Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o dan Lywodraeth Lafur y DU, a Llywodraeth Cymru, a allwch chi gadarnhau pa un a fydd trethi yn codi neu'n gostwng?

Bydd trethi'n codi i rai pobl pan fydd y Llywodraeth Lafur nesaf, ar lefel y DU, yn dod i rym ar 13 Rhagfyr. Ac mae hynny'n gwbl gywir a phriodol, oherwydd rydym ni angen dosbarthiad tecach o faich trethiant yn y Deyrnas Unedig. Gwnaeth fy mhlaid ymrwymiad maniffesto yn etholiadau diwethaf y Cynulliad na fyddem ni'n newid cyfraddau treth incwm sydd wedi eu datganoli i'r Cynulliad Cenedlaethol yn ystod y tymor Cynulliad hwn, a bydd hwnnw'n parhau i fod yn ymrwymiad tan yr etholiad nesaf, pan fyddwn ni, gyda phob plaid wleidyddol arall, yn gallu cyflwyno cynigion newydd mewn maniffestos.

Prif Weinidog, cefais ateb syml o'r diwedd i gwestiwn syml iawn y bydd trethi yn codi o dan y Blaid Lafur mewn gwirionedd. Ac, wrth gwrs, rhywun arall nad oedd yn ofni dweud y bydd yn rhaid i bawb dalu mwy o dreth o dan Lywodraeth Lafur y DU oedd John McDonnell, a gyfaddefodd o'r diwedd ddoe y bydd llawer o bolisïau'r blaid yn effeithio ar y boblogaeth gyfan. Ac, wrth gwrs, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, lle mae Llywodraeth Lafur y DU yn arwain, bydd Lywodraeth Cymru yn dilyn, ac mae eich maniffesto eich hun yn ymrwymo i ofyn am ychydig mwy gan y rhai sydd â'r ysgwyddau lletaf, gan sicrhau bod pawb yn talu'r hyn sy'n ddyledus ganddyn nhw. Ac rydym ni i gyd yn gwybod beth mae hynny'n ei olygu—mae hynny'n golygu trethi'n mynd yn uchel iawn o dan y Blaid Lafur.

Wrth gwrs, un peth na soniwyd amdano, yn gyfleus, yn eich maniffesto ddoe oedd cynlluniau treth Llafur Cymru ar gyfer gofal cymdeithasol. Pryd ydych chi'n bwriadu bod yn onest gyda phobl Cymru a chadarnhau eich bod chi ar fin dechrau eu trethu fwyfwy ar gyfer gofal cymdeithasol yn y dyfodol?

Wel, Llywydd, gadewch i ni gywiro'r gwallau ynghylch nifer o'r materion yna. Bydd Llafur yn codi mwy o dreth gan unigolion sy'n ennill mwy na £80,000 y flwyddyn. Rwy'n croesawu'n llwyr ein bwriad i wneud hynny. Byddwn yn rhoi terfyn ar arswyd credyd cynhwysol yn y wlad hon, lle mae'r bobl dlotaf yn ein gwlad yn byw mewn ofn o'r diwygiadau y mae ei blaid ef wedi eu cyflwyno, a byddwn yn gwneud hynny trwy gymryd swm bach o arian ychwanegol gan bobl sy'n gallu fforddio gwneud y cyfraniad hwnnw yn gyfforddus.

Byddwn yn codi'r dreth gorfforaeth yn ôl i le'r oedd hi pan ddaeth ei blaid ef i rym—yn ôl i 26 y cant: sy'n dal yn llai na Gwlad Belg, yn dal yn llai nag Awstralia, yn dal yn llai na Seland Newydd, yn dal yn llai na Chanada, yn dal yn llai na'r Almaen, yn dal yn llai na Ffrainc, yn dal yn llai nag Unol Daleithiau America. Ond byddwn yn gwneud hynny oherwydd ein bod ni'n gwybod bod llawer gormod o fusnesau yn y wlad hon yn gweithredu i ddianc rhag baich trethiant y dylen nhw chwarae rhan yn ei ysgwyddo.

