Yr eitem nesaf yw datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid ar broses y gyllideb. Hwn yw’r datganiad cyntaf gan Gadeirydd pwyllgor yma yn y pumed Cynulliad. Rwy’n gobeithio y bydd yn arwain at nifer o Gadeiryddion pwyllgor yn cymryd y cyfle i roi datganiadau fel hyn gerbron y Cynulliad yma. Felly, rwy’n galw ar y datganiad cyntaf gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.

Diolch, Lywydd. Rwyf innau’n gobeithio y bydd hwn yn arwain at nifer o ddatganiadau o’r fath. Rwy’n falch iawn o wneud y datganiad hwn heddiw. Rwy’n croesawu penderfyniad doeth y Pwyllgor Busnes i alluogi Cadeiryddion pwyllgor i roi gwybod i’r Siambr am waith a blaenoriaethau eu pwyllgorau. A hithau’n ddechrau tymor newydd yn y Cynulliad, mae’r Pwyllgor Cyllid wedi bod yn brysur yn trefnu ei raglen waith, ac mae hwn yn gyfle inni rannu ein syniadau â chi.

Mae hwn yn gyfnod cyffrous a heriol i Gymru wrth i faterion cyllidol gael eu datganoli ac wrth i brosesau cyllidebol newydd gael eu cyflwyno. Dim ond yr wythnos diwethaf, cyfarfu’r pwyllgor â’i randdeiliaid allweddol i drafod yr heriau hyn ac i edrych ar ein dyheadau ar gyfer y dyfodol.

Un o brif rolau’r Pwyllgor Cyllid yw ystyried y gyllideb ddrafft a sut y bydd datganoli cyllidol i Gymru yn effeithio ar y ffordd yr ydym yn gwneud hyn. Bwriedir cyhoeddi’r gyllideb eleni ar 18 Hydref ac rydym eisoes wedi cynnal ymgynghoriad, sydd yn dod i ben heddiw. Fodd bynnag, gan fod yr ymgynghoriad wedi’i gynnal cyn bod rhanddeiliaid yn cael cyfle i weld y cynlluniau gwariant, rydym yn bwriadu lansio sgwrs deialog—dull ap Dialogue, hynny yw—a fydd yn caniatáu i bartïon â diddordeb roi eu barn. Gobeithio y bydd hyn, ynghyd â’r ymgynghoriad ffurfiol, yn darparu tystiolaeth nid yn unig i’r Pwyllgor Cyllid, ond i’r pwyllgorau eraill hefyd ar gyfer eu sesiynau craffu hwythau ar y gyllideb. Byddwn hefyd yn cynnal digwyddiad i randdeiliaid ym Merthyr Tudful.

Dyma’r flwyddyn olaf i’r gyllideb gael ei hystyried o dan y Rheolau Sefydlog presennol—rydym yn gobeithio—a, dim ond y bore yma yn y pwyllgor, gwnaethom drafod papur ar y newidiadau arfaethedig. Fel y bydd Aelodau’n gwybod ac yn cofio, bydd Cymru yn gyfrifol am gasglu a rheoli dwy dreth newydd o fis Ebrill 2018 ymlaen, sef y dreth trafodiadau tir a’r dreth gwarediadau tirlenwi. Bydd Llywodraeth Cymru hefyd yn cael pwerau benthyca newydd ar gyfer buddsoddiadau cyfalaf o hyd at £500 miliwn, a phwerau i fenthyg hyd at £500 miliwn arall i reoli amrywiadau cyllidebol tymor byr sy’n deillio o ddatganoli trethi. Bydd y newidiadau hyn yn arwain at newidiadau i’n gweithdrefnau cyllidebau, a byddaf yn sôn am hynny maes o law.

Yn ystod y Cynulliad diwethaf, rhoddwyd Cydsyniad Brenhinol i’r Ddeddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016. Dyma’r Ddeddf sy’n sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru, sy’n gyfrifol am gasglu a rheoli’r trethi datganoledig hyn. Erbyn hyn, mae’r Bil Treth Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru) wedi’i gyflwyno i’r Cynulliad. Cawsom ni ein sesiwn graffu gyntaf y bore yma yn y pwyllgor. Bydd y tymor, felly, yn brysur iawn i’r pwyllgor wrth iddo graffu ar y Bil technegol a chymhleth hwn, sef—mae’n dda gennyf ddweud wrth y Cynulliad—y darn hiraf o ddeddfwriaeth i gael ei chyflwyno i’r Cynulliad hyd yma. Bydd y Bil yn effeithio ar nifer fawr o’r cyhoedd yng Nghymru, felly bydd yn hanfodol inni ymgysylltu er mwyn sicrhau ei fod yn glir, yn gadarn ac yn ymarferol fel darn o ddeddfwriaeth sydd wedi’i chreu i ddiwallu anghenion Cymru.

Mae llawer o’r rhanddeiliaid allweddol ar gyfer yr ymchwiliad hwn yn dod o gefndiroedd proffesiynol a chyfreithiol. Felly, bydd y pwyllgor yn cynnal digwyddiad grŵp trafod ag achrediad datblygu proffesiynol parhaus gydag amrywiaeth o sefydliadau proffesiynol, cwmnïau cyfreithiol a gweithwyr o faes treth a thrawsgludo i drafod goblygiadau’r Bil, yn ogystal â chais cyffredinol am dystiolaeth a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y pwyllgor.

