Yr eitem nesaf ar yr agenda yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar yr adolygiad annibynnol o’r cymorth ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru, ac fe alwaf ar Ken Skates i gyflwyno'r datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ym mis Mai 2015, cyhoeddais adolygiad o’r cymorth ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru, wedi’i gadeirio gan yr Athro Medwin Hughes. Dyma'r tro cyntaf i adolygiad annibynnol ystyried y cymorth cyffredinol y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i gyhoeddi a llenyddiaeth. Comisiynwyd adolygiad o’r cymorth ar gyfer llyfrau o Gymru yn 2014, ond nid oes panel annibynnol wedi'i gomisiynu o'r blaen i ystyried y maes hwn yn ei gyfanrwydd. Rwy’n ddiolchgar i aelodau'r panel adolygu am eu proffesiynoldeb a'u gwaith caled. Bydd adroddiad y panel ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru y prynhawn ’ma.

Gofynnais i'r panel asesu prif nodau Llywodraeth Cymru wrth gefnogi'r diwydiant cyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru, yn y ddwy iaith. Beth ydym ni’n ceisio ei gyflawni, yn ddiwylliannol, yn gymdeithasol ac yn economaidd? A yw'r nodau hyn yn dal i fod yn addas yn yr unfed ganrif ar hugain? Gofynnais iddynt edrych ar raddfa a chylch gwaith y cymorth a roddir ar hyn o bryd, gan gynnwys y berthynas rhwng y cyrff sy'n gyfrifol am ddarparu’r cymorth hwn. Gofynnwyd iddynt hefyd ystyried effaith datblygiadau digidol o fewn y diwydiant cyhoeddi, ac i asesu'r trefniadau gweinyddol o ran ein cymorth ar gyfer gwasanaeth newyddion Cymraeg dyddiol ar-lein, yn ogystal â’r papurau bro. Yn olaf, byddai’r panel yn ystyried cymorth ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth mewn ardaloedd difreintiedig ledled Cymru.

Wrth gynnal y dadansoddiad hwn, roedd y panel, wrth gwrs, yn ymwybodol o flaenoriaethau strategol ehangach Llywodraeth Cymru fel y'u nodir yn 'Symud Cymru Ymlaen' yn ogystal â’n dyletswyddau cyfreithiol i bobl Cymru, gan gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Bu newidiadau mawr yn y modd y caiff deunydd ysgrifenedig a chlyweledol ei gyhoeddi a'i fwynhau. Mae'r adolygiad hwn, felly, yn rhoi cyfle i ailystyried natur y cymorth seilwaith presennol yng nghyd-destun y ddeinameg newidiol yn y maes cyhoeddi. Mae newidiadau o’r fath yn cynnwys y ffyrdd creadigol y mae awduron yn ymarfer ac yn ymgymryd â’u crefft, y datblygiadau digidol ar gyfer cyhoeddi a'r cyfleoedd sy'n ehangu'n barhaus i ddarllenwyr ymgysylltu â llenyddiaeth, boed hynny drwy ddigwyddiadau byw neu fformatau eraill.

Mae'n debygol y bydd rhagor o newidiadau enfawr yn ystod y pump i 10 mlynedd nesaf. Felly, wrth lunio ei argymhellion, canolbwyntiodd y panel ar yr angen am strwythurau cefnogi a fydd nid yn unig yn briodol ar gyfer 2017, ond a fydd yn ddigon hyblyg i ymateb i esblygiad pellach yn y sector, parhau’n berthnasol a gallu nodi cyfleoedd newydd ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth ledled Cymru.

Mae wedi cymryd cryn amser i gwblhau’r adroddiad hwn. Trwy benderfynu yn gywir ar ddull sydd wedi’i seilio ar dystiolaeth, estynodd y panel wahoddiad i randdeiliaid allweddol gyflwyno sylwadau ar y seilwaith a’r cymorth presennol yng Nghymru. Roedd y trafodaethau hyn yn aml yn danbaid, ac yn dangos yn amlwg lefel y diddordeb proffesiynol yn y pwnc. Cafodd y cyhoedd hefyd wahoddiad i gyfrannu trwy holiadur dwyieithog ar-lein. Cafwyd ymateb annisgwyl ond calonogol o fawr, a oedd yn dangos yn glir y pwysigrwydd y mae pobl yn ei roi ar ein traddodiad llenyddol cyfoethog a bywiogrwydd cyfoes deunydd cyhoeddedig yng Nghymru. O ystyried y swm sylweddol o dystiolaeth a gyflwynwyd, daeth yn amlwg bod angen rhagor o amser ar y panel i’w hystyried yn fanwl.

Mae'r adroddiad terfynol yn egluro'r ecosystem cyhoeddi a llenyddol yng Nghymru, o’r awdur i’r darllenydd, ac yn ei osod yng nghyd-destun blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer diwylliant a'r diwydiannau creadigol, a’r cyfraniad a wneir gan lenyddiaeth a chyhoeddi. Mae'n ystyried materion a wynebir wrth gyhoeddi yn y Gymraeg ac yn Saesneg ac yn disgrifio'r broses gyhoeddi ei hun, gan esbonio'r cymorth sydd ar gael ar hyn o bryd. Mae'n nodi swyddogaethau Cyngor Llyfrau Cymru, Cyngor Celfyddydau Cymru, Llenyddiaeth Cymru ac amryw swyddogaethau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys addysg, yr uned digwyddiadau mawr, is-adran y Gymraeg a'r diwydiannau creadigol.

Mae'r adroddiad yn crynhoi'r dystiolaeth a gafwyd gan y sefydliadau rhanddeiliaid allweddol, gan y diwydiant ei hun, a chan y cyhoedd. Mae'n esbonio ymateb y panel i'r dystiolaeth honno, gan arwain at ei gasgliadau a'i argymhellion. Nid oes amser i mi drafod hyn yn fanwl, ond gallaf ddweud bod y panel wedi nodi arfer da sylweddol a chymorth effeithiol y dylid parhau ag ef ac adeiladu arno yn y dyfodol.

Nododd feysydd lle mae angen i gymorth esblygu i ddiwallu anghenion heriol oes ddigidol. Canfu hefyd dystiolaeth glir o broblemau gwirioneddol mewn rhai meysydd, yn ymwneud â chynllunio strategol, pennu blaenoriaethau, llywodraethu, rheoli risg, gwariant, ac wrth sicrhau bod y gweithgareddau yn effeithiol wrth gyflawni'r canlyniadau sydd eu hangen arnom. Yn fras, rwy’n derbyn casgliadau'r panel ac yn cytuno bod angen gweithredu.

