Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru ar y genhadaeth o ran cadernid ac ailadeiladu economaidd. Mi fyddaf i'n trosglwyddo'r Gadair nawr i'r Dirprwy Lywydd, Ann Jones. I wneud y datganiad, felly, Ken Skates.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Mae'r flwyddyn ddiwethaf hon wedi bod yn eithriadol o anodd i bawb—i'r busnes a oedd yn gorfod cau i atal lledaeniad y feirws, i'r person ifanc sy'n methu dod o hyd i'w swydd gyntaf, neu'r teulu sy'n ei chael hi'n anodd ymdopi oherwydd lleihad yn incwm y cartref. Bu'n un o'r blynyddoedd mwyaf heriol y mae unrhyw un ohonom ni wedi eu profi erioed. Er bod y frwydr yn erbyn y feirws yn amlwg yn parhau, mae'n bwysig ystyried sut y gall Cymru ddod trwy effaith uniongyrchol y feirws a mynd i'r afael ag egni o'r newydd â'r heriau dwfn y mae Cymru'n eu hwynebu, a helpu ein pobl, ein busnesau a'n cymunedau i orchfygu a ffynnu. Dros y misoedd diwethaf, rwyf wedi bod yn trafod y materion pwysig hyn gyda phartneriaid, a heddiw rydym ni'n cyhoeddi ein cenhadaeth o ran cadernid ac ailadeiladu economaidd. Mae'n nodi'r hyn a ddywedodd llawer o bobl wrthyf yn uniongyrchol—bod gennym ni yng Nghymru y ddawn, yr egni a'r syniadau i ailadeiladu ein heconomi mewn ffordd well a thecach. Mae ein cenhadaeth yn cynnig optimistiaeth sylfaenol yn wyneb yr amgylchiadau mwyaf heriol.

Rydym wedi ymateb yn gyflym i leihau effeithiau'r pandemig ar fusnesau a gweithwyr. Ein pecyn cymorth o fwy na £2 biliwn yw'r pecyn cymorth busnes mwyaf hael yn unman yn y Deyrnas Unedig. I fusnesau bach, canolig a mawr yn y sector lletygarwch, hamdden a thwristiaeth, a'r gadwyn gyflenwi gysylltiedig, rydym ni nawr yn ychwanegu £30 miliwn arall o gymorth ariannol brys ar ffurf grantiau ar gyfer costau gweithredu. Mae ein cynllun rhyddhad ardrethi penodol eisoes wedi ein galluogi ni i roi mwy o gymorth i filoedd o fusnesau llai, gan sicrhau bod manwerthwyr hanfodol mawr, megis archfarchnadoedd mawr, yn parhau i dalu ardrethi. Nid yw Llywodraeth y DU wedi cadarnhau eto a fydd yn ymestyn cymorth ardrethi annomestig yn Lloegr. Rwy'n ei hannog i wneud hynny, ac i wneud hyn cyn gynted â phosibl, fel y gallwn ni gael sicrwydd llwyr ynghylch y cyllid sydd ar gael i Gymru o ganlyniad. Rydym ni'n gwneud yr holl baratoadau angenrheidiol er mwyn ymateb yn gyflym i fusnesau Cymru cyn gynted ag y bydd y Canghellor yn rhoi sicrwydd inni ynghylch y cyllid sydd ei angen.

Wrth inni geisio symud ymlaen, rydym yn cydnabod bod busnesau sy'n rhan annatod o'r economi ymwelwyr, megis digwyddiadau ac economi hwyr y nos, sy'n debygol o gael eu taro'n galed yn y tymor hwy, a byddwn yn mynd ati i adolygu ein dewisiadau ar gyfer darparu cymorth pellach yma. Er gwaethaf ein cefnogaeth ddihafal, dros y 12 mis nesaf, bydd diweithdra yng Nghymru a ledled y DU yn cynyddu. Bydd gormod o'n dinasyddion yn gweld eu swyddi'n diflannu neu eu horiau gwaith yn lleihau, gydag ychydig o swyddi gwag ar gael i ddewis o'u plith. Bydd hyn yn waeth i weithwyr ifanc, menywod, pobl o gymunedau lleiafrifoedd ethnig, gweithwyr hŷn, pobl anabl, y rhai â chyflyrau iechyd, a'r rhai mewn galwedigaethau sgiliau isel. Felly, rhaid i'n gwaith ailadeiladu gefnogi'r unigolion hyn sydd wedi dioddef waethaf. Mae effaith y pandemig, ynghyd ag ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, yn bygwth gwrthdroi'r cynnydd yr ydym ni wedi'i wneud o ran lleihau diweithdra ac anweithgarwch economaidd yng Nghymru dros y degawd diwethaf. Bydd goblygiadau dwfn i ddyfodol gwaith, ein cymunedau a'n llesiant, yn ogystal â gwead ffisegol canol ein trefi a'n system drafnidiaeth. 

Mae ein cenhadaeth yn amlinellu ein gweledigaeth ar gyfer economi llesiant sy'n creu ffyniant, sy'n amgylcheddol gadarn, ac yn helpu pawb i wireddu eu potensial. Dylid ei gweld ochr yn ochr â'r gwaith pwysig arall yr ydym ni'n ei wneud ym mhob rhan o'r Llywodraeth i adeiladu dyfodol cryfach, tecach a gwyrddach, gan gynnwys yn amlwg ein strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru, y cynllun gweithredu ar weithgynhyrchu, a gyhoeddir yn ddiweddarach yr wythnos hon, a'n penderfyniad i gyrraedd ein targedau newid hinsawdd heriol newydd. Mae Cymru ffyniannus yn un lle mae Cymru yn rhoi pwyslais cyson ar gydnerthedd gyda'r gallu i drawsnewid, a byddwn yn mynd ati i gefnogi sylfaen amrywiol o gwmnïau blaengar sydd â rhaglenni arloesi cadarnhaol, lefelau cynhyrchiant da a gweithlu brwdfrydig sydd â'r sgiliau mewn byd sy'n newid.

Mae economi werdd yn gofyn am fwy o gylchdroi, lle parheir i ddefnyddio adnoddau, gan ychwanegu gwerth economaidd a lle caiff gwastraff ei osgoi. Mae economi wirioneddol werdd yn rhan annatod o gymdeithas carbon isel, felly byddwn yn buddsoddi mewn seilwaith carbon isel a chydnerthedd yn yr hinsawdd, prosiectau ynni adnewyddadwy a chartrefi cynaliadwy, yn eu tro, gan ddefnyddio'r rhain yn gyfleoedd ar gyfer arloesi ym myd busnes a'r posibilrwydd o greu swyddi o ansawdd da yn y dyfodol yma yng Nghymru. Mae cymdeithas gyfartal ac economi gyfartal yn golygu buddsoddi ym mhotensial cynhyrchiol pawb, gan sicrhau na chaiff neb ei esgeuluso. Byddwn yn meithrin uchelgais, yn annog dysgu am oes ac yn cefnogi pobl i fanteisio i'r eithaf ar eu potensial. Bydd ein dull rhanbarthol yn cefnogi dosbarthu cyfleoedd yn deg a byddwn yn parhau i fynnu, i eiriol dros waith teg ac i'w hyrwyddo.