Bydd y Biliau treth hyn yn arwain at bwerau codi refeniw i Lywodraeth Cymru, ac mae hynny’n fy arwain at un o’n prif flaenoriaethau ni ar gyfer y cyfnod nesaf, sef ystyried newidiadau i broses y gyllideb er mwyn ymdrin â’r datblygiadau cyllidol newydd hyn ac er mwyn sicrhau bod trefniadau ariannu yn addas ar gyfer amgylchiadau a blaenoriaethau Cymru. Wrth baratoi ar gyfer y newidiadau hyn, gwnaed gwaith gan y Pwyllgor Cyllid yn y pedwerydd Cynulliad i ystyried proses y gyllideb yn y dyfodol.

Mae angen proses newydd ar gyfer y gyllideb yn barod ar gyfer cyllideb ddrafft 2018-19, y bydd y pwyllgor yn dechrau craffu arni yr hydref nesaf. Mae’n hanfodol bod gan y Cynulliad brosesau cadarn ar waith i graffu ar gynlluniau Llywodraeth Cymru. Mae swyddogion y Cynulliad wedi bod yn cyfarfod yn rheolaidd â swyddogion Llywodraeth Cymru i drafod opsiynau am broses a phrotocol anstatudol dros dro ar gyfer y gyllideb, a gaiff eu cyflawni drwy newidiadau i Reolau Sefydlog—rwy’n gobeithio—a thrwy ddiweddaru’r protocol presennol rhwng y Pwyllgor Cyllid a Llywodraeth Cymru.

Wrth ystyried y broses hon, rydym yn gobeithio datblygu model sy’n rhoi cymaint o amser â phosib i’r Pwyllgor Cyllid, pwyllgorau perthnasol eraill a’r cyhoedd i graffu’n ystyrlon ar gynlluniau Llywodraeth Cymru o ran gwariant, trethi a benthyca. Rydym hefyd wedi ceisio sicrhau bod partneriaid cyflenwi yn cael cadarnhad, cyn gynted â phosib, ynglŷn â faint o gyllid sydd ar gael iddyn nhw.

Mae’r gwaith hwn ar ddatganoli cyllidol yn gyfnod cyffrous i’r Pwyllgor Cyllid ac, rwy’n gobeithio, i’r Cynulliad cyfan, ac rydym yn gobeithio y bydd Bil Cymru yn ein galluogi ni i roi ein gweithdrefnau cyllidebol ar sail statudol drwy gael Bil ar y gyllideb flynyddol, sy’n gam pellach yn esblygiad y Cynulliad hwn i fod yn Senedd lawn.

Rwy’n croesawu’r datganiad gan y Cadeirydd a’r arfer newydd o sicrhau bod Cadeiryddion pwyllgorau yn adrodd i’r Cyfarfod Llawn. A gaf fi longyfarch pwy bynnag a feddyliodd am hynny fel syniad, oherwydd rwy’n credu ei fod yn helpu’r Cynulliad i wneud yn siŵr nad yw pwyllgorau’n gweithio mewn seilos bach, ond yn hytrach yn rhoi gwybod i weddill y Cynulliad yn union beth sy’n digwydd?

Wrth i ni symud o ddyrannu adnoddau yn unig i system lle mae incwm yn cael ei godi yn ogystal, mae angen i ni newid y ffordd y mae’r Pwyllgor Cyllid yn gweithio. Rwy’n cytuno â’r Cadeirydd ein bod angen protocol diwygiedig, sy’n diweddaru’r protocol cyfredol rhwng y Pwyllgor Cyllid a Llywodraeth Cymru. A gaf fi, ar y pwynt hwn, dalu teyrnged i’r cyn-Weinidog Cyllid a chyn-gadeirydd y pwyllgor hwn am y gwaith a wnaethant ar y protocol diwethaf? Credaf fod y ddwy ohonynt wedi gweithio’n dda iawn i geisio sicrhau bod y Pwyllgor Cyllid mewn sefyllfa i graffu ar y gyllideb a bod y protocol yn gallu gweithio’n effeithiol. Felly, rwy’n credu bod angen i ni fod yn ddiolchgar iddynt oherwydd bydd beth bynnag a wnawn yn y dyfodol yn adeiladu ar y gwaith a wnaeth y ddwy.

A yw’r Cadeirydd yn cytuno fod angen i ni ystyried a ddylid craffu ar drethiant a gwariant ar yr un pryd neu ar wahân, fel y maent yn ei wneud yn San Steffan? Ac a oes angen mecanwaith adolygu treth arnom i sicrhau bod y system drethiant ar gyfer codi refeniw yng Nghymru yn gweithio’n effeithiol?

Hoffwn ddiolch i’r Aelod hefyd am fod y cyntaf i ofyn cwestiwn i Gadeirydd pwyllgor, a byddaf yn sicr yn trosglwyddo ei longyfarchiadau i’r bobl oleuedig a feddyliodd am y syniad hwn. Hoffwn ychwanegu fy niolch innau hefyd i’r Cadeirydd blaenorol a’r Gweinidog cyllid blaenorol am eu gwaith yn hyn o beth. Mae llawer o’r hyn a ddywedais yn y datganiad yn adeiladu—fel y gŵyr, fel aelod o’r pwyllgor blaenorol—ar waith y pwyllgor blaenorol hwnnw.

