Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James. 

Yr eitem nesaf yw dadl Plaid Cymru: sefydlu cwmni ynni cyhoeddus. Galwaf ar i Simon Thomas wneud y cynnig—Simon. 

Cynnig NDM6735 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi cynnig hirsefydlog Plaid Cymru am sefydlu cwmni ynni sy'n eiddo i'r cyhoedd, Ynni Cymru.

2. Yn nodi ymrwymiad maniffesto Plaid Lafur Cymru 2017 i gefnogi 'creu cwmnïau a chydweithfeydd ynni cyhoeddus, sy’n atebol yn lleol i gystadlu yn erbyn cyflenwyr ynni preifat presennol, gydag un o leiaf ym mhob rhanbarth'.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu cwmni ynni sy'n eiddo i'r cyhoedd.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Nid wyf yn cofio'r tro diwethaf y cawsom ddadl yn y Cynulliad wedi'i harwain gan ddau bapur, un wedi'i gyhoeddi gan un wrthblaid ac un wedi'i gyhoeddi gan wrthblaid arall. Mae'r drafodaeth yma yn deillio o bapur a gyhoeddais i tua blwyddyn yn ôl ynglŷn â'r cynnig i sefydlu cwmni ynni i Gymru. Fel y dywedais i yn y ddadl ddiwethaf, os oes gyda chi syniad sydd yn syniad da a heb ei weithredu, nid oes cywilydd ailgylchu'r syniad yna. Felly, nid wyf i'n mynd i ymddiheuro am ddod â'r ddadl yma yn ôl i'r Cynulliad, er ein bod ni wedi trafod y syniad o'r blaen.

Rwy'n dod ag e'n ôl yn y cyd-destun lle mae yna, o bosib, benderfyniad mawr iawn yn cael ei wneud ynglŷn â dyfodol ynni yng Nghymru gyda nid yn unig buddsoddiad posib yn Wylfa, Wylfa B, ond hefyd y penderfyniad posib, arfaethedig o beidio â buddsoddi yn y morlyn llanw ym mae Abertawe. Fe fyddai'n dod at hynny yn y man, achos mae e'n berthnasol iawn i’r cysyniad sydd gan Blaid Cymru yn y papur ac yn y ddadl heddiw.

Rhof ychydig o gyd-destun i’r ddadl yn gyntaf. Mae Cymru yn wlad sydd yn gyfoethog ac yn gyforiog o ynni, a dweud y gwir. Rydym ni'n cynhyrchu mwy o ynni—'casglu' dylwn i ddweud, yn ffisegol gywir—nag yr ydym ni yn ei ddefnyddio, felly rydym ni'n allforio ynni. Ond eto i gyd, mae prisoedd ynni yng Nghymru ymysg yr uchaf yn Ewrop. Mae hynny yn dangos y sefyllfa rydym ni ynddi fel gwlad. Mae tlodi ynni yn arbennig o ddifrifol i aelwydydd ag incwm isel. Tueddol ydym ni, wrth gwrs, i gael systemau talu ad hoc am ynni, ac nid ydyn nhw'n gallu mynd at y tariffs gorau. Mae gyda ni hefyd yng ngorllewin Cymru ardaloedd helaeth sydd heb fod ar y grid cenedlaethol, sy'n dibynnu ar nwy neu olew sy'n cael ei fewnforio. Mae hefyd yn wir i ddweud, er ein bod ni'n cynhyrchu ynni, fod gyda ni'r capacity i gynhyrchu llawer mwy, yn enwedig o safbwynt ynni adnewyddol. Mae yna 5 miliwn erw o dir yng Nghymru lle gallem ni gynhyrchu o'r arfordir ac o'r tir mawr. Mae economi Cymru yn galw am swm mawr o drydan—mae gyda ni weithfeydd cynhyrchu a gweithfeydd dur mawr o hyd—ac felly mae angen yr ynni arnom ni. 

Mae creu cwmni ynni cenedlaethol i Gymru yn gyfle i fynd at wraidd achosion tlodi ynni, trwy fuddsoddi mewn seilwaith, trwy fargeinio ar y cyd, trwy ddefnyddio grym cwmni cenedlaethol, ymchwil a datblygu ynni, a thrwy hynny greu cyfleoedd masnachol er lles poblogaeth Cymru a'r amgylchedd. Nid ffracio yw'r ateb ar gyfer defnyddio ynni er economi Cymru, ond cysyniad mawr fel hyn sy'n defnyddio holl rychwant cyfoeth naturiol Cymru.

Rydym ni hefyd yn wynebu bygythiad gwirioneddol i ddynoliaeth oherwydd newid hinsawdd. Roedd 2016 ymysg—wel, na, honno oedd y flwyddyn boethaf ers inni ddechrau cofnodion, ac rydym ni newydd gael y mis Mai mwyaf twym erioed, ers dros ganrif, ers dechrau cofnodi fesul mis. Os ydym o ddifri am dorri allyriadau Cymru o 80 y cant erbyn 2050, fel sydd wedi'i osod allan yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a chyrraedd y targed y cytunodd pob plaid arno yn y fan hyn o dorri allyriadau carbon 40 y cant erbyn 2020, sef yr hyn mae cytundeb Paris yn disgwyl inni ei wneud yn ogystal, mae'n golygu bod yn rhaid inni wella effeithlonrwydd ynni, rhyddhau llai o allyriadau o gartrefi, busnes a chludiant, ac mae hefyd yn golygu bod angen inni gynhyrchu ynni o ffynonellau glanach ac adnewyddol.

Ein gweledigaeth ni, felly, am ynni a'r amgylchedd yw un lle mae Cymru yn gostwng ei hallyriadau carbon, yn harneisio ei hadnoddau naturiol yn gynaliadwy, ac yn manteisio ar gyfleoedd yn yr economïau carbon isel a chylchol. Mae'r cyswllt rhwng ynni a newid hinsawdd yn glir. Fodd bynnag, gwaetha'r modd, rydym ni eto yn y sefyllfa o orfod aros i San Steffan roi ambell friwsionyn i ni o'r bwrdd pan ddaw'n fater o bwerau dros ynni.

Yn Llundain y penderfynwyd ar y rhan fwyaf o gymhellion ariannol dros ynni adnewyddol a dyfodol y gridiau nwy a thrydan, er bod gyda ni'r hawl i gynllunio ynni, a chynllunio ynni o dan 35 MW erbyn hyn. Y ffaith amdani yw mai lle mae'r grid yn gweithio a lle mae'r arian yn mynd sydd yn gyrru datblygiadau. Mae'r ffaith ein bod ni'n gallu caniatáu cynllunio—ar ddiwedd y dydd, mewn ffordd, dim ond tic mewn bocs yw hynny. Mae'r penderfyniadau yn cael eu gwneud llawer ynghynt.

Nawr, beth fyddai cwmni ynni cenedlaethol yn gallu ei wneud i Gymru, felly? Wel, byddai cylch gorchwyl cwmni posib yn cynnwys lleihau cost yr uned ynni i gartrefi a busnesau yng Nghymru, lleihau swm yr ynni mewn cartrefi a busnesau, a helpu defnyddwyr i wneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth a thechnoleg y mesuryddion clyfar diweddaraf. Tasg Ynni Cymru fyddai cyllido a gosod paneli solar ar raddfa eang, ar doeau tai a busnesau, ar byst lamp, er enghraifft—i orgyffwrdd, efallai, rywfaint â'r drafodaeth a gawsom ni eiliad yn ôl fan hyn. Byddai hyn yn cael ei wneud gan gwmnïau lleol o dan ymbarél cenedlaethol, gan gychwyn, efallai, gydag adeiladau cyhoeddus a thai cymdeithasol. Byddai'r cwmni yn medru cydgordio, hwyluso defnydd o dir cyhoeddus ar gyfer ynni adnewyddol. Gallai dalu am gaffael a datblygu gallu cynhyrchu a storio i raddfa fawr. Mae potensial i Gymru ddatblygu yn wlad storio ynni, yn ogystal â chasglu a chynhyrchu ynni. Gallai sicrhau bod Cymru yn dod yn hunangynhaliol mewn ynni adnewyddol, ac yn allforio ynni adnewyddol yn ogystal. Mae Plaid Cymru o'r farn y gallwn ni wneud hyn erbyn 2035, a dyna ein targed ni.

Gallai'r dasg o ddatblygu rhwydwaith genedlaethol o gwmnïau ynni rhanbarthol neu leol fod yn nwylo bwrdeistrefol neu o dan berchnogaeth gymunedol. Nawr, mae hyn yn bwysig iawn. Ers i Lywodraeth Cymru—ac mae'n cael ei adlewyrchu yn eu gwelliant nhw i'r ddadl heddiw—wrthod y syniad yn ystod tymor yr hydref diwethaf o gwmni ynni cenedlaethol, fel yr oeddem ni wedi ei gynnig, maen nhw wedi dweud, 'Mae angen perchnogaeth gymunedol o dyrbeiniau gwynt a datblygiadau ynni adnewyddol.' Wel, sut ydych chi'n mynd i gyflawni hynny? A sut ydych chi'n mynd i gyflawni hynny heb i'r cymunedau lleol gael eu twyllo, os liciwch chi, gan rip-offs, baswn i'n ei ddweud, gan y cwmnïau mawr, enfawr yma—rhai rhyngwladol nid jest cenedlaethol. Wel, mae Ynni Cymru, rhyw gwmni cenedlaethol, yn gweithio er lles y gymuned leol ac yn enw Llywodraeth Cymru, yn gallu sicrhau nad yw hynny'n digwydd, a bod perchnogaeth gymunedol yn dod yn wirionedd yng Nghymru.

