Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Mae heddiw yn ddiwrnod mor galonogol o ran y cyhoeddiad bod y brechlyn cyntaf wedi cael sêl bendith. Y ffordd dwi'n ei gweld hi ydy ein bod ni ar ddechrau—nid diwedd, ond dechrau—y bennod olaf yn y pandemig yma. Ond rŵan, wrth gwrs, wrth inni symud tuag at y golau ym mhen draw y twnnel, gobeithio, mae eisiau dosbarthu'r brechlyn yma. Rydyn ni wedi clywed yn barod gyfeiriad at y ffaith bod grŵp sydd ar frig y rhestr o flaenoriaethau, ynghyd â gweithwyr iechyd a gofal, sef pobl sydd yn byw mewn cartrefi gofal, yn methu â chael brechlyn oherwydd rhesymau ymarferol. Mae hynny yn fy mhryderu fi, mae'n rhaid dweud. Ydy'r Gweinidog yn rhannu fy mhryder i bod gosod blaenoriaeth a dweud, yn syth bin, bod dim modd gwireddu yr amcan o gyrraedd y grŵp blaenoriaeth yna yn syth yn tanseilio, braidd, yr hyder y gall pobl ei gael yn y broses ar gyfer dosbarthu'r brechlyn yma?

Na, nid wyf yn derbyn pwynt yr Aelod o gwbl; credaf ei bod yn hynod bwysig ein bod yn dilyn nid yn unig y cyngor proffesiynol ond y cyngor ar ddiogelwch ac effeithiolrwydd y brechlyn. Ac mae'n bwysig nodi, unwaith eto, ein bod yn siarad am yr un brechlyn hwn, brechlyn Pfizer sydd wedi'i gymeradwyo i gael ei gyflenwi heddiw, brechlyn y mae angen ei storio ar -70 gradd canradd. Wedyn, wrth ei dynnu allan, ac wrth i chi ei drosglwyddo, os na chaiff ei gadw o dan yr amodau hynny, mae'n dechrau dadmer. A'r broblem yno yw mai nifer cyfyngedig o gyfleusterau storio sy'n bodoli, ac mae ei drosglwyddo o'r cyfleuster storio i ganolfan ddosbarthu a chyflenwi'n golygu ei fod yn dadmer wrth i chi ei symud. Os ydym wedyn yn ceisio’i symud i fwy na 1,000 o gartrefi gofal ledled Cymru, ni allwn fod yn sicr y bydd yn dal i fod yn effeithiol i'w ddefnyddio ym mhob un o'r cartrefi hynny, ac nid yw'n rhywbeth y gallwch drosglwyddo cyfeintiau bach ohono. Felly, yr her wedyn yw sut y gallwn ei ddanfon yn ddiogel i gymaint o bobl â phosibl, yn unol â'r blaenoriaethau sy'n bodoli. A dyna'n union rydym yn ei wneud.

Dyma hefyd pam rwyf wedi dweud yn glir fod cryn dipyn o obaith wedi'i fuddsoddi ym mrechlyn Rhydychen, oherwydd os caiff hwnnw ei gymeradwyo i gael ei gyflenwi hefyd, mae hwnnw’n rhywbeth y gallwch ei ddarparu mewn ffordd sy’n fwy cyfarwydd i ni. Felly pan fyddaf yn cael fy mrechlyn ffliw, rwy'n mynd i fferyllfa gymunedol, rwy'n cael pigiad yn fy mraich, a dyna ni. Nid oes proses storio gymhleth; mae’r un peth yn wir gyda meddygfeydd a mannau eraill. Gellir storio a symud brechlyn Rhydychen o dan yr amgylchiadau hynny, ac felly byddai hwnnw'n sicr yn gwneud gwahaniaeth mwy o lawer, nid yn unig i breswylwyr cartrefi gofal, ond i grwpiau eraill o bobl sy'n gaeth i'w cartrefi a fydd ar frig y rhestr o bobl agored i niwed. Mae'n ymwneud â diogelu'r bobl hynny, a dyna pam ein bod wedi tynnu sylw at yr her ymarferol, o byddwn yn parhau i fod yn onest ac yn agored gyda phobl ym mhob un o'r dewisiadau a wnawn.