Yn gyntaf oll, rhaid inni gryfhau'r economi sylfaenol. Mae'r argyfwng wedi atgyfnerthu pwysigrwydd hanfodol gweithwyr allweddol, a'u swyddogaeth hollbwysig yn ein llesiant ac ym mhob sector o'n heconomi. Mae angen inni ailystyried yn sylweddol y lleoedd yr ydym ni'n byw ynddyn nhw a'r ffordd y mae ein cartrefi a'n cymunedau'n gweithio, gan weithredu'r egwyddor 'canol tref yn gyntaf' a datblygu canolfannau cydweithio rhanbarthol, yn rhan o'n rhaglen waith trawsnewid trefi. Rhaid inni sylweddoli'r posibilrwydd a'r cyfle i gael ymwelwyr newydd yn ôl ar ein strydoedd mawr fel y gallan nhw unwaith eto ddod yn ganolfannau bywiog i'r bobl sy'n byw yno. Yn ail, byddwn yn parhau gyda'n hymrwymiad i COVID fel nad yw effaith y lefelau pandemig ledled Cymru yn gadael neb ar ôl, gan greu cyfleoedd i gadw pobl mewn swyddi a chynyddu eu sgiliau. Mae angen i ni harneisio diwylliant entrepreneuraidd bywiog, brwdfrydedd o'r newydd dros wirfoddoli ac awydd am ddysgu gydol oes ac ar-lein. Gall technoleg newydd, wrth gwrs, leihau pa mor ynysig yw rhai cymunedau, gan greu cyfleoedd i fyw, gweithio a dysgu o bob cwr o Gymru.

Yn drydydd, dylem helpu busnesau i addasu'n gynt ar gyfer y dyfodol. Byddwn yn darparu cymorth i arloesi ac arallgyfeirio, sy'n ymateb i heriau deuol COVID-19 ac ymadael â'r UE, ac yn gwneud busnesau'n addas ac yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, bydd Banc Datblygu Cymru yn cael £270 miliwn ychwanegol ar gyfer ehangu cronfa fuddsoddi hyblyg Cymru i barhau i fuddsoddi mewn benthyciadau busnes cyffredinol ac ecwiti drwy'r hyn y disgwyliwn y bydd yn gyfnod estynedig o ailadeiladu ac addasu economaidd. Byddwn hefyd yn cyflymu'r broses o ddatgarboneiddio busnesau ac yn rhoi hwb i gylcholdeb defnyddio adnoddau. Mae ysgogi arloesedd digidol a mynd i'r afael ag allgáu digidol yn ganolog i'n hymrwymiad i hyrwyddo cydraddoldeb a helpu pobl i wireddu eu potensial.

Yn bedwerydd, byddwn yn manteisio i'r eithaf ar effaith buddsoddiadau mawr yn y dyfodol fel prosiectau atynnu i gofleidio a manteisio ar dechnolegau newydd a tharfol megis deallusrwydd artiffisial, gan ddenu cyflogaeth, sgiliau, arbenigedd a datblygiad i Gymru. Bydd hyn yn cynnwys pwyslais cryf ar ymchwil a datblygu, arloesi, cynlluniau ysgogi rhanbarthol, clystyru busnesau bach a chanolig a datblygu sgiliau newydd. Yn olaf, byddwn yn dwysáu ein hymgyrch am werth cymdeithasol yn ein perthynas â busnesau. Byddwn yn adnewyddu ac yn cryfhau'r contract economaidd fel bod busnesau'n croesawu ac yn ymgorffori ei werthoedd yn briodol, gan ymgorffori gwaith teg, carbon isel a chydnerthedd o ran yr hinsawdd. Mae gwerthfawrogi llesiant holl ddinasyddion Cymru yn sail i'n hymateb i'r pandemig hwn. Mae hanfodion ein heconomi—y bobl, y cymunedau a'r busnesau oddi mewn iddi—yn gryf, a gyda'n gilydd rwy'n gwybod y gallwn ni lwyddo.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw a'r copi ymlaen llaw, fel bob amser? Credaf, o'm safbwynt i, Gweinidog, fod yn rhaid croesawu unrhyw gymorth ychwanegol i fusnesau Cymru, felly, yn sicr, o'm safbwynt i, rwyf i a'm cyd-Aelodau'n croesawu'r gefnogaeth ychwanegol i Fanc Datblygu Cymru. Gallaf gytuno â llawer iawn o'r hyn a ddywedoch chi. Yn amlwg, rwy'n mynd i ganolbwyntio ar rai meysydd y credaf eich bod wedi'u hesgeuluso yn eich cynllun a'ch datganiad heddiw.

Yr hyn nad yw'r datganiad yn ei amlinellu heddiw yw eglurder i fusnesau o ran dod allan o'r cyfyngiadau symud. Nid fy marn i yn unig yw hynny, dyna farn y Ffederasiwn Busnesau Bach, grwpiau busnes. Cefais enghraifft y bore yma o fusnes manwerthu'n sy'n gweithredu nifer o allfeydd yn fy etholaeth: 'Allwn ni archebu stoc ai peidio?' Maen nhw'n archebu stoc dymhorol. Felly, maen nhw'n credu bod gan gwmnïau tebyg iddyn nhw mewn rhannau eraill o'r DU fwy o gynllun ar gyfer y dyfodol na sydd gan rai yng Nghymru. Ac maen nhw'n derbyn bod dyddiadau'n newid a blaenoriaethau'n newid, ond bod y cynllun dangosol hwnnw ar waith.

Gweinidog, rydych chi'n dweud y bydd y cyllid newydd ar gyfer Banc Datblygu Cymru yn gwella'r cyflenwad ar gyfer cyllid busnes hygyrch yn y tymor hir. Mae hynny'n rhywbeth y credaf fod ei angen yn ddybryd, felly cytunaf â hynny. Credaf mai'r hyn sy'n siomedig yw y bu'r Llywodraeth yn araf ynghylch gweithredu pedwerydd cam y cymorth busnes. Mae busnesau'n crefu am eglurder, er mwyn ichi ddarparu amserlen uchelgeisiol ar gyfer llwybr allan o'r argyfwng hwn. Credaf mai'r hyn y mae ar fusnesau ei angen yw, mae angen iddyn nhw glywed gennych chi am ymestyn y cyfnod o hepgor ardrethi busnes, darparu cymorth ychwanegol i'r sector lletygarwch, er enghraifft, a thrwy ddefnyddio'r tanwariant o'r gronfa sector-benodol i sicrhau y caiff unrhyw gymorth ariannol na chafodd ei ddefnyddio ei ddyrannu'n gyflym ac i le y mae ei angen. Felly, wrth gwrs, croesawaf eich sylwadau ar hynny.

Rydych chi'n cyfeirio at iechyd, llesiant, datgarboneiddio, economi sylfaenol, sgiliau digidol, adfywio canol trefi, economi werdd, mae'r holl feysydd hyn yn iawn, a chytunaf â'r cyfan yr ydych chi wedi'i ddweud yn hynny o beth. Ond yr hyn nad yw eich datganiad yn sôn amdano—ac mae'n ymddangos bod diffyg gwybodaeth yn eich cynllun, eich cenhadaeth, o ran cefnogi'r cynhyrchiant a chystadleurwydd a chreu swyddi. Ac, os ydw i'n onest, yr hyn yr oeddwn yn siomedig iawn ynddo, mewn gwirionedd, yw nad oes sôn am entrepreneuriaeth, y gefnogaeth i fusnesau newydd, ac ychydig iawn o fanylion sydd yn y ddogfen 30 tudalen. Felly, sut ydych chi'n mynd i wneud hyn? Pan ddaethom ni allan o'r cyfyngiadau symud cyntaf ledled y DU, roedd ysbryd entrepreneuraidd mawr ledled y DU, ac mae angen gwella hynny. Mae angen annog y rhai sy'n meithrin yr ysbryd entrepreneuraidd hwnnw. Felly, mae gan rannau eraill o'r DU gynlluniau sy'n gwneud hynny; beth ydych chi'n ei wneud yng Nghymru o ran annog yr entrepreneuriaeth honno yma yng Nghymru?

