1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad yn dilyn y cyhoeddiad ynghylch ymadawiad Prif Weithredwr Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr? 391

Diolch. Cyhoeddodd cadeirydd y bwrdd iechyd ddoe y bydd y prif weithredwr yn gadael y sefydliad. Y bwrdd iechyd a'i gadeirydd sydd i wneud penderfyniadau am faterion cyflogaeth.

Diolch yn fawr iawn ichi. Dydy hi byth yn braf personoli materion fel hyn, ond mae'n amlwg bod hyder wedi cael ei golli ers tro yng ngallu Gary Doherty i sicrhau y math o gynnydd sydd ei angen ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ar ôl pum mlynedd, bron, mewn mesurau arbennig. A dweud y gwir, mae yna ddigon o dystiolaeth dwi'n ei gweld mewn sawl maes fod pethau wedi bod yn mynd yn waeth yn ddiweddar, a rŵan mae'n rhaid i bethau gwella.

Mae'n amlwg fod pall ar amynedd y cadeirydd a’r bwrdd gyda'r prif weithredwr, ond gadewch i mi ddweud yn glir fod pall ar amynedd pobl gogledd Cymru ynghylch methiant y bwrdd iechyd, mewn partneriaeth uniongyrchol, wrth gwrs, â'r Llywodraeth Lafur hon. Nid oes ganddynt unrhyw beth ond parch at weithwyr iechyd ymroddedig, ond mae angen adfer eu ffydd fod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn addas at y diben.

Nid oes arnaf awydd mynd ar drywydd ad-drefnu er mwyn ad-drefnu, ond yn sicr, deuthum i'r casgliad, ac mae mwy a mwy o bobl yn y gwasanaeth iechyd gwladol ac o'i gwmpas yn dweud wrthyf eu bod yn cytuno â mi, efallai nad oes opsiwn bellach ond rhannu'r bwrdd iechyd diffygiol hwn—cam, fel y saif pethau, y buaswn yn barod i'w gymryd pe bawn yn dod yn Weinidog iechyd ar ôl etholiad y flwyddyn nesaf. Ond cyfrifoldeb yr arweinyddiaeth newydd, yr un dros dro a'r un barhaol, a Llywodraeth Cymru yw dangos, dros y flwyddyn a hanner nesaf, y gellir gwella'r sefyllfa er mwyn osgoi hynny. Mae pob llygad bellach ar y bwrdd, ar y swyddogion gweithredol ac arnoch chi, Weinidog.

Mae gennyf bum cwestiwn yma. Deallaf, yn gyntaf, y bydd y bwrdd iechyd yn parhau i dalu Gary Doherty nid yn unig drwy gydol y cyfnod diswyddo ond hefyd drwy gydol ei secondiad i Ymddiriedolaeth Sefydledig GIG Ysbytai Addysgu Swydd Gaerhirfryn. A ydych yn credu y gellir cyfiawnhau hynny? Yn ail, a gaf fi ofyn a yw penodi Simon Dean, dirprwy brif weithredwr GIG Cymru wrth gwrs, yn bennaeth dros dro yn nodi cynnydd, mewn rhyw ffordd, o fesurau arbennig? Yn drydydd, pan fydd prif weithredwr parhaol yn cael ei benodi, a ydych yn disgwyl y dylai fod ganddo ef neu hi gryn ddealltwriaeth a phrofiad o ddarparu gofal iechyd yn y math o ardal sydd gennym yng ngogledd Cymru—ardal wledig i raddau helaeth, ac ardal ddwyieithog? Yn bedwerydd, a wnaiff Llywodraeth Cymru amlinellu'r disgwyliadau o ran perfformiad y prif weithredwr newydd? Buaswn yn gwerthfawrogi pe baech yn osgoi termau annelwig fel 'gwella'r sefyllfa'. Yn olaf, a ydych yn cytuno â mi nad yw hyn yn ymwneud ag un unigolyn yn unig? Mae'n ymwneud â diffyg arweinyddiaeth Llywodraeth Cymru hefyd, a'r gallu i gael timau rheoli sy'n gallu cyflawni gwelliannau nad ydym wedi'u gweld hyd yma.