O ran gofal cymdeithasol, oni fyddai'n braf, Llywydd, pe byddai'r Papur Gwyrdd y mae ei blaid ef wedi ei addo ers pum mlynedd wedi gweld golau dydd cyn yr etholiad cyffredinol? Rydym ni'n parhau i wneud y gwaith manwl, gan weithio gyda'r Athro Gerry Holtham ac arbenigwyr eraill, ar sut y byddwn yn ariannu system gofal cymdeithasol ar gyfer y dyfodol yma yng Nghymru a fydd yn parchu'r bobl hŷn hynny nad oes ganddyn nhw'r gwasanaethau y bydden nhw yn dymuno eu gweld ar hyn o bryd wrth iddyn nhw heneiddio. Sylwaf fod maniffesto'r Blaid Geidwadol yn anhygoel o dawel ar y pwynt hwn, Llywydd. Rydym ni'n gwneud ein gwaith mewn modd y gall pawb ei weld. Rydym ni'n ei adrodd bob tro mae'r grŵp yn cyfarfod. Mae hyn yn cael ei guddio oddi wrth bawb ym maniffesto ei blaid ef.

Wel, mae'n eithaf eglur, Prif Weinidog, y bydd eich ymrwymiadau gwario yn eich maniffesto yn gwneud ein gwlad yn fethdalwr mewn gwirionedd. Roeddem ni bron â bod yn fethdalwr yn ôl yn 2010 pan yr oedd gennym ni ddiffyg o £150 miliwn oherwydd eich camreolaeth chi o'r economi. Ond nid gofal cymdeithasol yn unig y mae eich Llywodraeth yn bwriadu gorfodi trethdalwyr i dalu mwy fyth amdano, fodd bynnag, aie? O dan eich Llywodraeth chi, Cymru sydd â'r lluosydd ardrethi busnes drytaf ym Mhrydain, sef 52.6c yn y bunt. Mae gennym ni'r dreth eiddo masnachol uchaf yn y DU ar eiddo dros £1 filiwn. Bydd sector twristiaeth Cymru yn cael ei mygu gan y posibilrwydd o gyflwyno treth dwristiaeth. Bydd ein hysgolion annibynnol yn colli rhyddhad ardrethi elusennol pan eu bod nhw wedi eu cofrestru yn elusennau, a dim ond y mis diwethaf, roedd treth wedi'i neilltuo a chyffredinol newydd i Gymru, wedi ei chyfeirio'n benodol at alluogi pontio'r cwricwlwm, yn cael ei chrybwyll. A gadewch i ni beidio ag anghofio cynlluniau eich plaid ar gyfer treth etifeddiant, a fydd yn golygu y bydd mwy fyth o arian trethdalwyr sy'n gweithio'n galed yn cael ei chyfeirio yn ôl i'r wladwriaeth. Ac mae hynny'n nodweddiadol o'r Blaid Lafur, onid yw, Prif Weinidog—trethu ein busnesau, trethu ein tir a threthu ein pobl? A oes dim allan o gyrraedd pan ddaw i gynhyrchu trethi i'r Blaid Lafur? Ac a wnewch chi fod yn onest â phobl Cymru nawr a dweud wrthym ni faint yn union y bydd Llywodraeth Lafur ar ddau ben yr M4 yn ei gostio?

Wel, Llywydd, yn wir, y Blaid Geidwadol ac adweithiol a gynigir i ni y prynhawn yma—plaid sydd yn sownd yn economi'r gorffennol, eu syniadau heb ddatblygu o gwbl o'r rhai y maen nhw wedi eu cynnig ac sydd wedi eu gwrthod gan bobl yng Nghymru dro ar ôl tro ar ôl tro.

