Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.

Diolch, Llywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Yn ôl dogfen cychwyn rhaglen eich bwrdd rhaglen o 20 Mawrth 2019, rydym yn disgwyl nifer o gamau oddi wrthych y mis hwn. Un o'r rheini yw datblygu a gweithredu cynllun cyfathrebu strategaeth Cymraeg 2050 ar draws adrannau'r Llywodraeth. Tair blynedd ers i'r Cynulliad hwn ddechrau, pam nad yw hyn wedi digwydd eto?

Diolch. Mae lot o waith wedi mynd mewn i'r cynllun cyfathrebu yma ar draws y Llywodraeth. Rydych chi'n ymwybodol mai yn ystod yr Eisteddfod y gwnaethom ni lansio prosiect 2050. Roedd hwn yn gynllun i sicrhau ein bod ni'n gallu prif-ffrydio'r Gymraeg ar draws y Llywodraeth, ond mi fydd yna, dwi'n gobeithio, yn ystod y mis nesaf, gynllun yn dod gerbron, ac wrth gwrs mae hwn yn waith i'r Ysgrifennydd Parhaol i ddod ymlaen â rhywbeth sylweddol ynglŷn â sut ŷn ni'n mynd i symud ymlaen tu fewn i Lywodraeth Cymru gyda'n cynllun ni o Gymreigio'r civil service yma yng Nghymru.

Wel, diolch am yr ymateb, ond dyw e ddim cweit wedi ateb y cwestiwn o ran pam y mae wedi cymryd cymaint o amser. Rydym hefyd yn disgwyl cyhoeddi polisi trosglwyddo iaith o fewn y teulu a datganiad llafar ar seilwaith ieithyddol. Rwy'n gobeithio ein bod ni'n mynd i gael rhywbeth oddi wrthych chi ynglŷn â'r rhain hefyd, achos maen nhw ar amserlen y bwrdd rhaglen.

Jest i symud ymlaen, mae cyngor partneriaeth y Gymraeg yn cynghori ac yn cyflwyno sylwadau i Weinidogion Cymru—dim ond i chi—mewn perthynas â'u strategaeth iaith Gymraeg. Ers dymchweliad eich cynlluniau ar gyfer Bil newydd a chyflwyno'r ddogfen cychwyn rhaglen, gallaf ddarganfod un set yn unig o gofnodion anghyflawn, o gyfarfod y cyngor ym mis Ebrill, lle ar ôl y camau archwilio risg arferol cafwyd cyflwyniad ar ail gartrefi a'r polisi yng Nghernyw. Sut mae'r cyngor partneriaeth wedi eich helpu i hyrwyddo cynnydd strategaeth 2050 ers rhoi'r gorau i'r Bil?

Wel, mae'r cyngor partneriaeth yn rhoi help arbenigol i ni ynglŷn â'r iaith Gymraeg. Mae'r cofnodion yn cael eu cyhoeddi nawr, ac, yn sicr, mae'r gwaith maen nhw'n ei wneud drosom ni yn help aruthrol i sicrhau ein bod ni ar y trywydd cywir i gyflawni ein nod ni o gael miliwn o siaradwyr. Un o'r pethau, er enghraifft, yn y cyfarfod diwethaf, oedd ein bod ni'n sôn am yr economi a sut rŷn ni'n edrych ar yr economi yn yr ardaloedd mwy Cymreig, ac, yn sgil Brexit, sut rŷn ni'n mynd i barhau i sicrhau bod yr ardaloedd yna yn gallu symud ymlaen a chadw pobl ifanc, yn arbennig yn ein cadarnleoedd ni. 

Diolch am hynny, ond, unwaith eto, rŷn ni'n sôn am dair blynedd mewn i'r Cynulliad yma, ac rwy'n sôn am bron hanner blwyddyn ers colloch chi eich Bil. Dyw e ddim yn edrych yn debyg i fi bod lot wedi newid yn y cyfamser. A pheth arall, efallai gallwch ddweud wrthyf sawl aelod o'r cyngor partneriaeth sydd â phrofiad personol o fod yn ddysgwyr Cymraeg eu hunain? Un o dair thema gwaith y bwrdd rhaglen yw cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg. A fydd hynny yn cynnwys dysgwyr sydd eisoes yn y system addysg bresennol neu'r byd gwaith? Dim ond 12 o athrawon Cymraeg newydd sydd wedi ymgymhwyso eleni. Mae bron cymaint o aelodau y cyngor partneriaeth ag sydd o athrawon Cymraeg newydd. Pam nad yw'ch strategaeth yn gafael ar ddychymyg athrawon newydd?

