Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

Mae un newid i fusnes yr wythnos hon: mae llai o amser wedi'i neilltuo ar gyfer cwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ynghylch y gost i'r GIG yng Nghymru o reoli plâu yn ein hysbytai? Yn ôl gwybodaeth a gafwyd gan y BBC, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi talu bron £94,000 yn ystod y pedair blynedd diwethaf i'w gontractwr i ymdrin â'r pla, gwariodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe fwy na £52,000,  a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys dros £51,000, ac nid oedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn cadw unrhyw gofnod o'i ddata ynghylch rheoli plâu yno. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar yr hyn y mae'n ei wneud i sicrhau cysondeb o ran cadw cofnodion ar draws y byrddau iechyd yng Nghymru, a pha gamau y mae'n bwriadu eu cymryd o ran cadw costau yn ein hysbytai ar gyfer glanhau a chadw'n rhydd o lygod mawr a phryfed?

Rwy'n credu bod buddsoddi mewn sicrhau bod ysbytai, yn enwedig, yn lân ac yn ddiogel yn ddefnydd da o arian, a gwn fod strategaethau rheoli plâu yn bwysig iawn er mwyn cynnal a chadw mannau cyhoeddus yn iawn, ac yn arbennig y mannau hynny lle mae aelodau'r cyhoedd yn ymgynnull, fel ysbytai. Byddwn yn eich annog i ysgrifennu at y Gweinidog iechyd, oherwydd mae hwnnw'n gwestiwn eithaf penodol, efallai, nid yn rhywbeth ar gyfer datganiad llafar, ond yn sicr, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Iechyd yn awyddus i ymateb ichi mewn gohebiaeth.

Rwy'n siŵr y bydd llawer o'r Aelodau yma yn rhannu fy mhryderon am y sefyllfa yn Iran. Er na fyddwn i mewn unrhyw ffordd yn amddiffyn y cadfridog a laddwyd, na'r gyfundrefn y mae'n ei gynrychioli, mae rhyfel hir a gwaedlyd yn bosibilrwydd gwirioneddol o ganlyniad i weithredoedd Arlywydd yr Unol Daleithiau. Gyda Phrif Weinidog y DU mor awyddus i sefydlu cytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau, nid oes llawer o obaith y bydd y DU yn osgoi cael ei denu i wrthdaro a allai gael canlyniadau mwy na'r penderfyniad trychinebus i ymosod ar Irac, o ran anafiadau a mwy o ansefydlogrwydd yn y dwyrain canol. Mae Cymru yn darparu mwy na'i siâr o bersonél i'r lluoedd arfog. Bydd effaith unrhyw wrthdaro sy'n cynnwys milwyr ar lawr gwlad felly'n cael ei deimlo'n gryf iawn yng Nghymru, fel yr oedd hi gyda'r rhyfel yn erbyn Irac a'r gweithredu milwrol yn Affganistan. Rydym ni'n dal i ymdrin â chanlyniadau Anhwylder Straen wedi Trawma a digartrefedd yn sgil gwrthdaro blaenorol. Nid yw llawer iawn o'r cyn-filwyr wedi cael yr help y mae angen iddyn nhw ei gael gan eu Llywodraeth. Hoffwn i gael datganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu pa sylwadau sy'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU i ddadlau yn erbyn cymryd rhan mewn gwrthdaro. Yr hyn sydd ei angen ar hyn o bryd yw diplomyddiaeth dawel, bwyllog ac ystyrlon. Mae gan weithredoedd Trump, nad ydyn nhw'n ymddangos yn rhan o unrhyw gynllun, hefyd y potensial o ennyn rhyfel, a dylai hynny gael ei gondemnio. Felly, hoffwn i weld datganiad gan y Llywodraeth yn condemnio gweithredoedd byrbwyll a difeddwl Arlywydd yr Unol Daleithiau gan gyflwyno'r achos dros atebion heddychlon mor gryf ag y gallwch chi.