Roeddech chi yn eithaf cadarnhaol, Gweinidog, pan gyfeiriais o'r blaen at adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a sefydlu corff hyd braich: fe ddywedoch chi fod hynny'n rhywbeth i'w ystyried a'i gloriannu. Felly, roeddwn yn croesawu hynny'n fawr ar y pryd. Credaf fod angen corff hyd braich arnom ni i werthu Cymru i'r byd, cefnogi ein busnesau cynhenid, hyrwyddo Cymru, cyflwyno'r mewnfuddsoddiad hwnnw. Cytunaf ag adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd o ran yr asiantaeth hyd braich honno, ac rwyf yn credu bod angen cefnogaeth drawsbleidiol arnom ni os ydym ni eisiau ailsefydlu asiantaeth o'r fath hefyd. Felly, byddwn yn croesawu eich barn ar hynny.

Gweinidog, byddwn yn gofyn i chi sut y byddech yn ymateb i ddadansoddiad y bore yma gan yr Athro Dylan Jones-Evans, sydd wedi dweud ei fod mewn dryswch ynglŷn â pham nad yw Llywodraeth Cymru yn ystyried cynhyrchiant yn fater allweddol i'r economi, o gofio mai Cymru yw'r wlad leiaf cynhyrchiol yn y DU heb strategaeth glir i gau'r bwlch. Rydych chi'n dweud, Gweinidog, eich bod wedi amlinellu cynlluniau i weithio gyda'r sectorau twristiaeth a lletygarwch i ddatblygu cynllun adfer i ddarparu cymorth tymor byr i ddatblygu cydnerthedd a phroffidioldeb dros y tymor hwy. A allwch chi roi eich barn am yr hyn y gallai'r cynllun adfer ei gynnwys ynglŷn â'r cymorth tymor byr gan Lywodraeth Cymru, ac o ran y tymor hir wrth ddarparu drwy'r cynllun hwnnw?

Ac yn olaf, mae eich cynllun, neu eich cenhadaeth, yn amlinellu cynlluniau i roi diben newydd i ganol trefi a chefnu ar y stryd fawr draddodiadol gan nad ydym ni, fel y dywedoch chi, yn dibynnu mwyach ar fanwerthu yn unig. Sut y byddwch yn cydbwyso'r gefnogaeth i greu diben newydd i ganol trefi a dinasoedd â chefnogi'r sector manwerthu, fel y gall barhau i fod â rhan allweddol yn economi Cymru?

A gaf i ddiolch i Russell George am ei sylwadau a'i gwestiynau? Fel bob amser, mae Russell wedi bod yn anhygoel o adeiladol, nid heddiw'n unig, o ran y feirniadaeth y mae wedi'i chynnig a'r cwestiynau y mae'n eu gofyn, ond hefyd yn yr wythnosau a'r misoedd lawer cyn cyhoeddi'r genhadaeth hon heddiw ble gallodd gynnig, yn ystod cyfres o drafodaethau, sylwadau adeiladol iawn i mi a'm swyddogion. Ac rydym ni'n ddiolchgar iawn iddo ef ac Aelodau eraill ym mhob rhan o'r Siambr am eu cyfraniadau i'r gwaith yr ydym ni wedi'i gwblhau heddiw gyda chyhoeddi'r genhadaeth.

Dirprwy Lywydd, yn gyntaf oll, o ran cymorth ychwanegol, mae'n amlwg bod y buddsoddiad ychwanegol o £270 miliwn i Fanc Datblygu Cymru yn dod â chyfanswm y gronfa ar gyfer cronfa fuddsoddi hyblyg Cymru i £500 miliwn, a fydd yn ei dro yn denu swm sylweddol mewn buddsoddiad preifat, gan fynd â chyfanswm y gronfa i tua £1 biliwn o fuddsoddiad mewn busnesau, sy'n swm enfawr o arian i'w weld yn cael ei fuddsoddi mewn busnesau yng Nghymru yn y blynyddoedd i ddod, a bydd yn cefnogi ac yn creu degau o filoedd o swyddi. Ac, wrth gwrs, rwyf eisoes wedi cyhoeddi y bydd y £30 miliwn ychwanegol o gymorth ar gyfer lletygarwch a thwristiaeth, ac yn ystod fy natganiad, cadarnheais hefyd ein bod yn aros am air gan y Canghellor ynglŷn â'r gwyliau ardrethi busnes yn Lloegr, a fyddai'n ein galluogi ni, felly, i ddatblygu cynllun o'r fath yma yng Nghymru gyda'r symiau canlyniadol a fyddai'n dilyn.

Mae'n rhaid imi ddweud, o ran y map ffordd, fod y Prif Weinidog wedi cadarnhau'n gynharach mai'r cynllun rheoli a gynhyrchwyd ym mis Rhagfyr yw ein dogfen arweiniol o hyd, a'i fod wedi'i ddiweddaru, yn amlwg, yr wythnos diwethaf. Mae'r Prif Weinidog wedi rhoi arwydd clir iawn o'r hyn sy'n cael ei ystyried yn rhan o'r cyfnod adolygu rheolaidd o dair wythnos, a chyn y datganiad hwn, cyflwynodd y Gweinidog iechyd, rwy'n credu, ddadl argyhoeddiadol iawn ynghylch pam y mae pennu dyddiadau ar hyn o bryd ar gyfer pob math o weithgaredd yn beryglus iawn yn wir. Gwyddom fod amrywiolion newydd yn tarfu'n fawr ar y ffordd y byddem yn dymuno ailddechrau'r economi, ac felly gallai addo dyddiadau na ellir eu cyflawni o reidrwydd, rwy'n credu, fod yn niweidiol iawn i'r economi ac i fusnesau a fyddai'n disgwyl gallu ailagor, ond a fyddai, ar fyr rybudd, fel y dywedodd y Gweinidog iechyd eisoes heddiw, efallai yn siomedig iawn yn wir.

Rwy'n credu bod cynhyrchiant ac entrepreneuriaeth yn rhan greiddiol o'r genhadaeth. Credaf, yn y ddogfen, fod gwahanol lusernau, fel yr ydym ni wedi'u galw nhw, a fyddai'n arwain at welliant o ran cynhyrchiant ac entrepreneuriaeth. O ran cynhyrchiant, yn amlwg, mae'r pwyslais ar sgiliau ac ar ddenu buddsoddiad a dyluniad i gynyddu cynhyrchiant. Ac o ran entrepreneuriaeth, mae ymrwymiad COVID yn cynnwys cymorth uniongyrchol i unigolion sy'n dymuno dechrau eu busnes eu hunain—yn arbennig, y gronfa rwystrau, sy'n darparu grantiau i bobl sydd bellaf o'r farchnad gyflogaeth i ddechrau eu busnes, ac i wneud hynny gyda chymorth, yn amlwg, ac arweiniad Busnes Cymru.