Bydd maniffesto Llafur yn yr etholiad hwn, Llywydd, yn symud y Deyrnas Unedig i'r brif ffrwd Ewropeaidd. Bydd y gyfran o'n heconomi y byddwn ni'n ei gwario ar wasanaethau cyhoeddus yn y Deyrnas Unedig dan Lywodraeth Lafur newydd yr un ganran ag sy'n cael ei gwario yn Ffrainc ac yn yr Almaen—yn yr Almaen, yr economi fwyaf llwyddiannus yn Ewrop gyfan. A pham mae hynny? Mae hynny oherwydd ein bod ni'n deall, fel y maen nhw'n deall, bod yn rhaid i chi fuddsoddi er mwyn creu amodau llwyddiant economaidd.

Rydym ni wedi cael degawd o newyn gan y Torïaid—newyn o ran buddsoddiad yn ein gwasanaethau cyhoeddus, newyn o ran y mathau o fuddsoddiadau seilwaith a fyddai wedi gwneud gwahaniaeth i gynhyrchiant ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Bydd Llywodraeth Lafur yma yn y Deyrnas Unedig yn gweithio gyda Llywodraeth Lafur yma yng Nghymru i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu atgyweirio'r difrod a wnaed gan y Blaid Geidwadol, i greu economi yma sy'n cynnig gobaith i ni ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n falch iawn yn wir o fod wedi gallu cael hynny ar y cofnod eto y prynhawn yma.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Prif Weinidog, yn 2017, roedd maniffesto Llafur yn cynnwys ymrwymiad pendant i ddatganoli plismona i Gymru. Nid yw eich maniffesto ar gyfer 2019 yn ei gynnwys. Pam?

Oherwydd, Llywydd, yn y cyfamser, rydym ni wedi sefydlu ac wedi gweld adroddiad comisiwn Thomas, sy'n darparu cyfres gynhwysfawr o argymhellion ar gyfer y system gyfiawnder yn ei chyfanrwydd yma yng Nghymru, nid dim ond plismona. Cyhoeddwyd yr adroddiad hwnnw yn yr un wythnos ag y galwyd yr etholiad cyffredinol. Mae maniffesto fy mhlaid yn cyfeirio'n uniongyrchol at brif gasgliad comisiwn Thomas, nad yw'r system gyfiawnder yn gwasanaethu pobl yn dda yng Nghymru, ac mae'n gwneud ymrwymiad i unioni hynny, gan ddefnyddio adroddiad Thomas fel y sail ar gyfer gwneud hynny.

Ie, rydych chi'n iawn, mae'r maniffesto yn cyfeirio at yr adroddiad, ac mae'n defnyddio'r iaith o 'weithio gyda' ac 'ystyried yr adroddiad', ond pam na ellid cael ymrwymiad cwbl gadarn i ddatganoli plismona o leiaf, ac yna mynd ymhellach a chyflawni argymhellion yr adroddiad? Mae hyn yn cefnu, i bob pwrpas, ar eich safbwynt ym maniffesto 2017. Nawr, mae'r papur 'Diwygio ein Hundeb', a gyhoeddwyd gennych yn ddiweddar, yn dweud y dylai fformiwla Barnett gael ei disodli gan, a dyfynnaf:

system newydd sy'n seiliedig ar anghenion cymharol...a dylid gwneud hyn o fewn fframwaith cyllid cynhwysfawr a chyson'.

Nawr, yn eich maniffesto, eich maniffesto ar gyfer 2019, mae cyfeiriad at y ddogfen honno, oes, ond dim ond yng nghyd-destun, unwaith eto, cael ei hystyried gan gonfensiwn cyfansoddiadol. O ran fformiwla Barnett, rydych chi'n cyfeirio at ddiwygiad hirdymor yn unig o'r modd y mae'r DU yn dyrannu gwariant cyhoeddus. Nawr, rydym ni wedi bod yn aros am y diwygiad hirdymor hwnnw, onid ydym, ers cyflwyno fformiwla Barnett gyntaf fel mesur dros dro gan Lywodraeth Lafur Callaghan ym 1978. Nawr, a allwch chi ddweud pa un a yw eich plaid yn ymrwymo'n bendant i ddiddymu fformiwla Barnett, ac, os felly, erbyn pa ddyddiad?