Yn ychwanegol at hynny, heddiw dedfrydwyd merch yn ei harddegau o Brydain a gafwyd yn euog o ddweud celwydd ynghylch cael ei threisio gan gang i bedwar mis yn y carchar, wedi'i ohirio am gyfnod o dair blynedd. Cafodd ddirwy hefyd o €140. Dywedodd ei bargyfreithiwr y bydd y teulu'n brwydro i wrthdroi'r gollfarn, a bydd yn mynd â'r achos i Lys Hawliau Dynol Ewrop. Cododd y sefyllfa hon oherwydd bod ei chŵyn i'r heddlu, ei bod wedi'i threisio gan gang, wedi cael ei thynnu'n ôl mewn datganiad a lofnodwyd ar ôl wyth awr o holi mewn gorsaf heddlu. Yn ystod yr wyth awr hynny, nid oedd ganddi gynrychiolaeth gyfreithiol ac ni chofnodwyd ei chyfweliadau. Mae amheuaeth gref fod rhywun wedi arddweud y datganiad iddi. Dywedwyd bod y cleisiau lluosog ar ei chorff yn gyson ag ymosodiad treisgar, yn ôl un arbenigwr. Credaf fod erchylltra wedi digwydd yn erbyn y ferch ifanc hon. Mae hyn o bosibl yn gamweinyddiad cyfiawnder. Nid yw'n unrhyw syndod ei bod wedi cael diagnosis o Anhwylder Straen Wedi Trawma a’i bod yn fregus yn feddyliol. Yn fyr, rwy'n ei chredu, ac rwyf wedi gwylltio ynghylch yr hyn sydd wedi digwydd. Mae cwmni teithiau'r DU a oedd wedi trefnu'r gwyliau gwaith ar gyfer y ferch hon bellach wedi rhoi'r gorau i bob trip i'r gyrchfan honno yn Cyprus. Mewn datganiad, fe ddywedon nhw:

Mae diogelwch ein cwsmeriaid yn bwysig iawn.

Felly, o ystyried y pryderon dilys ynglŷn â system gyfiawnder Cyprus a'r neges y mae'r digwyddiad hwn yn ei gyfleu i bobl a allai fod yn ymosodwyr, a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi unrhyw gyngor i ddinasyddion Cymru a allai fod yn ystyried ymweld â'r ynys honno?

Diolch i Leanne Wood am godi dau fater hanfodol bwysig yn y Siambr y prynhawn yma. Cafodd y Prif Weinidog gyfle yn ei gynhadledd fisol i'r wasg ddoe i nodi ei safbwyntiau cychwynnol ar y sefyllfa a welwch chi yn Iran, ac roedd yn glir iawn mai ateb heddychlon a siarad a deialog a thrafodaeth ddylai fod y ffordd ymlaen. Rydym wedi bod mewn cysylltiad â Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad oherwydd, yn amlwg, mae polisi tramor yn gyfrifoldeb ar Lywodraeth y DU. Bydd y Siambr yn ymwybodol bod Prif Weinidog y DU wedi cyhoeddi datganiad ar y cyd ddoe gyda'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel ynghylch y camau a gymerwyd gan yr Unol Daleithiau a'r farwolaeth a'r sefyllfa gysylltiedig yn Iran. Mae'r datganiad ar y cyd yn condemnio'r ymosodiadau diweddar ar luoedd y glymblaid yn Irac ac yn datgan pryderon am swyddogaeth Iran yn y rhanbarth. Maen nhw ar hyn o bryd yn galw am angen brys i beidio â gwaethygu'r sefyllfa yn y rhanbarth ac i'r holl bleidiau weithredu ataliaeth a chyfrifoldeb. Maen nhw'n galw ar Iran i ymatal rhag cymryd camau treisgar pellach neu amlhau trais. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn ceisio'n galed i hyrwyddo ateb heddychlon i fater difrifol iawn.