Mae'r panel yn cyflwyno achos cryf dros sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cymorth ariannol priodol, yn seiliedig ar werthfawrogi ein traddodiad llenyddol dwyieithog enwog, ei alluogi i ffynnu yn yr unfed ganrif ar hugain, sicrhau ei fod yn cyrraedd cynulleidfa fyd-eang, a chefnogi pobl ledled Cymru i fod yn rhan ohono a chymryd rhan ynddo. Mae hefyd yn cyflwyno achos dros ddiwydiant cyhoeddi cryf, arloesol, sy'n cynnig swyddi o ansawdd uchel, yn cystadlu yn rhyngwladol, ac yn caniatáu i awduron proffesiynol o bob cefndir ddilyn llwybrau gyrfa yng Nghymru.

Dylai'r cymorth hwn fod ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth yn Gymraeg ac yn Saesneg fel ei gilydd, mewn print ac yn ddigidol. Fodd bynnag, mae angen gwella'n sylweddol y strategaeth a’r ddarpariaeth ddigidol gan y sefydliadau sy’n cefnogi. Mae'r panel yn amlinellu cyfres o argymhellion. Mae rhai o'r rhain ar gyfer Llywodraeth Cymru, mae eraill ar gyfer y diwydiant a'r sefydliadau cyflawni allweddol. Byddwn yn ymateb yn ffurfiol maes o law, ond byddaf yn esbonio rhai o'r prif argymhellion strategol a strwythurol. O ystyried y pwysau sylweddol a natur cymhellol y dystiolaeth a gafwyd, rwyf o blaid derbyn y rhain a byddaf yn gweithio gyda'r sefydliadau perthnasol i weithredu arnynt.

Dylai Llywodraeth Cymru geisio cytundeb gan Cyngor Llyfrau Cymru y bydd yn cyflawni rhai o swyddogaethau presennol Llenyddiaeth Cymru, gan gynnwys: llyfr y flwyddyn, gan geisio cynyddu ei effaith fasnachol; bwrsariaethau; digwyddiadau llenyddol ac awduron ar daith; a darpariaeth ar gyfer plant a phobl ifanc. Byddai hyn yn ei gwneud yn ofynnol i drosglwyddo cyllid priodol gan Lywodraeth Cymru o Gyngor Celfyddydau Cymru i Gyngor Llyfrau Cymru, at y dibenion hyn.

Byddai angen wedyn i Gyngor Llyfrau Cymru roi ystyriaeth i’r canlynol: newid teitl i adlewyrchu’r cyfrifoldebau ychwanegol; presenoldeb priodol ar lefel ranbarthol ledled Cymru; strategaeth ddigidol glir ag iddi bwyslais; strategaeth glir i hyrwyddo cynhwysiant ledled Cymru, gan adeiladu ar ei strategaeth tlodi plant sydd eisoes yn bodoli; a strategaeth datblygu talent. Byddai angen cynnwys y newidiadau hyn mewn llythyr dyfarnu grant diwygiedig i'r cyngor llyfrau a llythyr cylch gwaith diwygiedig i'r cyngor celfyddydau. Ar ôl y newidiadau hyn, byddai'r cyfrifoldeb dros ganolfan ysgrifennu Tŷ Newydd a chyflwyno digwyddiadau a gwyliau diwylliannol eraill yn aros gyda’r cyngor celfyddydau a Llenyddiaeth Cymru.

Rwy'n sylweddoli y gall rhai pobl fod yn synnu at hyd a lled y newidiadau. Dylwn i bwysleisio eu bod yn ymateb i anghenion penodol mewn maes gweithgarwch penodol. Nid ydynt yn adlewyrchu gwaith ehangach y cyngor celfyddydau a fy ngwerthfawrogiad o'r gwaith da y mae Llenyddiaeth Cymru yn ei wneud mewn rhai meysydd; er enghraifft, cyflwyno digwyddiadau a gweithgareddau mawr yn rhagorol sy’n cysylltu â'n blynyddoedd thema—ni fydd hyn yn newid. Fodd bynnag, rwyf wedi fy narbwyllo bod angen y camau hyn i greu strwythur cymorth ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth sy'n fwy effeithiol ac yn fwy addas i’w ddiben.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Fel y dywedodd yr Athro Hughes ei hun, wrth wraidd yr adolygiad hwn y mae’r cyfle i ddathlu Cymru a’r grym creadigol sydd gan lenyddiaeth i ddisgrifio, dehongli a dathlu ein hunaniaeth. Mae’r grym creadigol hwnnw yn werthfawr iawn, a hynny ar lwyfan cenedlaethol a rhyngwladol. Bydd y newidiadau arfaethedig yn caniatáu i'r sefydliadau rhagorol sy'n sail i'n seilwaith presennol ragori yn y meysydd lle gallant gyflawni’r effaith fwyaf yn yr amgylchedd hynod newidiol hwn, a thrwy hynny wella talentau creadigol ein hawduron a chefnogi seilwaith cyhoeddi deinamig ar gyfer ein gwlad.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, am y datganiad heddiw. Rwy'n credu ei bod hi’n hen bryd i ni gael yr adolygiad hwn. Rwy'n eithaf balch o weld ei fod yn ehangach mewn gwirionedd nag yr oeddwn i’n ei ddisgwyl yn wreiddiol. Felly, rwy’n diolch i chi am hynny. Fy mwriad oedd gofyn yn gyntaf oll 'Pryd y gallwn ni ddisgwyl gweld yr adroddiad?' ond gallaf weld ei fod wedi cyrraedd o fewn awr i’r Cyfarfod Llawn. Gan ei fod yn 200 o dudalennau o hyd, rwy’n gobeithio y byddwch yn rhoi'r un cwrteisi i ni a roesoch i'r grŵp, er mwyn i ni ei ddarllen yn drwyadl a chraffu arno yn fwy trylwyr, maes o law, i ddefnyddio eu geiriau nhw. Mae’n rhaid i mi gyfaddef fy mod yn cadw llygad ar y wefan am beth amser, ac nid yw yno o hyd, os hoffech chi roi gwybod i'r swyddogion am hynny. Rwy’n falch iawn o glywed y cafwyd ymateb da i'r ymgynghoriad. Byddwn i wedi hoffi clywed ychydig mwy am yr hyn a ddywedodd ynghylch arfer da, ond rwy’n sylweddoli mai datganiad yw hwn heddiw, a byddwch yn fwy na thebyg yn clywed gennyf eto am hynny.

