Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd. 

Diolch yn fawr, Lywydd. Yfory, Weinidog, wrth gwrs, yw'r terfyn amser a bennwyd gan Boris Johnson ar gyfer cytuno gyda'r UE ar gytundeb masnach ar ôl Brexit, ac ar ôl hynny, dywed fod y DU yn barod i roi’r gorau i’r trafodaethau, gan ein gadael gydag anhrefn ‘dim cytundeb’, a gwireddu hunllefau gwaethaf y diwydiant amaethyddol yma yng Nghymru wrth gwrs. Ac mae pob un ohonom yn ymwybodol o’r ffigurau; mae 82 y cant o allforion cig eidion o'r DU yn mynd i Ewrop; 78 y cant o allforion cynhyrchion llaeth; a 90 y cant o allforion cig oen yn mynd i'r UE ar hyn o bryd. Nawr, mae adroddiad gan Ysgol Economeg Llundain wedi nodi, hyd yn oed gyda chytundeb masnach rydd erbyn diwedd eleni, y bydd y fasnach fwyd rhwng y DU a’r UE yn cael ei chwalu, yn bennaf oherwydd rhwystrau nad ydynt yn dariffau. Felly, a allwch amlinellu i ni pa gynlluniau wrth gefn y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i liniaru’r difrod ‘dim cytundeb’ difrifol sydd ar y gorwel, ac yn benodol, y camau rydych yn bwriadu eu cymryd mewn perthynas â'r sectorau cig eidion, llaeth a defaid yng Nghymru?

Mae'n ddrwg gennyf, Llyr, methais ddechrau eich cwestiwn. Nid oedd unrhyw sain o gwbl, felly nid oeddwn yn hollol siŵr at bwy roeddech yn cyfeirio. Ond yn sicr, mewn perthynas â'r sector cig coch, yn ogystal â dofednod ac wyau, mae Llywodraeth Cymru yn gwneud cryn dipyn o waith. Fe wyddoch ein bod wedi cael sawl ymgyrch gyda Hybu Cig Cymru i hyrwyddo'r sector cig coch yn benodol. Y llynedd, cawsom drafodaethau manwl ynghylch cynllun cymorth ar gyfer y sector defaid, oherwydd fel y dywedasoch yn eich cwestiwn, mae'r ffigurau’n sicr yn peri cryn bryder, os na fydd gennym gytundeb masnach gyda'r UE, ein cymdogion agosaf, a marchnad o dros hanner biliwn o bobl. Felly, mae'r sgyrsiau hynny wedi ailgychwyn gydag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, a Gweinidogion cyfatebol yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, ynghylch y cymorth sylweddol i'r sector defaid.

Rwy'n falch eich bod yn rhannu fy mhryderon. Nid wyf yn siŵr a yw hynny'n rhoi'r sicrwydd roeddwn yn chwilio amdano. Ni chlywais unrhyw fanylion penodol, heblaw am ‘drafodaethau parhaus’. Nawr, 12 wythnos sydd i fynd, wrth gwrs, tan y sefyllfa bosibl hon, ac mae angen i'ch Llywodraeth fod yn barod i gymryd camau gweithredu ymhen 12 wythnos. Roeddwn yn gobeithio clywed, efallai, sut roeddech yn bwriadu cynyddu capasiti storio oer, i ymdrin â chynnyrch dros ben na fydd yn cael ei allforio mwyach. Roeddwn yn gobeithio y byddech efallai'n dweud wrthym sut y byddai caffael cyhoeddus yn camu i'r adwy er mwyn ceisio amsugno mwy o gynnyrch domestig. Efallai y gallech ddweud wrthym pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda Llywodraeth y DU i sicrhau nad yw'r risgiau sy’n deillio o ‘ddim cytundeb’ yn cael eu gwaethygu gan gytundebau masnach gydag Awstralia a Seland Newydd a fyddai’n caniatáu ar gyfer cynnydd yn y cwota, o bosibl, ar gyfer allforion cig oen a ddaw i mewn i'r DU o'r gwledydd hynny.