Rwy’n credu iddo ofyn dau gwestiwn penodol i mi. Yn gyntaf, sut rydym yn ymdrin â threthiant a gwariant. Ie, rwy’n credu bod y broses o graffu ar hynny’n fater agored i’r pwyllgor a’r Cynulliad ei drafod. Yr hyn a fyddai orau gennyf fi fyddai ein bod yn gwneud y ddau beth gyda’i gilydd. Rwy’n credu eich bod yn edrych ar dreth a gwariant gyda’i gilydd. Rwy’n credu bod edrych arno yn ei gyfanrwydd yn ffordd well o wneud hynny, ond mae gan sefydliadau eraill ffyrdd eraill o’i wneud, fel y nododd, a chredaf fod hynny’n rhywbeth y mae angen i ni ei gadw mewn cof, gan ddysgu o leoedd eraill, ond byth yn copïo lleoedd eraill, o reidrwydd.

Mae mecanwaith adolygu treth, rwy’n credu, yn bwynt diddorol. Rwy’n credu ei fod, mewn gwirionedd, yn mynd â ni at wraidd y rheswm pam fod trethi yn cael eu datganoli i Gymru. Nid swyddogaeth weinyddol yn syml ydyw, fel y byddai pobl efallai yn ei gredu, mae’n beth allweddol sydd, mewn gwirionedd, yn rhoi grym i Lywodraeth Cymru ac yn pweru atebolrwydd Llywodraeth Cymru, oherwydd am y tro cyntaf bydd gennym Lywodraeth sy’n gyfrifol am ran o’r refeniw y mae’n ei wario. Rwy’n credu y byddai unrhyw Lywodraeth, felly, eisiau proses ar gyfer adolygu’r refeniw treth a byddai ganddi fecanwaith ar gyfer y ffordd fwyaf effeithiol a’r ffordd fwyaf effeithlon o godi trethi. Rwy’n credu y bydd hynny’n cadw’r pwyllgor yn brysur iawn dros y pum mlynedd nesaf.

A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am ei ddatganiad y prynhawn yma—y cyntaf o’i fath yn hanes y sefydliad hwn a datblygiad cyffrous? Hefyd, a gaf fi ddiolch iddo am ganiatáu i holl Aelodau’r Cynulliad gael golwg cynnar ar y datganiad cyn y Cyfarfod Llawn heddiw, sydd wedi osgoi’r shifflo papurau sy’n digwydd weithiau pan fo nifer y copïau o ddatganiadau llafar yn gyfyngedig? Mae’n bosibl fod hynny’n rhywbeth y bydd Llywodraeth Cymru yn hoffi ei ystyried yn y dyfodol hefyd.

Mae sylwedd y datganiad yn hanfodol bwysig, fel y mae Simon Thomas wedi’i ddweud: datganoli pwerau treth a datblygu capasiti ariannol Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad. Rydych yn gwneud y pwynt amlwg yn eich datganiad, Simon, fod yr ymgynghoriad wedi cael ei gyhoeddi cyn i randdeiliaid weld y cynlluniau gwariant—sy’n ddealladwy o ran amser, ond nid yn gwbl foddhaol. Pa fath o ddeialog, trafodaeth, y rhagwelwch y byddwn yn ei chael gyda rhanddeiliaid o hyn ymlaen i gael eu safbwyntiau pan fo’r wybodaeth honno ar gael yn iawn?

Fel y dywedwch, un flaenoriaeth allweddol yw ystyried newidiadau i broses y gyllideb, sef y rheswm dros adroddiad pwyllgor y pedwerydd Cynulliad yr oeddwn yn ymgyfarwyddo â’i gynnwys unwaith eto yn gynharach. A ydych yn fodlon fod yr argymhellion, y 12 argymhelliad, a wnaed yn yr adroddiad hwnnw—gwn nad dyna o reidrwydd yw ein cylch gwaith yn y Cynulliad hwn, ond a ydych yn hyderus fod yr argymhellion hynny’n cael eu dilyn, ar y cyfan o leiaf?

Fe sonioch am ddatganoli pwerau treth a’r Awdurdod Cyllid Cymru newydd. Cafwyd un neu ddau o gyfarfodydd, yn cynnwys Ysgrifennydd y Cabinet, ar sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru a phenodi cadeirydd dros yr ychydig wythnosau diwethaf. Pa ran y rhagwelwch y bydd y Pwyllgor Cyllid yn ei chwarae yn y broses barhaus o greu Awdurdod Cyllid Cymru ac o ddethol aelodau’r bwrdd, ac yn wir, y cadeirydd? Roeddem yno ar gychwyn y ddeddfwriaeth—a fydd gennym rôl barhaus yn goruchwylio sut y bydd Awdurdod Cyllid Cymru yn datblygu?

Ac yn olaf, rydych yn dweud eich bod yn gobeithio datblygu model o graffu ar y gyllideb sy’n sicrhau cymaint o amser â phosibl ar gyfer craffu’n ystyrlon ar Lywodraeth Cymru. Sut y bydd y model hwn yn gweithio? Rwy’n siŵr eich bod yn ymwybodol nad mater o’r pwyllgor yn dod o hyd i’r amser yn unig yw hyn, mae hefyd yn fater o Lywodraeth Cymru yn dod o hyd i’r amser i gael ei harchwilio. Felly mae’n rhaid i’r ddwy elfen honno weithio ar y cyd. Ond diolch i chi am eich datganiad—y cyntaf o’i fath yn hanes y pumed Cynulliad.