Nid wyf yn credu y cysylltwyd ag Aelodau'r Cynulliad yn ystod yr ymgynghoriad hwn ac ni thynnwyd ein sylw ato yn arbennig. Rwy’n gobeithio nad fi yw’r unig un yn hyn o beth, ond mae'n rhaid i mi gyfaddef nad oeddwn i’n gwybod rhyw lawer am y peth nes i mi fynd i chwilio am hwn ar y rhyngrwyd a’r cyfan y des i o hyd iddo oedd adroddiad di-werth braidd ynghylch gwrthdaro buddiannau posibl, a gwn eich bod wedi ymateb i hynny. Ond, yn benodol, roeddwn i’n poeni rhywfaint pan ddywedasoch yn eich datganiad mai holiadur oedd y prif ffordd o gael gafael ar bobl i ymateb i hyn. Nid wyf hyd yn oed yn gwybod ymhle yr oedd yr holiadur. Efallai y gallwch chi roi gwybod i mi. Ond, mewn gwirionedd, os cafwyd ymateb cryf iawn iawn gan y cyhoedd, ac o bosibl gan gyrff megis llyfrgelloedd, yn hytrach na’r cyhoeddwyr a’r rhanddeiliaid y byddech yn disgwyl y byddent yn ymateb i hyn, byddai diddordeb mawr gennyf i wybod sut y cawsant eu cyrraedd, gan fod hwnnw’n gwestiwn sy'n effeithio arnom ni i gyd fel Aelodau’r Cynulliad wrth geisio cael gwybodaeth gan aelodau ehangach cyhoedd Cymru y byddem yn cael trafferth gwneud hyn fel arfer, a chael gwybodaeth iddynt hefyd. Os oes gwybodaeth newydd ar gael am ffyrdd arloesol o gyrraedd y cyhoedd, byddwn i wir yn dymuno clywed am hynny, yn enwedig os yw'n sicrhau ymatebion gan gydbwysedd daearyddol da o aelodau o'r cyhoedd ac ymateb da gan bobl o wahanol gefndiroedd economaidd-gymdeithasol.

O ran cymorth ac effaith, rwy’n credu bod hyn yn mynd law yn llaw, a byddai gennyf ddiddordeb i wybod beth yr ydych yn ei olygu wrth 'cymorth'. Dywedasoch y gair sawl gwaith yn eich datganiad. Yn sicr, o ran y pwyllgor yr wyf i’n aelod ohono, byddai diddordeb mawr gennym glywed am gymorth i hyrwyddo newyddion yn ddigidol mewn cyd-destun cyfryngau, rwy’n credu bod yn rhaid i ni dderbyn, nad yw’n un amryfath yng Nghymru. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y byddai diddordeb mawr gennym ni i gyd ynddo. Fodd bynnag, os ydym yn mynd i ruthro i lawr y llwybr digidol, a gallaf ddeall yr ysgogiad i wneud hynny, credaf fod angen syniad da arnom o beth yw llwyddiant ar hyn o bryd gyda'r sefydliadau sy’n rhan o’r adolygiad, ac, mewn llyfrau, fel enghraifft syml, pa un a gafwyd cyfradd llwyddiant arbennig o dda yng Nghyngor Llyfrau Cymru neu gan gyhoeddwyr o ran defnyddio Kindle ac e-ddarllenwyr eraill, neu beth yw'r sefyllfa o ran llyfrau sain, er enghraifft, gan nad yw pob llyfr yn llyfrau darllen wedi'r cyfan? Oherwydd, mewn gwirionedd, yr effaith sy'n fy mhoeni i fwyaf yw'r effaith ar y defnyddiwr. Yn amlwg, mae gennyf ddiddordeb mawr yn yr hyn sy'n digwydd i'r sefydliadau sy'n ymwneud â hynny, ond os nad ydym yn cael mwy o bobl yn y pen draw yn darllen neu fwy o bobl yn mwynhau beth bynnag fo’r gair ysgrifenedig, ym mha bynnag fformat, mae yna gwestiwn, yn amlwg, i Lywodraeth Cymru, ond hefyd i ni i gyd yn gyffredinol, am sut beth fydd llwyddiant yn y pen draw.

Soniasoch yn eich datganiad am

‘sicrhau ei fod yn cyrraedd cynulleidfa fyd-eang, a chefnogi pobl ledled Cymru i fod yn rhan ohono a chymryd rhan ynddo.’

Byddwn i’n awyddus i wybod beth yw ein cynulleidfa fyd-eang ar hyn o bryd, sut mae'n edrych nawr, a, hefyd, sut y gallai edrych yn realistig, oherwydd, eto, os yw Llywodraeth Cymru, gyda'n cefnogaeth ni, am fuddsoddi mewn unrhyw un o'r syniadau a gynigwyd yn yr adolygiad—ac rwy’n gwerthfawrogi nad wyf wedi eu darllen eto—rydym ni eisiau gwybod, neu o leiaf cael rhyw syniad o ba ganlyniad yr ydych yn ei ddisgwyl yn sgil y buddsoddiad, i ryw raddau o leiaf.

Dyma un neu ddau o fanylion er mwyn i mi adael cwestiynau i eraill eu holi: y cwricwlwm ysgol newydd. Nawr, yn amlwg, bydd angen llawer iawn o adnoddau ar gyfer y cwricwlwm ysgol newydd. A oes unrhyw fwriad naill ai i ddod ag adnoddau o’ch cyllideb chi i’r gyllideb addysg i helpu i ariannu'r adnoddau ysgrifenedig a digidol, neu a fydd yn mynd i’r cyfeiriad arall a, mewn gwirionedd, bod cyfrifoldeb ar Gyngor Llyfrau Cymru a phobl eraill sy'n rhan o hyn i ddarparu’r adnoddau hynny gydag arian o gyllideb wahanol? Gallaf weld Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg yn edrych yn bryderus iawn am y posibilrwydd hwnnw.

Ac yna, yn olaf, rydych yn dweud bod y dystiolaeth yn gymhellol. Yn amlwg, nid wyf wedi cael cyfle i brofi hynny fy hun eto. Nodaf fod awgrym, neu argymhelliad, i nifer o gyfrifoldebau symud i Gyngor Llyfrau Cymru o Lenyddiaeth Cymru. Nid wyf yn gwneud sylw ar hynny, ond byddwn i'n chwilfrydig iawn i weld a allwch chi grynhoi mewn ychydig o eiriau pam nad oedd yr argymhelliad yn symud cyfrifoldebau i’r gwrthwyneb a’u bod yn trosglwyddo, mewn gwirionedd, o Gyngor Llyfrau Cymru i Lenyddiaeth Cymru, er enghraifft. Diolch.