Hefyd, gwelsom adroddiadau yr wythnos diwethaf y gallai 2 filiwn o garcasau cig oen yn y DU fynd yn wastraff o dan Brexit ‘dim cytundeb’. A allwch ddweud wrthym, Weinidog, p’un a yw eich Llywodraeth yn awr yn cynllunio i ymdrin â’r miloedd ar filoedd o dunelli o wastraff bwyd ychwanegol y bydd yn rhaid i chi ymdrin ag ef o ganlyniad i Brexit ‘dim cytundeb’ posibl?

Wel, fe fyddwch yn deall, gan mai 12 wythnos yn unig sydd i fynd tan ddiwedd cyfnod pontio'r UE, fel y dywedwch, fod y rhain yn drafodaethau parhaus. Felly, rwy'n llwyr ddeall eu bod yn rhai brys, ond bydd yn rhaid i chi ddeall hefyd fod Llywodraeth y DU yn arwain ar lawer iawn o'r rhain, ac wrth gwrs, er ein bod yn cynllunio ar gyfer Brexit ‘dim cytundeb’, rydym yn ddibynnol ar lawer o wybodaeth a ddaw gan Lywodraeth y DU. Rwyf fi a fy nghyd-Weinidogion yn cael mwy o gyfarfodydd gyda Llywodraeth y DU. Cefais ddau ddoe gyda Llywodraeth y DU, nid yn benodol ynghylch cig coch, ond ynglŷn â physgodfeydd ac ynni, er enghraifft. Felly, mae'r trafodaethau hynny'n sicr yn cynyddu.

Yn amlwg, trafodaethau masnach—. Nid wyf yn arwain ar drafodaethau masnach ar ran Llywodraeth Cymru; Eluned Morgan oedd yn gwneud hynny, a Jeremy Miles bellach. Ond yn amlwg, byddant hwythau’n trafod y mathau hyn o bethau hefyd. Rydym wedi sicrhau bod Llywodraeth y DU yn ymwybodol iawn ein bod yn gwybod y byddai Brexit 'dim cytundeb' yn hollol drychinebus i'r sector cig coch, i amaethyddiaeth, ac yn wir, i Gymru gyfan yn fy marn i.

Wel, nid ydych wedi rhoi unrhyw gamau penodol i mi o hyd, ond rwyf am symud ymlaen, gan fod gweithredoedd yn dweud mwy na geiriau a gwelsom yr wythnos hon sut y gwnaeth Aelodau Seneddol Torïaidd yn San Steffan gael gwared ar gymalau o Fil Amaethyddiaeth y DU, wrth gwrs, cymalau a fyddai wedi diogelu safonau bwyd yn y wlad hon mewn cytundebau masnach yn y dyfodol. Ac wrth wneud hynny, wrth gwrs, maent yn gwneud tro gwael â ffermwyr Cymru. Maent wedi peri iddynt fod yn agored i beryglon mewnforion rhad, a fyddai’n cael eu gwerthu’n rhatach na’u cynnyrch hwy, ac yn tanseilio eu bywoliaeth. Nawr, wythnosau yn ôl, roedd llawer o'r un Aelodau Seneddol yn gwisgo ysgubau gwenith i gefnogi ymgyrch Back British Farming, ond mae eu gweithredoedd yr wythnos hon wedi dangos yn glir mai gweithred wag a diystyr oedd honno. Felly, a ydych yn cytuno â mi, Weinidog, mai'r unig ffordd y gellir diogelu ffermwyr Cymru yn y dyfodol yw sicrhau bod gennym gymaint o bwerau â phosibl yma yng Nghymru i wneud cymaint o hynny ag y gallwn ein hunain?