Diolch am eich cwestiynau a’ch sylwadau. I ddechrau, hoffwn ateb y sylwadau a wnaed gennych am drefniadaeth y bwrdd iechyd. Credaf ei bod yn aml yn demtasiwn i ateb drwy awgrymu y byddai ad-drefnu'n sicrhau gwelliant mewn gwasanaethau, ac mae’n rhaid i unrhyw un sy'n dymuno arddel y ddadl honno—ac mae dadleuon i'w cael; nid dyma yw fy marn i—egluro sut y byddai'r sefydliad hwnnw'n gweithredu, pa mor gyflym y byddech yn dechrau gweld gwelliannau, a beth y byddech yn ei wneud ynglŷn â'r fframwaith. I ddychwelyd at dri sefydliad ar wahân, credaf y byddai gennych dri sefydliad eithaf bach, a hyd yn oed pe bai gennych ddau sefydliad yng ngogledd Cymru, byddai'n rhaid i chi benderfynu beth i'w wneud â chanol gogledd Cymru ac Ysbyty Glan Clwyd. Nid yw'r rhain yn gwestiynau syml i'w hateb, felly mae angen i unrhyw un sydd o blaid cael fframwaith hollol wahanol ac ôl troed hollol wahanol ystyried sut bethau fyddai'r rheini, a sut y byddent yn arwain at wella ansawdd a darpariaeth gofal, yn ogystal â’r trefniadau ymarferol, wrth gwrs, ar gyfer rhannu’r sefydliad. Nid wyf yn rhannu barn pobl eraill sy'n dweud na ellir rheoli’r bwrdd iechyd a'i bod yn amhosibl cael sefydliad sy'n gwneud cynnydd.

Gan droi at eich pum pwynt penodol, o ran secondiad, mae'n gwbl gyffredin yn ystod secondiadau i gyflogau gael eu talu gan y sefydliad secondio, yna daw'r gyflogaeth i ben, ond mae'r rhain yn faterion i'r bwrdd iechyd eu nodi a'u hegluro. Ni chredaf fod hynny'n anarferol.

Ac o ran y rhagolygon, mae’r dewisiadau hyn a wneir yn rhai ymarferol iawn. Pan fydd pobl yn gadael swyddi uwch arweinwyr, ceir dewisiadau ynglŷn â beth sydd er budd gorau'r sefydliad a gallu symud ymlaen, ac mae'r bwrdd iechyd wedi dewis gallu symud ymlaen a dechrau'r broses o benodi prif weithredwr parhaol.

O ran trefniadau'r prif weithredwr dros dro, unwaith eto, mae hwn yn bwynt ymarferol. Mae Simon Dean wedi gweithio i'r bwrdd iechyd yn y gorffennol, a bryd hynny, fe lwyddodd i sefydlogi’r sefydliad. Mae'n ymwybodol nid yn unig o’r cyfnod hwnnw yno, ond mae ei rôl fel dirprwy brif weithredwr yn golygu bod ganddo ymwybyddiaeth a gwybodaeth am yr holl sefydliadau yng Nghymru. Mae ganddo brofiad sylweddol yn y gwasanaeth iechyd ehangach, ond ceir cryn dipyn o barch tuag ato hefyd ymhlith staff a rhanddeiliaid ehangach yng ngogledd Cymru. Mae'n bwynt ymarferol iawn, ac rydym am weld y bwrdd iechyd yn parhau i wneud cynnydd yn hytrach nag oedi am ba amser bynnag y byddai'n cymryd i recriwtio prif weithredwr newydd.

O ran y prif weithredwr yn y dyfodol, wrth gwrs, bydd sylwadau’n cael eu gwneud am y ffordd y caiff gofal iechyd ei ddarparu yma yng Nghymru, ac yn benodol, yng ngogledd Cymru. Bydd angen iddynt gael cefnogaeth hefyd gan bobl o bob rhan o’r sbectrwm gwleidyddol i gymryd camau i wella'r sefydliad. Felly, mae hynny'n golygu peidio â bod ofn gwneud dewisiadau am y dyfodol, er mwyn gallu cael sgwrs agored nid yn unig â'r tîm y byddant yn ei arwain yn y bwrdd iechyd, ond gyda'r cyhoedd ehangach a'u cynrychiolwyr etholedig. Rwy'n derbyn y bydd etholiad ymhen ychydig dros 15 mis, ond bydd angen darparu gofal iechyd yn y cyfamser, ac rwy'n disgwyl i bawb yn yr ystafell hon sydd â diddordeb yn nyfodol y gwasanaeth iechyd yng ngogledd Cymru ymgysylltu'n agored ac yn uniongyrchol ar hynny. A bydd y prif weithredwr, pwy bynnag y bo, yn deall eu bod yn camu i mewn i amgylchedd lle mae etholiad ar y ffordd, ond lle mae angen gwelliant gwirioneddol hefyd yn y ffordd y caiff gwasanaethau iechyd a gofal eu darparu. Dyna y mae gan y staff a'r bobl eu hunain hawl i'w ddisgwyl a’i gael.