Diolch i Nick Ramsay am ei gwestiynau, ac am ei groeso, yn amlwg, i’r broses hon. Rwy’n credu, yn gyntaf oll, o ran y rhanddeiliaid, ei fod wedi rhoi ei fys ar broblem barhaus, wrth gwrs, sef bod yr ymgynghoriad sydd gennym ar y gyllideb yn digwydd cyn i ni weld y gyllideb ei hun neu gyllideb ddrafft, ac yn wir, cyn i ni weld y rhaglen lywodraethu, na chafodd ei lansio tan ddoe. Yn ddelfrydol, byddech am sicrhau bod rhaglen lywodraethu’n cyd-fynd â dyraniad adnoddau, cyn creu rhyw fath o gyfres o argymhellion ynglŷn â’u priodoldeb, eu heffeithiolrwydd neu eu heffeithlonrwydd. Fodd bynnag, byddwn yn ymdrechu’n galetach fel pwyllgor i ymgysylltu â rhanddeiliaid ar ôl i ni weld y gyllideb ddrafft, o 18 Hydref ymlaen.

Soniais am yr ap Dialogue rydym yn mynd i’w ddefnyddio. Mae’n beth cymharol newydd o safbwynt y Cynulliad, ond mae wedi cael ei ddefnyddio dros yr haf, yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, i ymgysylltu ag unigolion gwahanol ac i ymgynghori. Mae’r ap yn caniatáu i bobl nid yn unig i ymateb, ond hefyd i ymateb i sut y mae pobl eraill wedi ymateb. Felly mae’n caniatáu trafodaeth iteraidd ar flaenoriaethau a syniadau. Felly rwy’n credu, ac rwy’n gobeithio, y bydd hynny’n cyfoethogi’r Pwyllgor Cyllid, yn ogystal â’r pwyllgorau eraill sy’n edrych ar yr hyn sydd gan bobl i’w ddweud am eu cylch gwaith hefyd. Ac mae gennym hefyd, fel y dywedais, gyfarfod ffurfiol â rhanddeiliaid ym Merthyr Tudful, ac rwy’n gobeithio y byddwch yn ei fynychu, yn ogystal ag ymgynghoriad ffurfiol. Felly, rydym yn ceisio taflu’r rhwyd ​​mor eang â phosibl i sicrhau cefnogaeth pobl.

Ond mae hynny mewn gwirionedd yn dibynnu ar y ffordd rydym yn symud ymlaen. Roedd yna gyfres o argymhellion, fel y sonioch, gan y pwyllgor blaenorol. Rwy’n hyderus fod ysbryd yr argymhellion hynny yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd. Mae angen rhywfaint o drafod a rhywfaint o gytundeb rhwng ochr y Cynulliad ac ochr y Llywodraeth, o ran yr union amserlen, pa bryd y bydd yn digwydd, sut y bydd y toriadau’n cael eu cynnwys yn rhan o’r amserlen, sut rydym yn ymdrin â hyn yn y Rheolau Sefydlog, fel bod gan y Llywodraeth yr hyblygrwydd cywir sydd ei angen arni i gynhyrchu cyllideb, ond mae gennym amser. A nod hyn i gyd—fel y bydd yn cofio o’r argymhellion—yw cynyddu’r amser ar gyfer craffu ar gynigion gwirioneddol, cynigion y gyllideb, a hefyd er mwyn caniatáu i bwyllgorau eraill gael dull mwy cydlynol o graffu ar y gyllideb eu hunain, gyda’r Pwyllgor Cyllid, o bosibl, â ffordd gyfeiriol ychydig yn fwy strategol o helpu’r pwyllgorau eraill hynny, pwyllgorau pwnc unigol, i wneud eu gwaith ar y gyllideb yn ogystal.

Nid oes unrhyw un wedi gofyn yn ffurfiol i mi fod yn rhan o unrhyw broses mewn perthynas â phenodi unrhyw aelodau o Awdurdod Cyllid Cymru. Rwy’n sicr y bydd y pwyllgor yn awyddus i barhau i graffu ar yr awdurdod hwnnw a’r broses honno, ac rwy’n sicr y byddwn ninnau, ymhen amser, yn dymuno gwahodd aelodau a chadeirydd yr awdurdod i mewn i’w craffu ac i sesiynau lle y gallwn eu holi a gweld y dull a weithredir gan yr awdurdod cyllid newydd. Ond megis dechrau y mae hynny, wrth gwrs.

Credaf ein bod wedi ymdrin â model gwaith craffu wrth drafod sut y byddwn yn bwrw ymlaen ag argymhellion y pwyllgor blaenorol.

Rydw i’n croesawu yn fawr y datganiad ei hun, wrth gwrs, a’r arloesi cyfansoddiadol mae e’n cynrychioli, sydd hefyd yn adlewyrchu tyfu’r sefydliad hon fel senedd, sy’n mynd â ni i graidd y datganiad, a dweud y gwir: yr angen i adolygu ac addasu’r broses o gytuno’r gyllideb, sydd, fan hyn, ar hyn o bryd, o gymharu â sawl Senedd arall yn y byd, yn rhoi llawer gormod o bŵer i’r Weithrediaeth a rhy ychydig i’r lle hwn. Mae hawl, fel rwy’n deall, gan y Pwyllgor Cyllid i wneud argymhellion, ond nid oes hawl gan y Cynulliad i wneud gwelliant i’r cynnig cyllideb terfynol, er bod y pŵer yma, wrth gwrs, yn bodoli mewn ffyrdd anghyfyngedig mewn sawl Senedd—rwy’n meddwl am y Gyngres yn yr Unol Daleithiau, ond, hyd yn oed yn San Steffan, mae hawl i dorri gwariant, ac, wrth gwrs, i amrywio’r argymhellion trethiannol drwy Fil cyllid, ac, yn Sweden, wrth gwrs, mae gan y pwyllgorau yr hawl i benderfynu ar ddosrannu’r arian o fewn eu pynciau penodol. A fyddai’r pwyllgor yn edrych ar rai o’r opsiynau yna wrth i ni asesu newidiadau i Reolau Sefydlog?