Diolch am yr ateb yna. Does yna neb yn gwadu, wrth gwrs, yr heriau sy'n codi o'r amgylchiadau mae'n rhaid cadw'r brechiad ynddyn nhw. Mae fy ail gwestiwn i yn ymwneud â'r her ddosbarthu yna; mae o ynglŷn â sicrhau bod yna gyfle cyfartal i bobl, lle bynnag maen nhw yng Nghymru, i gael y brechiad. Mae hi wedi cael ei awgrymu i mi mewn briefings gan swyddogion efallai nad y brechlyn yma ydy'r un mwyaf addas i ardaloedd mwy anodd i'w cyrraedd—ardaloedd gwledig, er enghraifft. Ond, wrth gwrs, dim ond hwn sydd gennym ni wedi cael sêl bendith ar hyn o bryd. Felly, a gawn ni sicrwydd y bydd pobl yn cael eu trin yn yr un ffordd o ran eu gallu i gael y brechlyn, os ydyn nhw yn y grŵp targed penodol, p'un a ydyn nhw yn Wrecsam neu Risga neu Aberdaron neu Aberdâr?

Ydw, rwy'n fwy na pharod i roi sicrwydd i'r Aelod y bydd tegwch ar draws y boblogaeth, ar draws y ddaearyddiaeth, i sicrhau bod cyfleoedd i bobl ddod i gael eu brechu. A chredaf fod hwnnw'n bwynt pwysig arall—i ddod i gael eu brechu. Felly, bydd y GIG yn cysylltu â phobl ac yn eu gwahodd i ddod i ganolfan frechu. Felly, ni ddylai pobl ffonio fferyllfeydd na meddygon teulu na’r clinigydd sy'n eu trin i ofyn pryd y byddant yn ei gael; bydd y GIG yn cysylltu â chi ac yn eich gwahodd i ddod ac yn rhoi’r cyfle i chi. Mae’r swp cyntaf yn 800,000 dos, felly 400,000 o bobl ledled y DU. Byddwn yn cael ein cyfran o hynny ar sail poblogaeth, ac yna rydym yn disgwyl y bydd sypiau pellach yn cael eu cyflenwi cyn diwedd eleni, gyda set arall yn y flwyddyn newydd hefyd. Unwaith eto, cafodd hyn ei ategu yn ein sgwrs rhwng y pedair gwlad y bore yma. Felly, bydd tegwch o fewn y DU mewn perthynas â’n cyflenwad. Rydym hefyd wedi cytuno ein bod am ddechrau brechu ar yr un pryd, a gallwn symud ymlaen i sicrhau y ceir tegwch ar draws y wlad, a dyna'n union beth fydd ein cynlluniau yng Nghymru yn ei gyflawni, fel y byddech yn ei ddisgwyl.

Diolch am y sicrwydd ar y pwyntiau yna. Mae hynny'n bwysig—hynny ydy, sicrhau bod Cymru'n cael ei siâr o bob batsh, nid o'r holl archeb, a bod y gwahanol wledydd yn y Deyrnas Unedig yn gallu dechrau ar y broses yr un pryd.

Rydyn ni yn aros am sêl bendith o leiaf ddau frechlyn arall yn y tymor byr, rydyn ni'n gobeithio. Mi fydd y Gweinidog yn gwybod bod y cwestiwn o ddibynadwyedd brechlyn Rhydychen—AstraZeneca—wedi bod yn destun cryn ddadlau yn ddiweddar. Rydyn ni'n mawr obeithio, yn sicr, y bydd o yn ddigon effeithiol i gael ei gymeradwyo, ond efallai na fydd o'r un mor effeithiol â'r brechiadau eraill. Ond—ac mae hyn yn allweddol—efallai y bydd o'n rhatach. A gawn ni sicrwydd na fydd penderfyniad ar ba frechlyn sy'n cael ei ddefnyddio yn lle, o ran gwahanol lefydd daearyddol neu wahanol gyd-destunau, yn cael ei wneud ar sail cost?

Bydd yr unig ddewisiadau y byddwn yn eu gwneud ynglŷn â chyflenwadau’r brechlyn a ddaw i Gymru yn cael eu gwneud ar sail sut y cânt eu darparu'n effeithiol i ddiogelu pobl ar draws y boblogaeth, a threfn y flaenoriaeth yn erbyn anghenion a budd clinigol pobl, gan ystyried yr heriau ymarferol sydd ynghlwm wrth ddarparu’r brechlyn hwnnw. Fel rydym newydd sôn, mae brechlyn Pfizer yn creu her benodol. Byddwn yn aros i weld beth sydd gan y rheoleiddiwr i'w ddweud am y brechlynnau eraill. Er ei fod yn addawol, rydym wedi bod yn ofalus iawn ac yn glir iawn er mwyn peidio â cheisio rhoi'r argraff i bobl y bydd popeth yn cael ei ddatrys a bod yr holl beth yn anochel. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y broses reoleiddio yn cael ei gwneud mewn ffordd sy’n golygu bod pobl yn credu yn niogelwch ac effeithiolrwydd y brechlyn, a byddwn yn eglur gyda'r cyhoedd ynglŷn â’r pethau hynny. Mae'n bwysig iawn bod yn eglur nad gwleidyddion sy’n penderfynu a yw brechlyn yn ddiogel; mae rheoleiddiwr annibynnol yn gwneud hynny. Gan wleidyddion a'n gwasanaeth iechyd gwladol wedyn y mae'r cyfrifoldeb am ddarparu'r brechlyn hwnnw'n deg ar draws y boblogaeth i sicrhau'r dyfodol y mae pob un ohonom am ei gael y tu hwnt i'r pandemig cyfredol hwn, gobeithio.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae heddiw’n ddiwrnod newyddion da, diolch byth, ar ôl llawer o ddyddiau tywyll, a dweud y lleiaf. Rwy'n canmol pawb sydd wedi bod yn rhan o’r gwaith o ddatblygu'r brechlyn, neu’r brechlynnau, gan y bydd rhai eraill, gobeithio, yn dod i’r amlwg yn y dyfodol heb fod yn rhy bell. Diolch am eich datganiad y bore yma hefyd; roedd yn ddatganiad manwl ac ystyriol iawn, yn fy marn i, ac fe ychwanegodd lawer o wybodaeth fuddiol y gallem, fel Aelodau etholedig, ei rhoi i’n hetholwyr. Pwynt yr hoffwn ei godi gyda chi yw'r derminoleg rydych wedi'i defnyddio, ac y mae'r wasg eisoes wedi dechrau ei defnyddio yn anffodus, pan fyddwch yn sôn am y math o gerdyn credyd a fydd yn cael ei roi i chi pan fyddwch yn cael eich apwyntiad cyntaf ac a fydd yn cynnwys manylion ynglŷn â’r math o frechlyn rydych wedi'i gael a'r dyddiad y byddwch yn cael eich adalw am ail bigiad. Fel rwy'n dweud, rwy'n nodi bod y wasg eisoes wedi dechrau ei alw’n gerdyn adnabod. A allwch gadarnhau nad cerdyn adnabod yw hwn, ac nad oes ganddo unrhyw statws cyfreithiol, ac mai cerdyn gwybodaeth yn unig ydyw a fydd yn cynorthwyo'r unigolyn sy’n cael eu brechu i gael y brechlyn dilynol, yn amlwg, a phan fydd y brechlyn dilynol wedi'i roi, ni fydd ganddo unrhyw statws cyfreithiol pellach?

Nid cerdyn adnabod mo hwn. Nid oedd unrhyw fwriad erioed iddo fod yn gerdyn adnabod. Nid yw gwneud hynny o fewn ein pwerau. Mae a wnelo'n syml ag atgoffa pobl pryd i ddychwelyd i gael eu dos nesaf o'r brechlyn, er mwyn sicrhau eu bod yn cael eu diogelu’n briodol. Ac wrth gwrs, bydd yn gwneud gwahaniaeth i’r bobl y dônt i gysylltiad â hwy. Felly, nid oes agenda arall yma o gwbl. Mae'n ymwneud â sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o'r brechlyn a'r cyfle y mae'n ei ddarparu i bob un ohonom.

Rwy'n ddiolchgar am eich eglurhad, oherwydd yn sicr, rwy’n ei ystyried yn gerdyn apwyntiad, yn hytrach na cherdyn adnabod. Ond fel y dywedais, mae rhai rhannau o’r cyfryngau eisoes yn cyfeirio ato fel cerdyn adnabod, a chredaf fod hynny'n destun gofid. O'ch ateb, rwy’n cymryd na fydd gan y cerdyn hwn unrhyw statws cyfreithiol.

Os caf symud ymlaen at ddyrannu, fe sonioch chi am rai o'r pwyntiau ynghylch dyrannu wrth y siaradwr blaenorol, ond bydd y swp cyntaf hwn a ddaw i ni yn cynnwys oddeutu 40,000 dos i Gymru, a fydd, o'i dorri yn ei hanner, gan ei fod yn frechlyn dau bigiad wrth gwrs, yn brechu 20,000 o unigolion. Man cychwyn bach iawn yw hwnnw, yn amlwg, ond mae’n fan cychwyn i'w groesawu. Sut y bydd y Llywodraeth yn penderfynu sut y bydd y nifer hwnnw’n cael ei wasgaru ledled Cymru? Rwyf wedi clywed am y grwpiau blaenoriaeth, ac rwy'n derbyn rhesymeg y grwpiau blaenoriaeth, ond gyda 20,000 dos yn unig ar gael, nid yw hynny hyd yn oed yn mynd i gyffwrdd â'r ochrau o ran ymdrin â'r grwpiau blaenoriaeth hynny, heb sôn am y gwasgariad daearyddol y mae angen ei ystyried hefyd. Felly, a allwch egluro’r syniadau y tu ôl i'r rhesymeg ar gyfer pennu sut y caiff yr 20,000 dos cyntaf eu dyrannu? Yn bwysig, gan y gwyddom y bydd y gyfran gyntaf yn gyfanswm o 800,000 dos ledled y DU, gyda’n dyraniad ninnau, fel y dywedais, oddeutu 40,000, pryd fydd y dyraniad nesaf yn cael ei ryddhau ar gyfer y brechlyn penodol hwn? Rwy'n cymryd y bydd hynny’n digwydd yn y flwyddyn newydd, ond a ydym yn gwybod faint, a beth rydym yn ymdrin ag ef?

O ran yr 800,000, rydych yn llygad eich lle y bydd ein cyfran ar sail poblogaeth ychydig o dan 40,000 dos, felly gellir diogelu ychydig o dan 20,000 o bobl, gan fod angen dau bigiad arnynt. Bydd hynny’n digwydd yn unol â maint y boblogaeth ar draws y byrddau iechyd. Cytunwyd ar hynny gan fwrdd y rhaglen frechu yng Nghymru. Felly, unwaith eto, ni fyddwn yn dweud, er enghraifft, y bydd gogledd Cymru yn cael y gyfres gyntaf o'r brechlyn i gyd, ac y gall gweddill y wlad aros. Felly, bydd pob rhan o'r wlad yn cael rhywfaint o ddosau.

Mae Llywodraeth y DU yn caffael y brechlyn ar gyfer y DU gyfan, ac rydym wedi cytuno, mewn perthynas â chyfrannau teg, ar y gyfran ar sail poblogaeth sy'n mynd i fformiwla Barnett ar gyfer pob gwlad yn y DU. Felly, byddwn yn cael cyfran ganrannol warantedig o unrhyw gyflenwad i'r DU. Y cadarnhad heddiw, unwaith eto, ar ôl y swp cyntaf o 800,000, yw ein bod yn disgwyl wedyn y bydd mwy o frechlynnau yn cael eu darparu ym mis Rhagfyr. Nid ydym wedi cael yr union ffigurau eto, ond ceir arwyddion y gallwn ddisgwyl y bydd sawl miliwn yn cael eu darparu ym mis Rhagfyr. Ond fel y gwyddoch, gan fod angen dau bigiad arnoch i gael eich diogelu, gyda phoblogaeth o oddeutu 60 miliwn yn y DU, hyd yn oed os cawn 2 filiwn, dyweder, ni fydd hynny’n ddigon ar gyfer y boblogaeth gyfan, a dyna pam fod angen inni fod yn wirioneddol glir fod angen brechlynnau lluosog arnom, ac i fwy o frechlynnau gael eu darparu i'r DU er mwyn inni allu diogelu'r boblogaeth gyfan.

Mae hyn yn dibynnu hefyd, wrth gwrs, ar y gwaith o weithgynhyrchu’r brechlyn yng Ngwlad Belg, ac ni waeth beth sy’n digwydd ar ddiwedd y flwyddyn ac sy’n effeithio ar fasnachu a chysylltiadau eraill, mae Llywodraeth y DU wedi dweud, os bydd unrhyw broblemau mewn perthynas â throsglwyddo a phorthladdoedd, y byddant yn hedfan y brechlyn yma hefyd, ac y byddant yn ysgwyddo’r gost am hynny. Nawr, mae hynny'n bwysig hefyd, gan y credaf y bydd pobl yn poeni fel arall am y cyflenwad posibl o'r brechlyn. Rydym yn disgwyl i gryn dipyn ohono ddod i'r wlad yn gyffredinol, ac yna rydym yn disgwyl deall ble rydym arni gyda brechlyn Rhydychen hefyd. Felly, rydym yn ystyried yr holl wahanol agweddau hynny ar ein cyfran yng Nghymru a sut y gellir ei dosbarthu ledled Cymru. Pryd bynnag y daw unrhyw gyflenwad newydd i mewn, byddwn yn cael cyfran ohono, ac wrth iddo ddod yma, rwy'n llwyr ddisgwyl gallu diweddaru'r Aelodau a'r cyhoedd ynglŷn â faint o gyflenwad rydym yn ei gael.

Rwy'n ddiolchgar am eich ateb, Weinidog iechyd, yn enwedig eich sicrwydd y bydd miliynau o ddosau ychwanegol yn dod i'r Deyrnas Unedig erbyn diwedd mis Rhagfyr. Yr hyn yr hoffwn ei archwilio gyda chi hefyd yw gwytnwch y GIG ar gyfer ymdrin â'r rhaglen frechu a'i waith bob dydd. Yr wythnos diwethaf, gwnaethom dreulio cryn dipyn o amser yn edrych ar amseroedd aros, ac rydym yn ymwybodol o’r ôl-groniad o ran amseroedd aros. A allwch roi sicrwydd inni, yn amlwg, fod gan y GIG gapasiti i gyflawni'r rhaglen frechu uchelgeisiol hon ac na fydd yn ymyrryd â’r angen i'r GIG drin pobl Cymru gyda’u anghenion bob dydd? Credaf y dylai fod gennym Weinidog brechu yma yng Nghymru. Rwy'n derbyn mai mater i'r Prif Weinidog ei benderfynu yw hynny. Nid wyf yn rhoi'r sylw hwnnw i chi, ac nid wyf yn beirniadu eich perfformiad. Nid yw'n bwynt rwy'n ceisio’i sgorio yn eich erbyn mewn unrhyw ffordd, ond credaf fod maint yr hyn rydym yn sôn amdano a faint o amser y bydd y rhaglen hon yn ei gymryd i’w chyflawni yn golygu y bydd angen ffocws manwl yn ogystal â ffocws pwrpasol ar y GIG a'r sefyllfa y mae ein GIG ynddi ar hyn o bryd. Felly, hoffwn ddeall pa wytnwch sydd gan y GIG i gyflawni'r rhaglen frechu hon heb iddi darfu ar y dasg bwysig o leihau'r rhestrau aros yma yng Nghymru.

Credaf fod sawl pwynt gwahanol yno. O ran yr alwad y gwn i chi ei gwneud ar y cyfryngau cymdeithasol am Weinidog brechu, oni bai fod y Prif Weinidog yn penderfynu fel arall, fi yw hwnnw. Mae hwn yn argyfwng iechyd y cyhoedd, mae hon yn rhaglen imiwneiddio, byddech yn disgwyl iddi gael ei darparu drwy’r lle hwn. Nid yw'n syndod mai'r prif swyddog meddygol yw'r uwch-swyddog, ynghyd â Gill Richardson, sy'n uwch-gynghorydd proffesiynol i'r prif swyddog meddygol ac yn gyn-gyfarwyddwr iechyd y cyhoedd yng Nghymru, a'u bod yn arwain o safbwynt gweision sifil ac yn dod â phobl ynghyd mewn byrddau iechyd a fydd wedyn yn cyflawni. Ac rwy'n ddiolchgar iawn—dylwn wneud y pwynt hwn eto—am y ffordd y mae cynllunwyr milwrol wedi ymroi i gynorthwyo ein gwasanaeth iechyd gwladol. Drwy gydol y pandemig, mae'r lluoedd arfog wedi chwarae rhan ragorol yn cynorthwyo Llywodraeth Cymru i gyflawni ein hamcanion i helpu i gadw Cymru'n ddiogel, ac maent yn rhan fawr o'r dull tîm Cymru o gyflenwi’r brechlyn.

Gyda phob parch, drwy'r gaeaf, gyda'r holl bwysau arferol, a chyda heriau cyfradd heintio gynyddol y coronafeirws yn dal i fod yn sylweddol, a’r holl niwed a ddaw yn sgil hynny, mae arnaf ofn nad wyf yn credu ei fod yn ddisgwyliad realistig i ddweud y gallem fod yn disgwyl rhaglen frechu sylweddol yn ogystal â gallu mynd i’r afael â'r ôl-groniad yn yr amseroedd aros. Rydym yn ymgymryd â’r gwaith ofnadwy o flaenoriaethu, ac os na allwn adfer rheolaeth a brwydro yn erbyn y coronafeirws, hyd yn oed os nad ydym yn brechu pobl ar yr un pryd, efallai y bydd yn rhaid inni wneud mwy o ddewisiadau ynghylch gweithgarwch dianghenraid, ac mae hynny hefyd yn arwain at niwed, ac rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Felly dyna'r sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd, gyda rhaglen frechu ar ben hynny. Mae’n amlwg fod hon yn flaenoriaeth hollbwysig, felly bydd rhaid inni ymdrin â'r blaenoriaethau angenrheidiol hynny. Rwy'n gobeithio, serch hynny, ei fod yn cadarnhau i'r cyhoedd yr angen i ystyried y rhaglen frechu a fydd yn cychwyn yn y dyfodol agos iawn fel cyfle i gyrraedd y dyfodol hwnnw yn un darn, ac i beidio â gollwng gafael ar yr holl aberthau a wnaed hyd yn hyn, a pheidio â gweithredu cyn y daw’r brechlyn fel pe na bai angen parhau â'r cyfyngiadau anffodus ac annymunol rydym yn byw gyda hwy, gyda'r mesurau cadw pellter cymdeithasol a'r ffordd na allwn gael y cyswllt dynol sydd mor bwysig i bob un ohonom. Ond os gallwn ddal ati a dygnu arni, dilyn y cyfyngiadau, a gwneud yr hyn y dylem ei wneud am ychydig fisoedd yn rhagor, fe gawn ddyfodol gwahanol ac yn sicr bydd gennym ôl-groniad sylweddol i fynd i'r afael ag ef yma yng Nghymru, ac yn wir, ym mhob gwlad yn y DU.

Cwestiwn 3, Mike Hedges. 

Nid wyf yn gweld Mike Hedges, felly symudaf ymlaen at gwestiwn 4.

Ni ofynnwyd cwestiwn 3 [OQ55950].

Cwestiwn 4, Mark Reckless.