Byddwn ni ymhell ar y blaen, felly, o ran rhai o'r datblygiadau sydd gan awdurdodau lleol yn Lloegr ar hyn o bryd, wrth ddatblygu eu cwmnïau ynni eu hunain. Ac os rhywbeth, mae'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd a hefyd marchnad ynni fewnol yr Undeb Ewropeaidd yn bwysig iawn—nid yw'n cael ei drafod lawer iawn. Mae gadael honno yn un cam ymhellach oddi wrth y ffaith ein bod ni'n gallu cael iws o interconnectors, yn gallu rhannu ynni, rhannu syniadau, rhannu'r un delfryd. Mae hynny i gyd yn golygu, yn fy marn i, y dylem ni gyflymu tuag at fod yn hunangynhaliol o ran ynni. Ac mae Plaid Cymru yn gryf o'r farn, fel y dywedais i, y byddai modd gwneud hynny erbyn 2035, a defnyddio ynni a ffynonellau adnewyddol at y pwrpas hwnnw. Mae hyn i gyd yn ein harwain ni at y sefyllfa sy'n debyg o ddigwydd yr wythnos yma.

Felly, mae gennym enghraifft go iawn yn awr yr wythnos hon, mae'n debyg, oherwydd adroddwyd yn eang y bydd Llywodraeth San Steffan yn gwrthod y cynnig i gael morlyn llanw ym mae Abertawe yr wythnos hon. Rydym yn dal i aros am hynny. [Torri ar draws.] Un eiliad, os caf. Credaf eu bod yn ceisio cael yr hyn a alwant yn gyhoeddiadau da allan yn gyntaf—Wylfa, Heathrow—a bydd y morlyn llanw yn sleifio allan fel cyhoeddiad y penwythnos, o bosibl. Nid wyf yn gwybod, efallai fod gan Jenny Rathbone newyddion ar hynny.

Oes. Yn y bôn, rwy'n sicr fy mod yn rhannu eich brwdfrydedd ynglŷn â'r prosiect, ac a ydych yn cytuno bod y £200 miliwn y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar y bwrdd, cyhyd â bod Llywodraeth y DU yn barod i roi arian sy'n cyfateb i'r pris streic y maent wedi'i gynnig i Hinkley Point, yn ffordd dda iawn o symud ymlaen gyda'r prosiect pwysig hwn?

Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn ar fin dod at hynny. [Chwerthin.] Ac rwy'n cytuno, ac roeddwn ar fin ei ddefnyddio fel enghraifft dda o ble y gallai'r cwmni ynni cenedlaethol hwn helpu. Oherwydd sut y byddai Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny? A yw'n rhoi £200 miliwn i gwmni preifat a dyna ni? Nid wyf yn credu hynny rywsut. Os ydych yn mynd i roi arian trethdalwyr Cymru i gwmni, ac ni fuaswn yn gwrthwynebu hynny, ond gadewch inni ei wneud gyda'n gilydd, cyd-ariannu—. Credaf fod £200 miliwn yn gynnig go iawn, ond cynnig cyntaf ydyw— efallai fod angen mwy—ond os felly byddech am fynd â pheth o'r elw, byddech am fod yn rhan o'r dechnoleg, byddech am fod yn rhan o'r elw a allai ddeillio o'r dechnoleg ar gyfer morlynnoedd llanw yn y dyfodol. Mae angen corff i wneud hynny, onid oes? Wel, pa gorff a fydd gennych felly i wneud hynny? Pan oeddech yn wynebu trefniant masnachfraint Cymru a'r gororau, fe sefydloch chi Trafnidiaeth Cymru, corff di-ddifidend i wneud y gwaith hwnnw ar ran Llywodraeth Cymru. Does bosibl nad yw hon yn enghraifft o pam y mae angen cwmni ynni cenedlaethol i wneud hynny.

Nid wyf yn anghytuno â chi o gwbl. Yn wir, roeddwn yn cefnogi ac yn croesawu rhyw fath o fodel cydfuddsoddi pan wnaed y cyhoeddiad gwreiddiol—ni chrybwyllwyd £200 miliwn yno. Rwy'n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwybod faint o arian a oedd yn y pot, ond ni soniwyd amdano. Bellach mae gennym ffigur. Credaf fod y ffigur yn gynnig agoriadol go iawn. Os yw'n mynd i gael ei godi o gwbl, mae angen inni gael rhan yn y cwmni, rhan yn y dechnoleg, rhan yn y datblygiad yn y dyfodol.

Ond gadewch inni wneud un peth yn glir—nid yw'r morlyn llanw yn gynnig beiddgar o ddrud yn y cyd-destun hwn. Mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi gwneud camgymeriadau ofnadwy dros y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys cefnu ar addewidion o fuddsoddiad ar gyfer trydaneiddio i Abertawe, er enghraifft. Mae ei fathemateg yn ddiffygiol iawn, rhaid imi ddweud. Mae dweud bod y morlyn llanw yn gofyn am ddwywaith cymaint ag ynni niwclear—nid yw hynny'n wir o gwbl. Gofynnodd y prosiect morlyn llanw yn benodol am gontract 90 mlynedd ar £89.90 y MWh. Mae'n swnio'n llawer, ond ymhen 90 mlynedd, nid yw'n llawer o arian o gwbl. Mae'n cymharu â Hinkley Point, sef £92.50 y MWh. Byddai gan y morlyn llanw gynhwysedd gosodedig o 320 MW, yn darparu pŵer i dros 150,000 o gartrefi, ac fel y gŵyr pawb, mae wedi'i gynllunio i fod yn brosiect braenaru. Mae hynny'n fwy costus, oherwydd nid yw'r dechnoleg ei hun yn newydd, ond mae'r defnydd a wneir o'r dechnoleg yn newydd. Nid yw'n arloesol i gael tyrbin mewn dŵr, ond mae'n arloesol i'w roi mewn wal sy'n mynd o amgylch amrediad llanw mawr. Mae hynny'n arloesol. Felly, y cais sy'n arloesol, nid y dechnoleg. Cymharwch rywbeth fel morlyn llanw â gorsaf ynni niwclear—mae costau cyfalaf uchel i'r ddau beth ond dros gyfnod o 100 mlynedd, sef cyfnod y morlyn llanw mewn gwirionedd, mae'r costau cynhyrchu'n gostwng, ond ein profiad gydag ynni niwclear yw mai anaml y cedwir y costau ar y lefel honno. Dyna pam y maent eisiau contractau 35 mlynedd am y costau hynny.

Felly, byddai'r morlyn yn diogelu ffynonellau ynni, ac fel y dywedodd adolygiad Hendry yn glir iawn, sef yr adolygiad annibynnol a sefydlwyd gan y Llywodraeth i ymchwilio i hyn, mae morlynnoedd llanw ac ynni niwclear yn ffynonellau cynhyrchu yn y DU, ond mae niwclear yn dibynnu ar fewnforio wraniwm, ac fel y mae technolegau eraill yn symud yn eu blaenau, a chan y gallai Tsieina gymryd rhagor o wraniwm, gallai pris wraniwm sy'n cael ei fewnforio godi. Yr hyn y mae'r morlyn llanw yn ei roi inni yw cynhyrchiant Cymreig gan ddefnyddio ein hadnoddau naturiol ein hunain. Credaf fod hynny ynddo'i hun yn rhywbeth yr ydym yn ei gefnogi. Nid yn unig ein bod ni'n cefnogi hynny, mae'r cyhoedd yn ei gefnogi—roedd 76 y cant yn cefnogi ynni'r tonnau ac ynni'r llanw, a 38 y cant oedd yn cefnogi ynni niwclear yn yr arolwg a wnaed gan yr Adran Ynni a Newid Hinsawdd ei hun.

Nid wyf am osod un yn erbyn y llall, a dyna'r peth peryglus y mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn debygol o'i wneud yma, a dweud, 'Wel, ddydd Llun rhoesom Wylfa i chi, a ddydd Gwener nid ydym am roi'r morlyn llanw i chi.' Os ydym yn mynd i gael cymysgedd ynni priodol, mae arnom angen i bob ffynhonnell gael ei defnyddio ac yn benodol mae angen inni weld y morlyn llanw'n cael cymorth y Llywodraeth yn San Steffan. Ni allaf ei roi'n well na chloi drwy ddyfynnu'r hyn a ddywedodd Hendry ei hun am y morlyn llanw:

I roi hyn mewn cyd-destun, mae disgwyl i gost prosiect braenaru... fod o gwmpas 30 ceiniog y cartref y flwyddyn ar gyfartaledd yn ystod y 30 mlynedd gyntaf. Ymddengys hyn i mi yn swm eithriadol o fach i'w dalu am dechnoleg newydd sy'n darparu'r buddion hyn ac sydd â photensial amlwg i ddechrau diwydiant newydd sylweddol. Mae symud ymlaen gyda morlyn braenaru yn bolisi heb ddim y gellid bod yn edifar yn ei gylch yn fy marn i.

Credaf y dylid cefnogi'r morlyn ar y sail honno. Credaf y gallai cwmni ynni cenedlaethol fod yn gyfrwng i Lywodraeth Cymru fuddsoddi a bod yn rhan o'r diwydiant newydd sylweddol hwnnw. Byddwn ninnau yma naill ai'n gwneud penderfyniad yr wythnos hon i fuddsoddi yn y morlyn llanw ac i fod yn rhan o hynny, neu byddwn yn wynebu sefyllfa lle byddwn yn ymbil unwaith eto, pan ddaw cwmni o Tsieina i mewn ymhen 10 mlynedd efallai, a dweud, 'Rwy'n dwli ar eich amrediad llanw, beth am gael morlyn llanw.'

Diolch. Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Julie James

Dileu pwynt 3 a rhoi yn ei le:

Yn nodi bod y gwaith a wnaeth Llywodraeth Cymru gyda rhanddeiliaid wedi dangos na ddylem fynd ar drywydd cwmni cyflenwi ynni i Gymru gyfan, ond y dylem yn hytrach barhau i archwilio dulliau eraill o sicrhau manteision i Gymru yn unol â’r blaenoriaethau a’r targedau sydd wedi’u nodi gan Lywodraeth Cymru.