Dydw i ddim yn credu y gallwn ni ddefnyddio cynhyrchiant yn unig yn fesur o lwyddiant neu fethiant economi. Rhaid i economi wasanaethu'r diben o wella llesiant ei dinasyddion, ac nid yw mesur cynhyrchiant yn gwneud hynny ar wahân, a dyna pam yr ydym yn awyddus i sicrhau y caiff y dangosyddion cenedlaethol eu defnyddio fel modd o fesur llwyddiant yr economi. Ond, yn amlwg, mae ystadegau'r farchnad lafur heddiw'n dangos pa mor werthfawr y gall gweinyddiaeth ddatganoledig fod o ran nodi uchafswm nifer ar gyfer ddiweithdra, a heddiw gwelsom gyhoeddi'r ffigurau diweithdra, ac yng Nghymru, yn ystod y cyfnod diweddaraf, mae diweithdra wedi gostwng; yn y DU mae wedi codi. Erbyn hyn mae bwlch o tua 0.7 y cant rhwng Cymru a chyfartaledd y DU. Nawr, mae taith hir, hir o'n blaenau, ond mae'r bwlch hwnnw'n dangos pa mor werthfawr fu ein cefnogaeth i fusnesau. Rydym ni wedi gallu sicrhau oddeutu 145,000 o swyddi yng Nghymru, yn ôl y data diweddaraf yr wyf wedi ei gael heddiw, a fyddai'n esbonio, felly, y bwlch mewn diweithdra. A byddwn yn parhau i sicrhau bod cymorth ar gael i fusnesau yng Nghymru wrth i ni fynd drwy'r pandemig hwn. Rydym ni eisoes wedi cwblhau pedwerydd cylch y gronfa cadernid economaidd ac rydym ni'n bwriadu defnyddio unrhyw ymrwymiad a wnaed hyd yma lle bynnag y bo modd er mwyn sicrhau'r cymorth mwyaf posibl i fusnesau sy'n cynnig gwerth am arian.

Wrth gwrs, o ran rhai o'r sylwadau eraill a wnaeth Russell George ynghylch canol trefi a chanol dinasoedd a'r berthynas rhwng ein menter trawsnewid trefi a manwerthu, wel, mae manwerthu wrth wraidd y fenter trawsnewid trefi, oherwydd oni chaiff trefi eu trawsnewid yn fannau mwy bywiog, yna bydd y sector manwerthu'n parhau i frwydro. Rhaid i bobl fod eisiau mynd i ganol eu trefi, ac wrth wneud hynny, byddant wedyn yn defnyddio gwasanaethau sydd wedi'u cynnwys ynddyn nhw. Felly, yn ddi-os, mae gan fanwerthu ddyfodol disglair yng nghanol trefi, ond dim ond os yw canol trefi yn lleoedd deniadol i bobl ymweld â nhw, i fyw ynddyn nhw ac i weithio ynddyn nhw y caiff y dyfodol disglair hwnnw ei gyflawni. Dyna pam y mae'r fenter trawsnewid trefi mor hanfodol bwysig o ran darparu mannau bywiog mewn ardaloedd trefol.

Hoffwn roi croeso gwresog i'r genhadaeth o ran cadernid ac ailadeiladu economaidd y mae'r Gweinidog wedi'i chyhoeddi heddiw, a bod yn ddiolchgar iddo am ei ddatganiad ac am y copi ymlaen llaw fel bob amser. Mae'r cyfeiriad yn adleisio'n fawr yr hyn y mae Plaid Cymru wedi bod yn ei ddweud, ac mae'r Gweinidog yn iawn wrth ddweud fy mod yn siŵr bod cefnogaeth sylweddol i'r cynnwys ar y cyfan yn sawl rhan o'r Siambr hon, ac edrychaf ymlaen at astudio'n fanylach, yn enwedig o ran y targedau, yr hyn y mae'r Gweinidog yn ei amlinellu. 

Credaf fod angen imi ddechrau dweud, serch hynny, Dirprwy Lywydd, fy mod yn credu bod angen inni fod ychydig yn fwy uchelgeisiol. Nawr, mae'n amlwg bod angen i ni fod yn realistig ynglŷn â'r hyn y gallwn ni ei gyflawni, ond rwy'n credu ei bod hi'n glir bod canlyniadau argyfwng COVID yn rhoi cyfle i ni wneud pethau'n wahanol, ac rwy'n credu y dylem ni fod yn anelu at Gymru ffyniannus, nid dim ond Cymru fwy ffyniannus; economi werdd, nid un fwy gwyrdd yn unig oherwydd, mwy gwyrdd na beth, gyda rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu o ran datgarboneiddio; ac economi gyfartal neu deg, nid mwy cyfartal yn unig. Fe'm trawyd gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach am beidio â sôn am ailgodi'n gryfach, ond ailgodi mewn ffordd deg. Felly, credaf y dylai rhywfaint o'r iaith honno fod ychydig yn fwy uchelgeisiol.

Hoffwn ddechrau drwy ofyn ychydig mwy i'r Gweinidog am y broses ar gyfer datblygu'r syniadau hyn. Mae'n gosod nod ar gyfer economi llesiant, y byddem yn ei chefnogi'n gryf iawn, fel y mae'n gwybod. Ond tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym ni sut y mae'r nodau llesiant yn Neddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol wedi'u cynnwys yng nghysyniad y genhadaeth ailadeiladu hon a rhywbeth am y broses o wneud hynny, oherwydd mae hynny, wrth gwrs, yn golygu gofyn i bobl wneud pethau mewn ffordd wahanol iawn. Os gall ddweud ychydig mwy wrthym ni am gynnwys busnesau yn y broses, oherwydd, yn amlwg, fel y dywedodd y Gweinidog ei hun, bydd busnesau'n gwbl allweddol wrth adeiladu'r economi newydd hon, ac rwy'n gobeithio clywed gan y Gweinidog—maen nhw wedi bod yno ar lawr gwlad. Os gall hefyd ddweud rhywbeth am swyddogaeth llywodraeth leol wrth helpu i gynllunio'r genhadaeth hon—os ydym ni wedi dysgu unrhyw beth drwy'r argyfwng hwn, pa mor bwysig yw'r wybodaeth leol honno o ran cyflawni blaenoriaethau cenedlaethol yw hwnnw.

Hoffwn droi, Dirprwy Lywydd, os caf i, at dargedau, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod rhai, ac rwyf eisiau treulio mwy o amser yn edrych yn benodol ar y rheini, ond mae gennyf rai syniadau cychwynnol. Roeddwn yn falch o weld bod targedau cydraddoldeb wedi eu cynnwys, ac mae targed penodol ynghylch cael mwy o gydraddoldeb rhwng menywod a dynion. Ond rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol iawn bod effaith COVID wedi effeithio'n anghymesur ar bobl dduon a phobl groenliw, sydd, wrth gwrs, wedi dwysáu anghydraddoldebau hirsefydlog yn hynny o beth yn ein heconomi. Gobeithio, wrth i'r broses hon fynd rhagddi, y bydd y Gweinidog yn gallu gweithio gyda'r cymunedau hynny i ddatblygu rhai targedau i helpu i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hynny, ac rwyf hefyd eisiau dweud y bu rhai pethau cadarnhaol, wrth gwrs, efallai o'r agenda gweithio gartref ar gyfer gweithwyr anabl, a hoffwn hefyd weld rhai targedau penodol yn hynny o beth ynglŷn â sut y gallwn ni sicrhau na chollir yr enillion, ond nad yw ychwaith yn arwain at weithwyr anabl yn y pen draw yn fwy ynysig.

O ran y targed tlodi, tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym pam yr ydym ni'n mesur ein hunain yn erbyn canolrif y DU yn y fan yma. Mae hynny'n ymddangos yn gwbl ddi-uchelgais. Gwyddom fod y bwlch rhwng y cyfoethog a'r tlawd ledled y DU yn wael. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog fwy na thebyg yn cytuno â mi fod perygl gwirioneddol yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf y bydd yn gwaethygu, yn hytrach na gwella, o ystyried sut mae Llywodraeth y DU wedi mynd ati mewn rhai agweddau. Felly, tybed a wnaiff y Gweinidog ystyried hynny eto. 