A gaf i ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau ac am ei chyfraniad? Mae’n wir bod hwn yn gyhoeddiad helaeth. Mae tua hanner y 200 o dudalennau yn darparu'r dystiolaeth sydd wedi hysbysu'r argymhellion, ac mae’n werth nodi yn y cychwyn cyntaf bod yr ymateb i'r ymgynghoriad, mewn gwirionedd, ymysg y rhai mwyaf llwyddiannus a gynhaliwyd erioed. Ymatebodd ryw 820 o sefydliadau ac unigolion i’r holiadur ar-lein. Yn wir, o gymharu hyn ag ymgynghoriadau eraill a gafwyd yn ddiweddar—gadewch i ni feddwl yn bennaf am gludiant—denodd yr ymgynghoriad a gynhaliwyd ar y fasnachfraint newydd i rwydwaith Cymru a'r gororau ryw 120 o ymatebion. Felly, denodd hwn ryw chwe gwaith yn fwy na hynny. Roedd yn eithaf digynsail a dyna pam y cymerodd fwy o amser na’r disgwyl i’r panel brosesu ac wedyn ymateb iddo. Defnyddiwyd dull sydd wedi’i seilio yn fawr ar dystiolaeth, a dyna pam y gwnaed yr argymhelliad o ran trosglwyddo cyfrifoldebau.

Byddwn i’n gobeithio, yn ystod y prynhawn ’ma a heno, pan fydd yr Aelod yn cael cyfle i adolygu’r argymhellion a'r dystiolaeth, y bydd hi’n cytuno eu bod wedi’u seilio ar farn a phrofiad sefydliadau, rhanddeiliaid a'r cyhoedd ehangach sydd â diddordeb brwd iawn yn y sector cyhoeddi, ac yr awgrymir newid beiddgar mewn rhai meysydd, ond bod yna, hefyd, gydnabyddiaeth bod pob un o'r sefydliadau sy’n gyfrifol am gefnogi cyhoeddi ac ysgrifennu yng Nghymru yn gwneud gwaith rhagorol. Yr hyn yr wyf yn awyddus i’w sicrhau yw eu bod yn gallu rhagori yn eu meysydd eu hunain, a, pan fo angen trosglwyddo swyddogaethau, eu bod yn trosglwyddo mewn modd sy’n golygu eu bod nhw’n gwella hefyd.

Byddwn i’n hapus i gwrdd ag unrhyw rai o Aelodau’r Cynulliad ynghylch yr adolygiad hwn, yn enwedig unrhyw Aelodau'r Cynulliad sy'n teimlo nad ydynt wedi gallu cyfranu’n uniongyrchol at yr ymgynghoriad a gynhaliwyd. Yn yr un modd, rwy'n awyddus iawn i gyfarfod â'r tri chorff cenedlaethol y mae’r adolygiad yn ymwneud yn bennaf â nhw, a hynny ar y cyfle cyntaf—y cyngor celfyddydau, y cyngor llyfrau a Llenyddiaeth Cymru—i drafod gyda’n gilydd sut y gellir datblygu’r argymhellion ac, yn wir, i glywed am unrhyw bryderon sydd gan unrhyw un o'r sefydliadau hynny am argymhellion y panel.

O ran beth yw llwyddiant, wel, mae hyn i raddau helaeth wedi’i nodi yn adolygiad y panel. O ran nifer y llyfrau a gyhoeddir, i raddau helaeth, ffigurau ar gyfer nifer y llyfrau a gyhoeddir mewn unrhyw gyfres neu ar gyfer unrhyw gyhoeddiad, ni chaiff y niferoedd eu cofnodi neu o leiaf eu cyhoeddi. Fodd bynnag, rydym yn cofnodi nifer y llyfrau a fenthycir o lyfrgelloedd cyhoeddus a hefyd nifer yr e-lyfrau ac e-gylchgronau a gaiff eu benthyg neu eu darllen. Nawr, gallaf ddweud ein bod mewn sefyllfa eithaf cryf yng Nghymru o ran rhwydwaith y llyfrgelloedd cyhoeddus a benthyca llyfrau. Y mae wedi ei sbarduno i raddau helaeth gan y fenter Pob Plentyn yn Aelod o’r Llyfrgell, a hefyd gan Sialens Ddarllen yr Haf, sydd wedi ei bod yn llwyddiant mawr i Gyngor Llyfrau Cymru. Ond, i’r un graddau, y mae wedi ei sbarduno gan ddigwyddiadau arloesol a gynhaliwyd, a rhai digwyddiadau mawr sydd wedi eu hwyluso gan Lenyddiaeth Cymru, ac rwy’n credu, yn bennaf yn ystod y 12 mis diwethaf, y dathliad o waith Roald Dahl. O ganlyniad, rydym ni wedi gweld sefyllfa dda o ran nifer y llyfrau a ddarllenwyd a nifer y llyfrau a fenthyciwyd yng Nghymru.

Yn rhyngwladol, mae cryn dipyn o weithgarwch wedi ei gynnal ac wedi ei ddatblygu yn draddodiadol gan Gelfyddydau Rhyngwladol Cymru, a hefyd drwy Gyfnewidfa Lên Cymru. Ar ôl adolygu’r corff sylweddol o dystiolaeth a ddarperir yn yr adroddiad, rwyf o’r farn fod y gyfnewid lên yn ddull gwerthfawr iawn o sicrhau bod gweithrediadau rhyngwladol yn cynnig manteision i awduron Cymru, i gyhoeddwyr Cymru ac i ddiwylliant Cymru yn ei gyfanrwydd, ond ceir argymhelliad penodol yn yr adroddiad sy'n berthnasol i Lywodraeth Cymru, ac sy'n ymwneud â chymorth ar gyfer ymweliadau busnes tramor. Rwy'n credu, o ran sicrhau bod cyhoeddwyr yn gallu cael gafael ar gyngor busnes cryf a chael mynediad at farchnadoedd rhyngwladol, mae cyfle, yn fy marn i, drwy deithiau masnach a gwasanaethau cefnogi eraill, i wella'r hyn y gall cyhoeddwyr ei gynnig i gynulleidfa ryngwladol.