Yn cydnabod cyfraniad rhaglenni a ariennir gan Lywodraeth Cymru, megis Cartrefi Cynnes, Nyth ac Arbed, Ynni Lleol, Twf Gwyrdd Cymru a’r rhaglen Byw yn Glyfar o ran creu busnesau ynni dan berchnogaeth leol fel rhan o’r broses o droi at economi carbon isel.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch. Mick Antoniw.

A gaf fi yn gyntaf oll ganmol yn fawr y gwaith a wnaeth Simon yn y maes hwn ar ynni, a hefyd y gwaith y mae'r gwahanol bleidiau ar y gwahanol bwyllgorau wedi edrych cymaint arno mewn perthynas ag ynni cymunedol? Mae hwn yn fater nad yw'n mynd i ddiflannu, ac rydym ar lwybr lle byddwn yn anochel yn wynebu ynni cymunedol ac ailwladoli neu ailberchnogaeth gyhoeddus ar ynni, ar ba ffurf bynnag, fel y byddwn yn ei wynebu gyda gwasanaethau cyhoeddus eraill. Fy nghyfraniad, i ryw raddau, yw siarad am hyn o fewn y cysyniad o berchenogaeth gyhoeddus, oherwydd heb berchnogaeth gyhoeddus ni cheir atebolrwydd cyhoeddus ynglŷn â'r hyn sy'n wasanaethau allweddol y mae pawb ohonom yn dibynnu arnynt sy'n hanfodol i fywyd.

Credaf mai'r hyn sy'n glir iawn yw bod preifateiddio yn yr holl feysydd gwasanaeth cyhoeddus wedi bod yn drychineb llwyr. Mae wedi bod yn fecanwaith ar gyfer mygio a dwyn wedi'i gyfreithloni oddi ar y cyhoedd. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw wasanaeth cyhoeddus—ac rwy'n defnyddio'r holl wasanaethau cyhoeddus fel pawb ohonom—. Rwy'n edrych o gwmpas i ganfod unrhyw un o'r gwasanaethau cyhoeddus hynny—dŵr, nwy, trydan, hyd yn oed trafnidiaeth—a dweud, 'I ba raddau rwy'n well fy myd o ganlyniad i breifateiddio?' Fel pawb arall, rwy'n wynebu systemau talu am ynni a gwasanaethau cyhoeddus nad wyf yn eu deall. Ni allaf ganfod beth yn union y maent yn ei olygu i mi. Yn sicr ni allaf weld fy mod yn well fy myd. Yr hyn sy'n glir iawn yw bod angen math newydd o berchnogaeth gyhoeddus ar ba ffurf bynnag ym mhob un o'n gwasanaethau cyhoeddus, ac mae ynni yn un cwbl sylfaenol ohonynt, boed hwnnw'n drefniant dielw, yn drefniant cydweithredol neu beth bynnag.

Mewn gwirionedd mae'r hyn y mae'r Torïaid wedi'i drosglwyddo i ni o ran preifateiddio wedi arwain at newidiadau gwleidyddol cwbl ryfeddol. O ran ynni, mae 77 y cant o boblogaeth y DU bellach yn dymuno dychwelyd at berchnogaeth gyhoeddus ar ynni. Maent wedi cael llond bol ar y system o ddryswch, a diffyg atebolrwydd, heb wybod pwy sy'n rheoli, pwy sydd wrth y llyw. Ac efallai fod hynny bob amser yn rhan o ddiben preifateiddio: cael gwared ar y llwybr yn y pen draw at allu bod yn atebol i'r cyhoedd, ac efallai ei fod hefyd yn esbonio pam y cafwyd y fath ddadrithiad mewn gwleidyddiaeth, gan na allwch ddweud mwyach pwy sy'n atebol am y gwasanaethau allweddol hynny.

Nid oes ond 5.1 y cant o ynni'r DU yn adnewyddadwy. Mewn termau real mae prisiau 10 i 20 y cant yn uwch oherwydd preifateiddio ynni, mae 10 y cant yn byw mewn tlodi tanwydd, a byddai perchenogaeth gyhoeddus yn arbed £3.2 biliwn amcangyfrifedig y flwyddyn, sy'n cyfateb yn fras i'r elw gwirioneddol sy'n deillio o'r diwydiant yn flynyddol.

Bellach, mae gwledydd yn dychwelyd at y cysyniad o ddemocrateiddio gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r Almaen erbyn hyn yn dychwelyd at system o 15 y cant o berchnogaeth gymunedol gydweithredol gyhoeddus. Wrth wneud hynny, credaf mai'r maes y mae angen inni ei archwilio'n llawer pellach, mae'n debyg, yw sut y mae angen i hyn gydweddu â strategaeth DU gyfan o ran y grid, ac o ran cynhyrchiant ynni, yn ogystal â dosbarthu a chyflenwi.

Rhaid ichi ofyn pam y mae'r Torïaid yn gyson wedi gwrthsefyll a gwrthwynebu ailberchnogi, ailddemocrateiddio ynni, dŵr ac ati. Wel, gwyddom mai'r rheswm am hynny, er enghraifft, yw bod David Cameron, yn y sector ynni yn unig, wedi debyn £2.6 miliwn mewn rhoddion gan y diwydiant ynni, a chyn yr etholiad cyffredinol hwnnw, wedi derbyn £3.4 miliwn. Felly, yn amlwg, mae cwmnïau ynni yn gwybod ble mae eu buddiannau eu hunain o ran amddiffyn preifateiddio. Roedd gan naw o Dorïaid blaenllaw ail swyddi ar fyrddau cyfarwyddwyr neu fel ymgynghorwyr i gwmnïau ynni, felly mae'r system gyfan wedi bod yn llwgr ac y llosgachol.

Dyna pam mae y mae'n rhaid iddo ddigwydd mewn gwirionedd. Rydym yn gweld yr un peth gyda dŵr, rhywbeth a gafodd sylw yr wythnos hon yng nghynhadledd y GMB. Mae penaethiaid y pum neu chwe phrif gwmni dŵr yn talu £58 miliwn y flwyddyn iddynt eu hunain mewn cyflogau, cynnydd o 40 y cant yn eu cyflogau dros gyfnod o sawl blwyddyn—prif weithredwr Severn Trent Water, £2.45 miliwn; United Utilities, £2.3 miliwn—ac mae pob un o'r rhain yn gwmnïau sy'n gwneud rhoddion sylweddol i'r Blaid Geidwadol.

Gwelwn eto beth sydd yn digwydd o fewn y GIG—roedd cyllideb preifateiddio'r GIG, nad wyf yn cytuno â hi, yn £4.1 biliwn yn 2009-10, ond mae bellach yn £8.7 biliwn. Ni allai Theresa May ateb yr ystadegyn hwnnw hyd yn oed. Rydym yn edrych eto ar y system gyda'r rheilffyrdd, bysiau, telathrebu, gwasanaethau post a thai. Felly, rydych yn anelu i'r cyfeiriad hollol gywir. Credaf fod hon yn ffordd sy'n rhaid i ni ei cherdded, a chaf rywfaint o gysur o ddarllen dyfyniad yn The Spectator, cylchgrawn sy'n cefnogi'r Torïaid, sy'n dweud

Bydd pragmatiaeth yn dod i'r casgliad fod preifateiddio wedi bod yn fethiant a bod parhau i'w amddiffyn yn dechrau edrych fel ideoleg ynddi'i hun.

Felly, Simon, parhewch gyda'r gwaith da. Credaf mai ychydig iawn yr anghytunwn yn ei gylch ar hyn, ac rydym yn anochel yn symud at system lle mae'n rhaid adfer—nid wyf yn poeni a ydych yn ei alw'n berchnogaeth gyhoeddus neu beth bynnag—democrateiddio'r gwasanaethau y mae ein bywydau a phobl ein gwlad yn dibynnu arnynt.

Mi oedd Simon Thomas yn cyfeirio at y ffaith ein bod ni yn ailgyflwyno rhai o'r syniadau yma, a bod dim eisiau gwneud esgus am hynny. Yn sicr, rwyf innau eisiau achub ar y cyfle i ailgyflwyno i Aelodau'r Cynulliad yma rhai o ganfyddiadau adroddiad Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad diwethaf. Dadl olaf y Cynulliad diwethaf fan hyn oedd dadl ar yr adroddiad 'Cyflawni Dyfodol Ynni Craffach i Gymru' a blaenoriaethau polisi ynni ar gyfer Llywodraeth newydd Cymru. A'r ddadl fer gyntaf yn y Cynulliad presennol oedd fy nadl fer i a oedd yn ailgyflwyno rhai o'r argymhellion a oedd yn yr adroddiad yma, sydd yn cynnwys, wrth gwrs, yr angen i fynd ati i sefydlu endid tebyg i Ynni Cymru. 

Mae'r adroddiad yna yn dangos yr her sydd o'n blaenau ni, ond hynny i gyd yng nghyd-destun y pwerau sydd gennym ni'n barod wrth gwrs. Nid mater o ryw, 'Os cawn ni'r pwerau ychwanegol yma, mi allwn ni wneud hyn.' Roedd y cyfan yn yr adroddiad yna wedi'i seilio ar beth fyddai'r Llywodraeth bresennol yn gallu gwneud o fewn y setliad presennol hefyd.

Nawr, mi oedd yn cyfeirio at yr Almaen, wrth gwrs, lle mae'r uchelgais yn glir: erbyn 2050, sicrhau bod 80 y cant o'u hynni yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ond ar yr un pryd hefyd, erbyn hynny, eu bod nhw'n torri defnydd ynni mewn adeiladau 80 y cant, yn sgil hynny'n creu miliynau o swyddi, ac yn sgil hynny, wrth gwrs, yn ychwanegu at eu GDP. Mae'n rhaglen drawsnewidiol yn y wlad honno.