Cytunaf yn llwyr â chi ynglŷn â'r siom a fynegwyd. Mae wedi bod yn ddiddorol iawn gweld Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru ac Undeb Amaethwyr Cymru yn bod yn hynod feirniadol o Lywodraeth y DU mewn perthynas â'r pleidleisiau a gynhaliwyd nos Lun ar Fil Amaethyddiaeth y DU. Rydym am weld ein safonau uchel yn cael eu cynnal; cawsant gyfle i droi hynny’n ddeddfwriaeth nos Lun, ac ni wnaethant hynny. Rwyf wedi dweud yn glir iawn bob amser y bydd gennym ein Bil amaethyddol Cymreig pwrpasol ein hunain. Rwy’n dal yn bwriadu cyflwyno Papur Gwyn cyn diwedd y flwyddyn galendr hon mewn perthynas â hynny, ac rydym am wneud popeth a allwn i gynnal y safonau uchel presennol mewn perthynas â diogelwch bwyd a lles anifeiliaid. Rydym yn gweithio'n galed iawn ar y fframweithiau—fe fyddwch yn ymwybodol o'r holl fframweithiau sy'n cael eu llunio ar y cyd ar hyn o bryd—mewn perthynas â'r mater hwn hefyd.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Mae 119 o unedau ffermio dofednod dwys yng Nghymru, gyda 40,000 neu fwy o adar. Mae 116 o'r rhain ym Mhowys. Canfu astudiaeth beilot Cyfoeth Naturiol Cymru o ddofednod Powys—asesiad o ollyngiadau atmosfferig cronnol—fod unedau ffermio dofednod llai o faint, nad ydynt wedi’u rheoleiddio, ond sydd wedi’u cynnwys yn y ddeddfwriaeth gynllunio yn cael mwy o effaith ar y crynodiadau amonia lleol na'r unedau dwys mwy o faint a reoleiddir. Nodir bod 12,000 o ieir dodwy maes yn cael mwy o effaith amgylcheddol nag 80,000 o adar cig. Roedd hynny yn 2005, ac eto, bum mlynedd yn ddiweddarach, CNC sy'n parhau i fod yn gyfrifol am roi trwyddedau amgylcheddol i'r safleoedd ac am gwblhau'r asesiadau risg i gynefin ar gyfer datblygiadau â 40,000 neu fwy o adar yn unig. A ydych yn hyderus, Weinidog, fod CNC yn rheoleiddio'r categori yn gywir, neu a ddylid gostwng y terfyn 40,000 o adar yn adran 6.9 o Atodlen 1 i Reoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2016 yn sgil adroddiad 2015?

Mae Janet Finch-Saunders yn dyfynnu ffigurau o 2005 a 2010. Yn sicr, pan oeddwn yn Weinidog cynllunio ychydig flynyddoedd yn ôl, roedd hyn yn rhywbeth y gofynnais i swyddogion cynllunio edrych arno fy rhan, gan ein bod yn gweld yr effaith gronnol honno y cyfeiriodd Janet Finch-Saunders ati. Rwy'n hapus fod CNC yn monitro fel y dylent, ond unwaith eto, os oes ganddi unrhyw bryderon penodol, rwy’n fwy na pharod i drafod hynny gyda CNC.

Diolch. Mae llawer o bryderon wedi’u codi gyda mi ledled Cymru yn gyffredinol ynghylch unedau ffermio dofednod dwys—nid y ffaith eu bod yno, ond sut y cânt eu rheoleiddio a'u monitro. Nawr, mae oddeutu 8.5 miliwn o ieir ar unedau a ganiateir ym Mhowys. Mae oddeutu 77,000 o bobl wedi llofnodi deiseb ‘Save the River Wye!’ ar change.org, ac maent yn galw am foratoriwm ar bob uned ffermio dofednod newydd ym Mhowys. Maent yn dymuno cael moratoriwm ar waith hyd nes bod effeithiau amgylcheddol a chymunedol llawn yr unedau presennol yn cael eu hasesu. Felly, croesawaf y ffaith bod CNC yn cynnal adolygiad manwl o’r data er mwyn deall yn well beth sy’n achosi’r cynnydd mewn algâu ar afon Gwy. Nawr, yn ôl Sefydliad Gwy ac Wysg, nododd CNC mewn cyfarfod cyhoeddus yr wythnos diwethaf eu bod yn disgwyl i’r adolygiad ddangos bod y lefelau ffosffad ar y Gwy uchaf wedi bod yn uwch na’r lefelau a ganiateir dros y pedair blynedd diwethaf o leiaf. Felly, os yw’r hyn a ddywedodd CNC yn gywir, pa gamau brys y byddwch yn eu cymryd i fynd i'r afael â lefel y ffosffadau yn yr afon, ac a fydd y mesurau hynny'n cynnwys moratoriwm dros dro?

Wel, nid wyf am geisio achub y blaen ar yr hyn y bydd CNC yn ei ddweud. Nid wyf yn ymwybodol o'r sylwadau y cyfeiriwch atynt mewn cyfarfod cyhoeddus yr wythnos diwethaf. Yn amlwg, nid oeddwn yno fy hun. Ni allaf achub y blaen ar unrhyw argymhellion y bydd CNC yn eu cyflwyno hyd nes eu bod yn gwneud hynny.

I mi, y pryder yw bod risg wirioneddol y caiff ein ffermwyr eu portreadu mewn ffordd negyddol. Mae cynhyrchwyr dofednod yn cael eu monitro'n agos a'u harchwilio'n rheolaidd, ond mae’n rhaid cydnabod hefyd, wrth wneud cais am unedau ffermio dofednod dwys, fod yn rhaid i ymgeiswyr gymryd camau fel cynlluniau cadwraeth, cynlluniau rheoli tail, a chynlluniau atal llygredd. Mae dalgylch afon Axe yn Nyfnaint wedi defnyddio ymgyrch ymweliadau rheoleiddiol bob tair blynedd ar ffermydd i gynnal archwiliadau rheoleiddiol ar sail cyngor. Arweiniodd yr ymweliadau hyn at welliannau i'r seilwaith. Mewn gwirionedd, arweiniodd pob punt a wariwyd gan Asiantaeth yr Amgylchedd mewn ymweliadau rheoleiddiol at fuddsoddiad o £33 ar welliannau i’r seilwaith. A wnewch chi gefnogi ffermwyr os ydynt yn dymuno buddsoddi mewn gwelliannau seilwaith perthnasol, a chadarnhau y bydd unrhyw gamau yn y dyfodol nid yn unig yn ymwneud ag amaethyddiaeth, ond y byddant yn mynd i'r afael â materion fel tymheredd dŵr cynnes a gwaith trin carthion hefyd?

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod, yn gynharach eleni—oddeutu adeg y Pasg—wedi gosod rheoliadau drafft ar lygredd amaethyddol. Ar y pryd, ac am y tair blynedd flaenorol yn ôl pob tebyg, pan oedd llygredd amaethyddol yn cael ei drafod, dywedais yn glir iawn y byddem yn ceisio cefnogi ein ffermwyr pe baent yn edrych am seilwaith newydd, er enghraifft, er mwyn ymdrin â llygredd amaethyddol ac er mwyn osgoi llygredd amaethyddol, sy’n rhywbeth y mae’r rhan fwyaf o ffermwyr yn ei wneud, wrth gwrs. Yr hyn a ddywedais yw na fyddwn yn rhoi cyllid iddynt i wella eu safonau fel eu bod yn cydymffurfio. Rwy'n disgwyl iddynt gydymffurfio. Rydym yn gweld gormod o lawer o achosion o lygredd amaethyddol, ac fel y dywedaf, mae'r rheoliadau drafft yno i bobl edrych arnynt. Roedd yn bwysig iawn eu bod yn cael eu gosod er tryloywder, ac rwy’n bwriadu cymryd camau pellach mewn perthynas â'r rheoliadau. Mae cynhyrchwyr dofednod yn cael eu monitro'n agos ac yn cael eu harchwilio fel mater o drefn. Rwyf wedi ymrwymo i beidio â gwneud unrhyw beth tra bo’r pandemig ar ei anterth, ond yn amlwg, rydym yn dal i weld achosion o lygredd amaethyddol y bydd angen mynd i’r afael â hwy.