Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a ydych chi'n credu bod eich Llywodraeth yn ymateb yn briodol ac ar unwaith i anghenion pobl Cymru?

Mae'r Llywodraeth hon yn ymateb bob dydd i anghenion pobl Cymru—yn y gwasanaeth iechyd, trwy ddarparu tai i bobl, yn y gwasanaethau addysg yr ydym ni'n eu darparu. Mae wrth graidd yr hyn yr ydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth.

Wel, Prif Weinidog, beth am i ni drafod rhai o'ch cynigion uniongyrchol, ife? Yn ôl ar ddechrau mis Mehefin, gwnaethoch y penderfyniad i ganslo ffordd liniaru'r M4 a gwastraffu £144 miliwn o arian trethdalwyr yn y broses. Nawr, yn rhan o'r datganiad hwnnw, fe'i gwnaed yn eglur gennych y byddai comisiwn yn cael ei greu ac yn cyflwyno cyfres gyntaf o gynigion uniongyrchol y gellir eu rhoi ar waith i ddechrau lleddfu'r problemau a geir ar yr M4. Dywedasoch hyd yn oed eich bod yn cydnabod bod y cam yn ofynnol yn fwy nag erioed o ystyried arwyddocâd y problemau hyn, cyn cloi trwy ddweud

'byddwn yn dechrau ar y gwaith hwnnw ar ein hunion.'

Fodd bynnag, ers 25 Mehefin ni chafwyd unrhyw ddiweddariad pellach ar waith y comisiwn hwn, yr aelodaeth na pha gynigion uniongyrchol sy'n cael eu gwneud. Yn wir, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae adroddiad cychwynnol y comisiwn wedi cael ei wthio yn ôl i wanwyn 2020 erbyn hyn, yn hytrach na mis Rhagfyr eleni, ac mae eich Llywodraeth wedi bod yn ffraeo am ei gyllideb. Fe wnaeth eich Llywodraeth oedi cyn gwneud y penderfyniad cychwynnol, a hyd yn oed cuddio y tu ôl i is-etholiad Gorllewin Casnewydd. Felly, Prif Weinidog, beth yw'r esgus nawr am yr oedi pellach hwn?

Mae'n siomedig clywed bod arweinydd y Blaid Geidwadol yma yng Nghymru mor ddiofal â chonfensiynau angenrheidiol ein bywyd gwleidyddol ag y mae ei arweinydd yn San Steffan. Y rheswm pam y gohiriwyd y cyhoeddiad gennym oherwydd is-etholiad Casnewydd oedd oherwydd mai dyna y mae rheolau is-etholiadau yn gofyn amdano. Nawr, rwy'n gwybod nad yw ei blaid yn hoff o reolau. Rwy'n gwybod nad ydyn nhw'n poeni pa a ydyn nhw'n cadw at y ffordd y dylid gwneud pethau. Ond mae'n siomedig clywed arweinydd yr wrthblaid yn y fan yma yn cyd-fynd â'r ffordd honno o ymgymryd â bywyd cyhoeddus yma yng Nghymru. Tra ei fod yn siarad am wastraffu arian cyhoeddus ar brosiectau seilwaith cyhoeddus mawr, rwy'n cymryd nad oedd yn darllen pan wnaeth ei Lywodraeth gyhoeddiad ar HS2 a'r biliynau o bunnoedd a wastraffwyd gan ei Lywodraeth ar hynny. Mae adolygiad Burns wedi bod yn gweithio'n galed dros yr haf. Mae'n gweithio'n ddiwyd, mae'n recriwtio aelodau eraill y comisiwn y bydd eu hangen. Byddwn yn cyhoeddi'r enwau hynny yn fuan iawn. Bydd yn cynnal ei ddigwyddiad ymgysylltu â'r cyhoedd cyntaf y mis nesaf, ac rwy'n disgwyl y bydd y gyfres nesaf o gynigion o'r adolygiad gyda ni erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon, fel yr ydym ni wedi ei ddweud o'r cychwyn.

Wel, rydych chi wedi bod yn ffraeo ynghylch yr arian sydd ar gael i'r comisiwn hwn mewn gwirionedd, oherwydd ar 12 Gorffennaf dywedasoch mai'r Arglwydd Burns sydd â'r hawliad cyntaf ar y £1 biliwn hwnnw i gyd, ond bum niwrnod yn ddiweddarach, dywedodd eich Gweinidog yr economi dydyn ni ddim yn mynd i fod yn gwahodd y comisiwn i wario £1 biliwn.