O ran y cwricwlwm, mae argymhelliad penodol sy’n ymwneud â'r cwricwlwm, unwaith eto, i Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, ond hynny, yn syml, yw ei bod yn hanfodol ystyried cyhoeddi a llenyddiaeth wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd, ac, am y rheswm hwnnw, rwy’n awyddus i gwrdd ag Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg a sgiliau. Ni allaf warantu y bydd fy llyfr sieciau ar agor a minnau’n barod i’w hysgrifennu yn ein cyfarfod, ond fe fyddwn yn cynnal trafodaethau ynghylch cyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru, a sut y gall gyfrannu at addysgu pobl, hen ac ifanc. Ac rwy’n credu fy mod i eisoes wedi tynnu sylw at y rheswm pam y mae'r adroddiad yn canolbwyntio i raddau helaeth ar drosglwyddo cyfrifoldebau o Lenyddiaeth Cymru i Gyngor Llyfrau Cymru, ond hoffwn ddatgan unwaith eto a'i roi ar gofnod bod yr adroddiad ac, yn wir, llawer o'r bobl a ymatebodd i'r ymgynghoriad, yn gwerthfawrogi’n fawr iawn waith Llenyddiaeth Cymru a Chyngor Llyfrau Cymru.

A allaf i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad cynhwysfawr a hir ar yr adolygiad annibynnol yma o gymorth ar gyfer cyhoeddi a llenyddiaeth Cymru? Wrth gwrs, ein her ni fel gwleidyddion yn fan hyn ydy craffu ar beth mae’r adroddiad yma yn ei ddweud, yn ogystal â beth rydych chi wedi ei ddweud am yr adroddiad, ac, wrth gwrs, mae yna her sylweddol yn y craffu yna achos mae’r adroddiad 212 o dudalennau yma dim ond wedi ymddangos ar ein system gyfrifiadurol i rhyw ddwy awr yn ôl. Wedyn, gyda phob parch, nid ydw i wedi cael cyfle i ddarllen pob gair yn y 200 o dudalennau yna eto, ond nid yw hynny ddim yn mynd i’m dal i yn ôl rhag gofyn cwestiynau, mae’n rhaid imi ddweud.

Mae yna nifer o bethau yma i’w croesawu, ac un o’r pethau, wrth gwrs, ydy bod hwn yn bwnc allweddol bwysig. Fel mae’r adolygiad yn ei ddweud ac rydych chi’n dyfynnu yn y paragraff olaf yn fan hyn, mae’r adolygiad yma yn gyfle

‘i ddathlu Cymru—grym creadigol llenyddiaeth i ddisgrifio, dehongli a dathlu ein hunaniaeth. Mae gwerth mawr i'r grym hwnnw, ar lwyfan cenedlaethol a rhyngwladol.’

Wel, o gymryd hynny o ddifri, mae eisiau cymryd y pwnc allweddol yma hefyd o ddifri achos, yn naturiol, mae’r tirlun ym maes llenyddiaeth a chyhoeddi wedi newid yn eithaf syfrdanol dros y blynyddoedd diwethaf yma. Mae nifer o blatfformau gwahanol, digidol ac ati, fel rydym ni wedi ei glywed eisoes. Wrth gwrs, yn lle dim ond mynd i’r siop lyfrau leol neu i’r llyfrgell, yn y bôn mae rhywbeth o’r enw ‘Amazon’ hefyd wedi dod i’r brig, sydd hefyd y ffordd amlaf mae pobl yn cael eu llyfrau y dyddiau yma, a sut mae’r holl fusnes yma o weithio, os ydym ni eisiau gweithio efo pethau fel Amazon sydd yn darparu’r rhan fwyaf o’r llyfrau sy’n cyrraedd ein tai ni y dyddiau yma. Mae angen, wrth gwrs, nodi wrth Amazon fod angen mwy o ddarpariaeth iaith Gymraeg yn beth maen nhw’n ei ddosbarthu. Rydw i’n nodi wrth basio, os ydw i’n cofio’n iawn, fod gan wasg y Lolfa rhyw fath o drefniant efo Amazon, ond bach iawn ydy’r trefniant iaith Gymraeg. Wedyn, mae yna her sylweddol gan fod y tirlun yn newid, ac mae yna esblygiad parhaol.

Wrth gwrs, gyda’r arian cyhoeddus sydd wedi ei ddosrannu gerbron, fel rydych chi’n ei nodi, mae yna lwyddiannau, yn enwedig efo’n papurau bro ni—papurau bach lleol sydd yn hybu diddordeb ac yn gwasgaru gwybodaeth i’n cymunedau lleol ni. Rydw i’n meddwl am bapur bro Abertawe, ‘Wilia’. Man a man iddo gael ei sylw, a phapur bro Llanbedr Pont Steffan, ‘Clonc’. Man a man i hwnnw gael ychydig bach o sylw, achos nid bob dydd yr ydym ni’n adrodd teitlau’n papurau bro yn y Siambr yma, ond maen nhw wedi bod yn llwyddiannau ysgubol dros y blynyddoedd. Wrth gwrs, rydym ni’n edrych am barhad o’r gefnogaeth yna, ac felly parhad i’r llwyddiant yna. A gan ein bod ni’n sôn am gyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru, rydw i’n credu ei fod yn fater i’w groesawu, o leiaf, fod yna fwy o gyfrifoldebau yn cael eu trosglwyddo i Gyngor Llyfrau Cymru. Ond, wrth gwrs, fel rydych chi’n crybwyll, bydd angen rhai newidiadau o gofio’r tirlun sydd hefyd wedi newid yn nhermau digidol ac ati.

Yn nhermau pam mae yna rai newidiadau’n gorfod cymryd lle, fel rydych chi wedi nodi eisoes, mae yna newidiadau strwythurol sydd yn mynd i gymryd lle rhwng Cyngor Celfyddydau Cymru, Llenyddiaeth Cymru, a’r Cyngor Llyfrau, fel rydych chi wedi nodi.

Buaswn i eisiau gwybod yr amserlen a sut rydych chi’n mynd i weinyddu hynny, fel Ysgrifennydd Cabinet. Ond, yn fan hyn, yn y paragraff ar ddiwedd yr ail dudalen allan o bedwar, rydych chi’n nodi bod yr adolygiad wedi canfod tystiolaeth glir o broblemau gwirioneddol mewn rhai ardaloedd yn ymwneud â chynllunio strategol, pennu blaenoriaethau, llywodraethu, rheoli risg, gwariant, ac ati. Mae’r rhestr yn mynd ymlaen. Wrth gwrs, os ydym yn mynd i gael datganiad ar adolygiad nad yw’r gweddill ohonom ni wedi cael cyfle i ddarllen, buaswn i eisiau gwybod mwy o wybodaeth a mwy o fanylion ynglŷn â beth yn union ydy’r problemau yn y cynllunio strategol, pennu blaenoriaethau, llywodraethu, rheoli risg, ac ati, gan eich bod wedi mynd i mewn i gryn fanylder ynglŷn â disgrifio’r broblem, ond heb fanylu wrthym ni beth yn union ydy’r broblem. Felly, mae yna her, wrth gwrs.