Ac, yn ail ac yn olaf, Lywydd, i ba raddau byddai’r pwyllgor hefyd yn gallu edrych ar y cwestiwn o’r wybodaeth sy’n cael ei roi i’r Cynulliad er mwyn i ni gyflawni’n rôl o graffu? Mae’r wybodaeth ychydig bach yn dila, ychydig bach yn arwynebol ar hyn o bryd—hynny yw, penawdau yn hytrach na rhaglenni unigol, a dim gwybodaeth ynglŷn â pherfformiad disgwyliedig ynghylch y gwariant. Gallem ni edrych ar arfer da yn rhyngwladol ar dryloywder cyllidebol, er enghraifft, wedi cyhoeddi gan yr OECD, ac, er mwyn caniatáu i’r Senedd hon gyflawni’i rôl yn effeithiol, oni ddylem ni fuddsoddi mewn capasiti arbenigol, rhywbeth yn debyg i beth sydd gan y Gyngres—y Congressional Budget Office—sy’n annibynnol o’r Llywodraeth, yn atebol i ni fel Cynulliad, a fyddai’n sail i ni wneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth mwy arbenigol?

Diolch i Adam am y cwestiynau. Ni fyddwn wedi disgwyl llai na chwestiynau treiddgar a diddorol ganddo fe, ac mae’n wir bod—. Tri pheth, a dweud y gwir, rwy’n meddwl sydd gyda fe dan sylw: yn gyntaf oll, yr wybodaeth dila, fel mae’n cael ei disgrifio, ac mae’n wir bod hynny wedi bod yn bryder i aelodau’r pwyllgor ers sawl blwyddyn bellach. Yr un mwyaf amlwg efallai yw pan fyddwch chi’n edrych ar y dosraniad arian ar gyfer y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, sydd jest yn syml iawn i fyrddau iechyd, ac nid oes dealltwriaeth o sut mae’r arian wedyn yn cael ei ddefnyddio o dan hynny. Mae gan y pwyllgor ddiddordeb i wella hynny. Mae’n rhaid i ni wneud e ar y cyd, wrth gwrs, ac mewn cytundeb gyda Llywodraeth Cymru, felly mae’n dod lawr i’r protocol byddem ni’n gallu cytuno â nhw, ond rwyf hefyd yn awgrymu bod rôl gan y pwyllgorau eraill, y pwyllgorau pwnc hefyd, i ofyn am fwy o wybodaeth. Ac weithiau, yn wir, erbyn i’r pwyllgorau pwnc edrych ar y gyllideb, mae mwy o wybodaeth wedi cael ei ddarparu. Rwy’n gobeithio bod y ddau beth rydym ni wedi awgrymu, y protocol a mwy o amser, yn mynd i ychwanegu at y cyfle i dynnu allan mwy o’r wybodaeth yna, ond, yn y bôn, mae Adam yn gofyn am fwy o wybodaeth yn y lle cyntaf. Rwy’n credu bod y Pwyllgor Cyllid wedi gwrando ar y neges yna ac yn awyddus i ddarparu.

Yr ail ran, wrth gwrs, yw beth a wnewch chi gyda’r wybodaeth ac a oes angen rhyw fath o graffu annibynnol ar hynny, ac, yn ddiddorol iawn, fe gododd hyn mewn tystiolaeth gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn y pwyllgor y bore yma. Bydd Adam yn gwybod bod y cytundeb fframwaith cyllidol yn yr Alban wedi golygu bod yn rhaid sefydlu swyddfa cyllidol annibynnol er mwyn adrodd ar y sefyllfa ariannol cyllidol er mwyn unioni, neu o leiaf cael llais unioni, tu fewn i unrhyw anghydfod rhwng Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth San Steffan. Ac mae’r un peth yn wir—fe soniodd yr Aelod am Gyngres, ond mae’r un peth yn wir yng Nghanada, er enghraifft. Fe fydd yna, rwy’n credu, angen i chwilio am y llais annibynnol yna yn y broses yma. Nawr, a ydy hynny’n dod drwy swyddfa annibynnol neu ryw fath o brotocolau eraill gyda, er enghraifft, y Swyddfa Cyfrifoldeb Gyllidebol yn Llundain a defnyddio’u hadnoddau nhw a’u sgiliau nhw nid ydym wedi trafod fel pwyllgor eto. Mae, yn sicr, yn rhywbeth yr ydym yn effro yn ei gylch ac rydym ni’n awyddus i arwain y drafodaeth yn y Cynulliad hwn.