Nawr, o ran cynhyrchiant, clywais yn llwyr yr hyn a ddywedodd y Gweinidog wrth Russell George, na allwn ni ddefnyddio cynhyrchiant yn fesur ar ei ben ei hun, ond gobeithio y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi nad yw'r ffaith bod pobl yn gweithio'n galed iawn yng Nghymru a bod cynhyrchiant yn aros yn isel yn dda i lesiant pobl. A tybed a fydd yn ystyried—rwy'n derbyn yr hyn y mae'n ei ddweud am thema drawsbynciol o ran cynhyrchiant, ond byddai hynny'n wir am rai o'r meysydd eraill lle y mae wedi dewis gosod targedau—ac a fydd yn ystyried dal sylw ar rai targedau cynhyrchiant penodol, efallai mewn sectorau penodol.

Nawr, mae'n amlwg mai mater i Lywodraeth nesaf Cymru ei gyflawni fydd hyn yn bennaf, a byddem ni eisiau gweld y Llywodraeth honno'n bod yn fwy uchelgeisiol, ac fe hoffwn i ofyn rhai cwestiynau i'r Gweinidog am adnoddau. Os ydym ni eisiau gwneud rhai o'r buddsoddiadau mawr y mae angen inni eu gwneud i greu'r swyddi y mae'r Gweinidog yn gwybod y cânt eu colli, bydd angen inni fenthyca i fuddsoddi. Ac rwy'n gwybod y bydd Llywodraeth Cymru yn gofyn i Lywodraeth y DU am ganiatâd i wneud hynny, ond mae angen cynllun B arnom ni os na fydd hynny'n digwydd. Felly, a all y Gweinidog ein sicrhau ni heddiw y bydd yn defnyddio, os yw'n rhan o'r Llywodraeth ar ôl yr etholiad, holl bwerau Llywodraeth Cymru yn llawn i fenthyca i fuddsoddi? Ac a fydd yn cael trafodaethau pellach gydag awdurdodau lleol i weld beth y gellir ei wneud i ddefnyddio eu pwerau benthyca ac i Lywodraeth Cymru ddarparu adnoddau ar gyfer y benthyca hwnnw? Mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn ei wneud.

Tybed a all y Gweinidog ddweud wrthym ni, wrth yrru'r genhadaeth hon yn ei blaen, a oes pethau y byddai'n rhagweld rhoi'r gorau i'w gwneud. Oherwydd gyda rhai o'r cynlluniau newydd, os nad oes gennym ni lwythi o adnoddau ychwanegol a bod elfennau o weithgaredd nad ydynt yn cyflawni'r nodau hyn, a wnaiff ystyried yr hyn y mae angen iddo roi'r gorau i'w gwneud? Ac o ran monitro a gwerthuso, a all y Gweinidog ddweud yn benodol iawn sut y caiff y targedau eu monitro? Ac un sylw cymharol fach, penodol, ond pwysig yw sut y byddai'n rhagweld monitro cydymffurfiaeth â'r contract economaidd. Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn cefnogi'r contract economaidd yn gryf, ond ni fydd yn fwy na darn o bapur oni bai fod busnesau'n ymwybodol y bydd rhyw fath o fonitro ar eu cydymffurfiaeth.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn ddweud fy mod yn ystyried y genhadaeth hon yn gam gwerthfawr i'r cyfeiriad cywir, ond rydym ni ar y meinciau hyn yn credu ei bod hi'n bryd cael llawer mwy o uchelgais. Efallai fod angen naid arnom ni, yn hytrach na cham.

A gaf i ddiolch i Helen Mary Jones am ei chyfraniad, ac, fel Russell George, am feirniadaeth wirioneddol adeiladol Helen Mary Jones dros fisoedd lawer, a hefyd awgrymiadau anhygoel o adeiladol dros fisoedd lawer hefyd? Rwyf wedi bod yn ffodus iawn fel Gweinidog, rwy'n credu, fy mod wedi gallu gweithio gyda llefarwyr rhagorol y gwrthbleidiau sydd wedi bod ac yn wirioneddol benderfynol o gydweithio â mi a'm swyddogion a hynny'n gwbl ddiffuant i geisio'r hyn sydd orau i Gymru. Ac mae rhai o'r awgrymiadau y mae Helen Mary Jones wedi'u gwneud heddiw yn amlwg yn adeiladol iawn, mae hi'n briodol iawn eu hystyried.

Rwy'n credu bod y sylw a wnaed am uchelgais, yn amlwg ni fyddem ni byth yn dymuno ymddangos yn drahaus, ond mae llwyddiant ysgubol y credaf y dylid ei gydnabod yng Nghymru dros y degawd diwethaf neu fwy, o ran sut yr ydym ni wedi lleihau diweithdra i'r nifer isaf erioed. Rydym ni wedi creu'r nifer fwyaf erioed o swyddi, y nifer fwyaf erioed o fusnesau, ac efallai fod y mwyaf syfrdanol o'r holl ystadegau yn ymwneud ag anweithgarwch economaidd, sy'n dal i fod ar gyfradd nad ydym ni eisiau ei gweld a byddwn yn ymdrechu i ostwng hynny'n barhaus, ond roedd y gostyngiad yn lefel anweithgarwch economaidd i oddeutu lefel y DU yn rhywbeth nad oedd llawer o economegwyr yn credu y gallai ddigwydd, ond rydym ni wedi llwyddo i gyflawni hynny. Felly, rydym ni'n anhygoel o uchelgeisiol, ond, fel y dywedais, nid ydym ni byth eisiau ymddangos yn uchelfryd o ran ein huchelgais fel gwlad neu fel Llywodraeth.

Gallaf sicrhau'r Aelodau heddiw, o ran myfyrio ar Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn rhan o'r grŵp Ffenics, a arweiniwyd gan Chris Nott. Aeth y grŵp hwnnw ar ofyn sefydliadau cyflogwyr, busnesau allweddol â diddordeb mewn ailgodi'n well, ac roeddent yn gallu rhoi syniadau inni ac roedden nhw'n gallu beirniadu ein cenhadaeth, ac roedden nhw, yn fy marn i, yn amhrisiadwy wrth lunio cynllun cryf ar gyfer ailadeiladu ac adfer. A hefyd o ran rhai o'r fforymau eraill a sefydlwyd, mae'n amlwg bod gennym ni'r cyngor datblygu economaidd a ddefnyddiwyd ac mae gennym ni drefniadau gweithio rhanbarthol bellach ar waith gydag awdurdodau lleol, felly roeddem yn gallu sôn am y genhadaeth ar lefel ranbarthol gyda'n cydweithwyr mewn llywodraeth leol. Ac mae'n rhaid dweud bod y ffordd y mae llywodraethau lleol wedi ymateb i'r llusernau wedi bod yn anhygoel o gadarnhaol. Maen nhw'n rhannu ein cred yn yr egwyddor 'canol tref yn gyntaf', ac wrth fuddsoddi lle bynnag a phryd bynnag yn bennaf yng nghanol trefi, ac rwy'n siŵr y byddant yn helpu i gyflawni yn unol â'r llusern honno yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.

Yn yr un modd, rydym ni wedi gallu trafod cynlluniau ysgogi rhanbarthol yn rhan o'r genhadaeth ailadeiladu ac adfer. Rwy'n credu y bu hynny yn werthfawr iawn o ran dwyn ynghyd awdurdodau lleol ar lefel ranbarthol. Ac mewn ymateb i rywbeth y soniodd Russell George amdano yn ei gwestiynau—nid oeddwn yn gallu ymateb yn uniongyrchol yn yr amser oedd gennyf—hynny yw, argymhelliad Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, wrth gwrs mai cydbwyllgorau corfforaethol yw'r cam cyntaf tuag at ddod ag awdurdodau lleol at ei gilydd ar sail ranbarthol i sbarduno datblygu economaidd ac i atgyfnerthu galluoedd ac arbenigedd o fewn cyrff ar lefel ranbarthol.