Felly, fel Llywodraeth, Prif Weinidog, rydych chi mewn anhrefn llwyr o ran y mater hwn. Pwy sy'n iawn? Chi ynteu eich Gweinidog yr economi?

Nawr, maes arall lle'r oedd eich Llywodraeth eisiau gweld gweithredu ar unwaith yw ar argyfwng y newid yn yr hinsawdd. Hyd yma, rydych chi wedi methu â chyflwyno cynigion uniongyrchol sylweddol i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Mwy o'r un fath yw'r hyn a gyhoeddwyd er ein bod ni'n gwybod mai nad mwy o'r un fath sydd ei angen arnom ni nawr, ond syniadau arloesol i leihau ein niwed i'r blaned.

Nawr, ni fydd y £30 miliwn ar gyfer teithio llesol yn gwneud unrhyw beth i helpu os bydd y trenau a'r bysiau ledled Cymru wedi eu hoedi'n gyson, yn llawn i'r ymylon, ac yn golygu na fydd gan bobl ddiddordeb mewn teithio, yn hytrach na'u hannog i deithio. Mae'r ffigurau diweddaraf ar deithiau bws yn dangos bod 20 miliwn yn llai o deithiau bws yn cael eu gwneud yng Nghymru. Pa syniadau radical oedd gan eich Llywodraeth mewn golwg pan ddatganodd yr argyfwng hinsawdd, a phryd y byddwch chi'n eu cyflwyno? Oherwydd mae gwledydd eraill wedi gwahardd plastigau untro, er enghraifft, ac eto'r cwbl y gall eich Llywodraeth chi ei ddweud yw ei bod wedi ymrwymo i waharddiad. Pryd y gwnaiff eich Llywodraeth, Prif Weinidog, gyflwyno gwaharddiad a rhoi'r gorau i'w ystyried yn unig?

Mae'n anodd canfod llawer o synnwyr yn yr hyn sydd newydd gael ei ofyn i mi, Llywydd. Ar fater yr arian ar gyfer comisiwn Burns, comisiwn Burns sydd â'r hawliad cyntaf ar yr £1 biliwn a neilltuwyd yn wreiddiol ar gyfer ffordd liniaru'r M4. Fe'i gwnaed yn glir gan yr Arglwydd Burns, pan gefais gyfarfod ag ef, fel cyn ysgrifennydd parhaol yn y Trysorlys, nad oedd hynny'n golygu ei fod yn disgwyl gwario £1 biliwn. Nid oedd yn bwriadu gwario £1 biliwn. Yr hyn y mae'n ei wybod yw os oes arno angen £1 biliwn y bydd yno ar gael iddo. Nid yw'n golygu ei fod yn uchelgais iddo wneud hynny.

Mae cysylltu'r cwestiwn argyfwng hinsawdd â ffordd liniaru'r M4 yn awgrymu bod eironi wedi ei golli ers amser ar y meinciau gyferbyn. Sut y mae ef ar y naill law eisiau cwyno am beidio â datblygu ffordd liniaru'r M4, ac yna cwyno nad ydym yn cymryd argyfwng hinsawdd o ddifrif? Does dim modd cadw'r ddau beth yn y meddwl ar yr un pryd. Rydym ni wedi cyhoeddi ystod lawn o gynigion ymarferol eraill y byddwn yn eu cymryd fel Llywodraeth i ymateb i'r argyfwng hinsawdd. Byddwn yn cyflwyno parthau 20 mya fel rhai safonol yn ein hardaloedd trefol a byddwn yn cyflwyno rheoliadau i fynd i'r afael â llygredd amaethyddol ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf. Rydym ni'n canolbwyntio ar y pethau ymarferol hynny y gall Llywodraeth Cymru eu gwneud, a byddwn yn eu cyflawni yma yng Nghymru.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pa un ydych chi'n ei gredu sy'n cynrychioli dyfodol mwy disglair i Gymru: Brexit neu annibyniaeth?