Y pwynt olaf—ie, wel, diddorol iawn. Pan fyddwch chi’n edrych ar gyllideb yn cael ei chynnig, ei derbyn neu ei gwrthod yw’r dewis, wrth gwrs. Dyma beth yr oeddwn yn cyfeirio ato tua diwedd y datganiad pan oeddwn i’n sôn am y posibiliad o symud tuag at Fil cyllidebol. Wrth gwrs, unwaith yr ydych yn cyflwyno Bil, mae modd gwella’r Bil ac mae modd newid y Bil. Mae yna gwestiynau diddorol iawn yn dod yn sgil hynny. Nid oes amser mynd drwyddyn nhw i gyd, mae’n siŵr, ond mae yna gwestiynau diddorol iawn: a oes modd i’r Cynulliad ychwanegu at wariant neu dim ond tynnu oddi ar wariant, a oes modd i’r Cynulliad gynyddu trethi neu dim ond lleihau trethi? Mae rheolau gwahanol-fel byddai Adam Price yn gwybod yn fwy na fi—mae rheolau gwahanol mewn gwahanol wledydd. Ond, o safbwynt y pwyllgor yn edrych ar hyn, mae’n dda gennyf gadarnhau ein bod ni wedi cael cyfarfod yr wythnos diwethaf gyda swyddfa seneddol gyllidebol Canada lle yr oedd hwn yn faes trafod a lle’r oeddem ni’n trafod beth oedd Canada yn ei wneud o safbwynt, wrth gwrs, seneddau ffederal a seneddau rhanbarthol, taleithiol, felly. Felly, mae’n gwestiwn byw iawn ond, yn sicr, os yw’r lle yma i dyfu yn Senedd go iawn mae angen i bob pwrpas i’r gyllideb gael ei chyflwyno fel Bil y mae modd ei wella gan Aelodau’r Cynulliad neu’r Senedd.

A gaf i ddiolch hefyd i’r Cadeirydd am amlinellu blaenoriaethau’r pwyllgor dros y flwyddyn nesaf? Mae’n amlwg ein bod ni’n mynd i gael hydref bishi tu hwnt gyda’r Bil anferth yma ar ddatganoli treth ar dir ac rydym ni’n mynd i fod yn sgrwtineiddio’r gyllideb ddrafft, wrth gwrs, a’r posibilrwydd nawr y byddwn ni’n sgrwtineiddio’r dreth ‘landfill’. Felly, mae lot o waith gyda ni ar y gweill.

I was extremely keen to become a member of the Finance Committee because I think this is a great place to gain an overview of where the Government sets its financial priorities, which obviously reflects its political priorities. The hair-raising predictions of the Institute for Fiscal Studies last week in terms of cuts to public expenditure in future years was extremely sobering. I think at some point there may need to be a much more radical approach to our delivery of services when those cuts continue to come down the track towards us. Health, of course, is an area that takes up almost half of the Welsh budget and I’d also like to press the point that was made by Adam Price: we do have, I think, a restricted ability to scrutinise in this area in the sense that the responsibility for that detailed expenditure is with the health boards and I do think that that is an area—I’m glad to see that you agree that we do need a better ability to scrutinise there.

I think there’s an interesting overlap between the Finance Committee and the Public Accounts Committee. I largely see that division as being the Public Accounts Committee taking an overview of value for money and effectiveness of Government expenditure, whereas our responsibility is directed more towards future expenditure. I think there are a few crucial weeks ahead for the finance Minister in the negotiation of the financial framework of the UK Government. I’d like to ask whether we will make time to ensure that we are able to scrutinise any deal that is landed by the Minister in that regard. I’m particularly interested in knowing about the borrowing aspects of any new financial agreement. I’d just like confirmation that that is something we will make time for.

I’m also extremely keen as a committee member to look at the mid- to long-term financial prospects for Wales. Whilst we are in this age of Brexit, and any forecasts in relation to the economy and regulatory framework and trade framework are difficult at the moment, I think we need to take a long, hard look at the demographic changes that are going to be coming down the track in Wales. We need to do some long-term financial planning and I think that that is a role that I would like our committee to take on and I’d like to ask you whether you would agree with that. I look forward to working with the Chair and all of the members of the committee, because I think this is a crucial committee for the Assembly.

Diolch i Eluned Morgan am ei geiriau caredig ac am dynnu sylw at ba mor brysur yr oeddem cyn gofyn i ni wneud rhagor o waith. [Chwerthin.] Credaf fod honno’n ffordd briodol iawn o symud ymlaen. Ar y pwynt cyntaf, os caf ddweud, drwy’r Llywydd, os oes un peth cadarnhaol wedi dod o’r datganiad cyntaf hwn, credaf ei bod yn amlwg fod aelodau o wahanol bleidiau wedi bod yn mynnu, neu o leiaf yn gofyn am ragor o wybodaeth am broses y gyllideb er mwyn craffu ar Lywodraeth Cymru a chredaf fod hynny ynddo’i hun wedi bod yn ffordd werthfawr o wyntyllu’r pethau hyn gan fod hyn yn ymwneud â gwell gwybodaeth ar gyfer gwneud penderfyniadau gwell. Yn sicr, nid pan fyddwn yn edrych ar broses y gyllideb yn y pwyllgor fydd hyn, ac nid yw’n ymwneud ag ymagwedd wleidyddol o reidrwydd; mae hyn yn ymwneud â chwestiynau allweddol a ofynnwyd ganddi, ac fel y dywedodd, cwestiynau a ofynnwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid hefyd, ynglŷn â phwy sy’n ysgwyddo’r baich hwnnw. Bydd yn ymwybodol o’r adroddiad—ac roeddwn yn awyddus i fynd i’r cyfarfod briffio gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid—pe byddem er enghraifft yn sicrhau diogelwch o 1 y cant neu 2 y cant i iechyd yng Nghymru, byddai toriadau i lywodraeth leol yn saethu i fyny i’r raddfa rhwng 10 y cant a 12 y cant a hyd at 17 y cant. Mae’n edrych yn eithaf brawychus. Dyma’r prif benderfyniadau sydd angen eu gwneud.