Wel, Llywydd, rwy'n falch iawn bod maniffesto Llafur yn yr etholiad hwn yn cynnwys dau ymrwymiad penodol yn y meysydd y mae Adam Price yn cyfeirio atyn nhw. Yn wir, mae'n cyfeirio'n uniongyrchol at y cynllun 20 pwynt y mae'r Llywodraeth hon wedi ei gyhoeddi, sy'n gynllun o ddifrif ar gyfer dyfodol y Deyrnas Unedig, dyfodol lle mae fy mhlaid i eisiau gweld Cymru lwyddiannus yn y Deyrnas Unedig lwyddiannus honno mewn Undeb Ewropeaidd llwyddiannus. Ac mae cael cydnabyddiaeth uniongyrchol i'n hadroddiad fel un o ddogfennau sylfaenol y confensiwn cyfansoddiadol y byddwn ni'n ei sefydlu yn gydnabyddiaeth rwy'n credu o'r difrifoldeb a neilltuwyd i'r ddogfen honno ers ei chyhoeddi.

Yn gwbl ar wahân, ac mewn rhan wahanol o'n maniffesto, rydym ni'n cyfeirio at ddiwygio'r ffordd y mae cyllid yn llifo drwy'r Deyrnas Unedig gyfan, a gwneud y llif cyllid hwnnw yn seiliedig ar asesiad o angen cymharol. Mae hwnnw'n anochel yn ddiwygiad o fformiwla Barnett, ac mae yno ym maniffesto Llafur i unrhyw un ei weld.

Wel mae'r paragraff, mewn gwirionedd, ar yr angen am ddiwygio yn union yr un fath. Mae wedi ei dorri a'i ludo o faniffesto 2017. Byddwn i wedi—. O ystyried eich bod chi wedi cyflwyno'r cynllun 20 pwynt hwn—ac mae'n dda cael cyfeiriadau mewn maniffesto, ond byddwn i wedi disgwyl cynnydd, y byddech chi mewn gwirionedd wedi gallu gwneud ymrwymiad maniffesto cwbl bendant i ddiddymu fformiwla Barnett, ac nid ydych chi'n gwneud hynny yn eich maniffestos yng Nghymru nac yn y DU.

Gadewch i ni aros gyda chyllid. Mae eich maniffesto ar gyfer Cymru yn dweud y bydd yr Alban yn cael o leiaf £100 biliwn o adnoddau ychwanegol dros ddau dymor o Lywodraeth Lafur—bydd £10 biliwn yn mynd i gronfa drawsnewid genedlaethol newydd i adeiladu 120,000 o gartrefi newydd yn yr Alban, £6 biliwn arall i ôl-ffitio cartrefi sy'n bodoli eisoes, bydd banc buddsoddi cenedlaethol newydd yr Alban yn cael £20 biliwn i ariannu amrywiaeth eang o brosiectau. Nawr, pe byddai Cymru'n cael ei hariannu ar y raddfa hon, dylem ni ddisgwyl o leiaf £60 biliwn yn ychwanegol, ond nid oes ymrwymiad penodol o'r fath yn eich maniffestos ar gyfer y DU na Chymru. Pam ydych chi mor fanwl ynghylch yr Alban, hyd yn oed yn eich maniffesto ar gyfer Cymru, ac mor dawel ynghylch Cymru?

Wel, Llywydd, yn ei gwestiwn cyntaf i mi y prynhawn yma, beirniadodd arweinydd Plaid Cymru faniffesto Llafur am ddweud rhywbeth gwahanol am blismona i 2017 ac, yn ei ail gwestiwn, beirniadodd y maniffesto am ddweud yr un peth ag a wnaeth yn 2017. Y gwir amdani yw ein bod ni'n ailysgrifennu ein maniffesto pan fo pethau newydd y mae'n rhaid i ni eu cymryd i ystyriaeth a, phan fo ymrwymiadau heb eu cyflawni yr ydym ni eisiau bwrw ymlaen â nhw, yna, wrth gwrs, rydym ni'n eu hailadrodd nhw yno.

Bydd Llywodraeth Lafur y DU, Llywydd, yn gweddnewid y cyllid sydd ar gael i Gymru. Bydd £3.4 biliwn yn fwy ar gael i fuddsoddi mewn rhedeg gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru nag yr ydym ni wedi ei gael o dan y Llywodraeth bresennol, gan gofio, Llywydd, pe byddai'r adnoddau a oedd ar gael i ni wedi codi'n unol â thwf yr economi, byddem ni eisoes £4 biliwn yn well ein byd nag yr ydym ni heddiw. Mae maniffesto Llafur yn llenwi'r bwlch hwnnw a bydd yn caniatáu i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru a phobl sy'n dibynnu arnyn nhw gael y math o wasanaethau y maen nhw'n eu haeddu. Ac, o ran gwariant cyhoeddus ar fuddsoddi, mae ein maniffesto yn gwneud ymrwymiad pendant i forlyn llanw Bae Abertawe—buddsoddiad cyfalaf o £1.3 biliwn yno. Mae'n gwneud ymrwymiad penodol i hyrwyddo prosiect Wylfa ar Ynys Môn—buddsoddiad o £20 biliwn yn economi Cymru. Mae'n rhoi cyfran i ni yn y rhaglenni trawsnewid newydd gwych y bydd Llywodraeth Lafur yn eu cyflwyno ac, yma yng Nghymru, byddwn yn gweld nid yn unig refeniw i ganiatáu i ni ail-fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus, ond y gallu i ailadeiladu'r seilwaith y mae economi lwyddiannus yn ei ganiatáu ar raddfa sydd wedi bod yn gwbl absennol dros y 10 mlynedd diwethaf. A dylai pobl yng Nghymru sydd eisiau gweld hynny'n digwydd fod yn pleidleisio drosto ar 12 Rhagfyr.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless. 

Wel, Prif Weinidog, mae'r swm canlyniadol Barnett hwnnw o £3.4 biliwn yn dibynnu ar gynnydd enfawr i fenthyg cyhoeddus ac, os byddwch yn llwyddo yn eich nod i orfodi pobl Cymru a'r DU i bleidleisio eto a llwyddo yn eich ymgyrch i aros, byddwch yn cael eich gwahardd rhag benthyg yr arian hwnnw gan reolau'r Undeb Ewropeaidd.

Nawr, Prif Weinidog, mae maniffesto Llafur wedi addo adeiladu 100,000 o dai cyngor bob blwyddyn yn Lloegr—faint fyddwch chi'n eu hadeiladu yng Nghymru?

Wel, rwy'n gallu darparu i'r Aelod y ffigurau sydd gennym ni ar gyfer adeiladu tai cyngor yng Nghymru yn ôl y rhagamcan dros y cyfnod sydd ar ddod. Erbyn diwedd 2021, bydd dros 800 o dai cyngor newydd wedi eu hadeiladu yn ninas Caerdydd; bydd 150 o dai cyngor newydd yn cael eu hadeiladu ym Mhowys; bydd 176 o dai cyngor newydd yn cael eu hadeiladu yn Ynys Môn. Felly, mewn llinell ddi-dor o'r de-ddwyrain i'r gogledd-orllewin, bydd cannoedd o dai cyngor newydd yn cael eu hadeiladu dan Lywodraeth Lafur, o dan reolau presennol, a bydd Llywodraeth Lafur yn San Steffan, gan ddarparu'r buddsoddiad sydd ei angen arnom, yn arwain at gynyddu cyflymder y gwaith cynhyrchu hwnnw yn ystod blynyddoedd y Llywodraeth Lafur nesaf.

Prif Weinidog, o ystyried mai dim ond 57 o dai cyngor y gwnaethoch chi eu hadeiladu y llynedd, gall pobl farnu credadwyedd hynny, neu fel arall, drostynt eu hunain. Rydych chi wedi dweud eich bod chi'n mynd i—a dyfynnaf eich maniffesto yma yn 2016:

Byddwn yn darparu 20,000 o dai fforddiadwy ychwanegol yn ystod y tymor nesaf.

Ond mae hynny'n awgrymu 4,000 y flwyddyn. Rydych chi wedi bod yn darparu 2,500 y flwyddyn ar gyfartaledd. A yw'n wirioneddol gredadwy eich bod chi'n mynd i oresgyn y diffyg hwnnw yn ystod y ddwy flynedd nesaf?

Nawr, ymrwymiad Llafur y DU yw 100,000 o dai cyngor y flwyddyn yn Lloegr, ond ers 2009-10 yng Nghymru—a gadewch i ni edrych ar yr hanes, yn hytrach na'ch honiadau ar gyfer y flwyddyn ganlynol—dim ond 153 o dai cyngor a adeiladwyd yn ystod yr holl flynyddoedd hynny. Mewn chwech o'r blynyddoedd hynny, ni wnaeth awdurdodau lleol adeiladu unrhyw dai cyngor o gwbl. O gofio mai dim ond 57 y cyrhaeddodd Cymru y llynedd, mae hyn yn cymharu â 5,600 a ddylai fod wedi cael eu hadeiladu pe byddech chi'n cyd-fynd ag addewid breuddwyd gwrach eich plaid ar gyfer Lloegr. Pa baratoadau mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud, os o gwbl, ar gyfer cynnydd o bron i ganwaith cymaint o ran adeiladu tai cyngor?

Wel, Llywydd, y cwestiwn cyntaf oedd pa un a oes gennym ni ffydd y byddwn ni'n adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy yn ystod y Cynulliad hwn, a'r ateb i'r cwestiwn hwnnw yw 'oes'—byddwn yn cyrraedd y ffigur hwnnw, ac rwy'n credu y byddwn ni'n rhagori arno, yn ystod y tymor Cynulliad hwn.

Y rheswm pam nad yw cynghorau wedi gallu adeiladu tai yng Nghymru yw oherwydd y polisïau a ddilynwyd gan y blaid yr oedd ar y pryd yn aelod ohoni ac y gorymdeithiodd drwy lobïau yn Nhŷ'r Cyffredin i'w chefnogi pryd bynnag y câi gyfle.

[Anghlywadwy.]—faint wnaethoch chi eu hadeiladu felly?

Gallaf glywed—gallaf glywed y lol sy'n cael ei gynnig i mi, Llywydd, o'r chwith i mi yn y Siambr. Mae polisïau'r blaid honno, o ddyddiau Mrs Thatcher ymlaen, wedi arwain at ddistrywio stoc cyngor ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Dyna pam yr ydym ni wedi diddymu'r hawl i brynu yma yng Nghymru—i gadw tai cyngor yn y rhannau hynny o Gymru lle mae teuluoedd ifanc eu hangen i ymuno â'r ysgol dai a lle y mae'r gallu hwnnw wedi cael ei dynnu oddi wrthyn nhw oherwydd gweithredoedd ei blaid ef, gyda chymorth Mr Reckless pryd bynnag y cafodd gyfle i wneud hynny.

Nawr bod gennym ni gyfle i wrthdroi'r sefyllfa honno, i gael cynghorau i godi tai unwaith eto, rwy'n llawenhau'n fawr yn awydd ein partneriaid awdurdod lleol o bob plaid i fanteisio ar y cyfleoedd newydd a fydd ar gael. Dyna pam yr oeddwn i'n gallu rhoi'r ffigurau hynny i Mark Reckless yn fy ateb cychwynnol—ffigurau sy'n dangos yr awydd ymhlith cynghorau sydd o dan reolaeth Llafur, o dan reolaeth Plaid Cymru, o dan ddim rheolaeth unrhyw gyngor. Ar draws Cymru gyfan, ceir cynghorau sydd eisiau adeiladu tai cyngor, gan eu bod nhw'n gwybod ar gymaint o frys y mae eu hangen. Rydym ni'n benderfynol o'i wneud yma yn Llywodraeth Cymru, a, chyda Llywodraeth Lafur yn San Steffan, bydd ein gallu i wneud hynny'n cael ei wella'n aruthrol.