O ran yr ail bwynt, wrth gwrs y byddem ni eisiau gweld menywod, lle bynnag y maen nhw yn y byd, yn gallu mynd at yr heddlu a'r holl awdurdodau priodol pe baent mewn sefyllfa lle'r ymosodwyd arnyn nhw mewn unrhyw ffordd ac yn enwedig y rhai sydd wedi dioddef ymosodiad rhywiol. A byddem ni eisiau'r un peth i fenywod lle bynnag y maen nhw yn y byd fel yr ydym ni'n ei ddymuno iddyn nhw yma, sef eu bod yn cael eu credu a'u bod yn cael eu trin â pharch ac urddas. Credaf ei bod yn hollol iawn i'r fenyw a'i theulu fanteisio ar y cyfle i fynd â'u hachos yn ei flaen yn awr at Lys Hawliau Dynol Ewrop.  

A gaf i ofyn am un ddadl heddiw yn unig? Mae'n wych gweld y Gweinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn ei le hefyd, oherwydd mae'r ddadl yr wyf i eisiau gofyn amdani'n ymwneud â threftadaeth ddiwylliannol gerddorol anhygoel Cymoedd y De. Roeddwn i'n falch iawn rai blynyddoedd yn ôl—mae'n rhaid bod hynny tua 13 mlynedd yn ôl—o ddadorchuddio plac i goffáu perfformiad cyhoeddus cyntaf erioed 'Hen Wlad fy Nhadau' yn hen gapel Tabor ym Maesteg, sydd bellach wedi'i hen ddymchwel. Erbyn hyn mae'n glwb Gweithwyr Maesteg. Roeddem wedi dadorchuddio'r plac yno er mwyn coffáu'r unigolyn ifanc 16 oed a ganodd 'Hen Wlad fy Nhadau' am y tro cyntaf yn festri'r Capel yno. Ac mae'r plac yno.

Mewn gwirionedd, yn bwysig iawn, cyn bo hir bydd coffâd cyffrous yn digwydd y bydd fy nghydweithiwr Mike Hedges yn gwybod popeth amdano: mae'n cynnwys Daniel James Gwyrosydd, y 'bachgen drwg', a oedd wrth gwrs yn awdur geiriau 'Calon Lân '. Mae'n hynod ddiddorol wrth gwrs, oherwydd ei threftadaeth fel un o hoff ganeuon ac emynau Cymru. Bydd llawer o bobl yn gwybod hynny. Cafodd ei ganu yn angladd fy nhad yno hefyd. Ond yr hyn na fydd y rhan fwyaf o bobl yn ei wybod yw'r adeg y cafodd Daniel James Gwyrosydd ei alw'n 'fachgen drwg'—. Pam 'bachgen drwg '? Oherwydd ei fod mor hoff o'r tŷ tafarn ag yr oedd o'r pwlpit. Cyfansoddwyd 'Calon Lân', yn ôl y sôn, ond nid oes unrhyw reswm i amau hynny, ar gefn papurau sigarét yng Ngwesty Blaengarw ochr draw'r ffordd. Felly rydym ni'n coffáu hynny'n fuan iawn a bydd côr yn dod i mewn a bydd digwyddiad cymdeithasol y byddai Daniel James Gwyrosydd wedi ei garu, ynghyd â'r digwyddiadau coffáu yn Abertawe hefyd—ei dref enedigol, y man lle bu farw hefyd—i gydnabod hynny.

Ond oni fyddai'n wych cael dadl yma a allai ddathlu'r hanes cyfoethog dwfn hwnnw sydd gyda ni o hyd? Maen nhw'n bethau yr ydym ni'n eu cymryd yn ganiataol nawr pan safwn yn y terasau yn canu'r caneuon hyn, yn anthemau neu'n ganeuon, ac i gydnabod bod y rhain wedi dod o bobl dosbarth gweithiol mewn cymunedau dosbarth gweithiol a bod y gwreiddiau'n yn mynd yn ddwfn i'r cymunedau hynny o hyd. Gadewch i ni gael dadl ar hynny.

Wel, rwyf i bob amser yn mwynhau ymyriadau Huw Irranca-Davies yn y datganiad busnes yn fawr gan eu bod bob amser mor angerddol dros y dreftadaeth a'r cymunedau y mae'n eu cynrychioli. Gwn fod llawer o ddiddordeb, yn enwedig yn ystod y canmlwyddiant o ran 'Calon Lân'—Gwn fod Mike Hedges wedi cael rhai trafodaethau'n lleol ynghylch sut y gellir ei gofnodi a sut y gellir ei ddathlu'n lleol hefyd. Fel y dywedwch, mae'r Gweinidog yma i glywed eich cais am ddatganiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn ei ystyried.