Ac ar berfformiad, rwyf wedi nodi'r disgwyliadau o ran perfformiad yn y fframwaith mesurau arbennig diwygiedig a gyhoeddais ym mis Tachwedd. Mae'n nodi meysydd diwygiedig i'r bwrdd iechyd wneud cynnydd arnynt er mwyn gallu symud ymlaen o fesurau arbennig, a thu hwnt i hynny hefyd. Credaf fod yn rhaid i'r prawf a osodwn ar gyfer y bwrdd iechyd fod yn un teg. Mae’n rhaid iddo fod: beth y mae'n rhaid i'r sefydliad hwn ei wneud a beth y mae angen iddo'i wneud i symud ymlaen o fesurau arbennig, yna beth arall y mae angen iddo'i wneud i gyrraedd y sefyllfa y byddai pob un ohonom yn gobeithio’i gweld, lle mae’n sefydliad gofal iechyd sy’n perfformio’n dda? Ac ni chredaf y byddai'n bosibl disgwyl iddynt symud o fesurau arbennig i'r ffrâm benodol honno mewn un naid.

O ran y pwynt ynglŷn ag unigolion a'r pwynt ynglŷn â chyfrifoldeb cyfunol, rwy'n cael cyfle rheolaidd i nodi fy rôl yn y system ac i ateb cwestiynau ar hynny, nid yn unig yn y wasg ond yn y Siambr hon a thu hwnt. Rwyf bob amser wedi dweud yn glir fod gennyf gyfrifoldeb gwleidyddol, cyfrifoldeb gweinidogol am y gwasanaeth iechyd, ac mae hynny’n dod law yn llaw ag atebolrwydd amdano. Nid wyf yn ceisio ymyrryd mewn dewisiadau gweithredol, ond bob tro y bydd rhywbeth yn digwydd o fewn y gwasanaeth iechyd, mae'n gwbl bosibl y byddaf yn cael fy holi amdano a bydd disgwyl i mi roi ateb. Mae hynny'n rhan o’r gwaith ac nid wyf yn ymgilio rhag hynny, ond rwy'n edrych am arweinyddiaeth newydd i helpu i newid a phennu nid yn unig yr hyn y maent yn ei ddisgwyl o'r brig, ond sut y maent yn disgwyl i’r staff a thîm cyfan y bwrdd iechyd gyflawni'r gwelliannau diwylliannol a'r gwelliannau mewn perfformiad rwyf fi, fel y dywedaf, yn cydnabod y byddai pawb yn y Siambr hon a thu hwnt yn disgwyl eu gweld.

Mae'n rhaid i mi ddweud, Weinidog, rwy'n synnu ychydig wrth glywed rhai o'r sylwadau rydych wedi'u gwneud mewn ymateb i'r cwestiwn brys hwn heddiw. I lawer ohonom yng ngogledd Cymru, mae hyn yn teimlo'n debyg iawn i—

Mae'n ddrwg gennyf, cwestiwn amserol ydyw, nid cwestiwn brys.

Mae'n ddrwg gennyf?

Cwestiwn amserol ydyw, nid cwestiwn brys.

Esgusodwch fi.

I lawer ohonom yng ngogledd Cymru, mae hyn yn teimlo'n debyg iawn i gylch diddiwedd, ac fel pe baem yn mynd yn ôl i'r cychwyn. Mae gennym yr un prif weithredwr dros dro a benodwyd ar y diwrnod y cyflwynwyd y mesurau arbennig i ddechrau, bron i bedair blynedd a hanner yn ôl—bron i bum mlynedd yn ôl bellach. Dywedwyd wrthym gan Simon Dean bryd hynny fod cynlluniau 100 diwrnod ar waith i newid cyfeiriad y sefydliad diffygiol hwn. Ni welsom unrhyw welliant. Rydym wedi gweld, dros y pedair blynedd a hanner diwethaf, sefydliad sydd wedi perfformio'n waeth byth—y perfformiad gwaethaf erioed. Hwn yw'r gwaethaf yng Nghymru gyfan bellach o ran llawer o fesurau perfformiad, ac mae ganddo system lywodraethu sydd wedi torri'n llwyr. Nid yw'n gweithio.

