1. A wnaiff y Gweinidog ymateb i adolygiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i ymdriniaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg â honiadau a wnaeth cleifion ag anawsterau dysgu ynghylch ymosodiadau rhyw yn erbyn gweithiwr gofal? 272

Diolch i chi am y cwestiwn. Rwyf wedi comisiynu adolygiad annibynnol o'r modd y mae'r bwrdd iechyd wedi ymdrin â'r pryderon a godwyd ynghylch Kris Wade. Cyhoeddodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yr adroddiad hwnnw ddoe. Rwy'n disgwyl yn awr i'r bwrdd iechyd gymryd camau brys i fynd i'r afael â'r canfyddiadau a'r argymhellion. Byddwn yn gweithredu mesurau mewn ymateb i hynny ledled Cymru cyn gynted â phosibl.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Dyma'r trydydd adroddiad, wrth gwrs, os ydym yn cynnwys yr adolygiad bwrdd gwaith o ddiogelu yn y bwrdd iechyd, ac mae'r adroddiad yn dangos bod yna ddiffyg eglurder o hyd o ran sut y mae rhai argymhellion, sy'n mynd yn ôl cyn y sgandal benodol hon, wedi cael eu rhoi ar waith neu sut y byddant yn cael eu rhoi ar waith. Pan fyddwn yn trafod yr adroddiad hwn, rwy'n credu y dylai pawb ohonom gofio am beth y mae'n sôn—ymosodiadau rhywiol yn erbyn menywod agored iawn i niwed mewn lleoliad gofal lle'r oeddent yn credu eu bod yn ddiogel. Teimlai'r menywod nad oedd neb yn eu credu, ac onid ydych yn cytuno, Weinidog, fod hyn yn gwbl annerbyniol? Os yw mudiad #MeToo am gael effaith, mae'n rhaid i awdurdodau cyhoeddus wrando ar bob menyw, agored i niwed neu beidio, ond yn fwy pwysig, rhaid iddynt eu credu hefyd.

Mae yna rannau o'r adroddiad sy'n hynod broblemus. Beirniadir y dull o lywodraethu o fewn y bwrdd iechyd. Mae'n dweud bod aelodau'r bwrdd yn ymwybodol o'r honiadau unigol, ond ni wnaethpwyd dim yn ffurfiol hyd nes ei bod yn llawer rhy hwyr. Mae diffyg cysylltiad rhwng y bwrdd a gwasanaethau gweithredol wedi bod yn amlwg ers adroddiad 'Ymddiried mewn Gofal' 2014. Beth y bwriadwch ei wneud yn wahanol, Weinidog, mewn perthynas â llywodraethu, fel nad oes rhaid i ni gael adroddiad arall ymhen ychydig flynyddoedd a'r un hen ymatebion wedi'u hailgylchu, parod ar gyfer y wasg gennych chi? A wnewch chi ymchwilio i'r posibilrwydd o fesurau arbennig i oruchwylio'r gwaith o weithredu argymhellion, yn enwedig yn yr adroddiad hwn? Ac a wnewch chi'n bersonol gynnal adolygiad o lywodraethu ym mwrdd iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a mynd ati ar frys i newid arweinyddiaeth ar lefel y bwrdd?

Yn olaf, fel y gwneuthum ddoe, hoffwn geisio sicrwydd ynglŷn ag annibyniaeth Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. A dywedaf hyn eto oherwydd credaf ei fod yn hanfodol bwysig. Cafodd y wasg eu briffio am 9 o'r gloch y bore ac ni chefais yr un adroddiad tan 6 o'r gloch y noson honno, gyda'r honiad fod yn rhaid iddynt gadw'r mater yn breifat er mwyn y teuluoedd. Os oedd yn fater mor breifat, pam y cafodd y wasg eu briffio cyn y gwleidyddion etholedig yn y lle hwn? Yr unig reswm y cefais yr adroddiad oedd oherwydd fy mod wedi gofyn amdano—ni chafodd unrhyw AC arall yr adroddiad hwnnw—ynghyd ag AS sydd wedi dangos diddordeb yn y maes hwn hefyd. Er eglurder, rydym angen sicrwydd bod AGIC yn gwbl annibynnol, oherwydd os ydynt, pam y gwnaethant drin y wasg mewn ffordd wahanol i wleidyddion etholedig yn y lle hwn?

Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Rwyf am ddechrau gyda'ch cyfres olaf o gwestiynau ynghylch AGIC a'u hannibyniaeth. Ydynt, maent yn gweithredu'n annibynnol. Gwnaethant benderfyniadau ynghylch pwy i'w gweld a sut i gynnal yr ymchwiliad. Credaf eu bod wedi gweld tua 40 o wahanol bobl, aelodau staff presennol ac aelodau staff o'r gorffennol, yn ogystal â theuluoedd y tair menyw, ynghyd â theulu Christine James, a gafodd ei llofruddio gan Kris Wade fel y gwyddom.

Cafodd yr adroddiad ei ryddhau i'r menywod a oedd wedi cwyno, eu teuluoedd neu eu cynrychiolwyr, wythnos cyn cyhoeddi'r adroddiad. Yn ogystal, cyfarfu AGIC â'r menywod wythnos cyn yr adroddiad. Yna rhyddhawyd yr adroddiad iddynt ar 28 Ionawr. Ac, ar 28 Ionawr, cynhaliodd AGIC sesiwn friffio dechnegol ar gyfer y wasg, a darparu copi o'r adroddiad i chi. Mater i AGIC yw cyhoeddi'r adroddiad, ac nid mater lle cafwyd unrhyw fath o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru. Nid oes unrhyw amheuaeth nad oedd casgliadau'r ymchwiliad a'r broses i gyrraedd y casgliadau hynny yn gwbl annibynnol.

Rwyf am ddychwelyd at y pwynt rydym yn sôn amdano—tair o fenywod agored i niwed y gwnaed cam mawr â hwy. Ac mae'n ddrwg iawn gennyf fod y tair ohonynt wedi cael cam, nid yn unig gan unigolyn o fewn y gwasanaeth iechyd, ond gan y ffordd y gwnaeth y gwasanaeth cyfan ymateb i'r gŵyn wedyn, ac yn arbennig yr ymateb wedi'r gŵyn gyntaf, lle cydnabyddir na chafodd y mater ei adnabod fel mater diogelu ar unwaith a'i drin yn unol â hynny. Fe gafodd yr ail a'r drydedd gŵyn eu trin felly. Fel y gwyddom, penderfynodd yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron beidio â bwrw ymlaen ag erlyniad. Nawr, mae hynny y tu allan i gylch gwaith y bwrdd iechyd a Llywodraeth Cymru yn wir. Ond rwy'n cytuno, rydych yn dechrau drwy gredu'r sawl sy'n gwneud y gŵyn—mae'n rhaid i hwnnw fod yn fan cychwyn i chi. Fel arall, gwyddom na fyddwn yn annog pobl i wneud cwynion fel y dylent, ac yna ymdrin â'r cwynion mewn modd sensitif pan fyddant yn cael eu hymchwilio.

Af ymlaen, rwy'n credu, at y ddau bwynt arall a godwyd gennych—o ran cynllun gweithredu a beth fydd yn digwydd nesaf, o fewn ychydig wythnosau, bydd angen i'r bwrdd iechyd gyflwyno cynllun gweithredu i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ni fyddant yn cyflwyno'r cynllun hwnnw i'r Llywodraeth, bydd yn mynd i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, a fydd yn penderfynu a yw'r cynllun gweithredu hwnnw'n ddigonol. A diau y bydd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn dychwelyd i weld pa gynnydd, gan gynnwys cyflymder a chysondeb y cynnydd, y mae'r bwrdd iechyd yn ei wneud mewn perthynas ag ymdrin â'r argymhellion hynny. Rwyf eisoes wedi ymrwymo i fwrw ymlaen â thri argymhelliad ar gyfer y Llywodraeth.

O ran eich galwad am fesurau arbennig a newid arweinyddiaeth yn y bwrdd iechyd, wrth gwrs, mae'r prif weithredwr yn newydd ac nid oedd yn ei swydd pan gynhaliwyd yr adolygiad bwrdd gwaith, nac yn wir pan ddigwyddodd y digwyddiadau, ac o ran y bwrdd ei hun, nid oes unrhyw awgrym gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru y dylid gwneud newidiadau ar lefel y bwrdd. A hoffwn atgoffa'r Aelod ac eraill sydd yma neu'n gwylio bod gwneud bwrdd iechyd neu ymddiriedolaeth yn destun mesurau arbennig yn rhywbeth sy'n digwydd yn dilyn cyngor gan brif weithredwr GIG Cymru, Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn wir. Pe bai Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi ystyried hynny'n briodol, byddent wedi dweud hynny a byddai cyfle wedi bod i gynnal cyfarfod arbennig o dan y statws uwchgyfeirio.