O ran dangosyddion, targedau a'r sylw a wnaed am gydraddoldeb, wrth gwrs rydym ni newydd gyhoeddi, o ran cymorth i bobl o gymunedau lleiafrifoedd ethnig, y gronfa rwystrau, a luniwyd yn i raddau helaeth iawn ar gyfer pobl sydd mor bell o farchnad swyddi y mae angen cymorth ychwanegol arnyn nhw i ddatblygu busnesau mewn ffordd entrepreneuraidd. Fe wnaethom ni hefyd ymgorffori yn ymrwymiad COVID y cynllun cymhelliant i gyflogwyr gyflogi prentisiaid o dan 25 oed, gyda grantiau o hyd at £3,000 ar gael i gyflogi prentisiaid. Rydym ni wedi penodi hyrwyddwyr anabledd ledled Cymru i weithio gyda busnesau i sicrhau bod busnesau'n croesawu egwyddorion y contract economaidd a'r angen am waith teg a chyfleoedd i bawb.

Ac o ran y mesur o'i gymharu â chanolrif y DU, mae llesiant yn amlwg yn rhywbeth sydd wedi'i neilltuo ar gyfer Llywodraeth y DU ac, felly, dyna pam y credwn ni ei bod hi'n gwneud synnwyr gosod ein targed a'n huchelgeisiau yn erbyn lefelau'r DU. Fodd bynnag, rwyf yn derbyn y sylw y mae Helen Mary Jones yn ei wneud, ac yn sicr byddaf yn ystyried a allwn ni edrych ar lefelau eraill a allai gynnig cymhariaeth fwy priodol.

Rwy'n credu o ran cynhyrchiant—unwaith eto, dim ond er mwyn crybwyll cynhyrchiant—ni ellir ystyried mesur cynhyrchiant mewn economi yn rhywbeth ar wahân, ond mae'n rhaid ei gymharu â mesurau eraill, yn amlwg. Rwyf eisoes wedi sôn am ddiweithdra ac anweithgarwch economaidd, rwyf wedi sôn am lefel cyflogaeth, twf busnes, ac ati, ond mae'n ffaith bod cynhyrchiant, wrth i'r pandemig ddod ar ein gwarthaf, yn codi'n gyflymach yng Nghymru na'r DU gyfan. Felly, unwaith eto, cawsom stori gadarnhaol iawn i'w hadrodd am gynhyrchiant ac fe hoffem ni sicrhau ein bod yn rhoi hwb pellach i ragolygon o ran cynhyrchiant drwy roi pwyslais manwl iawn ar sgiliau ac ar ymchwil a datblygu, ac fe hoffem ni weld Cymru'n cael cymaint â phosibl o gyllid map ffordd ymchwil a datblygu newydd Llywodraeth y DU. Bydd cynnydd sylweddol mewn cyllid ymchwil a datblygu ac rydym ni eisiau sicrhau y bydd yn cyrraedd rhai o'r prosiectau atynnu hynny a fydd yn canolbwyntio'n fawr iawn ar glystyru busnesau bach a chanolig, ar ymchwil, datblygu ac arloesi. Ac mae rhai enghreifftiau y gallaf i eu crybwyll yn y fan yna: y Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch, y ganolfan fyd-eang ar gyfer rhagoriaeth rheilffyrdd, y clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd, y clwstwr diwydiannau creadigol amlwg iawn. Mae cyfleoedd i ddenu mwy o ymchwil a datblygu, ac wrth wneud hynny, fe allwn ni eu defnyddio yn fodd o ddenu buddsoddi yn hytrach na gorfod defnyddio llyfr siec er mwyn talu i bob diben i fewnfuddsoddwyr ddod i Gymru, yn aml gyda dim ond golwg tymor byr ar fuddsoddi yn ein dinasyddion a'n gwlad.

Ac felly, pan fydd Helen Mary Jones yn gofyn, 'Beth ydych chi'n ystyried rhoi'r gorau iddo?' wel, yn gyntaf oll, rydym ni'n ystyried denu drwy nerth, yn hytrach na thrwy gael llyfr siec agored. Rydym ni eisiau sicrhau ein bod yn adeiladu'r prosiectau cydnerth hyn, y prosiectau atynnu a fydd yn gallu denu buddsoddwyr nid yn unig am flynyddoedd i ddod, ond am ddegawdau i ddod, er mwyn inni ddod yn wlad sydd â rhagoriaeth mewn rhai meysydd technegol, boed hynny mewn deallusrwydd artiffisial, mewn gweithgynhyrchu a deunyddiau uwch, yn enwedig yn y sector awyrofod, neu mewn lled-ddargludyddion cyfansawdd, seiberddiogelwch, ymchwil a datblygu rheilffyrdd a thrafnidiaeth. Rydym ni eisiau sicrhau ein bod yn tyfu ac yn cadarnhau'r arbenigeddau hynny yng Nghymru.

O ran rhywfaint o'r gwaith arall lle yr ydym ni'n ychwanegu gwerth, wel, mae'n amlwg y bydd y £270 miliwn o arian i'r banc datblygu yn gweld mwy o arian yn cael ei ddefnyddio at ddibenion benthyciadau ac ecwiti, ac mae hyn yn rhywbeth y mae pwyllgorau'r economi ers blynyddoedd, os nad degawdau, wedi bod yn galw ar y Llywodraeth i'w wneud, i geisio symud oddi wrth ddefnyddio grantiau'n unig i fwy o fenthyciadau a chymorth ar sail ecwiti, a dyma beth yr ydym yn ei wneud gyda'r £270 miliwn ychwanegol hwnnw. Bydd hynny, wrth gwrs, yn galluogi rhywfaint o ailgylchu cyllid a fydd yn galluogi twf ymhellach i'r dyfodol, ac yn enwedig gan ganolbwyntio ar ficrofusnesau newydd a busnesau bach a chanolig. Mae gwir angen dathlu llwyddiant busnesau newydd yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac wrth gwrs fe wnaethom ni ddatblygu cronfa dechrau busnes yn ystod y pandemig i sicrhau na wnaethom ni golli'r mentrau rhagorol hynny y gallodd pobl arloesol a chreadigol ddechrau cyn COVID-19.

Yna, yn olaf, o ran benthyca, mae'n amlwg bod hyn yn rhywbeth y bydd y Gweinidog Cyllid yn ei ystyried. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyllid yn awyddus i ystyried pob cyfle creadigol i godi arian i fuddsoddi yn ein cymunedau ac yn ein busnesau. Rwy'n siŵr y bydd wedi dal sylw manwl ar yr hyn a oedd gan Helen Mary Jones i'w ddweud.

O, mae'n ddrwg gennyf, un sylw arall, Dirprwy Lywydd, ac mae hyn yn ymwneud â'r contract economaidd. Perthynas yw hynny rhwng byd busnes a'r Llywodraeth; mae'n bartneriaeth, nid cytundeb untro mohono. Mae'n gofyn am gyfathrebu a chydweithredu cyson rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru, hefyd swyddogion llywodraeth leol a busnesau, ond wrth i ni weld y contract economaidd hwnnw'n cael ei gryfhau a'i ddyfnhau, rwy'n awyddus iawn i weld y gymuned fusnes ei hun yn croesawu'r swyddogaeth hon o adolygu ei gilydd er mwyn sicrhau bod y contractau economaidd hynny'n golygu rhywbeth mewn gwirionedd. Oherwydd, a dweud y gwir, busnesau yn fwy na neb arall sy'n gallu hyrwyddo'r llwyddiant y maen nhw yn ei fwynhau o ran defnyddio'r contract economaidd. 