Mae'n werth edrych hefyd ar sut mae rhywle fel Uruguay, sydd â phoblogaeth debyg i Gymru, wedi llwyddo i sicrhau mewn llai na 10 mlynedd fod 95 y cant o'u trydan yn dod o ynni adnewyddadwy, a hynny, wrth gwrs, yn lleihau ôl troed carbon, ond hefyd yn lleihau biliau i'w pobl ar yr un pryd. Nid yw e fel nad oes gennym ni'r adnoddau naturiol i efelychu llawer o hyn; mae gennym ni'r adnoddau crai y byddai eu hangen i fod yr un mor uchelgeisiol, ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni fod yr un mor rhagweithiol a nid jest disgwyl ei fod e'n mynd i ddigwydd heb ein bod ni'n gwneud hynny yn fwriadol.

Mae angen inni fod yn llawer mwy rhagweithiol, ac mae Ynni Cymru, fel rydym wedi clywed, yn un cyfrwng penodol y gallwn ac y dylwn ei ddefnyddio i wneud i rywfaint o hyn ddigwydd. Ac wrth gwrs, nid yw ynni a reolir gan y wladwriaeth yn beth anghyfarwydd yn y farchnad. Yn sicr nid yw'n anghyfarwydd i ni yma yn y DU. Mae'n debyg mai'r cwmni mwyaf enwog yw EDF—neu ddrwgenwog, efallai, yn dibynnu ar eich barn—ond mae'n eiddo Ffrengig, neu mae 85 y cant ohono'n eiddo i'r wladwriaeth. Mae'r gyfran honno o'r cwmni'n eiddo i wladwriaeth Ffrainc. Ond mae yna gwmnïau sy'n eiddo i wladwriaethau yn gyfan gwbl hefyd, megis Vattenfall yn Sweden a Statkraft yn Norwy.

Roedd Simon Thomas yn sôn am y potensial sydd gennym yng Nghymru i gael rhan yn y morlyn. Wel, dyna'n union pam y sefydlwyd Statkraft: nid yn unig i gynhyrchu elw ar gyfer dinasyddion y wlad honno, ond i ddiogelu eu hadnoddau naturiol rhag y camfanteisio a welent yn digwydd gan gwmnïau amlwladol, ac roeddent yn awyddus nid yn unig i'w diogelu, ond os oeddent yn mynd i gael eu defnyddio, roeddent am iddynt gael eu defnyddio mewn ffordd gynaliadwy, er mwyn cynhyrchu incwm a chael eu defnyddio er budd eu pobl. Ac wrth gwrs roeddent yn dal i ymrwymo i fentrau ar y cyd â chwmnïau preifat—wrth gwrs eu bod—ond gwnaed hynny ar eu telerau hwy, felly roedd y seilwaith, er enghraifft, yn dychwelyd i berchnogaeth y wladwriaeth ar ôl nifer penodol o flynyddoedd. Roedd unrhyw ymchwil a datblygu; unrhyw arloesi; unrhyw eiddo deallusol naill ai'n eiddo i'r wladwriaeth neu'n eiddo ar y cyd â'r wladwriaeth, fel y gallent ddefnyddio hwnnw wedyn i arloesi gyda'r genhedlaeth nesaf o gyfleoedd a chael y symudiad a'r fantais gyntaf honno y mae taer angen i ni ei wireddu gyda'r morlyn posibl yma yng Nghymru. Wrth gwrs, y gogoniant yw mai pobl Cymru a fyddai'n gyfranddalwyr y fenter hon.

Ac nid yw'r model dielw hwnnw ar gyfer defnyddio ein hadnoddau naturiol yn anghyfarwydd i ni yng Nghymru mewn perthynas â dŵr, ydy e? Dŵr Cymru. Mae Gweinidogion Cymru yn rheolaidd yn canmol y model dielw hwnnw fel un rydym yn falch iawn ohono, ac yn briodol iawn, felly gadewch i ni ailadrodd hynny yn y cyd-destun hwn yn ogystal.

Nawr, ar draws Lloegr, wrth gwrs, rydym ni'n gweld awdurdodau lleol yn sefydlu cwmnïau cyflenwi ynni di-elw. Mae'r enghraifft wedi bod yn y gorffennol o Nottingham, sef Robin Hood Energy, sydd hefyd, wrth gwrs, yn cynnig tariff ar gyfer trigolion dinas Nottingham yn wahanol i'r cyfraddau sy'n cael eu talu gan eraill. Mae yna gamau yn cael eu cymryd yng Nghymru: rydym ni wedi gweld sut mae Pen-y-Bont, er enghraifft, wedi bod yn trio datblygu rhwydweithiau gwres lleol, ac mae Wrecsam wedi bod ar flaen y gad o safbwynt ynni solar. Wel, pam ddim creu endid cenedlaethol er mwyn rhannu'r arfer da yma, er mwyn dod â'r cynlluniau yma at ei gilydd, er mwyn sicrhau bod mwy ohono fe'n digwydd ac, o bosib, fod peth ohono fe hefyd yn digwydd ar lefel genedlaethol?

Felly, mae'r cyfleoedd a all ddod i Gymru o gael Ynni Cymru, fel rydym ni'n ei alw e, yn eithriadol o gyffrous: mae yna fuddion a manteision economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol arwyddocaol iawn, iawn, iawn. Mae'r her wedi'i osod yn y cynnig yma, ac mi fyddwn i'n eich annog i ddangos yr un uchelgais â Phlaid Cymru drwy gefnogi'r cynnig yma. 

Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon. Credaf fod Simon wedi crwydro ymhell ac yn sicr y tu hwnt i eiriad y cynnig, ond rwy'n credu ei fod wedi amlinellu'r holl faes polisi a'r heriau a'r diffygion a wêl ynddo, ac roedd yn ddiddorol iawn, a gallaf gydymdeimlo â pheth ohono.

Ond a gaf fi gofnodi'n ddigamsyniol, fel y gwneuthum y llynedd pan gawsom ddadl ar yr union fater hwn—nid beirniadaeth mo hynny; mae hyn yn bwysig iawn ac mae'n briodol ei fod yn ôl yma—nid ydym ni yn y Ceidwadwyr Cymreig, fel Llywodraeth Lafur Cymru yn wir, er gwaethaf yr hyn y mae Mick Antoniw newydd ei ddweud, yn cytuno â phwynt 3 ac felly ni fyddwn yn cefnogi'r cynnig? Ond byddwn yn cefnogi'r cynnig os derbynnir gwelliant 1.

A gaf fi ddechrau drwy ddweud ein bod yn rhannu'r nod o ddefnyddio ynni'n fwy effeithlon a phrisiau mwy cystadleuol? Ond rydym o'r farn y gellir cyflawni hyn heb ymyrraeth drom ar ran y Llywodraeth neu wladoli. Mae graddau rhwydweithiau sy'n eiddo i'r cyhoedd—nid wyf yn hollol siŵr os yw Plaid Cymru yn credu mewn gwladoli, rwy'n eithaf sicr fod Mick Antoniw, felly mae angen ychydig mwy o fanylder yn y ddadl hon yn fy marn i, o ran yr hyn sy'n cael ei gynnig. Ond er bod hwn yn faes pwysig, ac mae angen inni ei gael yn iawn, rwy'n credu ein bod ar y trywydd iawn i ganfod ateb a sicrhau cydbwysedd a fydd yn galw am gyfres o fesurau cynhwysfawr.

A wnaiff yr Aelod ildio? Er eglurder, i'w wneud yn gwbl glir, rwyf yn bendant o blaid cyfleustodau cyhoeddus wedi'u gwladoli, ond mae'r cynnig ger ein bron heddiw, yng nghyd-destun marchnad wedi'i phreifateiddio lle nad oes gennym ni yn y Cynulliad bwerau, yn galw'n unig am sefydlu ein cwmni cenedlaethol ein hunain a allai fod yn rhan o'r chwaraewyr yn y maes hwn.

Rwy'n derbyn hynny, ond rwy'n meddwl y byddai canlyniadau ymarferol yr hyn rydych yn ei gynnig yn mynd yn llawer dyfnach na hynny, ac os bydd gennyf amser, fe soniaf am y rheini.

Nid wyf yn siarad yn ysgafn am hyn. Mae prisiau ynni'n uchel ac maent yn anodd eu deall, ac efallai fod lle i sicrhau gwell cydweithredu rhwng y wladwriaeth a'r sector preifat. Felly, mae'n sicr fod angen diwygio yn y maes hwn. Nid wyf yn siŵr os caf ganiatâd i ddyfynnu Will Straw—ond rwy'n mynd i geisio, beth bynnag—sydd bellach yn gyfarwyddwr cyswllt y felin drafod chwith-canol IPPR. Dadleua am fwy o ymwneud ar ran yr awdurdodau lleol, i hyrwyddo marchnad sy'n llawer mwy cystadleuol a thryloyw na'r un sydd gennym yn awr.

Ac mae'n datgan, ac rwy'n dyfynnu:

Mae angen cyfres o ddiwygiadau marchnad arnom i wella tryloywder, lleihau grym marchnad y chwe chwmni mawr ac annog cystadleuwyr newydd i ddod i mewn i'r farchnad.

Ac mae'n parhau:

Gallai hyn gynnwys rôl bwysig i awdurdodau lleol a grwpiau cymunedol yn cystadlu ar lefel leol drwy gynhyrchiant, gan gynnig gwasanaethau arbed ynni er mwyn lleihau'r galw a hyd yn oed darparu consortia cyflenwi lleol er mwyn sicrhau'r fargen orau i ddefnyddwyr.

Yn sicr, gallai hynny fod yn rhan o farchnad ynni iach, mae'n ymddangos i mi, ac mae'n llawer gwell cael y dulliau mwy cymhedrol hyn.