Mae'n sialens i gael athrawon ar draws y byd ar hyn o bryd, a dwi wedi bod yn gweithio yn agos gyda'r Gweinidog Addysg i sicrhau ein bod ni'n edrych ar sut rŷn ni'n gallu helpu i gael lot fwy o bobl i gael diddordeb mewn dilyn cwrs dysgu Cymraeg. A dwi yn meddwl bod yna lot fwy o arian wedi mynd mewn i hyn. Er enghraifft, rŷn ni wedi rhoi £150,000 ychwanegol i sicrhau bod mwy o bobl yn ymgymryd â lefel-A Cymraeg, achos rŷn ni'n gwybod bod llawer o'r rheini yn mynd ymlaen i ddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg. A dwi yn meddwl hefyd ei bod yn bwysig ein bod ni yn rhoi gwybod i bobl ein bod ni wedi rhoi £5,000 ychwanegol i geisio sicrhau bod mwy o bobl yn deall bod yna symbyliad ychwanegol iddyn nhw os ydyn nhw'n hyfforddi trwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, rŷn ni yn cymryd camau penodol. Mae e'n anodd, yn arbennig o ran addysg uwchradd, ond o ran addysg gynradd, dwi'n meddwl ein bod ni yn bendant yn y lle cywir. 

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, gwn y byddai'r gymuned Gwrdaidd yng Nghymru yn dymuno imi ddiolch ichi am godi pryderon gydag Ysgrifennydd Tramor y DU ynghylch penderfyniad Twrci i ymosod ar diriogaethau Cwrdaidd yn Syria. Gwn eich bod yn poeni am sefyllfa'r Cwrdiaid, fel ninnau ym Mhlaid Cymru, ac rwy'n falch o weld Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar hyn. Bydd hanes yn cofio penderfyniad Donald Trump i ganiatáu i Dwrci ymosod yn greulon a milain ar y Cwrdiaid fel gweithred ddieflig a disynnwyr. Llwyddodd y Cwrdiaid dewr i atal ISIS. Maent wedi bod yn gynghreiriaid dibynadwy i wledydd y gorllewin ers blynyddoedd, ond yn lle cael eu cefnogi, cawsant eu bradychu unwaith eto. Nid oes ryfedd fod y Cwrdiaid yn dweud nad oes ffrindiau ganddynt oni bai am y mynyddoedd. Ond Weinidog, mae'r DU o'r diwedd wedi rhoi'r gorau i werthu arfau i Dwrci, ac fel aelod o Gyngor Ewrop, mae Twrci yn rhwym i'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, sy'n gosod dyletswydd ar aelod-wladwriaethau i ymatal rhag lladd yn anghyfreithlon. Nawr, gan fod gweithredoedd Twrci yn amlwg yn mynd yn groes i'r dyletswyddau hyn, a ydych yn cytuno â mi fod dadl i'w chael dros ddwyn achos yn erbyn Twrci yn Llys Hawliau Dynol Ewrop?

Wel, diolch yn fawr iawn, ac rwy'n falch eich bod wedi cyfeirio at y ffaith ein bod wedi ysgrifennu at Dominic Raab, ond credaf ei bod yn werth tanlinellu'r pwynt fod materion tramor, mewn gwirionedd, yn faes y mae Llywodraeth y DU yn bennaf gyfrifol amdano. Ond credaf ein bod yn hynod sensitif i'r ffaith bod cymuned Gwrdaidd fawr yng Nghymru sydd â phryderon gwirioneddol am yr hyn sy'n digwydd yn yr ardal honno, ac rwy'n falch iawn hefyd fod Llywodraeth y DU wedi rhoi'r gorau i roi trwyddedau allforio arfau i Dwrci. Mewn perthynas ag a ddylem roi camau pellach ar waith, credaf mai penderfyniad i Lywodraeth y DU yw hwnnw. Rhaid i hynny fod yn gyfrifoldeb iddynt hwy, a hwy sy'n rheoli'r sefyllfa mewn perthynas â materion tramor.

Iawn. Diolch am hynny, Weinidog. Hoffwn ddweud unwaith eto ei bod yn galonogol iawn eich bod wedi gweithredu fel y gwnaethoch, ond credaf fod hwn, fel rydych wedi'i gydnabod, yn fater mawr iawn, a byddai'n dda clywed eich barn ar hynny.