Efallai y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol bod y pwyllgor diwylliant—mae Suzy Davies wedi crybwyll hyn eisoes—yn gwneud adolygiad ar newyddiaduraeth newyddion ar hyn o bryd a’r ffordd mae cyfathrebu’n digwydd yn yr oes ddigidol yma. Mae yna ryw fath o groestoriad â beth sy’n digwydd yn y pwyllgor diwylliant, sydd yn gwneud yr adolygiad yma ar hyn o bryd—weithiau mae eisiau cyfeirio at y gwaith sydd eisoes yn mynd ymlaen yn y Senedd yma.

Ar ddiwedd y dydd, gan fod yna gymaint o fanylion nad ydym wedi cael cyfle i’w craffu, mi fuaswn i’n gofyn, ar sail y datganiad yma heddiw—yn iawn, rydych wedi ateb cwestiynau—ond mi fuaswn i’n gofyn am ddadl lawn yn amser y Llywodraeth hefyd. Diolch yn fawr.

Hoffwn ddiolch i Dai Lloyd am ei gwestiynau a'i gyfraniad. O ystyried bod hwn yn adroddiad helaeth ac nad yw nifer o’r Aelodau wedi cael cyfle heddiw i’w ddarllen yn llawn eto nac i amgyffred y manylion, byddwn i'n fwy na hapus i gyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth i edrych ar yr adroddiad hwn yn fanylach. Bydd craffu ar yr adroddiad hefyd yn cynnwys rhagor o drafodaethau â’r cyrff a’r sefydliadau cenedlaethol y mae’n fwyaf perthnasol iddynt.

Af i drwy rai o'r pwyntiau cyffredinol ac yna y pwyntiau mwy penodol y cododd yr Aelod. O ran heriau cyfanwerthu, mae'r adroddiad yn argymell bod Cyngor Llyfrau Cymru yn datblygu cynigion i liniaru effaith bresennol gweithgarwch cyfanwerthu o ran gwerthu llyfrau, yn ogystal â darparu ar gyfer tueddiadau tebygol yn y dyfodol. Rwy'n credu bod hyn yn gwbl hanfodol os ydym yn dymuno parhau i weld siopau llyfrau bach annibynnol, yn enwedig ar y stryd fawr mewn ardaloedd gwledig.

Roedd y panel yn cydnabod llwyddiant mawr y papurau bro ac argymhellodd y dylent barhau yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru, o ystyried yr enghreifftiau amrywiol y mae'r Aelod eisoes wedi eu hamlinellu a'r dystiolaeth a ddarparwyd gan aelodau'r cyhoedd a rhanddeiliaid. Mae'n eithaf clir bod y trefniadau presennol yn addas at eu diben ac na ddylid eu newid.

Rwy’n gobeithio y bydd y tri sefydliad yn gallu ymateb yn adeiladol i'r adroddiad yn ystod yr wythnosau nesaf. Rwyf hefyd yn gobeithio, fel y dywedais wrth Suzy Davies, cwrdd â’r tri gyda'i gilydd, ar y cyd, i drafod sut y gallwn ddatblygu’r argymhellion. Bwriad pennaf y camau a nodir yn yr adroddiad yw sicrhau tri pheth. Y cyntaf yw meithrin rhagoriaeth lle y mae wedi’i wreiddio eisoes. Yn ail, caniatáu i’n holl sefydliadau cefnogi ganolbwyntio ar yr hyn y maen nhw’n ei wneud orau. Ac yna yn drydydd, sicrhau bod y gweithgareddau nad ydyn nhw’n cael eu darparu hyd eithaf ein disgwyliadau ar hyn o bryd, yn cael eu symud i'r lle gorau er mwyn eu darparu’n effeithiol ar gyfer cyhoeddwyr, awduron a darllenwyr.

Ceir manylion am yr heriau y mae'r Aelod wedi gofyn amdanyn nhw yn yr adroddiad. Maen nhw’n eithaf helaeth, ac ynghyd â'r heriau yr ydym yn eu hwynebu ar hyn o bryd, mae argymhellion clir ar sut y gellir eu goresgyn. Ac, unwaith eto, fe’u nodir yn yr adroddiad. Dylwn i ychwanegu hefyd mai un argymhelliad y mae’r panel yn ei wneud yw cynnal adolygiad arall, ymhen pum mlynedd, ac rwy’n credu y byddai hynny o fudd, o ystyried natur newidiol y sector a'r angen i sicrhau bod y sector ei hun yn cael cymorth priodol gan y Llywodraeth, ond bod awduron, cyhoeddwyr a darllenwyr hefyd yn derbyn cymorth priodol gan y sefydliadau cenedlaethol. Felly, byddwn i’n hapus i ddweud fy mod i’n credu y dylai fod yn destun adolygiad arall ymhen pum mlynedd.

Ysgrifennydd y Cabinet, dywedasoch ar y dechrau fod hwn yn amgylchedd sy'n newid yn gyflym a fu’n agored i rywfaint o aflonyddwch yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae'r adroddiad yn penderfynu mai Cyngor Llyfrau Cymru yw'r corff gorau—yn y sefyllfa orau—i arwain trwy'r cyd-destun ansicr hwn, ond mae hefyd yn dweud bod angen i Gyngor Llyfrau Cymru ddatblygu gwahanol lefelau o barodrwydd i dderbyn risg, bod angen iddo ddatblygu strategaeth ddigidol gadarn, a mwy o ymgysylltiad digidol, ond dywed hefyd fod angen i Gyngor Llyfrau Cymru adolygu natur a gallu'r trefniadau llywodraethu a gweithredol. Nawr, at ei gilydd, mae’n ymddangos i mi bod hon yn broses ôl-addasu gymharol ddwys ar gyfer Cyngor Llyfrau Cymru. O ystyried nad oes gan y Cyngor enw da am fod y mwyaf dynamig o blith y sefydliadau, a yw’r Ysgrifennydd dros ddiwylliant yn hyderus bod y diwylliant yno o fewn y sefydliad, o ystyried y gwendidau y mae’r panel yn eu nodi, i allu cyflawni’r tasgau y mae arnom angen iddo ei wneud?