Gwelsom adroddiad a wnaed yn gyhoeddus ychydig dros wythnos yn ôl, nad oedd hyd yn oed wedi'i rannu; adroddiad a oedd yn nodi methiannau difrifol mewn gwasanaethau iechyd meddwl, yn enwedig mewn perthynas â therapïau seicolegol gan TogetherBetter, na chafodd ei rannu â chadeirydd y bwrdd iechyd hyd yn oed, er ei fod ym meddiant y bwrdd iechyd ers misoedd lawer. Felly, mae'r system wedi torri. Rydych yn rhan o'r system. Mae hwn yn sefydliad sydd mewn mesurau arbennig.

A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, a ydych yn derbyn yn awr nad yw mesurau arbennig o dan eich trefniant chi yng Nghymru yn gweithio, nad ydych yn gallu sicrhau'r mathau o welliannau y mae pobl gogledd Cymru yn haeddu eu gweld ym mherfformiad y bwrdd iechyd? Mae'n gwbl amlwg nad oedd Gary Doherty yn gallu gwneud y gwaith, er ei fod yn ddyn dymunol. Roedd yn arwain sefydliad gyda thîm o swyddogion gweithredol, ac nid oedd rhai ohonynt yn addas ar gyfer y gwaith, ac a dweud y gwir, roeddem yn falch o'u gweld yn mynd. Mae angen tîm newydd arnom. Mae angen dull arnom sy'n mynd i sbarduno gwelliant. Nid wyf wedi fy argyhoeddi, a dweud y gwir, mai chi yw'r Gweinidog a fydd yn gallu cyflawni'r gwelliant y mae angen inni ei weld, a chredaf o ddifrif ei bod yn bryd i chi ystyried eich sefyllfa fel Gweinidog iechyd fel y gallwn droi tudalen yng ngogledd Cymru a chael lefel briodol o wasanaeth i gleifion yn y rhanbarth. Rydym yn mynd yn ôl i'r cychwyn, ac a dweud y gwir, ar ôl mwy na phedair blynedd, nid yw hyn yn ddigon da.

Wel, nid wyf yn cytuno â llawer o'r hyn a ddywedwyd, ac nid yw'r ffordd y mae Darren Millar yn ymhyfrydu mewn ymosod ar unigolion yn glod iddo o gwbl. Gwelais y datganiad i'r wasg a gyhoeddodd am Simon Dean, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod siarad yn y ffordd a wnaeth am rywun sydd â 37 mlynedd o brofiad yn y GIG, sy'n alluog, yn ymroddedig ac yn uchel ei barch yn y gwasanaeth iechyd gwladol, ni chredaf fod yr ymosodiad personol iawn hwnnw yn glod o gwbl i Darren Millar, ac rwy'n credu o ddifrif y dylai ailystyried, tynnu'r sylwadau a wnaeth am Simon Dean yn ôl ac ymddiheuro amdanynt.

A dylai gydnabod, mewn gwirionedd, o ran cyfnod blaenorol Simon Dean yn y bwrdd iechyd, i'r bwrdd wneud cynnydd, ac mae hynny'n rhan nid yn unig o'r siom ond yr her yn ein sefyllfa, gan fod cynnydd wedi dechrau digwydd ar ystod o fesurau yn ystod ei gyfnod yno. Felly, ar ofal sylfaenol, ar famolaeth, a hyd yn oed ar iechyd meddwl, gwnaed cynnydd yn ystod ei gyfnod yno, ac eto, yn ystod y cyfnod hwy o amser, yr oddeutu pedair blynedd—y pedair blynedd diwethaf—rydym wedi gweld y bwrdd iechyd yn mynd tuag yn ôl o ran perfformiad ac o ran cyllid hefyd.