Wel, mae'n amlwg nad yw'n ddewis y byddai unrhyw un call yn ceisio ei wneud, Llywydd. Mae dyfodol disglair i Gymru yn deillio o Gymru gref â setliad datganoli wedi'i ymwreiddio, gan gymryd penderfyniadau domestig yma yn ein dwylo ni, mewn Teyrnas Unedig gref ac mewn Ewrop lwyddiannus. Dyna'r wyf i'n ei gredu fydd y dyfodol gorau i Gymru: Cymru yn y Deyrnas Unedig, y Deyrnas Unedig yn yr Undeb Ewropeaidd.

Fel y gwelsom dros yr haf, o Gaernarfon i Ferthyr, mae miloedd yn gorymdeithio yng Nghymru, ac mae'r llanw'n troi o ran annibyniaeth. A wyddoch chi, rydych chi mewn perygl, Brif Weinidog, o gael eich goddiweddyd gan ddigwyddiadau gan fod hanes yn cyflymu. Mae wedi digwydd, wrth gwrs, ar fwy nag un achlysur yn erbyn cefndir Brexit. Dros yr haf, roeddech yn dal i ddweud yn un o'ch fideos gweinidogol cyntaf eich bod chi eisiau gadael yr Undeb Ewropeaidd ar y telerau gorau posibl. Mae canghellor yr wrthblaid, a oedd eisiau cefnogi aros yn yr UE, wedi cael ei geryddu gan Len McCluskey, rhoddwr mwyaf y Blaid Lafur. Mae hyd yn oed eich Gweinidog iechyd eich hun yn dweud bod polisi eich plaid chi o fod o blaid 'gadael' ac 'aros' yn haeddu gwawd. A ydych chi?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddechrau drwy ddweud fy mod i'n deall y rhwystredigaeth a'r dicter y mae llawer o bobl yma yng Nghymru yn ei deimlo tuag at Lywodraeth bresennol y DU ac at y ffordd y mae digwyddiadau wedi datblygu ers y refferendwm. Nid yw'n syndod, yn fy marn i, bod pobl yn teimlo eu bod wedi cael eu siomi. Ond rwy'n glir yn fy meddwl nad annibyniaeth yw'r ateb i'r teimladau hynny o rwystredigaeth a dicter. Onid yr ateb, Llywydd, yw y dylai pobl ei gymryd o brofiad Brexit yw bod ffiniau yn creu rhaniadau, maen nhw'n creu rhaniadau y tu mewn i gymdeithasau a rhwng cymdeithasau, maen nhw'n niweidio economïau ac maen nhw'n lleihau amddiffyniadau. Mae grym yr undeb, fel y mae pobl ar yr ochr hon i'r Siambr yn ei ddeall, yn rym sy'n bodoli y tu mewn i undeb y Deyrnas Unedig a'r tu mewn i undeb yr Undeb Ewropeaidd. Dyna neges y mudiad Llafur, a dyna pam yr ydym ni'n credu mai'r ateb i'r rhwystredigaethau a'r dicter y mae pobl yn ei deimlo yw creu dyfodol llwyddiannus i Gymru yn rhan o'r ddwy gyfres ehangach hynny o drefniadau. A dyna safbwynt Plaid Lafur Cymru. Bydd y Blaid Lafur yn cynnig cyfle i bobl yn y Deyrnas Unedig bleidleisio eto—galwad y mae ef wedi ei gwneud yn y Siambr hon lawer, lawer gwaith. Bydd Llywodraeth Lafur yn cyflawni hynny, ac mewn ail refferendwm, bydd Plaid Lafur Cymru yn ymgyrchu i berswadio pobl yng Nghymru y bydd ein dyfodol yn well yn yr Undeb Ewropeaidd.

Mae 44 diwrnod erbyn hyn, wrth gwrs, tan y bydd Boris Johnson yn ceisio gorfodi Brexit 'dim cytundeb'. Nawr, ein dewis eglur ni, i atal hyn rhag digwydd, fyddai cynnal pleidlais y bobl cyn etholiad, ond os cawn etholiad cyffredinol yn hytrach, bydd yn dod yn bleidlais y bobl drwy ddirprwy, gyda 'dim cytundeb' Torïaidd ar y papur pleidleisio. Nawr, os bydd hyn yn digwydd, yna mae'n ymddangos yn hanfodol bwysig i mi bod dewis eglur i 'aros' ar y papur pleidleisio hefyd. Nawr, dywedodd eich Gweinidog Brexit, y Cwnsler Cyffredinol, ym mis Gorffennaf y dylai'r Blaid Lafur fod yn dadlau dros aros yn y maniffesto hwnnw yn hytrach na refferendwm a cheisio mandad i ddirymu ar y sail honno.