Hoffwn ddiolch i Lee Waters am ei gwestiwn. Felly, nid heriau ansylweddol yw’r rhain sy'n cael eu cyflwyno i Gyngor Llyfrau Cymru, ond o’u bodloni, gallent sicrhau manteision enfawr i'r sector cyhoeddi ac i awduron. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod llawer o’r argymhellion a amlinellwyd gan y panel, sy'n ymwneud â Chyngor Llyfrau Cymru yn ymwneud â'r angen i arloesi yn fwy er mwyn adeiladu ar graffter masnachol o fewn y sefydliad, ac i sicrhau bod parodrwydd cywir i dderbyn risg, a hefyd i sicrhau bod gan Gyngor Llyfrau Cymru bresenoldeb ym mhob cwr o Gymru, a’i fod yn gweithredu’n ddeinamig mewn amgylchedd newidiol.

Rwy'n credu, o ran y sefydliad ei hun a'i allu i ymateb i rai o'r argymhellion a’r hyn a allai fod yn gyfrifoldebau ychwanegol, yn amlwg, mae yna argymhellion sy’n ymwneud â’r gweithredwyr a'r bwrdd, a fyddai, yn fy marn i, o’u mabwysiadu, yn sicrhau bod y sefydliad yn gallu addasu i gynnydd yn lefel y cyfrifoldeb sydd ganddo, ac y byddai gwneud hynny wedyn yn arwain at wella’r gwasanaethau a ddarperir.

Diolch i'r Gweinidog am adroddiad y panel—mae'n ddrwg gennyf, am eich datganiad heddiw, ac mae’r adroddiad, fel y dywedasoch, yn un hir, felly nid wyf yn siŵr fy mod i’n edrych ymlaen at ei ddarllen i gyd, ond rwy'n siŵr y gallwn ni ystyried y pwyntiau perthnasol a'u trafod maes o law.

Mae'n galonogol—[Torri ar draws.] Mae'n galonogol y cafwyd ymateb mor gryf gan y rhanddeiliaid. Nawr, rydych chi wedi nodi eich hun mai un o'r prif newidiadau, efallai y newid mwyaf, yw'r symud o brint i gyhoeddi digidol. Nawr, cynigir rhai newidiadau strwythurol: a ydych chi’n hyderus y bydd hyn yn helpu i gyflwyno’r newid hwnnw i gyhoeddi digidol yn llwyddiannus ac yn diogelu swyddi cyhoeddi yng Nghymru? Ac a wnewch chi roi rhagor o fanylion ynghylch pam yr ydych yn credu y bydd y newidiadau hyn yn rhai cadarnhaol? Er bod y cyfrwng wedi newid, yn newid, mae'r darllenwyr i ryw raddau yn aros yr un fath. Mae angen o hyd i bobl eisiau darllen llyfrau a deunyddiau eraill, felly mae angen i ni feithrin cariad at ddarllen ymhlith yr ifanc. Felly, tybed faint o bwyslais a fydd yn y dyfodol ar ddatblygu hyn, a sut y mae adroddiad y panel yn ymdrin â hyn? Pe gallech egluro’r pethau hynny, efallai, yn gryno, byddai hynny’n dda. Diolch.

Wrth gwrs. O ran y cyhoeddiad ei hun, mae yn gynhwysfawr, ond mae hefyd yn fanwl iawn ac yn darparu dadansoddiad trylwyr iawn o gyhoeddi a llenyddiaeth yng Nghymru. Crybwyllir y newid y mae’r Aelod yn cyfeirio ato o ran cyhoeddi digidol mewn nifer o adrannau, ac mae argymhellion, nid yn unig i Lywodraeth Cymru ac i Gyngor Llyfrau Cymru, ond i nifer o sefydliadau, ac i’r sector cyhoeddi yn ei gyfanrwydd eu rhoi ar waith. Rwy’n credu, os gall y newid hwnnw ddigwydd, os gellir gweithredu’r argymhellion a wnaed i’r holl sefydliadau a'r sector cyfan o ran trawsnewid digidol, byddwn yn gweld newid sylweddol. Yr hyn sy'n glir iawn, nid yn unig o’r argymhellion ac adolygiad y panel, ond hefyd o'r dystiolaeth sydd wedi ei chyflwyno yn rhan o'r ymgynghoriad, yw bod angen derbyn yn llawn y farchnad ddigidol. Er bod gennym draddodiad gwych o ysgrifennu a chyhoeddi yng Nghymru, nid ydym eto wedi dal i fyny â rhai o'r marchnadoedd hynny a rhai o'r gwledydd hynny sydd ar flaen y gad o ran e-lyfrau a manteisio ar brosesau digidol. Ond, fel y dywedais, ceir nifer o argymhellion ar gyfer pob sefydliad, ac rwy’n credu, er mwyn elwa i’r eithaf ar gyfleoedd digidol, y bydd yn rhaid ystyried yr argymhellion hynny yn eu cyfanrwydd, nid yn unigol.

O ran plant a sut yr ydym yn sicrhau bod rhagor o blant yn darllen yn amlach, mae nifer o fentrau llwyddiannus iawn ar waith, nid yn unig gan Gyngor Llyfrau Cymru a Llenyddiaeth Cymru, ond hefyd gan Lywodraeth Cymru. Rwyf eisoes wedi nodi nifer ohonynt, gan gynnwys sialens ddarllen yr haf a'r cynllun pob plentyn yn aelod o'r llyfrgell, ac, wrth gwrs, mae’r manteision ychwanegol o gael rhagor o bobl ifanc yn darllen, sy'n cynnwys rhagor o rieni yn dod yn ddarllenwyr amlach. Rwy'n credu bod budd mawr i hyn o ran oedolion yn ennill gwell sgiliau ar gyfer cyflogaeth.

Soniais yn fy natganiad y bydd angen i Gyngor Llyfrau Cymru archwilio, o ran cynhwysiant—ac mae hyn yn ymwneud â hyrwyddo llyfrau i bobl ifanc. Bydd angen iddo fyfyrio ar ei strategaethau presennol a'i bolisïau presennol, a gwella, o ran cynhwysiant, ei bresenoldeb yng Nghymru er mwyn sicrhau bod ei waith, a gwaith cyhoeddwyr a gwaith awduron yn cael ei hyrwyddo a’i fod yn cyrraedd yr holl gymunedau yng Nghymru.

Rwy'n credu bod hyn yn beth hynod gyffrous i’r sector. Mae'n gyffrous i awduron, ac os gellir gweithredu’r argymhellion, yn amlwg ar ôl craffu ymhellach, rwy’n credu y byddwn ni’n gweld hyd yn oed mwy o bobl yn dechrau darllen ac yn dechrau ysgrifennu hefyd.