Fel Cynulliad ac yn ein strwythur pwyllgorau, ‘does bosibl na ddylem gynorthwyo’r Llywodraeth o leiaf i ddod o hyd i’r wybodaeth ar gyfer gwneud y penderfyniadau hynny ac er mwyn archwilio, gyda’r cyhoedd, sut y mae’r penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud. Yn y pen draw, pan fydd y Llywodraeth yn gwneud penderfyniad, y Llywodraeth fydd yn atebol amdano, ond fel pwyllgor dylem daflu cymaint o oleuni â phosibl ar y broses honno.

O ran y berthynas gyda’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, mae’r Cadeirydd yn aelod o’r Pwyllgor Cyllid ar hyn o bryd, wrth gwrs, sy’n helpu pethau. Bydd yn ymwybodol hefyd ar ôl bore yma ein bod ni, fel Pwyllgor Cyllid, yn gyfrifol am y refeniw gwirioneddol, neu’n hytrach, am amcangyfrifon Archwilydd Cyffredinol Cymru. Felly, mae gennym berthynas yn y fan honno. Ond yn gyffredinol, byddwn yn cytuno â hi—credaf fod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ystyried gwerth am arian. Mae’n broses ddysgu ôl-weithredol, sy’n ddefnyddiol iawn wrth gwrs, ac sy’n denu cryn dipyn o sylw o bryd i’w gilydd, yn y ffordd y mae’n gwneud hynny, ac mae hynny’n anochel, ond credaf fod gennym ddull o weithredu sy’n edrych ymlaen ac yn cynllunio llawer mwy. Credaf fod angen i’r ddau ohonom—hynny yw, y ddau bwyllgor—weithio gyda’n gilydd yn hynny o beth.

Credaf fod y pwynt olaf, a’r prif bwynt, a wnaed ganddi, wrth gwrs, yn ymwneud â newidiadau cynllunio tymor canolig a hirdymor demograffig. Nid gwaith ar gyfer y Pwyllgor Cyllid yn unig fyddai hyn, bydd yn rhaid i’r holl bwyllgorau pwnc wneud rhywfaint o’r gwaith hwnnw hefyd. Ond cytunaf y dylem fod yn ei ystyried yn y tymor hir. Mae’n ddibynnol ar gael fframwaith ariannol sy’n ddigon cadarn i’r Cynulliad hwn gymeradwyo cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer Bil Cymru. Ymwneud â hynny y mae yn y bôn. Gwyddom ein bod yn dibynnu ar Lywodraeth Cymru i gyd-drafod â San Steffan ynglŷn â hynny. Cymerodd Llywodraeth yr Alban amser hir, neu yn hytrach cymerodd San Steffan amser hir—nid wyf yn hollol sicr pwy sydd ar fai, ond cymerasant amser hir. Cawsom gadarnhad yn y pwyllgor y bore yma, mewn sesiwn gyhoeddus, fod y Gweinidog yn cyfarfod yn fisol o leiaf â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys. Felly, mae yna broses ar y gweill, a chytunaf â’r Aelod y dylai’r Pwyllgor Cyllid roi ei farn ar y broses honno er mwyn helpu a llywio a dangos ac arddangos, i San Steffan yn enwedig, fod rhan gennym ninnau yn hyn fel Cynulliad cyfan.

Lywydd, a gaf fi eich llongyfarch chi a’r Pwyllgor Busnes am gyflwyno’r weithdrefn hon. Carwn pe bai wedi’i rhoi ar waith yn ystod y pedwerydd Cynulliad pan oeddwn yn Gadeirydd pwyllgor. Efallai fod cyswllt uniongyrchol â’r ffaith nad wyf bellach yn Gadeirydd y gellir ymddiried ynom yn awr i gyflawni’r fath waith craffu ac adborth yn y Siambr.

Credaf fod y ffordd y mae’r Llywodraeth yn cyflwyno ei chyllideb a’r dogfennau ategol yn brawf allweddol o ba mor agored yw unrhyw ddemocratiaeth. Credaf fod angen i’n gweithdrefnau ddarparu cymaint o dryloywder ac eglurder â phosibl. Credaf ei bod yn anochel fod cyllidebau’n heriol, ond mae modd cyflwyno gwybodaeth mewn ffyrdd anhryloyw iawn ac nid yw hynny o gymorth i neb, gan gynnwys y cyhoedd, y rhai sydd â diddordeb a’r sector dinesig. Roeddwn yn falch o glywed, gyda llaw, am ddatblygiad yr ap Dialogue. Rwy’n sicr y bydd yn ein cysylltu’n fwy eang â’r byd allanol, neu o leiaf â’r rhai hynny y tu allan yng Nghymru y bydd ein penderfyniadau yn dylanwadu arnynt.

