ac rydym hefyd wedi cymryd y cam digynsail o roi cyfle i aelodau annibynnol ymddiswyddo. Yn amlwg, eu gwaith nawr fydd darllen adroddiad Archwilio Cymru, a oedd yn feirniadol iawn o'r swyddogion gweithredol, yn ofalus iawn. Ond mae angen inni sicrhau bod eu hawliau fel gweithwyr yn cael eu parchu, ac mae'n rhaid inni ddilyn y drefn briodol.