Mae gan rai cwmnïau sy'n ymwneud â'r fasnach arfau, gan gynnwys gwerthu arfau i Dwrci, ganolfannau gweithredu yng Nghymru, ac mae rhai wedi derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru. Nawr, mae rhai o'r cwmnïau hyn yn weithgynhyrchwyr mawr iawn, a rhan fach o'u gwaith yw'r gweithgarwch sy'n ymwneud ag arfau yn rhan fach o'u gwaith. Fodd bynnag, rwy’n bryderus ynglŷn â'r posibilrwydd y gallai arian Llywodraeth Cymru, yn ddamcaniaethol, fod wedi'i ddefnyddio i hwyluso gwerthu arfau i Dwrci a allai fod yn cael eu defnyddio yn erbyn y cymunedau Cwrdaidd yn awr. Weinidog, pan fydd eich Llywodraeth yn rhoi arian i gwmnïau sydd â'r elfennau gweithgynhyrchu arfau hyn yn eu gwaith yn y dyfodol, a allwch roi sicrwydd i mi y byddwch yn gwneud popeth yn eich gallu i sicrhau na fydd yr arian hwn yn cael ei ddefnyddio i hwyluso'r fasnach arfau mewn unrhyw ffordd? Rwyf am sicrhau nad oes gwaed yn y cadwyni cyflenwi, ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â hynny.

Wel, dyma un o'r rhesymau pam fy mod yn arbennig o falch o glywed Dominic Raab yn dweud ddoe ei fod yn mynd i atal allforion arfau pellach, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'n anodd iawn i ni wneud unrhyw beth yn unochrog yng Nghymru. Rydym yn dod o dan Lywodraeth y DU, mae'n rhaid i ni gydymffurfio â'r rheolau a'r deddfau hynny, a dyna pam fy mod yn falch iawn o weld bod y camau hynny wedi'u cymryd ar ran y Deyrnas Unedig gyfan. Felly, mae'n anodd iawn i ni wneud pethau ar wahân. Ond credaf ei bod yn werth tanlinellu hefyd yn ôl pob tebyg fod llawer o swyddi ynghlwm wrth hynny yng Nghymru, a chredaf fod yn rhaid i ni fod yn sensitif iawn wrth droedio'r llwybr anodd a bregus hwn, oherwydd wrth gwrs, ni chredaf y byddem am weld sefyllfa lle byddai'r arfau hynny'n cael eu defnyddio ar sifiliaid diniwed, yn sicr, yn y rhan honno o'r byd.

Diolch, Weinidog. Yn amlwg, bydd y swyddi sy'n gysylltiedig â hyn yn bwysig, ond unwaith eto, o ran yr elfennau o'r gwaith ar werthu arfau, credaf y byddai'n dda i Lywodraeth Cymru—wel, nid yn unig y byddai'n dda, byddai'n hynod bwysig i Lywodraeth Cymru—wneud popeth yn ei gallu i sicrhau nad yw honno'n ffordd rydym yn ariannu hynny yn anuniongyrchol.

Ond yn olaf, Weinidog, hoffwn droi at fater sy'n agosach at adref, sef ymgyrchwyr annibyniaeth Catalwnia sydd wedi'u carcharu gan wladwriaeth Sbaen. Mae'n afresymol fod carchariadau gwleidyddol yn digwydd yn Ewrop yn 2019. Mae gwledydd y gorllewin, yn briodol iawn, wedi beirniadu Tsieina am lethu protestwyr yn Hong Kong, ac eto mae gennym aelod-wladwriaeth o'r Undeb Ewropeaidd yn anfon gwleidyddion i'r carchar am gyflawni mandad dilys, democrataidd. Weinidog, a wnewch chi ymuno â Phlaid Cymru, a rhai o'ch Aelodau Llafur eich hun ar y meinciau cefn yn wir, i gondemnio Sbaen am eu gweithredoedd? Ac a wnewch chi anfon neges o undod at y naw gwleidydd ac ymgyrchydd Catalanaidd sydd bellach yn y carchar am weithredu mewn modd a ddylai fod wedi'i warchod o dan yr hawl i benderfynu drostynt eu hunain yn siarter y Cenhedloedd Unedig?

Diolch unwaith eto. Y Deyrnas Unedig sy'n arwain ar faterion tramor, ond rwyf eisoes wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Tramor i ofyn pa sylwadau a wnaed ganddynt i Lywodraeth Sbaen ynglŷn â'r dedfrydau o garchar a roddwyd i'r gwleidyddion Catalanaidd. Ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, byddwn yn cael cwestiwn pellach ar y mater yn ystod y cwestiynau amserol.