A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch dad-ddofi tir pori'r ucheldir? Mae aelodau o'r gymuned ffermio wedi cysylltu â mi yn pryderu o ddifrif am ddirywiad ardaloedd a oedd yn cael eu pori'n flaenorol, yn aml am genedlaethau lawer, gan wartheg, defaid a da byw eraill. Cafodd yr ardaloedd hyn eu ffermio gan ddefnyddio dulliau rheoli traddodiadol sydd wedi'u profi. A wnaiff y Gweinidog hefyd wneud datganiad ynghylch pam yr ydym ni'n colli arferion ffermio cost-effeithiol fel y rhai a ddefnyddir mewn lleoedd fel Rhaeadr Gwy, lle mae da byw wedi pori drwy gydol y flwyddyn ers dros 40 o flynyddoedd heb ymyrraeth, ac yn hytrach na diraddio'r tir, mae wedi arwain at y nifer fwyaf erioed o rywogaethau o blanhigion, sef dros 130, ac mae wedi atal porfeydd rhostir annymunol fel Molinia a Nardus, ac mae hefyd wedi cyfyngu ar ymlediad rhedyn yn yr ardaloedd mynyddig hyn?

Yn sicr, byddaf i'n sicrhau bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am ffermio a materion gwledig yn ymwybodol o'r cais am ddatganiad heddiw, ac yn enwedig ei bod yn clywed eich pryderon am y cymorth i'r ucheldiroedd yng Nghymru.

Mae nifer o bryderon wedi cael eu codi gyda mi ynglŷn â sbwriel, yn enwedig dros gyfnod y Nadolig. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y camau sy'n cael eu cymryd i atal gollwng sbwriel? Dau awgrym a gefais i yw bod troseddwyr tro cyntaf yn mynd ar gwrs ymwybyddiaeth sbwriel tebyg i'r cwrs ymwybyddiaeth cyflymder a bod bwytai bwyd cyflym yn argraffu rhif plât y car ar becynnau'r cludfwyd sy'n cael ei brynu wrth yrru.

A gaf i ofyn yn garedig am eich sylw o ran Daniel James a Calon Lân? Ym mis Mawrth eleni y bydd y canmlwyddiant. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â'r Comisiwn yma i ofyn iddo gael ei ganu ar y safle hwn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried iddi gael ei chanu ar safle Llywodraeth Cymru ar hyd a lled Cymru? Oherwydd mae'n wir—wel mae'n debygol—mai hwn yw emyn mwyaf adnabyddus Cymru.

Wel, nid ydyn nhw'n fy ngalw i'n Rebecca Evans am ddim. [Chwerthin.] Dwi'n hoffi ymarfer y llais yn achlysurol, felly bydda i'n hapus i ymuno ag unrhyw ganu.

Ond ar bwynt difrifol y sbwriel a gollwng sbwriel, dywedaf hyn, fod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol a chymunedau ledled Cymru i fynd i'r afael â sbwriel, ac mae hyn yn cynnwys datblygu cynllun gweithredu atal sbwriel newydd. Rydym yn gweithio'n agos iawn â sefydliadau'r trydydd sector megis Cadwch Gymru'n Daclus, a gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus iawn i archwilio'r ddau awgrym penodol hynny fel rhan o'r cynllun gweithredu hwnnw. Rwy'n gwybod ei bod hefyd yn bwriadu cyfarfod â chynrychiolwyr y diwydiant pecynnu bwyd cyflym, ac unwaith eto, rwy'n credu bod hwn yn gyfle i archwilio'r mater hwnnw gyda nhw.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ddarpariaeth y byrddau iechyd o lawdriniaeth ddewisol yn ystod misoedd y gaeaf? Nid llawdriniaeth ddewisol yn unig, ond y sefyllfa ddiweddaraf mewn gwirionedd o ran sut y maen nhw'n rheoli pwysau'r gaeaf. Nid Hywel Dda yn unig, mae pwysau gennym ni yn Betsi ac mae pwysau yng Nghwm Taf. Ac rwy'n credu bod yn rhaid inni ddweud—oherwydd ein bod ni yma bob un flwyddyn—bod y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wedi cyflwyno adroddiadau di-ben-draw. Rydym yn cydnabod bod £30 miliwn ychwanegol wedi cael ei wario ar gynllunio paratoadau ar gyfer y gaeaf, ond mae'n amlwg nad yw'n cyrraedd y rheng flaen, ac mae'r broblem yn ymwneud naill ai â rheoli'r gweithlu'n wael neu oedi wrth drosglwyddo gofal i bobl na ddylen nhw fod yn yr ysbyty fel eu bod yn gallu mynd yn ôl i'w cartrefi gyda chymorth, ac felly sicrhau bod gwelyau ar gael mewn ysbytai.