Nawr, mae'r bwrdd iechyd wedi gwneud dewis ynglŷn â newid yr arweinyddiaeth weithredol, a'r her yn awr yw sut y mae gennym arweinyddiaeth newydd ar waith, nid dros dro yn unig, ond arweinyddiaeth barhaol i gyflawni'r cynnydd pellach sydd ei angen yn amlwg ar berfformiad a chyllid yn erbyn y fframwaith mesurau arbennig a nodais ym mis Tachwedd y llynedd, a dyna fy nisgwyliad clir iawn. Gwn yn iawn y bydd pobl yn edrych ar yr hyn sy'n digwydd yn ymarferol, y cyhoedd a'r staff sy'n gweithio yn y bwrdd iechyd hwnnw wrth gwrs, a byddaf yn adrodd yn ôl i'r lle hwn ac edrychaf ymlaen at gael cwestiynau yr wythnos nesaf. Mae pobl yn cael cyfle yn rheolaidd i ofyn cwestiynau i mi; mae hynny'n rhan o'r gwaith. Yn sicr, nid wyf yn ystyried gadael y swydd hon. Edrychaf ymlaen at wneud y gwaith a pharhau i wneud gwahaniaeth go iawn.

A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r holl staff sy'n gweithio'n hynod o galed i ddarparu gofal iechyd yng ngogledd Cymru bob dydd? Fodd bynnag, mae'n amlwg fod angen inni ganolbwyntio ar welliant ac mae angen i'r weledigaeth honno ddod o'r brig. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fy mod i, ynghyd â fy nghyd-Aelodau o ogledd Cymru—cyd-Aelodau Llafur—wedi bod yn dwyn y mater hwn a materion sy'n peri pryder i'ch sylw'n rheolaidd, a hwn yw prif destun sgwrs fy nghyd-Aelodau a minnau. Edrychaf ymlaen at gyfarfod â'r prif weithredwr dros dro cyn gynted ag y gallaf, a byddaf yn codi materion y mae etholwyr yn eu codi gyda mi yn wythnosol.

Yn gyntaf, gwasanaethau damweiniau ac achosion brys: yr angen am fwy o ddarpariaeth mân anafiadau ledled sir y Fflint. Un ateb penodol y gallaf ei weld fyddai cyflwyno gwasanaeth mân anafiadau yn ysbyty Glannau Dyfrdwy. Yn ogystal, rwyf am godi gwasanaethau iechyd meddwl. Ar hyn o bryd, nid yw Betsi Cadwaladr yn byw yn ôl eu harwyddair y dylid darparu gwasanaethau iechyd meddwl gyda'r un pwysigrwydd a brys ag iechyd corfforol, ac mae angen i hynny newid ac mae angen iddo wella. Ac yn olaf, Weinidog, rwyf am godi strwythur y bwrdd iechyd, ac edrychaf ymlaen at y sgwrs honno yn y dyfodol. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi a chodi'r materion hyn ar ran fy etholwyr yn Alun a Glannau Dyfrdwy, ond ar ran pobl ledled gogledd Cymru, yn eich gohebiaeth â'r bwrdd iechyd?

Yn fy ngohebiaeth â'r bwrdd iechyd, rwy'n parhau i bwysleisio pwysigrwydd gwneud cynnydd yn erbyn y fframwaith mesurau arbennig. Rwyf wedi nodi’n wrthrychol ac yn glir ac yn gyhoeddus—ac rwy’n cael yr un sgwrs yn y cyfarfodydd atebolrwydd uniongyrchol â'r bwrdd iechyd—fod angen gwneud cynnydd gwirioneddol ar ofal heb ei drefnu a gofal wedi'i drefnu, parhau i wneud cynnydd ar wasanaethau iechyd meddwl, parhau i weld gwelliant yn y swyddogaeth gyllidol hefyd—heb y ddisgyblaeth ariannol honno, maent yn annhebygol o weld gwelliannau mewn meysydd eraill—ac mae'r gefnogaeth y gallai Llywodraeth Cymru ei darparu'n ymwneud â chael cynllun cywir i allu ei gefnogi a’i ddefnyddio i gefnogi'r bwrdd iechyd. Ac rwy’n cydnabod bod Jack Sargeant, wrth gwrs, fel Aelodau eraill dros Ogledd Cymru, wedi dwyn materion i fy sylw dros gyfnod o amser, ac rwy’n siŵr y bydd y prif weithredwr dros dro yn awyddus i gyfarfod â chynrychiolwyr etholedig o bob rhan o’r sbectrwm, yn gynt yn hytrach na’n hwyrach.