Hoffwn ganolbwyntio ar y rhan o’ch datganiad sy’n sôn am lenyddiaeth, ac yn benodol, y ffynhonnell wych honno o arloesi ac entrepreneuriaeth, ac rwy'n siarad am y siop lyfrau fach annibynnol. Nawr, mae’r sector hwn wedi lleihau dros y blynyddoedd wrth i Amazon a’u tebyg ddatblygu, ond mae’r rhai sydd wedi goroesi yn fusnesau rhagorol, gyda chysylltiadau gwych â'r gymuned leol, sy’n cymryd rhan mewn digwyddiadau o bob math. A gaf i gymeradwyo Griffin Books ym Mhenarth am y darlithoedd llenyddol y maen nhw’n eu cynnal, y digwyddiadau i blant a phobl ifanc i hybu diddordeb mewn llyfrau a hefyd am Ŵyl Lenyddiaeth Penarth? Mae'n rhaglen ragorol a gaiff ei threfnu’r o’r un siop lyfrau annibynnol hon. Efallai y gwnaf i eich gwahodd, yn wir, ym mis Gorffennaf—bydd eich cyn-gydweithiwr Huw Lewis yn cymryd rhan yng Ngŵyl Lenyddiaeth Penarth, pan fyddwn yn trafod ei gofiant am ei blentyndod, am gael ei fagu yn Aberfan. Felly, mae digwyddiadau rhagorol yn cael eu cynnal.

Byddwn i hefyd yn dweud bod serendipedd yn chwarae rhan fawr mewn llenyddiaeth, dim ond mynd i mewn, siarad â phobl sy’n gwybod llawer iawn am bwnc ac yn edrych ar y silffoedd. Yr hyn sy’n wych am siop lyfrau lai yw'r dewis bendigedig sydd fel arfer wedi ei wneud gan y bobl sy'n rhedeg y siop honno. Mae hynny, yn fy marn i, bob tro yn ffynhonnell gyfoethog i fanteisio arni ac fe gewch chi afael ar rai o'r deunydd llenyddol gorau sydd ar gael. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y strwythurau newydd yn sicrhau bod y sector yn parhau i gael cymorth a bod hynny yn cynyddu hyd yn oed ar gyfer digwyddiadau llenyddol a’u tebyg.

A gaf i, ar yr un pryd, ganmol y rhan y mae microgyhoeddwyr yn ei chwarae, y mae llawer ohonom, mi wn, wedi ei dilyn, gan gynnwys Lee Waters yn y fan yno, wrth gyhoeddi llenyddiaeth hynod arloesol sydd yn cyrraedd y brif ffrwd yn y pen draw, ond nid ar y dechrau? Yn benodol, mae barddoniaeth yn aml yn dibynnu ar y cyhoeddwyr llawer llai hyn, ac, wrth gwrs, maen nhw nawr hefyd yn elwa ar yr oes ddigidol. Rydym wedi clywed rhywfaint am hynny, ond, unwaith eto, bydd rhywfaint o adnoddau wedi'u targedu yno i alluogi’r llwyfannau hynny i ddatblygu, yn parhau i gefnogi'r dreftadaeth lenyddol wych, gyfoethog sydd gennym yng Nghymru.

Hoffwn ddiolch i David Melding am ei gyfraniad. Os bydd fy nyddiadur yn caniatáu, byddwn i’n falch iawn o dderbyn y gwahoddiad ym mis Gorffennaf.

Mae rhyw 1,000 o bobl yng Nghymru wedi’u cyflogi mewn siopau llyfrau a chyhoeddwyr. Mae hyn yn nifer sylweddol, ond, fel y dywedais yn gynharach, mae'n fwy arwyddocaol i rai o'r cymunedau gwledig hynny sy’n wirioneddol ddibynnu ar ganol tref neu stryd fawr fywiog, ac wedi’i seilio, yn ei dro, ar economi fywiog ac amrywiol. Mae siopau llyfrau yn hynod o bwysig. Rwy'n mynd i leoedd fel y Gelli Gandryll, neu, yn wir, i drefi yn nes at fy nghartref, megis yr Wyddgrug, ac mae’r siopau llyfrau annibynnol hynny yn gwbl hanfodol i ychwanegu gwerth at y cynnig diwylliannol a manwerthu sydd yng nghanol trefi. Mae'r adolygiad yn gwneud argymhellion sy'n canolbwyntio'n bennaf ar beth y gall Cyngor Llyfrau Cymru ei wneud i gefnogi'r sector cyhoeddi a siopau llyfrau annibynnol i ymateb i’r her a geir yn sgil bygythiad cyfanwerthu, ond hefyd i fod yn fwy arloesol ac yn fwy penodol o ran yr arlwy. Nid yw’n ymwneud dim ond â defnyddio’r dull sefydledig o arallgyfeirio yr hyn yr ydych yn ei gynnig, er y gall hynny fod yn llwyddiannus. Unwaith eto, mewn rhai trefi, mae gan rai siopau llyfrau annibynnol gaffis, a gall hynny weithio mewn rhai ardaloedd, ond mae'n mynd y tu hwnt i hynny; mae'n ymwneud â hyrwyddo arloesedd o ran sut yr ydych yn cynnig gwasanaeth sy'n bwrpasol ac yn wirioneddol annibynnol. Wrth i ni edrych, ar draws y Llywodraeth, ar wedd a natur newidiol yr amgylchedd gwaith a newidiadau o ran manwerthu a'r stryd fawr, rwy’n credu ei bod yn bwysig i ni gefnogi—nid yn unig trwy Cyngor Llyfrau Cymru, ond hefyd trwy sefydliadau a chyrff eraill, megis Busnes Cymru—siopau llyfrau annibynnol lleol i ffynnu, nid yn unig yn ystod y dydd, ond gyda’r nos hefyd o bosibl. Ar hyn o bryd, rydym yn ceisio annog yr economi nos ar ein stryd fawr, ac rwy'n credu y gall siopau llyfrau, yn ogystal â manwerthwyr eraill, gynnig cyfle unigryw i bobl ddod at ei gilydd gyda’r nos, i ddysgu ac i brynu. Cafodd hyn ei sefydlu yn yr Unol Daleithiau flynyddoedd lawer iawn yn ôl, ond fe’i sbardunwyd i raddau helaeth gan y cwmnïau amlryngwladol a oedd yn cynnig siop goffi ym mhob un o'u siopau llyfrau enfawr, ond, diolch i’r drefn, ymatebodd siopau llyfrau annibynnol lleol yn yr Unol Daleithiau, gwnaethant gystadlu, ac, o ganlyniad i hyn, mae llawer yn ffynnu. Hoffwn i weld yr un peth yn digwydd yng Nghymru.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.