Felly, rwy'n credu bod angen dadl ar hyn, oherwydd mae angen inni drafod pethau fel: a ddylai'r £30 miliwn fod wedi'i roi yn uniongyrchol i ofal cymdeithasol? A fyddai'r defnydd o'r arian hwnnw wedi bod yn well, ac felly wedi rhyddhau ein hysbytai o ganlyniad i gael trefn ar rywfaint o'r ôl-groniad sydd gennym o ran cael gofal cymdeithasol priodol i bobl? Felly, yn y bôn, rwy'n gofyn am ddiweddariad difrifol iawn, oherwydd roedd y Prif Weinidog yn iawn i wneud y pwynt mewn ymateb i fy nghwestiwn i bod staff rheng flaen yn gweithio'n galed, ac mae'n rhaid bod hynny mor ddigalon, oherwydd nid dim ond y gaeaf hwn sy'n broblem—bu'r gaeaf diwethaf yn broblem, a'r gaeaf cyn hynny, yn wir rwy'n credu ein bod wedi trafod hyn bron bob gaeaf ers i mi fod yn AC.

Mae cynlluniau ar gyfer y gaeaf yn cael eu rhoi ar waith yn gynnar yn y flwyddyn, ac yna maen nhw'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru, ac mae Llywodraeth Cymru wedyn yn darparu elfen o her gadarn i sicrhau bod y cynlluniau hynny ar gyfer y gaeaf yn cael eu datblygu ymhellach er mwyn dysgu gwersi o'r flwyddyn flaenorol, a hefyd i ystyried heriau a allai ddatblygu y gaeaf hwn. Y gaeaf hwn, llwyddwyd i ddarparu'r arian ychwanegol hwnnw yn gynharach yn y flwyddyn nag yr ydym ni erioed wedi ei wneud o'r blaen, ac rwy'n credu bod hynny wedi helpu er i'r Prif Weinidog, serch hynny, amlinellu'r heriau sydd yn bodoli, o ran pwysau'r gaeaf. Yn amlwg, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn clywed y cais am y ddadl neu'r datganiad, fel yr ydych chi wedi'i ddisgrifio.

Hoffwn i ailadrodd y pwyntiau y mae Angela Burns wedi'u gwneud am yr angen brys i gael dadl—byddwn i'n dadlau, lawn, ond os nad yw hynny'n bosibl, datganiad yn amser y Llywodraeth am gyflwr pwysau'r gaeaf. Rydym i gyd yn gwybod am sefyllfa Hywel Dda ac mae'r pwynt a wnaeth y Prif Weinidog am staff rheng flaen, wrth gwrs, yn hollol gywir, ond mae'n ddigon posibl ei fod ef ac eraill wedi clywed Cyfarwyddwr Coleg Brenhinol y Nyrsys ar y radio y bore yma yn gofyn i Lywodraeth Cymru—dyma oedd ei geiriau hi— 'Ewch yn ôl i'r ystafell', i siarad â phobl ynghylch pam mae'r sefyllfa hon yn digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn. Fel y dywedodd Angela Burns, yn ystod tymor y Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd, ac, yn wir, mae'n debyg, cyn hynny, mae'r gaeaf yn dod bob blwyddyn, mae pobl yn cael y ffliw bob blwyddyn, mae gennym ni norofeirws bob blwyddyn, ac mae gwir angen i Lywodraeth Cymru egluro sut y mae'n mynd i ddychwelyd i'r ystafell, fel y mae'r nyrsys yn gofyn inni ei wneud, oherwydd ni ellir caniatáu i'r sefyllfa hon barhau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Credaf fod angen inni hefyd sicrhau mai trafodaeth am iechyd a gofal cymdeithasol yw hon. Un o'r pethau y mae'r gymuned nyrsio yn sicr yn ei gyfleu i mi yw mai un o'r problemau mawr ar yr adeg hon o'r flwyddyn yw, os yw'r adrannau gwasanaethau cymdeithasol, er enghraifft, wedi cau am gyfnodau hir yn y gaeaf oherwydd absenoldeb staff, nid oes modd iddyn nhw wedyn ryddhau cleifion, nid yw'n bosibl iddyn nhw gael asesiadau.

Darllenais â diddordeb ddatganiad Llywodraeth Cymru i'r wasg ar y mater hwn, a rhaid imi ddweud fy mod yn ei ystyried i fod braidd yn hunanfoddhaus. Wrth gwrs, mae'r £30 miliwn i'w groesawu, ond oni bai ei fod yn cael ei ddefnyddio'n iawn, nid yw'n mynd i ddatrys y broblem. Felly, byddwn i'n ail-bwysleisio’r cais am ddatganiad—datganiad o leiaf, dadl os oes modd—yn amser y Llywodraeth ar frys. Rwy'n ymwybodol bod gennym gwestiynau i'r Gweinidog iechyd, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ond ni fydd y rheini'n rhoi digon o gyfle inni archwilio'n fanwl beth sy'n digwydd ynghylch yr hyn sydd yn sicr yn argyfwng yn Hywel Dda, a gwn gan gyd-Aelodau fod hyn yn broblem wirioneddol ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr hefyd.

Gwn fod y Coleg Nyrsio Brenhinol, ynghyd ag arweinwyr clinigol eraill, yn cwrdd â phrif weithredwr y GIG yfory i drafod pwysau'r gaeaf sy'n cael eu teimlo ledled y GIG. Felly, bydd hynny'n gyfle i'r unigolion penodol hynny gael y sgwrs honno, a gwn, fel y dywedais, fod Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad cyson â phob un o'r byrddau iechyd o ran eu cynlluniau gaeaf a'r pwysau y maen nhw'n eu teimlo, ond, unwaith eto, rwyf i wedi clywed y cais am y datganiad. Byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn ymwybodol ohono.

Hoffwn i ofyn am dri datganiad y prynhawn yma. Yn gyntaf, cyn y Nadolig, cyhoeddodd comisiwn yr M4 dri mesur carlam i'w rhoi ar waith. Hyd heddiw, nid ydynt yn eu lle, a gostwng y terfyn cyflymder i 50 mya oedd un o'r rheini. Rwy'n credu y byddai llawer o bobl sy'n defnyddio'r rhan hon o'r draffordd yn rheolaidd yn teimlo ei bod yn ddiwrnod anarferol i gyrraedd 50 milltir nawr. Fodd bynnag, a gawn ni ddatganiad ynghylch pryd y bydd y mesurau hyn yn cael eu rhoi ar waith a sut y byddan nhw'n cael eu mesur ar gyfer eu heffeithiolrwydd, ar eu pen eu hunain ac o ran newidiadau arfaethedig eraill?

Cafodd y cyswllt rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd ei addo ers tro ac mae fy etholwyr ac eraill yng nghymoedd cyfagos Gwent yn disgwyl yn eiddgar amdano. Ym mis Mehefin y llynedd, ymrwymodd y Gweinidog dros drafnidiaeth i gyflwyno gwasanaeth bob awr rhwng Glynebwy a Chasnewydd yn 2021. Gan fod y dyddiad hwnnw'n prysur agosáu, hoffwn i gael datganiad ar gynnydd y gwasanaeth hwn. Gyda phwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus a'r awydd i gael gwared ar fwy o draffig o'n ffyrdd, mae'n rhwystredig iawn, os ydych chi'n byw yn Nhŷ-Du neu ger Pye Corner, i gyrraedd Casnewydd ar y trên mae'n rhaid ichi fynd i Gaerdydd ac yn ôl.