Ac o ran y pwynt penodol a godwch heddiw, pwynt rydym wedi'i drafod yn y gorffennol, ynglŷn â darpariaeth mân anafiadau, rhan o'r pwynt diddorol yn hyn o beth yw ein bod ni, o ran perfformiad adrannau achosion brys mawr, o fewn 2 bwynt canran i Loegr ar berfformiad adrannau mawr. Mae ein her yn deillio’n bennaf o’n gallu i ymdrin â rhai o'n cleifion brys, ond mewn gwirionedd, i beidio â rhoi darpariaeth mân anafiadau i'r naill ochr. Felly, mae'n her, nid yn unig yng ngogledd-ddwyrain Cymru, ond yn ehangach, a gwn fod hynny’n un o'r heriau sydd wedi’u trafod nid yn unig gennyf fi, ond gwn y bydd y prif weithredwr dros dro a'r prif weithredwr yn y dyfodol am fynd i'r afael â hynny hefyd.

Ac o ran iechyd meddwl, mae gan y bwrdd iechyd fwy o waith i'w wneud. Ond mewn gwirionedd, os edrychwch ar yr hyn y gall y bwrdd iechyd ei wneud, mae mewn sefyllfa lawer gwell yn awr nag y bu o'r blaen. Ac mewn gwirionedd, os edrychwch ar y gwaith o gyflwyno Mi FEDRAF, mae miloedd o bobl yn mynd i gymryd rhan mewn menter a ddatblygwyd yng ngogledd Cymru, a cheir cydnabyddiaeth iddi y tu allan i Gymru hefyd, ac mae'n rhywbeth y mae pobl eraill yn awyddus i’w wneud. Ac mae wedi'i gyflwyno yng Nghonwy a Sir Ddinbych hefyd. Felly, mae rhesymau da i fod yn optimistaidd am ystod o bethau sydd gan y bwrdd iechyd, ond serch hynny, gwyddom hefyd fod heriau sylweddol i'w cyflawni ym mhrif swyddogaethau'r bwrdd iechyd. Felly, mae'n adlewyrchiad gonest o’r sefyllfa, ond nid yw’n ildio i'r syniad fod popeth yn mynd o'i le a phopeth yn annerbyniol yng ngogledd Cymru, gan nad yw hynny'n wir o gwbl.

Hoffwn dalu teyrnged i Gary Doherty am yr hyn y mae wedi ceisio'i wneud. Yn amlwg, pan fydd unrhyw un yn ymgymryd â rôl mor gyfrifol, maent yn gwneud hynny yn y gobaith y byddant yn sicrhau’r gwelliannau angenrheidiol. A chredaf ei bod yn gyd-ddigwyddiad braidd fod Gary wedi dod i fwrdd iechyd yng Nghymru o leoliad bwrdd iechyd yn Lloegr, a'i fod wedi mynd yn ôl i wasanaeth bwrdd iechyd yn Lloegr—efallai fod hynny'n siarad cyfrolau. Ond mae gennym sefyllfa bellach ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr lle mae’r staff nyrsio ar y rheng flaen yn ei ddisgrifio i gleifion fel bwrdd sydd mewn argyfwng. Mae etholwyr yn dod ataf yn rheolaidd ac yn dweud, 'Janet, rydym yn ofni. Rydym yn ofni beth fydd yn digwydd i ni pan fyddwn yn mynd i'r ysbyty.' Mae hynny'n ddweud mawr, pan nad oes gan bobl hyder yn y bwrdd iechyd. Fel y nododd Jack Sargeant yn gwbl gywir, mae gennym staff nyrsio gwych ar y rheng flaen, ac mae gennym feddygon ymgynghorol gwych, ond mae'r rhwystredigaeth, yr anhrefn, y camreoli, yn parhau ar ôl pum mlynedd.