Diolch. Mae gennym ni lai na 10 munud a phedwar siaradwr, felly dim ond i ddweud hynny. Mae angen i bobl feddwl am hynny.

Ymddiheuriadau. Mae'n ddrwg gennyf.

Jenny Rathbone.

Diolch yn fawr iawn. Yn 'Ein Cenhadaeth o ran Cadernid ac Ailadeiladu Economaidd' rydych chi'n tynnu sylw at y ffaith bod bron i hanner cyllideb fwyd GIG Cymru yn cael ei gwario y tu allan i Gymru, ac felly mae hynny'n £10 miliwn o leiaf y gallem ni fod yn ei ailgylchu i economi Cymru. Byddwn yn dyfalu y byddai cyllideb arlwyo'r awdurdodau lleol ar gyfer prydau ysgol ac ar gyfer cartrefi gofal rywbeth yn debyg. Felly, mae hwn yn fater pwysig iawn, yn enwedig os ydym ni eisiau gwneud mwy ynghylch prydau ysgol. Mae angen inni wario mwy o'r arian hwnnw yng Nghymru. Felly, mae'n dipyn o sefyllfa'r wy a'r iâr, oherwydd nes i ni dyfu mwy, allwn ni ddim prynu mwy. Felly, meddwl oeddwn i tybed a allech chi ddweud ychydig wrthym am sut yr ydych chi'n mynd i gysoni hynny. Bydd y ffermwyr yn tyfu unrhyw beth os oes ganddynt farchnad, felly sut ydym ni'n mynd i sicrhau eu bod yn gwybod am y contractau mae arnom ni eisiau eu cynnig iddyn nhw?

A gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn? Mae'n bwynt pwysig iawn i sicrhau y gellir cefnogi'r economi sylfaenol drwy well caffael, drwy gyrchu nwyddau a gwasanaethau yn lleol. Yn ddiweddar, lansiwyd y gronfa her economi sylfaenol gennym ni, sydd wedi cael ei hyrwyddo gan Lee Waters. Mae wedi bod yn fenter anhygoel, mae wedi codi mewn gwerth yn eithaf sylweddol o'r bwriad cychwynnol o fuddsoddi miliwn o bunnau i sawl miliwn o bunnau, ac mae hynny wedi'i ddangos drwy nifer o enghreifftiau sut y gall gwell caffael arwain at fwy o gyfleoedd cyflogaeth mewn cymunedau lleol. Y cam nesaf wedyn yw dysgu o rai o'r mentrau hyn a sicrhau eu bod yn cael eu prif ffrydio ar draws yr economi. Fe all hynny ddigwydd. Fe all hynny ddigwydd. Rydym ni wedi'i weld yn digwydd mewn lleoedd fel Preston, a'r hyn rydym ni eisiau ei wneud yw sicrhau ein bod ni, yma yng Nghymru, yn gwneud yr un peth. Dyna pam mae'r gronfa her wedi bod mor bwysig, a dyna pam mai cryfhau'r economi sylfaenol yw un o'r pum llusern yn ein cenhadaeth.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Hoffwn hefyd fanteisio ar y cyfle hwn i gydnabod y gefnogaeth hael yr ydych chi wedi'i rhoi i fusnesau ledled Cymru yn yr ymateb i COVID-19, a welwyd unwaith eto yn y £270 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd gennych chi heddiw. Ond fel y gwyddom ni i gyd, er gwaethaf ymdrechion Llywodraeth Cymru, mae, a bydd canlyniad trychinebus i economi Cymru o ganlyniad i'r cyfyngiadau symud. Rwy'n siŵr, felly, y bydd pob un ohonom ni yn y Senedd yn eich cefnogi yn eich cais am fwy o gymorth ariannol gan Lywodraeth y DU. Mae'r dinistr wedi bod mor fawr fel mai dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r adnoddau ariannol i adeiladu economïau'r DU, a rhaid i hynny gynnwys Cymru.

Wrth gwrs, deallaf fod y mesurau a nodir yn y datganiad wedi'u cynllunio i liniaru effeithiau'r pandemig, ac i ddod â ni allan o'r dirywiad economaidd cyn gynted ag y bo modd, a chroesawaf eich pwyslais ar ddiwydiannau uwch-dechnoleg. Mae'r ystadegyn rhyfedd fod cyflogau cyfartalog yng Nghymru wedi codi yn ystod y cyfyngiadau symud hyn yn cuddio'r ffaith mai'r rheswm am hyn yw bod y cyfyngiadau symud wedi effeithio llawer mwy ar y rhai sy'n ennill cyflog is na'r rhai yn y dosbarthiadau cyflog uwch. Mae hyn yn golygu, wrth gwrs, mai'r rhai yr effeithiwyd arnyn nhw waethaf fu'r tlotaf mewn cymdeithas. Mae llawer o'r bobl hyn sydd ar gyflogau bychain yn dod o'r sectorau hynny a gafodd eu taro galetaf gan y cyfyngiadau symud—y diwydiant lletygarwch, tafarndai, bwytai, sefydliadau llety. Felly, byddwn yn galw ar y Llywodraeth i flaenoriaethu'r sector hwn pan fyddwch yn adeiladu'r economi, nid yn unig oherwydd y sector ei hun ond oherwydd bod gan y sector hwn y gallu i ymgodi o'r dirywiad economaidd yn llawer cyflymach nag eraill.

A gaf i ddiolch i David Rowlands am ei gyfraniad a'i gwestiwn? Byddwn yn cytuno'n llwyr ag ef o ran y pwyntiau y mae wedi'u crybwyll, yn gyntaf oll o ran y gefnogaeth y gall Llywodraeth y DU ei chyflwyno. Mae'r cynllun cadw swyddi wedi bod yn hollbwysig er mwyn osgoi lefelau trychinebus o ddiweithdra hyd yma, ac felly mae'n rhaid iddo barhau cyhyd ag y bo'i angen. Defnyddiwyd cynlluniau tebyg ar y cyfandir ers dros ddegawd, a gellir eu hailgyflwyno ar fyr rybudd gan Lywodraethau Ewrop. Hoffwn weld y cynllun cadw swyddi'n cael ei gadw ar gyfer y tymor hir a'i gyflwyno pryd bynnag y bo angen, pe bai digwyddiadau pellach o'r math hwn.

O ran pobl ar incwm llai, mae'n ffaith bod pobl sy'n ennill mwy yn ystod y pandemig wedi gallu cynilo mwy, ac mae Llywodraeth y DU, yn amlwg, yn ystod yr wythnos diwethaf, mewn llawer o ddatganiadau, wedi bod yn nodi ei bod hi'n dibynnu ar y bobl hynny sydd wedi gallu cynilo yn ystod y pandemig i ryddhau eu cynilion i ysgogi gweithgarwch economaidd. Ond, wrth gwrs, mae gennym ni nifer sylweddol iawn o bobl nad ydyn nhw yn mwynhau incwm sylweddol. Yn ei dro, rhaid inni felly ymyrryd i gefnogi'r bobl hynny sydd wedi cael eu taro galetaf, a byddwn yn parhau i wneud hynny drwy roi cymorth uniongyrchol i'r sectorau hynny sy'n agored i niwed. Byddwn yn sicrhau eu bod yn gallu tyfu mewn ffordd fwy cynaliadwy drwy'r gweithgaredd llusern yr wyf wedi'i amlinellu, drwy grantiau datblygu busnes, drwy Fanc Datblygu Cymru sy'n cynnig y cynnydd sylweddol hwnnw yn y gronfa fuddsoddi hyblyg, a thrwy, wrth gwrs, y posibilrwydd o gydweithio drwy rai o'r prosiectau atynnu.

Gweinidog, gwyddom fod y pandemig wedi cyflymu tueddiadau sy'n bodoli eisoes sy'n ei gwneud hi'n anodd iawn i ganol ein trefi a'n dinasoedd ffynnu. Mae llawer gormod o siopau gwag, gan gynnwys siopau gwag mawr fel siop Debenhams yng Nghasnewydd ar hyn o bryd, a gwyddom fod angen inni barhau â'n hymdrechion i arallgyfeirio ac adfywio'r adeiladau hynny yng nghanol y ddinas, a chreu diben newydd iddynt. Byddwch yn gwybod, rwy'n siŵr, Gweinidog, fod menter ddiweddar wedi'i chyhoeddi gan arweinwyr cynghorau Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe i weithio gyda Llywodraeth Cymru i ddatblygu'r adfywio a'r enw da hwnnw. Yng Nghasnewydd, yr allwedd i hynny yw'r ardal wybodaeth, a fyddai'n gweld adleoli Coleg Gwent i ganol y ddinas, a chanolfan hamdden newydd. A wnewch chi ystyried yn ofalus iawn sut y gallwch chi gefnogi'r prosiectau hyn, Gweinidog, a fydd yn creu swyddi, yn y diwydiant adeiladu ond hefyd yn barhaol, ac a allai ddarparu enghraifft bwysig iawn o'r bartneriaeth honno y mae mawr ei hangen rhwng llywodraeth leol, Llywodraeth Cymru a byd busnes?

A gaf i ddiolch i John Griffiths a dweud fy mod yn cytuno'n llwyr ag ef? Credaf fod swyddogaeth hollbwysig i awdurdodau lleol wrth hyrwyddo'r fenter 'canol tref yn gyntaf', ac mae John Griffiths wedi tynnu sylw at un enghraifft arbennig o dda o sut, ar lefel awdurdod lleol ac yn lleol, yr ystyrir dod â bwrlwm yn ôl i ganol y ddinas a allai arwain at fwy o ymwelwyr a lleoliad cymunedol mwy bywiog. Rydym yn awyddus i ystyried yr holl bosibiliadau ledled Cymru, a dyna pam yr ydym ni'n bwrw ymlaen â'r agenda sy'n ymwneud â'r canolfannau gweithio o bell, gan greu cyfleoedd yng nghanol trefi i bobl gymudo llai ond gweithio gydag eraill ar draws y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector mewn ffordd wirioneddol arloesol a chreadigol. Gwelwyd eisoes, mewn rhai rhannau o'r byd lle maen nhw'n gweithredu, eu bod yn ysgogi cynhyrchiant, yn ysgogi creadigrwydd ac arloesedd, felly byddwn yn arwain ar yr ymdrech hon ledled Cymru. Rydym yn edrych ar y prosiectau treialu cynnar a fydd yn gallu dangos pa mor llwyddiannus y gall hyn fod, a sut, drwy ymyrraeth uniongyrchol, y gallwn ni anadlu bywyd newydd i ganol trefi a chanol dinasoedd ledled Cymru.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y datganiad y mae wedi'i wneud y prynhawn yma. Croesawaf yn benodol ymrwymiad y Llywodraeth na fydd effaith economaidd yr argyfwng yn arwain at adael pobl a chymunedau ar ôl. Ond beth am y cymunedau hynny, Gweinidog, sydd eisoes yn teimlo eu bod wedi cael eu gadael ar ôl? Fel y mae pobl ym Mlaenau Gwent ac ar draws y Cymoedd yn cofio'n iawn, yn argyfyngau economaidd y 1980au ac yn gynharach, rydym yn aml wedi cael ein gadael ar ein pen ein hunain i ysgwyddo'r baich a chario pwysau y materion economaidd hyn. Rwyf eisiau sicrhau bod y Llywodraeth hon yn deall hynny, ac na fydd y Llywodraeth hon yn buddsoddi ym mhob cymuned yn gyfartal yn unig, ond y bydd yn buddsoddi yn y cymunedau hynny sydd wedi dioddef yn anghymesur o ganlyniad i argyfwng COVID. Mae hynny'n golygu cymunedau fel Blaenau Gwent, lle rydym nid yn unig wedi gweld y dioddefaint yn fwy ymhlith pobl, ond yr effaith economaidd yn fwy hefyd. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi canol ein trefi yma? Sut y byddwn yn creu sylfaen economaidd newydd a all ddod â chyfoeth i'r cymunedau hyn, creu cyfoeth, cynhyrchu incwm a swyddi i bobl sydd eisoes wedi dioddef digon?

A gaf i ddiolch i Alun Davies am ei gwestiwn a'r pwyntiau y mae'n eu hamlinellu? Mae'n llygad ei le bod llawer o gymunedau sydd wedi teimlo eu bod wedi'u gadael ar ôl yn ystod y broses o ddad-ddiwydiannu wedi teimlo dros y 12 mis diwethaf eu bod wedi'u gadael hyd yn oed ymhellach ar ôl, gan eu bod wedi dioddef effaith economaidd y coronafeirws hyd yn oed yn fwy difrifol. Ond gallaf sicrhau Alun Davies y bydd ystyriaeth a chefnogaeth ar gyfer datblygu busnes a mewnfuddsoddiad yn cael eu blaenoriaethu ar gyfer y cymunedau hynny sydd wedi teimlo eu bod wedi'u gadael ar ôl yn rhy hir o lawer, ac sy'n cynnwys cymunedau fel Blaenau Gwent, drwy groesawu'r genhadaeth hon ar lefel Llywodraeth Cymru ac ar lefel awdurdodau lleol. Rwy'n obeithiol y gwneir cyhoeddiadau'n fuan iawn a fydd yn dangos pa mor ddifrifol yr ydym ni'n ymgymryd â'r fenter hon, gan weithio gydag awdurdodau lleol.

Credaf, yn y gorffennol, fod dull 'dinasoedd yn gyntaf' lle yr oedd llwyddiant yn dilyn llwyddiant, a heb ymyrraeth uniongyrchol mewn cymunedau eraill, yn enwedig trefi dibynnol, gwelsom bobl yn teimlo'n anobeithio ynghylch twf economaidd, a oedd yn cael ei ystyried yn rhywbeth i'w fwynhau'n fwy gan y bobl hynny a oedd yn byw yn ardaloedd mwyaf llwyddiannus a mwyaf trefol y DU, yn bennaf yn ne-ddwyrain Lloegr ac yn Llundain. Roedd Llywodraethau eraill eisoes yn edrych ar y cynllun gweithredu economaidd; maen nhw bellach yn edrych ar y genhadaeth hon. Credaf fod cydnabyddiaeth bod angen ymyrryd yn benodol, wrth sicrhau eich bod yn blaenoriaethu adnoddau cyfyngedig wrth ddatblygu cyfleoedd busnes mewn cymunedau sydd wedi dioddef creithiau dad-ddiwydiannu. Ond rydym ni bob amser yn agored i ddysgu gan eraill, a dyna pam y gwnaethom ni gyflwyno'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i'r gwaith hwn a pham yr ydym yn awyddus i ddysgu o brosiectau enghreifftiol a gwledydd enghreifftiol ledled Ewrop wrth i ni ymdrechu i leihau lefelau tlodi ac wrth i ni geisio lleihau anghydraddoldeb yng Nghymru ac o fewn cymunedau Cymru.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.