Credaf fod atebolrwydd yn allweddol hefyd o ran caniatáu dadansoddi effeithiol, er mwyn gallu olrhain penderfyniadau cyllidebol o flwyddyn i flwyddyn—yn aml, mae’n anodd iawn gwneud hynny, gyda llaw—a sicrhau cymaint o gysondeb â phosibl hefyd o ran y ffordd y caiff gwybodaeth ariannol ei chyflwyno. Gwyddom fod llywodraethau yn fwystfilod pwerus ac nad yw o bwys pwy sy’n eu rhedeg, ond weithiau, un ffordd o osgoi embaras yw cyflwyno’r cyfrifon mewn ffordd ychydig yn wahanol i’r ffordd y gwnaed hynny yn y gorffennol, a gall fod yn anodd iawn eu dadansoddi. Yn anad dim, credaf fod angen amser arnom i drafod y mesurau hyn. Credaf fod gennym hanes eithaf da yn y Cynulliad hyd yn hyn, ond wrth gwrs, mae ein llwyth gwaith yn mynd yn fwy cymhleth a helaeth yn awr o ran ei gyfrifoldebau ariannol. Gobeithiaf na ddaw’r dydd pan fyddwn yn rhoi’r gilotîn i bethau ac yn lleihau’r amser ar gyfer craffu ac ystyried yn effeithiol. Yn olaf, a gaf fi ofyn i’r Pwyllgor Cyllid ystyried y ffyrdd rydym yn dadansoddi meysydd polisi cyhoeddus pwysig a’r cynlluniau y mae’r Llywodraeth yn eu cyflwyno mewn meysydd sy’n croesi ar draws adrannau. Gall fod yn anodd iawn gwybod faint o arian sy’n cael ei wario, er enghraifft, ar wella iechyd a lles meddyliol, gan fod cymaint o feysydd y Llywodraeth yn cael eu heffeithio, neu’n wir, enghraifft arall sy’n bwysig iawn i mi’n bersonol—plant sy’n derbyn gofal a rhai sy’n gadael gofal. Pan fo Llywodraeth yn cyhoeddi menter fawr mewn maes polisi cyhoeddus trawsbynciol, credaf fod honno’n adeg dda i’r Pwyllgor Cyllid wneud rhyw fath o amcangyfrif o beth yw cyfanswm y gwariant, sut y mae’n newid a pha mor effeithiol ydyw. Diolch.

Diolch i David Melding am ei gwestiynau, a chofiaf nad oeddwn yn ymwybodol ei fod yn gyndyn i roi ei farn yn y Cynulliad blaenorol ar unrhyw adeg, a chredaf ei fod wedi gwneud y gorau o’r cyfle, ond rwy’n falch iawn fod mwy o gyfleoedd eto yn awr i Gadeiryddion a phwyllgorau hysbysu’r Cynulliad.

Credaf ei fod yn nodi pwynt pwysig ynghylch olrhain newidiadau o flwyddyn i flwyddyn a gallu gweld pa mor effeithiol, fel y byddwn yn ei roi, yw rhaglenni’r Llywodraeth. Nid wyf yn credu mai pwyllgor cyfrifon yw’r Pwyllgor Cyllid, a chredaf ein bod yn well, o bosibl, pan nad ydym yn edrych arno fel ffordd o gadw cyfrifon, ond edrych yn hytrach ar y symiau cyffredinol—neu’n hytrach, y symiau gweddol flaenllaw—ac edrych ar effeithiolrwydd y gwariant, ac a oes digon o adnoddau ar gael i’r Llywodraeth gyflawni’r hyn y mae’n dweud ei bod yn bwriadu ei wneud. Ond rwy’n sicr yn cytuno, wrth i ni symud at y broses newydd hon, fod angen i ni ddeall, o dan ein Rheolau Sefydlog, sut y gallwn ddilyn y ceiniogau, neu o leiaf y degau neu gannoedd o filiynau, a sut y gellid gwneud hynny mewn ffordd sy’n gwneud synnwyr, gan ein bod yn gweld, er enghraifft, pan fydd y cyfrifoldeb gweinidogol am raglen yn newid, y gall ddiflannu o linell benodol a bod yn anodd iawn ei weld.

Credaf fod David Melding wedi rhoi ei fys ar un neu ddwy o ffyrdd allweddol eraill y gallwn wneud hyn, sef ystyried ac olrhain materion trawsbynciol. Fe sonioch am iechyd meddwl a phlant sy’n derbyn gofal; cytunaf â hynny. O safbwynt Cadeirydd y pwyllgor, byddwn hefyd yn ychwanegu Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 at hynny, deddf sydd bellach yn gyfrifoldeb i’r Gweinidog sy’n adrodd fwyaf i’r pwyllgor hwn, ond sydd, wrth gwrs, wedi ei chynllunio i effeithio ar wariant y Llywodraeth a’r ffordd y caiff adnoddau’r Llywodraeth eu defnyddio yn gyffredinol, ac nid yw’n perthyn yn hwylus i un pwyllgor. Felly, credaf fod rôl i rywbeth fel y Pwyllgor Cyllid gael trosolwg ar bethau fel Deddf cenedlaethau’r dyfodol ac amcanion tebyg gan y Llywodraeth sydd ‘â bwriadau da, ond gadewch i ni weld sut y maent yn cyflawni’. Mewn gwirionedd, mae’n ymwneud wedyn â pha un a yw’r Llywodraeth yn rhoi adnoddau tuag at yr hyn y mae’n dweud y dymuna ei gyflawni, o dan, dyweder, ei chwech neu saith amcan neu beth bynnag y bydd o dan Fil, neu Ddeddf fel y’i gelwir wedyn. Mae honno’n un ffordd glir y gall y Pwyllgor Cyllid helpu a chynorthwyo pwyllgorau eraill heb dresmasu ar gyfrifoldebau pwyllgorau eraill.

Diolch i’r Cadeirydd pwyllgor, ac rwy’n sicr wedi dysgu llawer o’r datganiad y prynhawn yma. Mae’n braf gweld yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd yma i wrando ar y datganiad gan y Cadeirydd pwyllgor.