Nawr, mae Mark Polin, y cadeirydd, yn iawn i gydnabod nad yw perfformiad mewn rhai meysydd yn dderbyniol. A chredaf, mewn gwirionedd, os oes unrhyw Aelod wedi’ch dwyn i gyfrif mewn perthynas â bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, fy mod yn ystyried fy hun yn un ohonynt, gan ein bod ninnau ar y rheng flaen, ar ddydd Gwener, yn ein swyddfeydd etholaethol, ac mae'n dorcalonnus gweld rhai o'r achosion a welwn, y bobl rydym yn siarad â hwy. Dyma unigolion y mae perfformiad gwael y bwrdd hwn yn effeithio ar eu bywydau. Ac mae'n torri fy nghalon a dweud y gwir. Nawr, mae hyn er gwaethaf y ffaith, Weinidog, fod gan y bwrdd iechyd hwn—a chefais y wybodaeth hon drwy gais rhyddid gwybodaeth—63 o gyfarwyddwyr ar gyflogau uchel. Chwe deg tri o gyfarwyddwyr. Cafodd 66 y cant o gleifion eu gweld o fewn y cyfnod tyngedfennol o bedair awr ym mis Rhagfyr. A’r mis diwethaf, roedd oddeutu 2,900 o gleifion yn aros am driniaethau orthopedig yn Ysbyty Gwynedd, gydag amser aros o oddeutu 114 wythnos. Cymharwch hyn â Lloegr, lle mae'r amser aros yn 18 wythnos. Ac yn gywilyddus, ddoe ddiwethaf, drwy gais rhyddid gwybodaeth—. Gofynnais gwestiwn syml: faint o lawdriniaethau a gynlluniwyd a gafodd eu canslo oherwydd rhesymau anghlinigol rhwng mis Medi a mis Rhagfyr? Pe bawn yn dweud, ‘Dyfalwch’—a ydych chi'n gwybod, Aelodau, a ydych chi'n gwybod faint o lawdriniaethau a gynlluniwyd a gafodd eu canslo oherwydd rhesymau anghlinigol rhwng mis Medi a mis Rhagfyr? Y ffigur yw 2,463, ac mae rhai o'r rheini'n etholwyr i mi.

Nawr, pan roddwyd y bwrdd iechyd mewn mesurau arbennig ym mis Mehefin 2015—bum mlynedd yn ôl, bron—un o'r meysydd pryder oedd arweinyddiaeth a llywodraethu. Mae'r pryderon hynny ynghylch arweinyddiaeth a llywodraethu yn dal i fod yno. Nawr, pan siaradais ag uwch aelodau o'r bwrdd—ac mae hyn yn embaras braidd, a dweud y gwir—maent yn dweud wrthyf mai ymyriadau eich Llywodraeth chi, mewn gwirionedd, sy'n achosi rhai o'r rhesymau pam na allant fynd yn ôl ar y trywydd iawn. Felly, a wnewch chi edrych eto ar eich model eich hun o fesurau arbennig ac ymyriadau'r Llywodraeth i weld a ydych yn eu cefnogi mewn gwirionedd, neu a ydych yn amharu ar y broses?

Yn ôl y fframwaith gwella, gofynnir i arweinwyr ddeall yr heriau, a sicrhau bod arbenigedd a gallu perthnasol ar draws y system yn mynd i’r afael â’r rhwystrau. Nawr, gwneuthum gais rhyddid gwybodaeth i weld faint y mae hynny wedi'i gostio hyd yn hyn: £83 miliwn am yr ymyriadau mesurau arbennig gan y Llywodraeth. Faint o lawdriniaethau y gallai hynny fod wedi talu amdanynt? Faint o staff, staff nyrsio newydd, y gallai hynny fod wedi’u cyflogi? Rwyf am fod yn onest gyda chi nawr: y brand—mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr bellach yn frand gwenwynig. Ac mae’n flin iawn gennyf dros y diweddar Betsi Cadwaladr a’i theulu. Oherwydd nid wyf yn credu bod cael fy enw’n gysylltiedig â methiant o'r fath—pe bawn i'n fyw, ond yn sicr pe bawn wedi hen fynd—yn waddol y dylech chi fel Gweinidog Llywodraeth Cymru fod yn falch ohoni.

Nawr—

A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?