Mae'r pwynt ynglŷn â chynhyrchu ynni'n lleol yn un pwysig, a chredaf fod angen inni ddarparu mwy o adnoddau a chymorth yn y maes hwn. A gaf fi ddyfynnu Archie Thomas, llefarydd y Blaid Werdd ar ynni? A gaf fi wneud hynny yn gyntaf cyn imi ildio, Jenny? Mae yntau hefyd yn credu mai:

cynhyrchiant ynni lleol yw'r allwedd—ac mae'n trosgynnu'r cwestiwn ynglŷn ag a yw'r cewri pŵer fod mewn dwylo cyhoeddus neu breifat.

A dyfynnaf:

Nid cwmnïau ynni preifat neu wedi'u gwladoli yw'r dyfodol go iawn i ynni ond ynni carbon isel sy'n eiddo i gymunedau lleol ac wedi'i reoli ganddynt.

Mae ar bobl angen pŵer dros eu hynni eu hunain, ac nid ydych o reidrwydd yn cael hynny mewn system wedi'i gwladoli. Fe ildiaf.

Er fy mod yn derbyn nad ydych yn frwd dros wladoli, a gytunwch nad yw'r Almaen yn economi sosialaidd i'r carn ac yno, yr hyn sydd gennym yw cwmnïau ynni lleol yn blodeuo sy'n darparu cystadleuaeth briodol o fath nas gwelir yn y DU? A fyddech chi a'r Blaid Geidwadol yn cytuno bod hwnnw'n fodel y dylem fod yn anelu tuag ato yma yng Nghymru?

Fel y clywsom, maent yn symud tuag at system gymysg—mwy o ymyrraeth y wladwriaeth, ond heb hepgor y sector preifat. Rwy'n hapus i edrych ar y modelau sy'n gweithio, ac fel Tori empiraidd, ni allaf weld bod unrhyw bolisi arall yn briodol heblaw ei fod wedi'i weld yn gweithio'n ymarferol. Fel y dywedais, rwyf o blaid diwygio a chredaf fod hynny'n dangos nad yw'r model presennol a ddominyddir gan y chwe chwmni mawr yn cyflawni'r lefel o effeithlonrwydd, cystadleuaeth a phrisiau teg y byddai eu hangen arnom.

Mae fy amser eisoes ar ben, ond credaf efallai y byddwch—

Fe adawaf i chi gael amser am yr ymyriad, ond peidiwch â bod yn rhy hir.

Credaf mai'r cwestiwn go iawn yw graddau'r hyn y mae Plaid Cymru yn galw amdano: beth y byddai'n ei olygu? A sylwais yn eich cynhadledd wanwyn fod Adam Price ychydig yn fwy gonest, yn galw am Gymru gysylltiedig, a chreu grid ynni cenedlaethol gyda chwmni ynni cenedlaethol i gysylltu cwmnïau cynhyrchu trydan sy'n eiddo lleol ym mhob rhan o Gymru. Nawr, ymddengys i mi y byddai'r cwmni hwn yn mabwysiadu gweithrediadau'r Grid Cenedlaethol. Sut y gall unrhyw gyflenwr ynni preifat obeithio cystadlu gyda chwmni wedi'i wladoli sy'n darparu manteision sefydliadol mor annheg? Mae'n ymddangos i mi fod y cynigion hyn yn mynd ymhellach o lawer na'r hyn a gyflwynwyd gennych ger bron y Cynulliad yr wythnos diwethaf. Nawr, mae hynny'n iawn, rydych yn datblygu eich polisi, ac mae gennych berffaith hawl i wneud hynny, ond rhaid imi ddweud bod y weledigaeth hon o'r dyddiau hapus pan oedd yr holl gyfleustodau'n gyhoeddus, ac wedi'u gwladoli, y rhan fwyaf ohonynt, ac yn creu buddsoddiad effeithiol, lefel dda o wasanaeth a phrisiau isel yn llwyth o ddwli a dweud y gwir yn onest.

Credaf y byddai ond yn deg imi heddiw ddechrau nodi, unwaith eto, fel y dywedodd Simon Thomas eisoes, y fath gyfle enfawr a gollwyd ym mae Abertawe yn ddiweddar. Mae'n ymwneud â mwy na'r manteision ynni y gallai morlyn fod wedi'u sicrhau, os yw'n cael ei wrthod; mae'n ymwneud hefyd ag enghraifft arall mewn rhestr hir o enghreifftiau lle mae'r Llywodraeth yn Llundain wedi anwybyddu Cymru, wedi dileu Cymru o'u meddyliau. Yn syml, mae llanastr y morlyn llanw yn dangos nad yw Cymru'n cyfrif i Lywodraeth y DU.

Mae manteision morlyn llanw'n gadarnhaol: ynni cost isel, hirdymor a fyddai wedi gwneud Cymru'n arweinydd byd yn y sector; buddsoddiad cyfalaf yn fy rhanbarth i o werth ychwanegol a fyddai wedi bod yn anodd ei fesur, gan nad ydym bron byth yn cael unrhyw fuddsoddiad cyfalaf mawr yn ein gwlad mwyach, yn enwedig yn fy rhanbarth; ac wrth gwrs, i fae Abertawe, fel y byddai fy nghyd-Aelod Dr Dai Lloyd yn ei ddweud, daw hyn ar ôl y sarhad o golli buddsoddiad mewn trydaneiddio gan Lywodraeth y DU hefyd. Mae'r morlyn llanw yn dangos nad oes unrhyw ddiddordeb gan Lywodraeth y DU yng Nghymru.

Os yw Cymru am symud ymlaen, mae'n amlwg fod yn rhaid inni edrych ar ein sgiliau ein hunain a chreu ein cyfleoedd ein hunain, fel y dywedodd Llyr Huws Gruffydd mor huawdl yn gynharach. Sut y gallwn ddatblygu'r sylfaen ynni a sgiliau ar gyfer y dyfodol? Mae Plaid Cymru wedi bod yn galw am gwmni ynni cenedlaethol ers peth amser, fel y dywedwyd yn gynharach—ynni cost is a mwy o reolaeth, mwy o gyfleoedd buddsoddi ac arloesi mewn sector sydd wedi'i fonopoleiddio'n drwm. Pan grybwyllwyd preifateiddio yn gyntaf, y pwynt oedd caniatáu dewis, cystadleuaeth a bwriad i godi safonau, ond fel cymaint o ymgyrchoedd preifateiddio eraill, nid dyna sydd wedi digwydd. Nawr, yma yng Nghymru, er ein bod yn bwerdy ynni o gymharu â llawer o leoedd eraill o'r un maint, rydym yn wynebu rhai o'r costau ynni uchaf, ac ni ddylai fod fel hyn.

Felly, rydym yn argymell y dylid rhoi diwedd ar fonopoli'r cwmnïau ynni mawr yng Nghymru. Gallai'r manteision posibl fod yn enfawr. Dychmygwch sut y gallem fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Yn Aberdeen, mae'r ddinas wedi sefydlu Aberdeen Heat and Power, cwmni ynni dielw, wedi'i gefnogi'n wreiddiol gan fenthyciadau awdurdod lleol a gwarantau i ddarparu gwres ar gost is i denantiaid awdurdod lleol a thai cymdeithasol. Erbyn hyn mae AHP yn cyflenwi gwres a dŵr poeth i fflatiau mewn 33 o flociau aml-lawr a 15 o adeiladau cyhoeddus. Roedd sgoriau ynni llawer o'r blociau hynny'n isel iawn, roeddent yn anodd ac yn ddrud i'w gwresogi, ac roedd 70 y cant o'r blociau aml-lawr yn Aberdeen mewn tlodi tanwydd. Nawr, mae allyriadau carbon wedi gostwng 45 y cant, ac mae'r gost i denantiaid wresogi a phweru eu cartrefi wedi gostwng tua 50 y cant. Bellach, ni cheir y nesaf peth i ddim tlodi tanwydd, ac mae hyn yn dangos beth y gellid ei wneud i dorri pŵer y monopolïau ynni. Ac os gall dinas yn yr Alban wneud hynny, pam na all Cymru? Byddai corff ymbarél, cwmni cenedlaethol, yn hwyluso'r mentrau cymunedol sydd eisoes yn bodoli ac yn gweithredu fel hwb enfawr i'r sector hwn. Fel y nododd Jenny Rathbone eisoes, mae dinas Hamburg yn yr Almaen, dinas â bron i 2 filiwn o bobl, yn y broses o brynu grid ynni'r ddinas a newid i wasanaethau dielw. Gallai Ynni Cymru hefyd weithredu fel cyflenwr a buddsoddwr yn y sector ynni adnewyddadwy sydd ei angen yn ddybryd ar ein gwlad. Rydym wedi gweld cyfleoedd yn syrthio ar fin y ffordd, a rhai prosiectau dan ystyriaeth ers amser mor hir nes eu bod yn dod i ben ohonynt eu hunain yn y pen draw.

Gallai cwmni ynni cenedlaethol fuddsoddi'n briodol mewn ynni solar. Dangosodd ymchwil ar gyfer y Gymdeithas Fasnach Solar yn 2014 y gallai uchelgais beiddgar ar lefel y DU mewn perthynas â chynlluniau domestig a masnachol ar gyfer ynni solar ar y to ar raddfa fawr gynnal bron 50,000 o swyddi y flwyddyn ar gyfartaledd rhwng 2014 a 2030. Nawr, 2014 oedd hynny. Mae'r costau'n gostwng wrth i dechnoleg gamu yn ei blaen ac wrth i botensial cynhyrchu ynni gynyddu, ond rydym yn colli cyfle ac rydym ar ei hôl hi o gymharu â gwledydd eraill. Yn yr Almaen, unwaith eto, mae tua 20,000 o aelwydydd eisoes yn rhan o fenter sy'n cysylltu cartrefi sy'n cynhyrchu ynni'n annibynnol. Mae rhwydwaith rhithwir yn caniatáu iddynt brynu a gwerthu unrhyw drydan dros ben i'w gilydd am gost is. Mae micro-gridiau eraill yn datblygu mewn mannau eraill, fel yn Brooklyn yn yr Unol Daleithiau.