At hynny, hoffwn i gael datganiad arall am y newidiadau diweddar i bris tocynnau trenau gan Trafnidiaeth Cymru. Er bod pobl sy'n teithio o orsaf Casnewydd i ganol Caerdydd wedi cael gostyngiad a groesewir yn fawr ar docyn dwyffordd o £5.40 i £4.80, mae'r rhai sy'n teithio o Pye Corner neu Dŷ-Du i Gaerdydd yn wynebu cynnydd o £7.40 i £7.60. Mae Tŷ-Du a Pye Corner yn agosach yn ddaearyddol i Gaerdydd ac mae'r gwahaniaeth mewn pris yn ymddangos yn afresymegol i lawer o bobl .

Diolch yn fawr i Jayne Bryant am godi'r tri mater hynny heddiw. Ynghylch y cyntaf, o ran y cyfyngiadau cyflymder o 50 mya, gwn fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi bod yn cynnal rhai trafodaethau gyda'r heddlu ynghylch y ffordd orau o orfodi hyn, a gobeithio y bydd y trafodaethau hynny'n cael eu datrys yn llwyddiannus cyn gynted â phosibl.

O ran y rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd, gofynnaf i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig ichi y gallwch chi ei rannu gyda'ch etholwyr, ond gallaf i ddweud bod trafnidiaeth Cymru wedi cyflwyno trenau dosbarth 170 mwy modern ar linell Glynebwy fel rhan o'u hamserlenni newydd o fis Rhagfyr 2019. Mae'r trenau hynny'n darparu gwell profiad i gwsmeriaid, gan gynnwys gwybodaeth electronig ynghylch teithwyr, aerdymheru, socedi trydan a rhagor o gapasiti. Byddan nhw hefyd yn cyflwyno trenau newydd sbon i Flaenau Gwent o 2022, fel rhan o fuddsoddiad £800 miliwn a fydd yn cynnwys mynediad gwastad a mwy o le ar gyfer beiciau. Gwn hefyd fod Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal astudiaeth o linell Glynebwy ar ran Llywodraeth Cymru, ac mae hynny'n canolbwyntio ar gynyddu amlder y gwasanaethau hynny a hefyd ddarparu gwasanaeth newydd rhwng Glynebwy a Chasnewydd. Ond, fel y dywedaf, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig manylach ichi.

O ran pris tocynnau trenau, gwn fod nifer o wahanol ffactorau yn rhan o'r anghyfartaledd hwn, megis y ffioedd mynediad trac, y costau cynnal a chadw amrywiol a'r galw gan gwsmeriaid am eu gwasanaethau. Felly, mae'n anodd iawn gwneud y cymariaethau uniongyrchol hynny ledled llwybrau'r rhwydwaith, ond mae'r Grŵp Cyflenwi Rheilffyrdd, sy'n cynrychioli holl weithredwyr trenau Prydain, wedi cynnal ymgynghoriad yn ddiweddar ar sut y gellir gwneud tocynnau trenau yn symlach er budd teithwyr. Cymerodd Trafnidiaeth Cymru ran lawn yn yr ymgynghoriad hwnnw, a chefnogi llawer o'r argymhellion a ddaeth yn ei sgil. Rydym ar hyn o bryd yn aros am ymateb ffurfiol gan Lywodraeth y DU, sydd yn y pen draw yn gyfrifol am system prisiau tocynnau rheilffyrdd y DU. Felly, unwaith eto, byddaf y gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi pan fydd y manylion hynny gennym.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Y cyntaf gan fy nghyd-Aelod ar y dde i mi, yn eistedd wrth fy ymyl, o ran yr amgueddfa gelf gyfoes y mae sôn wedi bod amdani a'r cynnydd sydd ar hynny. Yn amlwg, cyn y Nadolig, roeddem wedi dathlu blwyddyn ers i'r Banksy ymddangos yn Nhaibach ac erbyn hyn mae wedi symud i ganolfan siopa yn Station Road ym Mhort Talbot, gyferbyn â'r orsaf reilffordd. Nid yw'n weladwy i'r cyhoedd eto o ran bod yn agored, oherwydd mae gennym broses i'w dilyn o hyd, ond mae'n bwysig ein bod yn deall ble rydym ni arni gyda'r cynnydd o ran yr amgueddfa gelf gyfoes a lle y gallwn ni fod yn rhan o hynny.

Mae'r ail un yn ymwneud â dur, yn dilyn y cyfweliad a gyhoeddwyd yn y Sunday Times gyda Mr Chandrasekaran, Cadeirydd Tata Sons, sef rhiant-gwmni Tata Steel, mewn cysylltiad â datganiad lle mae'n teimlo bod Tata wedi rhoi mwy o gymorth na'r disgwyl i Bort Talbot a bod yn rhaid iddo wneud ei hun yn hunangynhaliol yn y dyfodol. Mae hyn wedi'i ddeall—mae'r gweithlu'n deall hynny; maen nhw wedi bod yn rhan o'r rhaglen weddnewid erioed. Ond mae'r ffaith fod hynny wedi'i wneud mor glir ac yn blwmp ac yn blaen gan gadeirydd y rhiant gwmni yn peri pryder felly ynglŷn â'r dyfodol y bydd Tata'n ei weld yn y busnes ym Mhort Talbot. Mae llawer o'r ffactorau hyn, mewn gwirionedd, y tu allan i reolaeth y gweithwyr eu hunain. Maen nhw wedi ymdrechu i'w gwneud mor gynhyrchiol â phosibl. Maen nhw wedi lleihau swyddi, maen nhw'n gwneud gwelliannau o ran cynhyrchiant, ond mae marchnadoedd byd-eang yn anodd ar hyn o bryd.

Ond, hefyd, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn methu â chymryd unrhyw gamau o ran helpu'r diwydiant dur yn y DU. A gaf fi ddatganiad gan y Gweinidog ynglŷn â pha gamau y mae wedi'u cymryd gyda Llywodraeth y DU, yn enwedig cyngor y sector dur a fethodd â chwrdd â y llynedd? Wn i ddim a yw wedi cwrdd eto. Ble'r ydym ni arni o ran hynny? Mae'n bwysig, mae'n ddiwydiant sylfaen yn y DU. Mae cynhyrchu dur yng Nghymru yn hanfodol, felly mae'n hanfodol ein bod yn cael asesiad o ran ein sefyllfa gyda Tata a chynhyrchu dur yng Nghymru, lle mae Llywodraeth y DU yn gweld cynhyrchu dur yng Nghymru a'r hyn y byddan nhw yn ei wneud i'w wella, yn enwedig o ran costau ynni a chostau ac agweddau eraill y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw ac y mae ganddyn nhw ddylanwad drosynt.

Diolch i David Rees am godi'r materion hyn, ac, wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog wedi clywed eich cais am yr wybodaeth ddiweddaraf am yr amgueddfa gelf gyfoes, a gwn y bydd yn gallu rhoi diweddariad llafar ichi neu fe fydd yn sicr o ysgrifennu atoch gyda'r diweddaraf ar hynny.

Rydych chi yn llygad eich lle bod gweithwyr Tata yn sicr wedi gwneud eu rhan. Cafodd Ken Skates y cyfle i gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru ddoe, ac roedd e'n glir iawn ei fod bellach yn bryd i Lywodraeth y DU gamu ymlaen a chefnogi Tata a'i weithlu hefyd. Roedd Dai yn cydnabod mai prisiau ynni yw un o'r materion allweddol, ac, unwaith eto, roedd yn rhywbeth y gwn i fod Ken wedi cael cyfle i'w gyfleu i'r Ysgrifennydd Gwladol newydd ei fod yn un o'r arfau sydd gan Lywodraeth y DU at ei defnydd, a'r gefnogaeth i Tata a'r gweithlu fydd un o'r heriau allweddol cyntaf y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol newydd yn eu hwynebu.

Diolch yn fawr iawn i chi, Trefnydd.