Ni wnaethoch chi ateb pa un a oeddech chi'n anghytuno â Vaughan Gething, ond a ydych chi'n anghytuno â Jeremy Miles?

Rwyf i wedi cyflwyno safbwynt Plaid Lafur Cymru, Llywydd, ac fe'i cyflwynaf eto. Rwyf i wedi ei gyflwyno yn y Cynulliad Cenedlaethol, gan fy mod i'n gyfrifol am safbwynt Plaid Lafur Cymru. Mewn etholiad cyffredinol, bydd y safbwynt yma yng Nghymru yn eglur: mae Plaid Lafur Cymru yn credu y bydd ein dyfodol yn cael ei sicrhau'n well y tu mewn i'r Deyrnas Unedig a byddwn yn dweud hynny'n eglur ac yn groyw. Byddwch chi'n dadlau dros dynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig a byddwn ni'n dadlau y dylai Cymru aros mewn Teyrnas Unedig sy'n aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r ddau beth hynny'n iawn i Gymru. Dim ond y Blaid Lafur fydd yn dadlau drostynt ill dau ac edrychaf ymlaen at y cyfle i wneud yn union hynny.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Prif Weinidog, 12 diwrnod yn ôl, fe wnaethoch benderfyniad bwriadol i honni bod Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi dweud celwydd. Sut byddech chi'n disgrifio'r datganiad:

Byddwn yn darparu ffordd liniaru ar gyfer yr M4?

Llywydd, rwyf i wedi ymdrin â chwestiwn y ffordd liniaru. Rwy'n ei gael gan ddyn sydd wedi sefyll ar sail nifer o faniffestos dros wahanol bleidiau ac sydd mor ymrwymedig i'r addewidion a wnaeth fel ei fod yn barod i'w bradychu ar lawr y Cynulliad a chamu'n igam-ogam ar draws y llawr yma. Felly, nid wyf i angen clywed cwestiynau ganddo ef am y math hwnnw o fater gan fod ei hanes ei hun yn dangos yn syml pa mor wag yw'r cwestiynau hynny.

Ni wnes i gyhuddo'r Prif Weinidog o ddweud celwydd. Fe'i cywirais ynghylch hynny y tro diwethaf iddo ddweud hynny. Nodais fod llefarydd swyddogol y Prif Weinidog wedi cael ei ofyn i ddweud rhywbeth y dangosodd dogfennau a ddatgelwyd wedyn gerbron llys yn yr Alban nad oedd yn wir. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n anghywir i dynnu sylw at hynny.

O ran ffordd liniaru'r M4, rydym ni wedi ailadrodd y dadleuon yn y fan yma. Deuthum i'm penderfyniad, glynaf wrth y penderfyniad hwnnw, dyna oedd y penderfyniad cywir i'w wneud.

Felly, rydych chi'n glynu wrth eich penderfyniad. Rydych chi newydd ddweud nawr ei fod yn ymwneud â'r argyfwng newid yn yr hinsawdd ond ni ddywedasoch chi ddim am hynny yn eich hysbysiad am y penderfyniad, wnaethoch chi? [Torri ar draws.] Roedd yr hysbysiad am y penderfyniad yn sôn am yr amgylchedd a gwastatir Gwent; nid oedd yn sôn am y newid yn yr hinsawdd. [Torri ar draws.]

Mae angen i ni glywed y cwestiwn. A ellir clywed y cwestiwn mewn rhywfaint o dawelwch, os gwelwch yn dda? Mark Reckless.

Rwyf i wedi cefnogi Brexit erioed. Nid wyf i erioed wedi dweud celwydd am hynny. Nawr, defnyddiwyd y gair hwnnw gennych chi—o leiaf dyna'r hyn yr wyf i'n eich cofio chi'n ei ddefnyddio, neu ystyr yr hyn yr oeddech chi'n ei ddweud—ac eto dywedodd eich plaid, a bron pawb y tu ôl i chi, y byddech chi'n parchu'r refferendwm. Ac eto, nawr, eich polisi chi yw mynd at yr Undeb Ewropeaidd, os deallaf yn iawn, a dod i gytundeb fel y gallwch chi ddod yn ôl yma ac ymgyrchu yn ei erbyn. Ac mae'r cytundeb hwnnw yr ydych chi'n ceisio dod iddo yn fwy fyth o Brexit mewn enw yn unig na'r hyn y mae'r Ceidwadwyr wedi bod yn ei gynnig i ni.