Nawr, ceir rhai prosiectau gwych yng Nghymru eisoes, ac mae angen inni eu hannog a'u cefnogi. Soniodd Llyr am Wrecsam, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem ni ei ddechrau. Os gallwn gael awdurdodau lleol i osod paneli solar ar eu tai cyngor—gwn y byddai UKIP yn amlwg yn anghytuno â hyn, ond credaf y byddai hynny'n rhywbeth y gallem ei weld fel rhywbeth cadarnhaol, fel y gallai pobl gael biliau is am yr ynni a ddefnyddiant. Ymwelais â phrosiect twnnel Rhondda unwaith eto yr wythnos hon, a'u cynllun yw datblygu microgynlluniau ynni dŵr lleol yn Nant Gwynfi, a fyddai'n goleuo'r twnnel a safleoedd lleol, ac yn rhoi incwm o'r hyn sydd dros ben wedyn i Rhondda Tunnel Ltd, wedi iddynt ddod yn gwmni.

Nawr, mae'r rhain yn gysyniadau gwirioneddol wych y dylem fod yn eu cefnogi yma yng Nghymru. Hyd yn oed pan fo pwyllgor y Cynulliad Cenedlaethol yn gwneud argymhellion, fel y gwnaeth y pwyllgor ynni a chynialadwyedd ar y mater hwn, gan argymell cwmni ynni ymbarél dielw cenedlaethol, ni welai Llywodraeth Cymru achos dros weithredu ar y pryd, a hoffwn ofyn pam. Mae parhad y mentrau bach ad hoc yn briodol o bryd i'w gilydd, ond pe bai ganddynt gwmni cenedlaethol a fyddai'n eu cefnogi ac yn gallu buddsoddi ynddynt, byddai hynny'n dangos gweledigaeth feiddgar gan ein Llywodraeth genedlaethol ac yn dangos arweinyddiaeth yn hynny o beth. Felly, buaswn yn annog Llywodraeth Cymru i fentro yn y cyswllt hwn a sefydlu'r cwmni hwn er mwyn dangos bod gennym weledigaeth ar gyfer Cymru ac na fyddwn yn llusgo ar ôl datblygiadau ar draws Ewrop. Ar hyn o bryd, rydym ymhell ar ei ôl hi, ac ni ddylem orfod bod, oherwydd y cyfoeth o ynni sydd gennym yma yng Nghymru.

Yn gyntaf, a gaf fi ddweud fy mod yn cefnogi'r cynnig hwn ar lefel bersonol? Bydd gan fy mhlaid bleidlais rydd ar y cynigion, a bydd fy nghyfraniad i'r ddadl hon yn fyr ac yn gryno.

Credaf ei bod yn hanfodol fod gan bobl Cymru yr ystod ehangaf—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf. Credaf ei bod yn hanfodol fod gan bobl Cymru yr ystod ehangaf bosibl o ddewis mewn perthynas ag ynni a chyflenwyr, ond rwyf hefyd yn anghytuno'n sylfaenol â rhoi ein cyfleustodau yn nwylo gweithredwyr preifat. Ategaf holl sylwadau Mick Antoniw ar berchnogaeth gyhoeddus ar gyfleustodau. Felly diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon i'r Siambr. Mae'n rhaid i sefydlu cwmni ynni dielw—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Wrth gwrs.

Diolch yn fawr iawn. Dywedir yn aml am economegwyr, os gofynnwch i bedwar economegydd am eu barn, y byddant yn rhoi pump ateb i chi. A yw'r un peth yn wir am safbwynt UKIP ar y polisi ynni?

A gaf fi ddweud ein bod yn blaid sy'n meddwl y tu allan i'r bocs? [Chwerthin.] Ac felly rydym yn blaid o feddyliau agored yn ogystal.

Wel, diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon i'r Siambr, a rhaid i sefydlu cwmni neu gwmnïau ynni dielw weithio er budd y cyhoedd yng Nghymru. Mae llawer o'r cwmnïau preifat sy'n cyflenwi cartrefi Cymru dan berchnogaeth dramor. Mae hyn yn golygu bod o leiaf beth o'r refeniw a enillir yn gadael y wlad, er budd i rai sy'n ei dderbyn mewn mannau eraill.

Dylai cwmni dielw olygu yn y bôn ei fod yn gallu bod yn gystadleuol iawn a gallai arwain hyd yn oed at leihau prisiau cyflenwi ynni, ac wrth gwrs gallai ddefnyddio holl ysgogiadau unrhyw gynhyrchiant a grybwyllodd Simon—er na fuaswn yn cytuno gyda'r holl systemau cynhyrchu ynni a grybwyllodd wrth gwrs. Felly, ategaf alwad Plaid Cymru ar Lywodraeth Cymru i sefydlu cwmni ynni sy'n eiddo i'r cyhoedd.

Yn fy etholaeth i yn Arfon, mae gennym ni dri cynllun ynni dŵr cymunedol llwyddiannus, a chynlluniau ar y gweill ar gyfer mentrau newydd. Dyma’r union fath o fentrau sydd angen cefnogaeth, ac mi fyddai sefydlu cwmni Ynni Cymru, fel y mae Plaid Cymru yn ei argymell heddiw, yn gallu rhoi hwb sylweddol i’r sector yma, ar ben y buddion eraill sydd wedi cael eu hamlinellu.

Mae’r sector cymunedol wedi gweld llawer o newid dros y blynyddoedd diwethaf: o’r cyfnod cyn y feed-in tariffs, pan oedd grantiau 100 y cant ar gael, i gyfnod y FIT, pan welwyd cymunedau yn elwa ar ynni gwyrdd, i ddiflaniad y FIT a chyfnod llai sefydlog yn sgil hynny.

Mae’r dyfodol braidd yn ansicr ar hyn o bryd, felly, ond fe allai Ynni Cymru roi ffocws pendant i waith y cynlluniau cymunedol, rhoi pwyslais ar gydweithio rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru, yr awdurdodau lleol, a’r cymunedau eu hunain. Os nad ydy cynllun morlyn Abertawe i ddigwydd, yna fe ddylid buddsoddi’r arian mewn mentrau ynni adnewyddol, gan gynnwys prosiectau sy’n berchen i’r gymuned.

Cynllun o'r math yna ydy Ynni Ogwen. Pobl leol ydy 85 y cant o’r cyfranddalwyr, ac fe godwyd bron i £0.5 miliwn mewn deufis mewn cyfranddaliadau lleol. Nid ydym ni'n sôn am ardal gyfoethog yn y fan hon. Rydym ni'n sôn am gymuned ôl-ddiwydiannol, gymharol dlawd, ond cymuned falch a chymuned sydd wedi gweld gwerth mewn cynhyrchu ynni glân er budd y gymuned leol.

Mae Ynni Ogwen yn fwy na chynllun dŵr. Mae'r cynllun hefyd wedi llwyddo i godi ymwybyddiaeth am faterion amgylcheddol a newid hinsawdd, a'r gymuned ei hunan sydd wedi cynhyrchu’r ynni glân yma. Nhw biau fo, ac mae hynny yn rhoi hyder i'r gymuned yma.

Mae’r rhai sydd yn gysylltiedig â mentrau fel Ynni Ogwen a’u tebyg yn dweud yn glir bod angen mwy o fuddsoddiad ariannol, ond hefyd mwy o gefnogaeth strwythuredig gan lywodraeth leol a chanol, yn cynnwys cefnogaeth ymarferol. Nid oes gan grwpiau cymunedol mo’r arbenigedd peirianyddol ac amgylcheddol yn aml iawn, ac mae prynu i fewn y math yna o arbenigedd yn gallu bod yn gostus. Dyma rôl y gallai Ynni Cymru ei chyflawni: darparu’r gefnogaeth ymarferol ac arbenigol mewn ffordd hygyrch.

Mewn cyfres o gyfarfodydd ar ynni cymunedol a gafodd eu cynnal ar draws Cymru efo cefnogaeth Prifysgol Bangor yn y gwanwyn eleni, fe gafwyd cyfle i drafod cyfleon a heriau’r dyfodol ar gyfer ynni cymunedol yng Nghymru. Mi oedd Ynni Ogwen, Awel Aman Tawe a chynllun ynni cymunedol Abertawe yn rhan ganolog o’r digwyddiad. Mi oedd y trafodaethau yn arwain at nifer o gasgliadau. Mae'r sector yn dweud bod angen cefnogaeth strategol gadarn ar gyfer ynni cymunedol yng Nghymru; mae angen cysondeb yn y lefel o gefnogaeth sydd ar gael, a symud i ffwrdd o newidiadau cyson; mae angen datblygu dull i alluogi masnachu uniongyrchol rhwng y cynlluniau lleol a busnesau a defnyddwyr lleol; mae angen ymrwymo llywodraeth leol a byrddau iechyd i brynu ynni yn lleol; mae angen i adrannau megis datblygu economaidd, cynllunio ac ynni weithio’n llawer agosach efo’i gilydd; ac mae angen hybu’r sector llawer mwy ar draws Cymru, gan dynnu sylw at yr holl fuddiannau. Dyma waith a allai gael ei wneud yn gwbl effeithiol gan gwmni Ynni Cymru.

Mi ddylai taclo tlodi tanwydd fod yn ganolog i ddatblygiad ynni cymunedol. Efo 23 y cant o gartrefi Cymru yn byw mewn tlodi tanwydd, mae'n rhaid i’r ffocws fod ar daclo tlodi. Mae’r Ganolfan Ynni Cynaliadwy wedi canfod bod mwy o brosiectau yn deillio, mewn gwirionedd—y prosiectau cymunedol—o'r ardaloedd mwy cyfoethog. Fel y mae’n diwgydd, mae Ynni Ogwen yn gwrthbrofi'r pwynt yna, ac yn eithriad yn hynny o beth, ond mae angen mwy o gefnogaeth yn y cymunedau incwm isel i gefnogi mentrau ynni cymunedol er mwyn i’r cymunedau hynny gael gwir fudd economaidd, cymdeithasol a iechyd sy’n dod yn sgil y prosiectau.

Byddai creu Ynni Cymru yn gallu dwyn hyn oll ynghyd a rhoi ffocws a chyfeiriad clir i’r gwaith y mae angen ei ddatblygu dros y blynyddoedd nesaf, gan ddod â grwpiau at ei gilydd, gan gefnogi a chynnig arbenigedd, a hynny ar draws Cymru—yn yr ardaloedd trefol a gweledig fel ei gilydd. Drwy hynny, gellid gweld y sector cymunedol yn tyfu’n gyflym, gan gyfrannu at greu sector ynni adnewyddol cyffrous yng Nghymru, yn defnyddio ein hasedau naturiol i’w llawn potensial er lles ein gwlad.

A gaf fi alw ar Weinidog yr Amgylchedd, Hannah Blythyn?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn groesawu'r cyfle i drafod yr achos yma heddiw, a hoffwn roi diolch i Plaid Cymru am gynnig y ddadl hon.

Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am ddadl ddiddorol a difyr heddiw. Dywedodd Simon Thomas wrth agor nad yw'n ymddiheuro am ailgylchu'r ddadl hon. Wel, mae gennym record anrhydeddus am ailgylchu yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi'n glir ein huchelgais i drawsnewid y system ynni yng Nghymru, er mwyn inni symud at system garbon isel. Drwy wneud hyn, credaf y gallwn sicrhau mantais economaidd a chael effaith gadarnhaol ar les pobl Cymru.

Fel y dywed y cynnig, sefydlodd y Blaid Lafur weledigaeth glir ar gyfer ynni yn ein maniffesto ar gyfer etholiad cyffredinol 2017, a gynhwysai gamau gweithredu ar lefel y DU a Chymru. Nid yw'r cam cyntaf, sef cymryd rheolaeth ar rwydweithiau cyflenwi ynni ar lefel y DU, wedi cael ei gymryd gan Lywodraeth Geidwadol y DU. Gellir cyflawni'r ail gam, sefydlu cwmnïau ynni cyhoeddus, atebol yn lleol a mentrau cydweithredol i gystadlu â chyflenwyr ynni preifat presennol, mewn llu o wahanol ffyrdd, ac rydym wedi bod ar drywydd llawer ohonynt. Un dull yn unig sydd wedi'i ddiystyru'n llwyr, sef sefydlu cwmni cyflenwi ynni ar gyfer Cymru gyfan. Eglurodd Llywodraeth Cymru ein rhesymau dros hyn mewn datganiad ysgrifenedig fis Awst diwethaf, a oedd yn adeiladu ar dystiolaeth o weithdai ledled Cymru dros yr haf hwnnw. Ein casgliad oedd na wnaed achos cryf dros sefydlu cwmni cyflenwi ymbarél ar gyfer Cymru. Mae hyn wedi'i gadarnhau gan dystiolaeth ers hynny, sy'n dangos bod y cwmnau cyflenwi cyhoeddus a astudiwyd gennym y llynedd yn dal yn ddibynnol ar gymorth o'r sector cyhoeddus ac maent eto i gynhyrchu refeniw. Gwnaeth Bristol Energy golled o £7.7 miliwn y llynedd, a gohiriwyd y dyddiad adennill costau hyd nes 2021. Hefyd yn ddiweddar, collodd gontract i gyflenwi cyngor Bryste.

Rhoddodd y bobl a gyfrannodd at y sgwrs ynghylch cwmnïau ynni y llynedd syniad cryf i ni o'u gweledigaeth ar gyfer rôl Llywodraeth Cymru mewn perthynas ag ynni. Roeddent yn gofyn inni ddarparu amgylchedd polisi cefnogol, cydlynu gweithgaredd ledled Cymru a gweithredu fel llais gonest ac annibynnol y gellid ymddiried ynddo, gan edrych ar y materion strategol a rheoleiddiol sy'n effeithio ar y system ynni. Dyma y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio ei wneud.

Mae adroddiad Plaid Cymru, 'Ynni Cymru', yn amlinellu gweledigaeth ynglŷn â Chymru'n lleihau allyriadau carbon, yn harneisio adnoddau naturiol mewn ffordd gynaliadwy ac yn bachu ar gyfleoedd mewn economïau carbon isel a chylchol. Mae'r weledigaeth hon yn gyson â blaenoriaethau ynni Llywodraeth Cymru, fel y'u nodwyd ym mis Tachwedd 2016: defnyddio ynni yn fwy effeithlon, cynhyrchu mwy o ynni adnewyddadwy, a sicrhau manteision lluosog o'r newid. Gyda thystiolaeth fod ein dull yn gweithio, rydym wedi gweld cynhyrchiant ynni adnewyddadwy yng Nghymru yn codi o 8 y cant o'r trydan a ddefnyddiwyd gennym yn 2006 i 43 y cant yn 2016. Er mwyn i hyn allu parhau i gynyddu, rydym yn parhau i annog Llywodraeth y DU i adfer y cymorth ar gyfer cynlluniau newydd ynni solar ac ynni gwynt ar y tir. Mae eithrio'r technolegau cost isaf profedig hyn o fecanwaith y farchnad ynni yn codi prisiau ynni. Yn ddiweddar, cyfarfu fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet Lesley Griffiths, â Claire Perry, y Gweinidog Gwladol dros Ynni a Thwf Glân, ac atgyfnerthodd yr hyn y gofynnwn amdano'n barhaus, sef bod Llywodraeth y DU yn adfer cymorth i'r datblygiadau adnewyddadwy mwyaf fforddiadwy. Mae methiant i wneud hynny'n cyfyngu ar ein gallu i ddatgarboneiddio ac yn codi costau ynni.

Mae eraill heddiw wedi cyfeirio at y cyd-destun rydym ynddo ar hyn o bryd, gyda'r cyhoeddiadau mewn perthynas â Wylfa Newydd a chyhoeddiadau posibl ar y morlyn llanw. Roedd y Prif Weinidog yn croesawu cyhoeddiad Llywodraeth y DU ar Wylfa Newydd. Byddwn yn parhau i adeiladu ar y berthynas waith agos a sefydlwyd gyda chyngor Ynys Môn a rhanddeiliaid rhanbarthol allweddol eraill, gyda'r nod o sicrhau etifeddiaeth barhaus ar gyfer Cymru. Rydym yn gwybod y gallai morlynnoedd llanw hefyd chwarae rhan yn nyfodol ynni Cymru. Gwn y bydd yr Aelodau'n ymwybodol iawn fod y Prif Weinidog wedi ysgrifennu at Greg Clark yr wythnos hon yn cynnig ystyried buddsoddi ecwiti neu fenthyciad ym mhrosiect morlyn llanw bae Abertawe pe ceid ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i gontract gwahaniaeth priodol.

Nid Llywodraeth Cymru sy'n dal yr holl ddulliau sydd eu hangen i fynd i'r afael ag incwm isel a phrisiau ynni, sy'n gwneud dileu tlodi tanwydd yn her sylweddol. Pan ddaw data tlodi tanwydd ar gael tuag at ddiwedd y flwyddyn hon, byddwn yn cynnwys rhanddeiliaid wrth fynd ati i ddatblygu camau gweithredu ar fynd i'r afael â thlodi tanwydd yng Nghymru yn y dyfodol. Gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi yng Nghymru yw'r modd mwyaf cynaliadwy o leihau biliau ynni, lleihau allyriadau carbon o'n stoc dai a gwella iechyd a lles y preswylwyr. Mae hyn, yn ei dro, yn lleihau'r baich ar ein gwasanaethau cyhoeddus.

Ers 2011, rydym wedi buddsoddi dros £240 miliwn ar gyfer gwella effeithlonrwydd ynni dros 45,000 o gartrefi pobl ar incwm isel sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf economaidd ddifreintiedig ac agored i niwed yng Nghymru. Yn ystod tymor y Llywodraeth hon, rydym wedi ymrwymo i fuddsoddi £104 miliwn i wella hyd at 25,000 o gartrefi pellach. Bydd ein buddsoddiad hefyd yn ysgogi—

A wnewch chi dderbyn ymyriad? Roeddwn am ofyn os gallech sôn efallai am rai o'r syniadau a gyflwynasom i chi heddiw. Nodais un yn Aberdeen. Mae Siân wedi nodi un yn Ogwen. Mae Llyr wedi nodi un yn Wrecsam. Pe gallech roi syniad inni beth yw eich barn am eu potensial, o bosibl gallem geisio edrych ar gwmni cenedlaethol pan fyddwch yn meddwl efallai y byddai'n fwy ymarferol. Clywaf yr hyn a ddywedwch am Fryste, ond efallai nad yw edrych ar un enghraifft yn ddarlun o sut y byddai pob un ohonynt yn gweithio. Gallem wneud rhywbeth gwahanol a gwell, efallai.

Yn amlwg, mae hon yn drafodaeth barhaus o ran beth sy'n gweithio yng Nghymru. Gobeithio y gallaf sôn ymhellach am hynny yn yr ymateb hefyd.

Ers 2011, mae Cartrefi Clyd Nyth wedi darparu cyngor diduedd a chymorth i dros 98,000 o aelwydydd. Er nad oes unrhyw dystiolaeth uniongyrchol, mae'n debygol fod y cyngor hwn wedi helpu i hybu cyfraddau newid cyflenwr, sy'n isel yng Nghymru, i sefyllfa lle mae 19 y cant o'n trigolion wedi newid yn ddiweddar, o'i gymharu â 18 y cant yn Lloegr.

Mae ein gwasanaeth Twf Gwyrdd Cymru wedi adeiladu ar lwyddiant blaenorol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae'r gwasanaeth wedi darparu cymorth technegol, masnachol a chaffael i'r sector cyhoeddus allu darparu amrywiaeth o gynnyrch ynni adnewyddadwy ac effeithlonrwydd ynni. Roedd y buddsoddiad a addawyd yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf yn unig dros £28 miliwn, gan ddangos manteision ein dull hirdymor o adeiladu capasiti. Mae'r prosiectau a gefnogir yn cynnwys amrywiaeth o brosiectau goleuadau stryd, gan gynnwys ymrwymiad o £1.5 miliwn mewn prosiect yn Sir y Fflint a £3.3 miliwn arall—

A wnewch chi dderbyn ymyriad? Mae'n ddrwg gennyf dorri ar draws, ac rwy'n ddiolchgar ichi am dderbyn ymyriad, ond yn debyg i Bethan Jenkins, rwy'n sylweddoli fod gennych araith i fynd drwyddi, ond beth yw eich barn? Pa mor bell y credwch y gallai Cymru fynd o ran gwthio'r agenda ar adeiladu dyfodol ynni newydd a bod yn arloesol wrth wneud hynny?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei ymyriad? Mae'n debyg mai fi yw'r dirprwy actor heddiw. Edrychwch, dywedais ar gychwyn y ddadl fod hyn yn creu llawer o syniadau diddorol ac arloesol a chreadigol, a chredaf fod angen i bob un ohonom ddatblygu'r ddadl honno i weld sut y gall Cymru arwain y ffordd o ran ein hymagwedd tuag at ynni adnewyddadwy a ffynonellau ynni yn y dyfodol.

Os caf symud ymlaen at brosiectau cymunedol, o ystyried y diddordeb yn y maes, mae ein gwasanaeth Ynni Lleol wedi arloesi gyda dull benthyciadau uniongyrchol i brosiectau y barna benthycwyr masnachol fod gormod o risg ynghlwm wrthynt, gan alluogi adeiladu cynhyrchiant sy'n eiddo i'r gymuned, gan gynnwys fferm wynt Awel Aman Tawe, a dod â datblygiadau adnewyddadwy eraill i berchnogaeth gymunedol. Mae ein cymorth wedi galluogi grwpiau cymunedol i ddod yn ddatblygwyr gyda ffocws cymdeithasol mewn rhanbarthau ledled Cymru. Credaf fod pryder wedi'i fynegi o ran sut y gall grwpiau cymunedol fod yn siŵr nad ydynt yn cael eu twyllo, yn niffyg gwell ymadrodd na'r un a ddefnyddiwyd gan Simon Thomas. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi prosiectau ynni cymunedol yn uniongyrchol gydag arbenigedd technegol a masnachol, ac rydym eisoes wedi gwneud hynny drwy ein gwasanaeth Ynni Lleol i'w helpu i ddeall y modelau masnachol ac ariannol a gwneud penderfyniadau ar sail hynny. Yn wir, soniodd Siân Gwenllian am dri phrosiect cymunedol yn ei chyfraniad, a deallaf fod pob un ohonynt wedi cael cymorth Llywodraeth Cymru.

Mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig wedi gosod targed i 70 y cant o'r trydan a ddefnyddir yng Nghymru ddod o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2030. Mae hi hefyd wedi gosod targed i 1 GW o gynhwysedd trydan adnewyddadwy yng Nghymru fod mewn perchnogaeth leol erbyn 2030, a disgwyliad y bydd pob prosiect ynni adnewyddadwy newydd a ddatblygir o 2020 ymlaen yn cynnwys elfen o berchnogaeth leol. Rydym yn credu bod perchnogaeth leol yn cadw budd yn lleol. Yn ddiweddar galwasom am dystiolaeth i ategu'r safbwynt hwn a deall yn well beth sydd ei angen i helpu pobl yng Nghymru i ddod yn fwy annibynnol o ran ynni. Byddwn yn cyhoeddi'r ymatebion yr haf hwn.

Rwy'n ymwybodol fy mod yn brin o amser nawr, felly rwyf am grynhoi'n gyflym, ond ni fydd yn syndod i'r Aelodau ar y meinciau gyferbyn ein bod yn gweithio gyda Phlaid Cymru ar atlas ynni, ac rydym yn credu y bydd hyn yn greiddiol i sicrhau'r dyfodol ynni cywir ar gyfer Cymru, gan ddarparu tystiolaeth a mewnwelediad i helpu penderfynwyr lleol i fwrw ymlaen a gwneud i bethau ddigwydd. Credwn mai ein ffocws ar gefnogi arloesedd a gweithredu lleol yw'r ffordd gywir o baratoi Cymru ar gyfer dyfodol ynni ffyniannus.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Simon Thomas i ymateb i'r ddadl?

Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Os caf ymateb yn fyr iawn i'r ddadl ac yn gyntaf oll, a gaf fi gofnodi, gan fy mod wedi crybwyll y morlyn llanw, fy mod yn gyfranddaliwr cymunedol yn y morlyn llanw, fel y mae llawer o bobl eraill wedi bod. Nid yw'n fuddiant sy'n rhaid ei ddatgan, rhaid i mi ddweud; nid yw mor fawr â hynny. Ond mae'n dangos bod cannoedd lawer o bobl yn yr ardal wedi rhoi eu harian eu hunain lle nad yw Llywodraeth San Steffan yn barod i fynd. Rydym yn credu yng Nghymru. Rydym yn credu yn ein hadnoddau naturiol. Rydym yn credu y gall hyn weithio. Rydym yn credu y bydd y dechnoleg hon ar gael am gannoedd o flynyddoedd i ddod, a dylem ei defnyddio. Rwy'n mawr obeithio yn y pen draw y bydd Llywodraeth San Steffan yn wir yn ymateb i'r cynnig gan y Llywodraeth hon, a hefyd yn ymateb i'r gefnogaeth eang i'r morlyn llanw yng Nghymru.

A gaf fi ddiolch i bawb a gymerodd ran yn y ddadl, yn enwedig y rhai a wnaeth fy nghefnogi? [Chwerthin.] Ond hefyd, hoffwn bwysleisio pa mor bwysig yn fy marn i yw enghreifftiau Bethan a Siân o fuddsoddiad cymunedol a syniadau cymunedol—ac mae enghraifft Aberdeen yn ffordd ardderchog o ddangos sut y gellid gweu hyn at ei gilydd.

Mae Llyr a Mick Antoniw wedi sôn am y ffaith fod hyn, mewn gwirionedd, yn fusnes mawr. Mae llawer o arian mewn ynni, ac mae'r elw hwnnw'n mynd i fannau eraill. Ni ddaw i mi. [Chwerthin.] Yn eironig, yn aml cymerir yr elw hwnnw ar hyn o bryd gan Lywodraethau eraill sydd wedi buddsoddi yng Nghymru, ac nid gan ein cymunedau ein hunain. Mae'r un fath yn digwydd gyda threnau Arriva a pethau eraill hefyd, wrth gwrs. Felly, mae angen inni wneud hyn yn well, a dyna pam na allaf gytuno â safbwynt David Melding. Rwy'n deall o ble mae'n dod, ond mae ei Lywodraeth Geidwadol wedi bod yn gwladoli rheilffyrdd ar bob llaw—neu o leiaf yn y dwyrain, y gorllewin a'r canol—ac mae'n rhaid i ideoleg ddadfeilio'n ddim pan fyddwch yn wynebu'r realiti.

Yr hyn sydd gennym mewn ynni—gadewch i ni gamu oddi wrth y safbwyntiau braidd yn ideolegol yma—yw bod angen rhyw fath o drylwyredd preifat yno i sicrhau bod effeithlonrwydd yn cael ei yrru drwy'r broses, ond os nad oes gennych chi hynny, mae'n rhaid i chi gael rhywbeth sy'n cydnabod bod y farchnad wedi methu pan fydd gennych brisiau ynni uchel mewn gwlad sy'n gyfoethog mewn ynni. Felly, rhaid ichi gael ymyrraeth.

Os caf gloi drwy droi at Ysgrifennydd—. Nid Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n ddrwg gennyf; y Gweinidog, sy'n siarad ar ran Ysgrifennydd y Cabinet. Ei hymyriad—rwy'n cytuno â llawer o'r hyn a ddywedodd, ond fe ddywedodd fod yr ymgynghoriad wedi gwrthod y syniad hwn. Wel, do, fe ddywedodd 38 allan o 72 o bobl 'na' wrth y syniad hwn. Dyna fath Brexit o ganlyniad mewn gwirionedd. Ond yn bwysig iawn, beth y dywedodd yr ymgynghoriad a oedd ar goll hefyd? Dywedodd mai'r hyn sydd ar goll yw: methiannau cyfunol yn y farchnad, e.e. gweithredu cynlluniau i fynd i'r afael â thlodi tanwydd, annog cynhyrchiant ynni adnewyddadwy, cau'r bylchau rhwng cynhyrchiant lleol a defnydd lleol—model Ynni Ogwen—parhau i flaenoriaethu lleihau'r galw, gan gynnwys drwy well effeithlonrwydd ynni a newid ymddygiad, a sicrhau bod y system ynni a phontio'n gweithio ar gyfer dinasyddion Cymru ac yn cyd-fynd ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Gellid hyrwyddo rhai o'r amcanion hyn gan gwmni gwasanaethau ynni ar gyfer Cymru gyfan, ond nid gan gwmni cyflenwi ynni o bosibl. Yng ngoleuni'r hyn a ddywedodd y Gweinidog, a yw'r pethau hyn yn cael eu gwneud mewn gwirionedd, ac onid yw hi'n meddwl ein bod ni angen strategaeth genedlaethol i gyflawni hyn?

Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Felly gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.