Felly, rwy'n derbyn cyngor ar y materion hyn gan bobl sy'n gwbl annibynnol, ac mae hynny'n rhoi sicrwydd i bobl Cymru nad ydym yn gwneud sefydliadau gofal iechyd yn destun mesurau arbennig neu'n eu tynnu allan o fesurau arbennig er mwyn bodloni gwleidydd yn y Llywodraeth neu tu allan, a dyna'n bendant yw'r peth cywir i'w wneud. Ond rwy'n benderfynol y bydd y gwasanaeth iechyd yn ymdrin â'r argymhellion yn yr adolygiad annibynnol hwn ac y bydd yn gwneud hynny o ddifrif ac yn fuan.

Mae hon yn sefyllfa ddifrifol iawn a'r cwestiwn sylfaenol yw: pam fod materion sy'n ymwneud â gofal pobl ag anabledd dysgu yn cael eu hanwybyddu yn gyson? Dyna'r mater sylfaenol yma, oherwydd roedd bwrdd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn gwybod am yr honiadau a wnaed yn erbyn Kris Wade a'r problemau yn y gyfarwyddiaeth anabledd dysgu ei hun, ond ni lwyddasant i weithredu. Methodd Gwasanaeth Erlyn y Goron â chymryd honiadau'r menywod o ddifrif, er gwaethaf y ffaith bod yr heddlu wedi gofyn iddynt ailystyried. Roedd yr heddlu eisiau mynd ar drywydd yr achos; methodd Gwasanaeth Erlyn y Goron roi unrhyw gamau ar waith. Barn y gwasanaeth yw bod Llywodraeth Cymru bob amser wedi gwthio'r ymdrechion i ddatblygu cyswllt effeithiol rhwng y gwasanaethau anabledd dysgu a'r system cyfiawnder troseddol i'r naill ochr. Nid wyf am gael dadl wleidyddol ynghylch yr hyn sydd wedi'i ddatganoli a'r hyn nad yw wedi'i ddatganoli yn awr, ond yn sicr, gyda materion mor ddifrifol, mae angen i chi allu gweithio gyda'ch gilydd yn hytrach nag anwybyddu'r sefyllfa, oherwydd dros y blynyddoedd, ceir amryw o adroddiadau ar afiachusrwydd a marwolaethau ychwanegol ymhlith pobl ag anabledd dysgu mewn ysbytai cyffredinol. Nid oes neb yn gwrando arnynt yno chwaith. A gwn am y grŵp cynghori amlasiantaeth ar anabledd dysgu, ond mae hwnnw'n gweithredu'n union fel y mae ei enw'n dweud—grŵp cynghori yn unig ydyw. Nid oes unrhyw newid yn y canlyniadau i bobl ag anabledd dysgu. Mae'r achos hwn yn tynnu sylw at sefyllfa ddifrifol iawn. Felly, hefyd, a gaf fi ofyn: pam nad oedd uwch-swyddogion gweithredol y bwrdd iechyd yn meddwl neu'n teimlo bod yr honiadau yn achos Kris Wade yn ddifrifol? Pam y cytunodd Llywodraeth Cymru i adolygiad bwrdd gwaith mewnol yn ôl ym mis Hydref 2017? Os nad oedd achos i'w ateb, pam cynnal adolygiad? Os oedd yn ddifrifol, dylid bod wedi cynnal adolygiad priodol, nid adolygiad bwrdd gwaith mewnol yn unig. Ac yn olaf, a yw Llywodraeth Cymru yn falch o'r modd y mae'r chwythwr chwiban meddygol wedi cael ei drin yn yr achos hwn?