A bod yn blwmp ac yn blaen, bydd yn refferendwm mewn/mewn. Mae'n anodd iawn barnu ai'r Democratiaid Rhyddfrydol neu Plaid sy'n dweud, 'Dirymwch, anwybyddwch y refferendwm, ni sy'n gwybod orau', neu ai chi sy'n gorfodi pobl drwy siarâd refferendwm mewn/mewn a fyddai'n fwy o fradychiad o bobl Cymru.

A gaf i ddarllen dau ddatganiad i'r Prif Weinidog? Daw'r cyntaf gan ei ragflaenydd, Carwyn Jones, o ragair 'Diogelu Dyfodol Cymru':

'Pleidleisiodd mwyafrif pobl Cymru dros ymadael â’r Undeb Ewropeaidd...ac mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn glir o’r cychwyn cyntaf bod rhaid parchu’r penderfyniad democrataidd hwn.'

Yna, yn fuan cyn hynny, dywedodd y Cwnsler Cyffredinol dros y Llywodraeth:

Pleidleisiodd pobl y DU dros adael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n parchu'r penderfyniad hwnnw ac ni fyddwn yn gweithio yn erbyn canlyniad y refferendwm.

Prif Weinidog, onid oedd y rhain yn gelwyddau?

Llywydd, ers dwy flynedd a mwy, dadleuodd y Llywodraeth Lafur hon o blaid ffurf ar adael yr Undeb Ewropeaidd a fyddai wedi parchu canlyniad y refferendwm, ond a fyddai wedi diogelu swyddi ac economïau yma yng Nghymru. Ymosododd ef ar y cynigion hynny dro ar ôl tro, gan eu disgrifio fel y mae wedi ei wneud eto heddiw fel gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn enw yn unig.

Cyflwynwyd y cynigion hynny gennym oherwydd, gyda Phlaid Cymru yn sgil y refferendwm, roeddem ni'n deall bod pobl yng Nghymru wedi pleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd, ond fel y dywedodd Steffan Lewis, ein cyd-Aelod yma ar y pryd, ni wnaethon nhw erioed bleidleisio dros golli arnynt eu hunain. Ac roedd hynny'n golygu pe byddem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, bod yn rhaid gwneud hynny ar delerau ac mewn ffordd a fyddai wedi diogelu eu dyfodol, a dyna'r hyn y gwnaethom ni geisio ei hyrwyddo.

Daeth yn amlwg i ni, yn enwedig wrth i arweinydd newydd y Blaid Geidwadol gael ei ethol, bod y posibilrwydd hwnnw wedi diflannu—ni waeth pa mor galed yr oeddem ni'n dadlau drosto ac ni waeth pa mor gymhellol oedd ein safbwynt, nid oedd byth yn mynd i wneud gwahaniaeth i rywun, fel y dywedodd yr Aelod yn y fan yma, nad oedd ganddo ddiddordeb yn y dadleuon. Mae wedi bod o blaid Brexit erioed. Dywedwch yr hyn a hoffwch am y peth, dangoswch pa mor niweidiol y bydd, bydd ef o'i blaid doed â ddelo.

Felly, penderfynasom bryd hynny y dylai'r penderfyniad fynd yn ôl at y bobl. Bydd Llywodraeth Lafur yn gwneud yn union hynny. Bydd dewis 'gadael' credadwy ar y papur pleidleisio, felly bydd yn gallu parhau i ymgyrchu i adael yr Undeb Ewropeaidd, yn gyfeiliornus fel yr wyf i wedi credu ei fod erioed. Ond, i'r rhai hynny ohonom sy'n credu y byddai dyfodol Cymru yn well y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd, bydd ail gyfle i ofyn hynny i'r bobl, i gyflwyno'r dadleuon hynny ac i ddarbwyllo pobl ar sail popeth yr ydym ni wedi ei ddysgu yn y tair blynedd ers y refferendwm hwnnw mai dyna lle mae ein dyfodol. Edrychaf ymlaen at allu gwneud yn union hynny. Credaf y bydd ei ddadl ef yn cael ei datgelu unwaith eto fel y gyfres o gynigion wedi eu llywio gan ideoleg, di-dystiolaeth, di-hid am y dyfodol y buon nhw erioed.