Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i wneud y datganiad hwnnw—Julie James. 

Diolch, Lywydd. Ceir un newid i agenda heddiw—newid teitl y datganiad ar werthfawrogi ein hathrawon—buddsoddi yn eu rhagoriaeth. Yn ogystal, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i leihau'r amser a neilltuwyd ar gyfer cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad yfory. Yn olaf, nid oes unrhyw bwnc wedi ei gyflwyno ar gyfer dadl fer yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer yr ychydig wythnosau nesaf wedi ei nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, y gellir eu gweld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad llafar gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar benderfyniad diweddar Llywodraeth Cymru i ddarparu erthyliadau yng Nghymru i fenywod sy'n preswylio fel arfer yng Ngogledd Iwerddon? Fel y byddwch yn ymwybodol, ddydd Gwener y cyhoeddwyd y penderfyniad. Dim ond y bore yma, cefais e-bost gan dros 60 o fenywod sy'n byw yng Ngogledd Iwerddon a ofynnodd i mi godi'r mater hwn ar frys. Mae'r menywod hyn wedi dweud eu bod nhw wedi eu brawychu bod un rhan o'r DU sy'n mwynhau datganoli yn gweithredu i danseilio'r trefniadau datganoledig mewn rhan arall o'r DU, ac maen nhw'n bryderus iawn, a dweud y gwir, fod y penderfyniad i ddarparu erthyliadau wedi'i wneud er gwaethaf y gwrthwynebiad sylweddol a fynegwyd gan fenywod o Ogledd Iwerddon yn ystod yr ymgynghoriad cyhoeddus a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru ar y mater.

Nawr, deallaf o ddarllen crynodeb o'r ymatebion y cafwyd cyfanswm o 802 o ymatebion i'r ymgynghoriad, ac roedd 788 ohonyn nhw—dros 98 y cant—yn gwrthwynebu cynlluniau Llywodraeth Cymru, a dywed adroddiad yr ymgynghoriad fod cyfran sylweddol o'r ymatebion hynny gan fenywod o Ogledd Iwerddon. Dim ond 14 o gyflwyniadau oedd yn cefnogi cynlluniau'r Llywodraeth, ac ni ddaeth yr un ohonyn nhw gan unrhyw fenyw o Ogledd Iwerddon. Mae hwn yn ymgynghoriad anarferol, wrth gwrs, gan ei fod yn edrych yn unigryw ac yn benodol ar yr effaith ar fenywod sy'n byw mewn awdurdodaeth ddatganoledig arall, a chredaf ei bod hi'n bwysig iawn, pan geir y mathau hyn o ymgynghoriadau—y rhai anarferol hyn—fod barn y menywod yn yr awdurdodaeth honno yn cael ei hystyried. Beth yw pwynt cynnal ymgynghoriadau cyhoeddus os yw canlyniad yr ymgynghoriadau cyhoeddus hynny yn cael ei anwybyddu? Credaf fod y Cynulliad hwn yn haeddu eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch pam y mae wedi anwybyddu barn menywod yng Ngogledd Iwerddon a pham y mae'n teimlo ei bod hi'n briodol tanseilio trefniadau datganoledig mewn rhan arall o'r DU.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi cyhoeddi datganiad ar y mater hwn, ac rwy'n siŵr bod yr Aelod yn ymwybodol o hynny. Gallaf wneud trefniadau i anfon y datganiad ymlaen ato os nad yw wedi sylwi arno.

Arweinydd y tŷ, efallai eich bod chi'n cofio, yn gynharach eleni, codais bryderon ynghylch y ffaith bod dros £36 miliwn o arian cyhoeddus wedi ei wario ar ddatblygu parc busnes strategol 106 erw yn Felindre i'r gogledd o Abertawe, ac er hynny, er ei fod wedi bod yn eiddo cyhoeddus am 20 mlynedd, roedd y parc busnes yn dal i fod yn wag. Mae parc busnes strategol Parc Felindre wedi ei hyrwyddo gan Lywodraeth Cymru a chyngor Abertawe fel bod â, a dyfynnaf:

'y potensial i ddod yn ganolfan ar gyfer rhwydweithio a chyfnewid gwybodaeth yn y de ar gyfer diwydiannau datblygol a sectorau arbenigol megis ymchwil a datblygu, gwyddorau bywyd, peirianneg uwch a TGCh'.

Dywed gwefan bresennol Parc Felindre fod gan Barc Felindre ganiatâd cynllunio ar gyfer defnydd B1 a B2, h.y., diwydiannau datblygol megis gweithgynhyrchu uwch-dechnoleg a gwasanaethau lefel uchel. Yr wythnos diwethaf, fel y byddwch yn ymwybodol mae'n siŵr, cyhoeddodd arweinydd Cyngor Abertawe, Rob Stewart, y tenant potensial cyntaf ar gyfer y safle, ond er hynny, yn hytrach na chwmni gweithgynhyrchu uwch-dechnoleg, yn hytrach na sectorau datblygol megis ymchwil a datblygu, gwyddorau bywyd, peirianneg uwch a TGCh—y cwmni mewn gwirionedd oedd DPD, sydd eisiau adeiladu depo danfon parseli ar ran o'r safle. Mae gan y cwmni eisoes, wrth gwrs, safle yn ardal Llansamlet o'r ddinas. Nawr, er y dylid croesawu unrhyw swyddi, rwyf yn siŵr y byddech yn cytuno bod y cyhoeddiad hwn yn methu â bodloni'r disgwyliadau a osodwyd gan Lywodraeth Cymru a chyngor Abertawe ar gyfer eu hunain. O gofio bod y safle hwn wedi ei hyrwyddo fel datblygiad o'r radd flaenaf, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi gyflwyno datganiad ar sut y mae'n gweld y safle'n datblygu dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, yn dilyn buddsoddiad cyhoeddus o £36 miliwn, ac a wnaiff ef ddatgan sut y mae'n credu y bydd Llywodraeth Cymru a chyngor Abertawe yn cyflawni yn erbyn y brîff datblygu o ddenu swyddi sgiliau uchel pen uchaf i'r safle?

Wel, Dai Lloyd, diolch ichi am y pwyntiau yna. Rwyf i, yn un, yn rhywun sy'n croesawu'r broses o greu swyddi yn ardal Abertawe, etholaeth fy nghyd-Aelod, Mike Hedges. Credaf fod cyngor Abertawe a Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi gweithio'n galed iawn, mewn gwirionedd, i gael mewnfuddsoddiad i'r safle hwnnw. Rwyf yn bendant iawn o blaid y swyddi sy'n dod yno, ac rwy'n credu y dylid llongyfarch cyngor Abertawe ar ei ymdrechion yn hyn o beth.

Rwyf yn siŵr bod arweinydd y tŷ yn ymwybodol o'r canfyddiadau gwaith ymchwil a gyhoeddwyd heddiw gan Ganolfan Lywodraethiant Cymru ar hunan-niweidio a thrais mewn sefydliadau troseddwyr ifanc yng Nghymru a Lloegr. Roedd rhai ystadegau brawychus am sefydliad troseddwyr ifanc y Parc yn y gwaith ymchwil hwnnw. Cofnodwyd y gyfradd uchaf o hunan-niwed ar gyfer plant rhwng 15 a 17 oed o'r pum sefydliad tebyg yng Nghymru a Lloegr, a hefyd y gyfradd uchaf o ymosodiadau, sy'n destun pryder. Felly, tybed a fyddai'n bosibl, efallai, i Ysgrifennydd y Cabinet â chyfrifoldeb dros gyfiawnder wneud datganiad i'r Cynulliad ynghylch pam, mae'n ymddangos, bod y ffigurau hyn yn destun y fath bryder.

Rwy'n rhannu eich pryder yn llwyr. Mae Sefydliad Troseddwyr Ifanc y Parc yn gartref i rai o'r bobl sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, ac mae'n bwysig dros ben eu bod nhw'n cael y gofal a'r cymorth sydd eu hangen arnynt i'w gweld nhw'n cyrraedd eu llawn dwf yn ddiogel. Yn amlwg, rwyf yn cytuno'n llwyr â chi y dylid gwneud pob ymdrech i gadw plant sydd yn y ddalfa am ba bynnag reswm yn ddiogel ac mewn lleoliadau priodol. Ein barn ni yn bendant, yw nad yw lleoli plentyn mewn sefydliad troseddwyr ifanc o fewn cwrtil carchar oedolion gwrywaidd yn addas ar gyfer y broses adsefydlu yr hoffem ni ei gweld, yn amlwg, ar gyfer pob plentyn. Rwyf yn sicr yn hapus i drafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym i fod i gael trafodaeth am ystâd y carchardai yn gyffredinol, a byddaf yn sicr yn ei gynnwys yn hynny a byddaf yn rhoi adroddiad ynghylch sut y mae'r trafodaethau hynny wedi mynd rhagddynt i'r Aelod.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os yn bosibl, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, gan yr Ysgrifennydd dros iechyd ynglŷn â gwasanaethau mamolaeth yng Nghymru. Pan wnaeth ef ddatganiad ynglŷn â'r digwyddiad yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a staffio yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, rhoddodd sicrwydd fod ei swyddogion yn gweithio gyda byrddau iechyd ledled Cymru i’w fodloni ei hun bod niferoedd staffio yn bodloni'r cwota a oedd yn ofynnol yn yr unedau mamolaeth hynny ar hyd a lled Cymru. Nododd y byddai’n cyflwyno sicrwydd o hynny i'r Siambr, neu’n sicr, y byddai’n ysgrifennu at yr Aelodau. Ni wyf yn ymwybodol—ac nid wyf yn siŵr mai esgeulustod bwriadol yw hynny, ond nid wyf yn ymwybodol bod hynny wedi digwydd hyd yn hyn, ond rwy'n credu y byddai'n tawelu meddyliau pe byddem ni'n cael yr wybodaeth honno, naill ai drwy ddatganiad, neu’n sicr mewn llythyr ysgrifenedig at yr Aelodau, fel y gall ef roi'r sicrwydd hwnnw bod unedau mamolaeth ar hyd a lled Cymru yn bodloni cwota nifer y bydwragedd a staff eraill sy'n gysylltiedig â’r unedau hynny.

A’r ail ddatganiad neu sicrwydd yr wyf yn gofyn amdano gan y Llywodraeth, os yn bosibl, os gwelwch yn dda, yng ngoleuni cyhoeddiad y bore yma gan yr Uchel Lys bod gan y teulu Sargeant yr hawl i gyflwyno eu hachos ar gyfer ystyriaeth gan yr Uchel Lys. Sylwaf fod cyfreithwyr y teulu wedi nodi ei bod hi bellach yn nwylo Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynigion a fyddai'n caniatáu i’r ymchwiliad ailgydio yn ei waith, ac rwyf yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru, yng ngolau’r dyfarniad hwn y bore yma, yn amlwg, yn dod ymlaen gyda chynigion, fel y nododd y cyfreithwyr, a fyddai'n hwyluso’r ymchwiliad i ailddechrau. A wnaiff y Llywodraeth roi sicrwydd y bydd mewn sefyllfa i wneud hynny, neu a yw wedi ymrwymo i wneud yn siŵr bod yr achos hwn yn mynd yr holl ffordd drwy'r llysoedd?

Wel, gan ateb hwnna'n gyntaf, yn amlwg, byddwn yn cael cyngor ar y ffordd orau i ymdrin â'r adolygiad barnwrol ac, wrth gwrs, rydym eisiau gweld y canlyniad gorau ar gyfer y teulu Sargeant. Felly, rwyf yn siŵr y bydd y Prif Weinidog a'i gynghorwyr cyfreithiol yn cymryd hynny i ystyriaeth, a chyn gynted ag y byddwn yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd, byddwn yn sicrhau bod y Siambr yn ymwybodol o hynny hefyd. Yn amlwg, ni allaf wneud sylw ar unrhyw un o rinweddau'r achos nac unrhyw beth arall gan ei bod hi'n amlwg ei fod mewn proses gyfreithiol.

O ran y pwyntiau gwasanaethau mamolaeth a godwch, dywedodd yr Ysgrifennydd dros iechyd yn wir y byddai'n dod yn ôl atom, a byddaf yn archwilio gydag ef y dull gorau o wneud hynny a'r amserlen yr oedd ganddo mewn golwg.

Arweinydd y tŷ, a wnewch chi ystyried gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd i wneud datganiad llafar o ran arfer gorau ynghylch sut y dylai awdurdodau lleol ymgynghori â chymunedau ynghylch ceisiadau cynllunio mawr arfaethedig, yn enwedig pan mai'r awdurdod lleol ei hun yw'r ymgeisydd? Cyfarfûm â thrigolion Aber-miwl, pentref ym Mhowys, y penwythnos hwn, sy'n bryderus iawn am y ganolfan ailgylchu fawr arfaethedig a fwriedir ar gyfer eu pentref. Nid wyf mewn unrhyw ffordd yn awgrymu, drwy'r ymgynghoriad, fod y cyngor sir wedi gwneud unrhyw beth amhriodol, ond mae'n amlwg nad yw trigolion y pentref—ac os dywedaf wrthych mai pentref o 700 o gartrefi ydyw, a bod dros 500 o bobl wedi ymuno â grŵp protest, mae hynny'n dangos lefel y pryder—yn teimlo eu bod wedi cael gwybod yn llawn, nac yn teimlo bod y cyngor wedi gwrando arnyn nhw. Felly, byddwn yn ddiolchgar o gael clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet pa ganllawiau pellach y gallai Llywodraeth Cymru eu darparu i awdurdodau lleol fel y bydd cymunedau'n osgoi canfod eu hunain yn y sefyllfa hon yn y dyfodol.

Wel, yn amlwg ni allwn wneud sylwadau ar geisiadau unigol o'r math hwnnw. Gwn fod 'Polisi Cynllunio Cymru' wrthi'n cael ei adolygu gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwyf yn siŵr y bydd hi'n cymryd—

[Anghlywadwy.]

Felly, caiff rhywbeth ei gyflwyno ar yr adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn ei ffurf strategol cyn diwedd y tymor, ond, yn amlwg, ni allwn wneud sylwadau ar yr amgylchiadau unigol.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Arweinydd y tŷ, rwyf, eto, yn dychwelyd at fater sy'n effeithio ar eich etholaeth chi a minnau yn ogystal ag etholaeth sawl un o'n cyd-Aelodau, sef cau canolfan alwadau Virgin Media yn Abertawe. A gaf i ofyn am ddatganiad ar y cymorth a roir gan dasglu Llywodraeth Cymru i'r rhai sy'n chwilio am swyddi eraill?

A gaf i ofyn hefyd am ddatganiad ar ddatblygiadau economaidd yn ardal Abertawe, sy'n amlinellu llwyddiant y datblygiad ym Mro Abertawe, sy'n amlinellu llwyddiant datblygiad SA1, a sut y bydd datblygiad Felindre, sef y safle mawr nesaf ar y cynllun datblygu, yn cyd-fynd â hynny?

O ran ymgysylltiad parhaus gyda Virgin Media, mae'r tasglu'n dal i ymwneud â phob un o'r staff a'r cwmni ei hun. Gofynnaf i Ysgrifennydd y Cabinet ddiweddaru'r Aelodau drwy gyfrwng llythyr, pan fydd y gwaith o ymgysylltu â'r tasglu wedi cyrraedd pwynt addas, i ddweud ble yn union yr ydym ni, faint o bobl sydd wedi mynd drwy'r broses ac ati. Ceir sefyllfa arferol gyda thasgluoedd, ac mae hwn—fel y mae Mike Hedges yn gwybod—yn mynd rhagddo ar hyn o bryd. Atgoffaf y Siambr fod y cwmni wedi rhoi sicrwydd na fydd gweithwyr sy'n aros yr holl ffordd tan y dyddiad terfyn o dan anfantais ac, i'r gwrthwyneb, na fydd gweithwyr sy'n gadael yn gynnar oherwydd eu bod wedi sicrhau swydd arall o dan anfantais ychwaith. Mae hwnnw'n gonsesiwn pwysig gan y cwmni, mae'n werth ei ailadrodd.

Ac o ran y datblygiad yn ardal Abertawe, byddaf yn sicr yn sgwrsio ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch sicrhau bod yr ystadegau ar y trefniadau datblygu economaidd llwyddiannus sydd wedi bod ar waith ym Mro Abertawe, yn ei etholaeth ef, a'r cyffiniau ers peth amser, ar gael i'r Aelodau.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar y weithdrefn gwyno yn y GIG yng Nghymru? Y llynedd, gwnaed y nifer uchaf erioed o gwynion ynghylch gwasanaethau iechyd i Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Roedd cwynion ynghylch bwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi cynyddu gan 24 y cant. Mewn ymateb, dywedodd yr ombwdsmon fod tystiolaeth yn awgrymu bod problem ddiwylliannol pan ddaw hi'n fater o ymdrin â chwynion yn y GIG yng Nghymru.

A gawn ni ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet gyda'i ymateb i bryderon yr ombwdsmon gan amlinellu pa gynlluniau sydd ganddo i adolygu'r gweithdrefnau cwynion yn y GIG yng Nghymru?

Cewch. Rydym yn rhoi ystyriaeth o ddifrif i gwynion ar draws gwasanaethau cyhoeddus y Llywodraeth yn wir, ac rydym yn eu gweld i raddau helaeth fel cyfle i ddysgu er mwyn sicrhau bod gwasanaethau y gorau y gallant fod a bod gwersi'n cael eu dysgu o'r cwynion. Nid yw cynnydd mewn cwynion yn beth drwg bob amser. Weithiau mae'n dangos ffydd arbennig yn y system, ac y bydd cwynion pobl yn cael eu hateb mewn gwirionedd. Felly, nid wyf yn ymwybodol o'r amgylchiadau penodol y mae'r Aelod yn siarad amdano. Byddaf yn trafod gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a oes unrhyw bwyntiau cyffredinol a allai ddeillio a fyddai o ddefnydd i'r Siambr o ran y pwyntiau cyffredinol a godir ganddo ar ganfyddiadau'r ombwdsmon.

Rwy'n ymwybodol iawn o bryderon rhieni, athrawon ac arweinwyr addysg ar draws y gogledd yn sgil canlyniadau arholiadau TGAU Saesneg. Mae'n ymddangos bod plant yn y gogledd wnaeth sefyll yr arholiadau yn haf 2018 wedi cael cam, ac mae'n rhaid unioni hynny ar fyrder. Gall fod hyd at 700 o blant wedi cael eu heffeithio—plant fyddai wedi derbyn gradd C neu uwch pe bai nhw wedi cael eu trin yn gyfartal â phlant a safodd yr arholiadau yn 2017. Mae hyn yn effeithio ar eu llwybrau gyrfa i'r dyfodol, sy'n amlwg yn hollol annheg.

Mae yna honiad pellach—difrifol iawn—fod athrawon yn y gogledd wedi colli hyder mewn dau gorff: Cymwysterau Cymru a Chyd-bwyllgor Addysg Cymru. A wnewch chi sicrhau bod y pryderon yma yn cael eu cymryd o ddifrif, ac a wnewch chi ofyn i'r Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gynnal ymchwiliad byr i weld beth sydd wedi mynd o'i le? Mae Cymwysterau Cymru wedi cynnal ymchwiliad—rwy'n ymwybodol o hynny—ond efallai fod angen ymchwiliad pellach ac un annibynnol. 

Mae Cymwysterau Cymru yn annibynnol ar y Llywodraeth. Dyna yw ei swyddogaeth, ac mae wedi cynnal yr ymchwiliad hwnnw ac mae wedi bod yn glir iawn nad yw'n meddwl bod yna broblem fel y mae'r Aelod yn ei nodi. Byddwn yn atgoffa'r Siambr fod Cymwysterau Cymru wedi ei sefydlu gyda'r cylch gwaith annibynnol hwnnw yn y lle cyntaf er mwyn bod ymhell oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet ar y penderfyniadau hyn.

Arweinydd y tŷ, yn gynharach eleni, codais bryder ynghylch llygredd yn deillio o Tata gyda chi ac, yn y bôn, bod y llygredd yn niwsans—'llwch' fel y'i gelwir. Mae'n peri problemau mawr i lawer o'm hetholwyr. Yn dilyn y mater a godais, dywedwyd wrthym efallai y bydd Gweinidog yr Amgylchedd yn cyfarfod gyda Tata, a gwn ei bod wedi bod yn yr uned ansawdd aer ym nghampws bae'r brifysgol hefyd. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog sy'n amlinellu'r materion a nodwyd ganddi o ganlyniad i hynny, fel y gallwn siarad am y modd y byddwn yn ymdrin â materion llygredd yn fy etholaeth i a sut y mae Tata yn gweithio tuag at wella llesiant unigolion sy'n byw gerllaw?

Ar yr un pryd, a gaf i ddatganiad hefyd gan Ysgrifennydd dros yr economi ynglŷn â Tata, ynghylch yr hyn y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i drafod gyda Tata y buddsoddiad mewn offer modern i sicrhau bod moderneiddio'r gwaith hefyd yn gweithio tuag at leihau'r llygredd?

Cewch, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog yn ysgrifennu at yr Aelod gan anfon copïau i holl Aelodau eraill y Cynulliad. Credaf fod nifer ohonom sydd â diddordeb yn hynny, a gall hynny gwmpasu'r materion sy'n codi ym mhortffolio Ysgrifennydd y Cabinet hefyd.

Galwaf am ddau ddatganiad, yn gyntaf ar rywbeth y cyfeirir ato’n aml fel gostyngiad mewn plastigau untro, ond yng nghyd-destun poteli y gellir eu hailddefnyddio. Gofynnwyd i mi gan gwmni dŵr Hafren Dyfrdwy Limited, Hafren Dyfrdwy, i ymuno â nhw i hyrwyddo eu menter Refill in Wrexham, sy'n cael ei lansio yfory, rwy'n credu, gan weithio ar y cyd â Llywodraeth Cymru a’r sefydliad nid er elw City to Sea, lle bydd ymgyrch genedlaethol dŵr tap yn annog busnesau, caffis, amgueddfeydd a bwytai i ddarparu ail-lenwadau’n rhad ac am ddim, gyda busnesau’n arddangos sticer ail-lenwi glas yn eu ffenestri, ac ap ffôn clyfar ategol sy'n dangos lleoliadau’r holl orsafoedd ail-lenwi dŵr. 

Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad ar enceffalopathi myelitis myalgig neu syndrom blinder cronig—ME/CFS—yng Nghymru, ar ôl imi lywyddu dair wythnos yn ôl ddangosiad o Unrest yn y Senedd a’r drafodaeth ar ran cefnogaeth ME ym Morgannwg a Chymdeithas ME Support a CFS Cymru? Clywsom mai £3.5 biliwn y flwyddyn yw cost y cyflyrau hyn i economi’r DU. Clywsom fod Cymdeithas ME Support a CFS Cymru yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i fynd i'r afael â’r angen parhaus am well mynediad at ddiagnosis prydlon, i feddygon teulu ddeall symptomau’r cyflwr yn llawn, ac i ddatblygu arbenigedd clinigol yng Nghymru, gyda rhaglen hyfforddi a chodi ymwybyddiaeth safonedig fel mater o frys. Hefyd, gwelsom gopi o strategaeth ME Trust 2018-21, y papur 'Vision into Action', sy’n dweud bod rhannau o'r DU, megis Cymru, lle nad oes unrhyw wasanaethau arbenigol. Ac yn olaf yn y cyd-destun hwn, hoffwn ystyried y dystiolaeth a gawsom gan Dr Nina Muirhead, sydd nid yn unig yn feddyg y GIG ond hefyd yn academydd sy'n gweithio gyda Phrifysgol Caerdydd wrth weithredu prawf arbrofol, cyflwyno ME/CFS i gwricwlwm yr ysgolion meddygol yma, sy’n unigryw yn y DU hyd yn hyn. Mae hi'n dweud ei bod hi’n bryderus iawn bod canllawiau NICE yn dweud mai therapi ymarfer wedi ei raddio, GET, a therapi gwybyddol ymddygiadol, CBT, yw'r triniaethau a argymhellir yng nghanllawiau NICE, gan ei bod hi'n dweud bod y rhain yn achosi niwed, o bosibl, i gleifion ac y dylid eu dileu, fel y maen nhw wedi ei wneud yn America gan y Centers for Disease Control and Prevention.

Wel, mae'r Aelod wedi gwneud ei waith da iawn arferol o dynnu sylw at y materion y dymuna eu codi i gyd ar ei ben ei hun, felly nid wyf yn credu bod unrhyw angen am ddatganiad ategol. A gwn fod y Gweinidog yn fodlon iawn gyda'i pholisi ail-lenwi, ac nid oes amheuaeth y bydd hi'n dod â rhywbeth yn ôl i'r Siambr yn ystod ei hynt i ddweud wrthym pa mor dda y mae'n dod yn ei flaen.

Arweinydd y tŷ, mae yna gryn ddisgwyl am ddatganiad a phleidlais ar ddyfodol cynlluniau ar gyfer yr M4 yn y de-ddwyrain yn yr wythnosau nesaf. Rydym ni'n disgwyl rhywbeth—neu mi oeddem ni'n disgwyl rhywbeth—ddechrau mis Rhagfyr. A fyddech chi'n gallu egluro wrth y Cynulliad beth ydy'r tebygrwydd ar hyn o bryd y gall fod yna oedi yn yr amseru yna a rhoi eglurhad o rai o'r ffactorau a fydd yn dylanwadu ar yr amseru?

Gallaf, yn sicr. Pan oeddwn i'n camu i mewn dros y Prif Weinidog yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, amlinellais ar gyfer y Cynulliad y broses gyfreithiol yr ydym yn rhan ohoni o ganlyniad i'r ymchwiliad a'i ganfyddiadau, a'r broses eithaf penodol a deddfol iawn sy'n dilyn hynny. Nid ydym wedi trefnu'r ddadl honno hyd yma gan ein bod ni wrthi'n gwneud hynny. Rydym wedi cadw rhywfaint o le ar amserlen y cyfarfod llawn, os bydd hi'n bosibl ei threfnu o fewn y cyfnod a ragwelwyd yn wreiddiol. Rydym yn dal i obeithio y bydd hynny'n digwydd, ond, os na fydd, yna byddaf yn sicr o esbonio ble'n union yr ydym ni yn ogystal â beth yw'r amserlen erbyn hyn.

Arweinydd y tŷ, mae hi'n Ddiwrnod Caredigrwydd y Byd heddiw. Mae'n ddiwrnod i ddathlu a hyrwyddo caredigrwydd yn ei holl ffurfiau, o gymwynasau bach, i ymladd am wleidyddiaeth newydd, mwy caredig, sy'n rhywbeth yr wyf i wedi bod yn galw amdano ers imi gyrraedd y lle hwn, gyda chymorth gan Aelodau ar draws y Siambr, gan gynnwys Darren Millar, Bethan Sayed a Julie Morgan, i enwi dim ond rhai ohonynt. Yr ychydig sgyrsiau a geir bob dydd yw'r unig brofiad y mae rhywun ei angen mewn gwirionedd i helpu i achub bywyd, a dyna pam yr wyf yn wirioneddol falch o gefnogi ymgyrch Mae Mân Siarad yn Achub Bywydau y Samariaid, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau, a Llywodraeth Cymru ei hun, yn cefnogi hynny hefyd. Mewn araith ddiweddar, dywedais fod rhai, gan gynnwys y rhai pwerus yn ein heconomi ac mewn bywyd gwleidyddol, na all ddychmygu bod caredigrwydd yn gweithio fel strategaeth wleidyddol, ac, unwaith eto, nid wyf yn cytuno â hynny. Felly, roeddwn wrth fy modd pan ddarllenais yr adroddiad diweddar gan Carnegie UK Trust 'Kindness, Emotions and Human Relationships: the Blind Spot in Public Policy', ac, fel y mae'n amlygu'n gywir, ceir cydnabyddiaeth gynyddol bellach o bwysigrwydd caredigrwydd a pherthnasoedd ar gyfer lles cymdeithasol wrth lunio polisïau cyhoeddus. Felly, gyda hynny mewn golwg, arweinydd y tŷ, pa gamau ar y cyd y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod hyn yn dod yn realiti?

Rwyf yn cefnogi Jack Sargeant yn llwyr yn ei ymgyrch ar gyfer hyn. Nid oedd gennyf unrhyw syniad ei bod hi'n Ddiwrnod Caredigrwydd y Byd, ond rwyf yn hapus iawn i gael gwybod hynny ac i ddweud bod hwnnw'n syniad da iawn. Rwyf yn sicr yn gefnogol iawn o ymgyrch Mae Mân Siarad yn Achub Bywydau y Samariaid, a'u gwaith rhagorol. Cefais y fraint amser cinio heddiw i noddi'r fforwm aml-ffydd a'i daith gerdded gymunedol, a'r fraint wirioneddol o siarad â phobl ynghylch sut y mae pob cyfraniad unigol i'r ffordd yr ydym yn ymddwyn yn ein cymdeithas yn bwysig ac yn tyfu'n gyfanrwydd y gallwn fod yn falch ohono, er bod popeth a wnawn nad ydym mor falch ohono, efallai, hefyd yn tyfu'n rhywbeth, a bod bywydau unigol, a gweithredoedd unigol, o bwys mawr. Felly, cefnogaf ei sylwadau'n llwyr. Nid wyf wedi darllen adroddiad Carnegie UK Trust, ond byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod yn gwneud hynny. Rwyf yn siŵr ei fod yn dweud rhywbeth tebyg iawn. Ac roeddwn i'n falch iawn heddiw o sefyll gyda fforwm o bobl sy'n cytuno y gallwn adeiladu dyfodol gwell i Gymru, yn seiliedig ar oddefgarwch, derbyn pawb sydd yma, a charedigrwydd a natur gymdogol yn ei holl ffurfiau yma yng Nghymru.

Arweinydd y tŷ, a fyddai modd ichi roi gwybod i'r Aelodau pryd yr ydych yn disgwyl gallu gwneud datganiad ar lot 2 yng ngham 2 rhaglen Cyflymu Cymru? Gwelaf eich bod chi'n gwenu wrth imi ofyn y cwestiwn. Ac, yn ail, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch pa bryd y bydd ef yn rhoi copi i'r Aelodau o'r llythyr cylch gwaith a chynllun busnes ar gyfer Trafnidiaeth Cymru fel yr ymrwymodd i'w wneud eisoes? Credaf y dylai llythyr cylch gwaith ar gyfer Trafnidiaeth Cymru fod ar gael eisoes i'r Aelodau erbyn hyn.

Ar yr ail bwynt, byddaf yn sicr o drafod hynny gyda'm cyd-Aelod Cabinet a gwneud yn siŵr y caiff hwnnw ei ddosbarthu cyn gynted â phosibl. Y rheswm dros wenu, Russell George, yw y byddaf i'n ateb cwestiynau llafar yn y Cynulliad yfory, ac mae nifer fawr ohonyn nhw wedi eu cyflwyno ar y mater a godwyd gennych chi. Felly, pe bai angen datganiad pellach wedyn, byddaf yn sicr o wneud siŵr y bydd hynny'n digwydd.

Diolch i arweinydd y tŷ.