Cytunaf â rhywfaint o'r hyn y mae Dai Lloyd wedi'i ddweud am ddifrifoldeb gwirioneddol y mater hwn. Mae'n fater difrifol. Dyna pam y gelwais am yr ymchwiliad, gyda'r adroddiad a gyhoeddwyd gennym. Ac os edrychwch ar yr adroddiad, nid oes lle i guddio ynddo. Mae'n nodi amrywiaeth o feysydd lle mae angen gwneud gwelliannau go iawn. Mae'n nodi amrywiaeth o fethiannau a siomedigaethau ynglŷn ag ymddygiad yn y gorffennol. Ac mae hynny'n bwysig i gael darlun gonest er mwyn gwella arno. Ond o ran anabledd dysgu, rwy'n cydnabod yr hyn a ddywed Dai Lloyd ynghylch lefelau marwolaethau gwahaniaethol. Nid yw hynny'n achos dathlu, mae'n achos pryder ond mae'n achos dros weithredu hefyd. Dyna pam fod y Llywodraeth, o'i dewis ei hun, wedi cynnal adolygiad ar draws y Llywodraeth mewn perthynas â gwasanaethau anabledd dysgu, ac rwyf fi, Rebecca Evans mewn rôl flaenorol, a Huw Irranca-Davies mewn rôl flaenorol hefyd, wedi bod yn rhan o'r gwaith o gyflawni ac adolygu a datblygu, oherwydd rydym yn cydnabod bod angen i ni wneud yn well. Rydym yn cydnabod bod heriau gwirioneddol a bod angen gwella. Nid oes diffyg dealltwriaeth neu ymrwymiad gan y Llywodraeth i wneud yn well. Os ydych eisiau gweld enghreifftiau, mae'r prif swyddog nyrsio wedi dangos arweinyddiaeth go iawn ar y mater hwn hefyd. Mae hi wedi sicrhau ei fod yn flaenoriaeth go iawn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, oherwydd y dystiolaeth gynyddol am ganlyniadau gwahaniaethol a'r methiant i wneud cynnydd priodol.

Er enghraifft, yn gynharach y tymor hwn, cyfarfûm â theulu Paul Ridd i edrych ar yr hyn a ddigwyddodd gyda'i ofal, lle roedd wedi cael cam, unwaith eto, ac yna daeth y teulu yn ôl wedi cyfnod o amser—ac rydym yn deall eu bod yn ddig ac nad oeddent eisiau dod yn ôl. Yna, penderfynasant eu bod eisiau gwneud rhywbeth er mwyn sicrhau nad oedd pobl eraill yn gorfod dioddef yr un profiad. Ac mae hwnnw wedi bod yn brofiad cadarnhaol awn i'r bwrdd iechyd hwn hefyd. Maent wedi dysgu gwersi ar faterion ar y ward—ac yn wir, mae Melanie Thomas, un o'r nyrsys y maent wedi ymwneud â hi, y cydlynydd anabledd dysgu, wedi cael cydnabyddiaeth yn ddiweddar am ei gwaith ar anabledd dysgu yn rhestr anrhydeddau'r flwyddyn newydd. 

Felly, mae yna arferion da yng Nghymru. Fel erioed, mae'r her yn ymwneud â pha mor gyson yw'r rheini ac nad yw'r dysgu'n cael ei gadw mewn un rhan o'n gwasanaeth yn unig. Felly, rwy'n cydnabod bod methiannau wedi bod. Hoffwn ei gwneud yn glir nad yw Llywodraeth Cymru yn awdurdodi adolygiad bwrdd gwaith fel yr unig ymateb a ddylai ddigwydd. Cynhaliodd y bwrdd iechyd adolygiad bwrdd gwaith, ac yn dilyn hwnnw, nid oeddwn yn fodlon mai dyna oedd y llwybr gweithredu priodol, nid oeddwn yn fodlon fod y dysgu wedi bod yn ddigon dwfn nac yn wir eu bod wedi dysgu'r gwersi i gyd ac wedi gofyn i'r bobl iawn i gyd. Felly, gelwais ar Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i gynnal adolygiad.

O ran triniaeth y chwythwr chwiban, wel, yr her yma yw bod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi mynd drwy hynny. Buaswn bob amser eisiau i bobl gredu chwythwyr chwiban, a hoffwn—. Unwaith eto, rydych yn dechrau drwy gredu'r chwythwr chwiban a chymryd yr hyn y maent yn ei ddweud o ddifrif os ydych am sicrhau'r diwylliant cywir. Yn sicr, credaf fod angen dysgu mwy ac mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi codi'r mater hwnnw'n uniongyrchol gyda mi. Credaf y byddwn mewn sefyllfa well, ond fel erioed, byddwn yn parhau i ddysgu o'n camgymeriadau yn ogystal â'r pethau rydym yn eu gwneud yn iawn. Mae llawer na ddylem fod yn falch ohono yma, ond credaf hefyd mai'r peth pwysicaf yw'r ymrwymiad i wneud yn well yn y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Mae'r ail gwestiwn amserol y prynhawn yma i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Rhun ap Iorwerth.