Iawn. Rwyf am ofyn fy nghwestiynau yn awr, os caf. [Chwerthin.] A ydych yn—? O, mae hwn yn fater mor ddifrifol. A ydych yn bwriadu rhoi cefnogaeth ychwanegol i Simon Dean, ac os felly, pa gefnogaeth? Yr un dyn fydd y Simon Dean a fydd yn dod i'r bwrdd hwn yn awr, ond bydd yr heriau'n wahanol i'r heriau bum mlynedd yn ôl. A fydd disgwyl iddo ddarparu gweledigaeth gymhellol ar gyfer y bwrdd iechyd y mae pawb o'r brig i lawr yn y sefydliad yn ei deall, yn ei chydnabod ac yn ei derbyn? Ac ai afal pwdr yw rôl prif weithredwr y bwrdd iechyd gwenwynig hwn mewn gwirionedd, ac a allai'r bwrdd fod mewn mesurau arbennig yn awr am gyfnod anfesuradwy?

Cafwyd cryn dipyn o sylwadau, ond credaf mai dim ond cwpl o gwestiynau a ofynnwyd mewn gwirionedd. Ac edrychwch, o ran ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru, ni allwch ei chael hi’r ddwy ffordd. Ni allwch ddweud, ar y naill law, ‘Gwnewch fwy, byddwch yn fwy gweithredol, cymerwch ran', a dweud ar y llaw arall, 'Rydych yn gwneud gormod, ewch o'r ffordd, gadewch iddynt fwrw ymlaen â’r gwaith'. Ni allwch ei chael hi’r ddwy ffordd. Yr her mewn gwirionedd yw sut rydym yn cael gafael ar y bobl sy'n deall heriau gweithredol rhedeg a darparu'r gwasanaeth, a all lwyddo i wella'r berthynas rhwng staff ym mhob rhan o’r sefydliad a chyda chymunedau.

Ac o ran eich pwyntiau am Simon Dean, bydd yn cael yr holl gefnogaeth y mae arno ei hangen ac y mae’n gofyn amdani. Bydd hefyd yn cael cyfle nid yn unig i ymgymryd â’r gwaith gyda'i brofiad o fod yn ddirprwy brif weithredwr a gweithio gyda'r holl fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau yng Nghymru, ond ei amser ar lawr gwlad, er mwyn darparu syniad, os oes heriau ychwanegol o'r persbectif hwnnw, o ble y gallai Llywodraeth Cymru fod o gymorth ai peidio. Ond mewn gwirionedd, gwaith y prif weithredwr nesaf, ynghyd â'r tîm, yw cyflawni cynllun y dyfodol a'r weledigaeth hirdymor. Nid ydym yn awyddus i Simon Dean aros yn y bwrdd iechyd am flwyddyn arall—rwy'n edrych am gyfnod interim llawer byrrach, felly bydd gan y prif weithredwr newydd amser i gyflawni'r weledigaeth honno ac i weithio gyda’r tîm sydd yno. Ac nid o gwmpas y bwrdd gweithredol yn unig y mae'r tîm; mae o gwmpas y bwrdd iechyd cyfan.

Mae 19,000 o bobl yn gweithio i Betsi Cadwaladr, pobl sy'n rhan annatod o'u cymunedau lleol—ffynhonnell o wybodaeth, ffynhonnell o ddealltwriaeth, ac i aelodau eraill o'r gymuned, safbwyntiau pwysig iawn ynghylch cyfeiriad teithio'r bwrdd iechyd. Ac mewn gwirionedd, mae'n galonogol, yn yr arolwg staff diwethaf, y bu gwelliant sylweddol mewn pobl sy'n falch o weithio i'r bwrdd iechyd ac sy'n cydnabod bod y bwrdd iechyd yn dechrau gwella mewn gwirionedd. Nawr, mae honno'n her y mae angen i chi ei gweld yn cael ei hatgyfnerthu dro ar ôl tro. Dyma’r dystiolaeth wrthrychol gan y staff eu hunain. Mae hynny'n hynod o bwysig i'r gymuned ehangach, ac edrychaf ymlaen, unwaith eto, at gael sgwrs gwbl onest â phobl yn y lle hwn, a phan fyddaf yn mynd i ogledd Cymru yn rheolaidd, ynglŷn â sefyllfa’r bwrdd iechyd, beth arall sydd angen ei wneud. Ac edrychaf ymlaen at y daith drwy a thu hwnt i’r mesurau arbennig, gan mai dyna y mae pobl yng ngogledd Cymru yn ei ddisgwyl ac yn ei haeddu.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog.