Beth bynnag, rydym bellach yn cyrraedd yr eitem olaf ar yr agenda heddiw ac eitem olaf ein gwaith fel Senedd yn ystod y tymor pum mlynedd hwn, ac rydym ar fin clywed sylwadau gan yr Aelodau na fydd yn dychwelyd i'r Senedd. Hwy yw'r Aelodau sy'n gwybod yn awr na fyddant yn dychwelyd, ond fel y dywedodd Jocelyn Davies wrthym unwaith, nid yw'r gweddill ohonom yn gwybod eto a fyddwn yn dychwelyd ai peidio. Cafodd eraill eu hethol yn 2016 wrth gwrs ac nid ydynt yma heddiw, ac rydym yn eu cofio'n annwyl ac yn gweld eu colli'n fawr.

Rŷn ni'n cofio'n annwyl iawn am Carl Sargeant, Steffan Lewis, a Mohammad Asghar.

Rwy'n eistedd mewn Siambr wag, bron yn wag. Byddai'n dda gennyf pe gallem fod wedi cael pob un ohonoch yma yn y Siambr y prynhawn yma, heno, i ffarwelio â'n gilydd ac i ddymuno pob lwc i'n gilydd, ond nid yw hynny i fod; dim ond fi a'r Dirprwy Lywydd heno. Rwyf am wahodd y rhai ohonoch sy'n dweud eich geiriau olaf yn y Senedd yn awr, ac rwy'n mynd i ddechrau drwy ofyn i chi rannu rhai o'ch sylwadau gyda ni, Suzy Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Byddai'n dda gennyf pe baem yno yn y Siambr hefyd. Ni allaf gredu bod dros 40 mlynedd ers imi fynd allan i ddosbarthu taflenni dros bleidlais 'ie' yn 1979, ac nid wyf yn credu fy mod yn disgwyl bryd hynny—neu hyd yn oed yn awr, mewn gwirionedd—y byddwn yn diolch i chi i gyd yr holl amser hwn yn ddiweddarach o fainc flaen Geidwadol rithwir yn Senedd Cymru. Mae lle rydym yn awr yn fy atgoffa ychydig o 1979—y math hwnnw o deimlad o aflonyddwch a bygythiad ac ofn a diffyg grym, a'r ymatebion torfol i anghyfiawnderau hirsefydlog. Ond nid wyf yn derbyn y ddadl y bydd datganoli'n arwain yn anochel at annibyniaeth nac y dylid ei ddileu. Fel Ceidwadwr Cymreig, rwy'n dathlu sybsidiaredd—gair ofnadwy—ac rwy'n dathlu pragmatiaeth, yr allwedd i newid a'r allwedd i oroesi i'n holl seneddau a'n hundeb, a gobeithio y bydd yn adfer cywair y drafodaeth yn y Siambr hon hefyd, sydd, yn anffodus, wedi suro ers inni ddod i gysylltiad â gwahanol ffyrdd o edrych ar y byd.

Mae'n wir fod pobl Cymru wedi cymryd mwy o amser nag y byddwn wedi'i obeithio i'w mentro hi gyda phleidleisiau datganoledig. Ond er hynny, cyfeiriodd Kirsty Williams at densiwn creadigol rhwng y Llywodraeth a'r Senedd ddoe, a dyna pryd y mae'r Senedd hon wedi bod ar ei gorau a'n hetholwyr yn cael eu gwasanaethu'n dda. A dyna pryd y mae wedi teimlo'n dda i fod yma. Ond nid ydym bob amser wedi cael hynny. Rydym ni, y Senedd, yn cynrychioli'r bobl; nid dim ond y garfan letchwith ydym ni. Mae angen inni wneud cyfraith dda, mae angen rhwymedïau i hawliau, ac mae'r weithrediaeth hirsefydlog wedi anghofio ein rôl o bryd i'w gilydd.

Os wyf wedi gwneud fy marc yn yr wrthblaid, rwy'n falch, ond nid oes dim yn newid heb gymorth eraill, felly diolch i fy etholwyr am y fraint o'u cynrychioli, a fy staff, sydd wedi ei gwneud mor bosibl eu gwasanaethu, yn enwedig Jayne Isaac, sydd wedi bod gyda mi o'r dechrau. Diolch i fy nghyd-Aelodau pwyllgor a fy staff dros y blynyddoedd, a diolch i Lynne Neagle a Bethan Sayed, a gafodd eu geni i gadeirio eu priod bwyllgorau—Bethan, bydd gennym Pinewood bob amser. A fy nymuniadau gorau i'r Llywydd, y Dirprwy Lywydd, y prif weithredwr a phob un aelod o staff y Comisiwn sy'n cadw'r lle hwn i fynd, yn enwedig i Nia Morgan, y cyfarwyddwr cyllid, am ei hamynedd gyda mi fel Comisiynydd, ac i fy nghyfeillion yn fy ngrŵp a'i arweinwyr am roi i mi'r portffolios a'r pwyllgorau a oedd yn fwyaf addas i mi, yn enwedig i Paul am fy rôl amrywiaeth ac am agor Cymru newydd i mi. A dywedaf wrthych i gyd heb betruso fod y Senedd hon yn ymateb yn well i anghenion Cymru pan fydd yn adlewyrchu ei phoblogaeth. Mae angen i bob plaid, yn enwedig fy un i, roi trefn arnynt eu hunain mewn perthynas â chynrychiolaeth gyfartal, ac nid wyf yn petruso ychwaith i ddweud, er ei bod wedi bod yn llawenydd yn aml ac yn fraint gweithio gyda chi i gyd bob amser, rwy'n credu mai gweithio gyda nifer fwy o fenywod nag mewn unrhyw senedd y gallaf ei chofio sy'n gwneud y galwadau di-stop a'r aberth bersonol yn werth chweil, oherwydd mae'n Senedd lle gall menyw gyffredin fel fi gredu ei bod yn perthyn a lle gall pob dinesydd weld ei bod yn perthyn, felly—

diolch o galon am y fraint.

Diolch yn fawr, Suzy Davies. Bethan Sayed.

Diolch. Rwy'n sefyll yma yn fy araith olaf ar ôl treulio'r rhan fwyaf o fy ngyrfa yn y Siambr hon. O fod yn Aelod benywaidd ieuengaf y Senedd, mae bywyd wedi newid, oherwydd rwy'n eich gadael ar ôl ymgyrchu'n angerddol yn erbyn anghyfiawnderau ar draws fy rhanbarth a thu hwnt. Rwy'n eich gadael fel person mwy aeddfed, sydd wedi gwneud camgymeriadau ond sydd wedi dysgu oddi wrthynt, fel menyw sy'n dal yn driw i fy egwyddorion, er mor anodd yw hynny i'w wneud yn y gêm hon a elwir yn wleidyddiaeth, ac fel mam newydd falch i Idris.

Mae Llywodraeth Cymru yn Llywodraeth ffeministaidd yn ôl ei honiad ei hun, ond rydym ymhell o fod yn gymdeithas ffeministaidd, na hyd yn oed yn un gyfartal. Dyma fi, gyda'r nos, wedi gollwng fy mhlentyn mewn gofal plant y bore yma, yn methu dweud nos da wrtho. Mae hyn yn wir am bob teulu. Os ydym am i wleidyddiaeth fod yn wirioneddol gynrychioliadol, rhaid inni fynd ymhellach i newid ein diwylliant. Rhaid i'r Senedd nesaf ei gwneud yn flaenoriaeth gynnar. Mae llawer o bobl wedi dweud wrthyf y bydd fy ymadawiad yn golled i Gymru. Mae'n debyg na fydd eraill yn dweud hynny. Ond mae fy newis i, fel cynifer o famau newydd, yn un rwy'n teimlo fy mod wedi cael fy ngorfodi i'w wneud. Fel gwneuthurwyr penderfyniadau, cawsom gyfle i fabwysiadu argymhellion y panel arbenigol ar ddiwygio etholiadol y Cynulliad, ond rydym yn awr yn gweld canlyniad bachu'r enillion hawdd. Bron i 20 mlynedd yn ôl, etholodd Cymru y Senedd 50:50 gyfartal rhwng y rhywiau gyntaf, ond ers 2003, mae wedi bod yn lleihau'n barhaus. Mesurir Llywodraeth wirioneddol ffeministaidd yn ôl ei gweithredoedd, nid ei geiriau. Bu'n rhaid i mi ymgyrchu i gael rhywun a allai weithio yn fy lle dros fy nghyfnod mamolaeth fy hun. Nid oedd gennym broses ar waith ar gyfer Aelod locwm o'r Senedd. Gallem fod wedi mynd i mewn i'r Senedd nesaf yn arwain o'r brig ar gydraddoldeb rhwng y rhywiau, rhannu swyddi, cwotâu amrywiaeth. Mewn cyfnod digynsail, pan fydd menywod yn ofni bod ein hawliau'n crebachu i'r hyn oeddent yn y 1970au oherwydd effaith y pandemig, bydd y Senedd hon yn dod i ben gan wybod y dylai fod wedi gwneud mwy.

Ond rwyf am orffen yma ar yr hyn rwy'n ei wneud orau, sef cefnogi'r rhai sydd angen i mi fod yn llais iddynt. Felly, rwy'n gorffen gydag un alwad derfynol ar ran cenhedlaeth Cymru'r dyfodol. Er gwaethaf y ddadl rymus a gyflwynais ochr yn ochr â Lynne Neagle a Leanne Wood, mae cyfyngiadau mamolaeth yn dal i fod ar waith yng Nghymru. Creodd Llywodraeth Cymru asesiad risg yn ôl ym mis Tachwedd, ac eto dyma ni ym mis Mawrth ac nid oes dim wedi newid. Ond i leiafrif bach iawn, mae menywod beichiog yn geni eu plant ar eu pen eu hunain, heb gefnogaeth partner geni tan y camau olaf o esgor. Felly, ar ran y tadau sy'n cysgu mewn ceir a chysgodfannau bysiau fel nad ydynt yn colli genedigaeth eu plentyn, y menywod sy'n dioddef drwy gamesgoriad heb neb i ddal eu llaw, y mamau newydd, fel fi, sy'n dod o'r ysbyty ar ôl llawdriniaeth fawr oherwydd bod angen cefnogaeth ein partner arnom, a'r babanod, y rhai heb unrhyw lais sy'n dioddef fwyaf, rhowch ddiwedd ar y cyfyngiadau hyn. Mae COVID-19 yn ddifrifol iawn, ond o ystyried mai hunanladdiad yw'r achos marwolaeth mwyaf ymhlith mamau newydd yn y flwyddyn gyntaf ar ôl rhoi genedigaeth, mae diogelu eu hiechyd meddwl hefyd yn fater o bwysigrwydd cenedlaethol. Gweithredwch, rhowch ddiwedd ar y cyfyngiadau hyn, ac atgoffwch fenywod a theuluoedd yng Nghymru nad ydynt wedi cael eu hanghofio, eu bod yn bwysig.

Diolch. Viva gweriniaeth Cymru.

Wel, nid oedd i fod i orffen fel hyn, oedd e? Roeddem i gyd i fod i fynd i ryw westy lleol lle gallwn fod wedi prynu diod i chi i gyd a dweud diolch—diolch yn fawr am eich cwmnïaeth, am y cyfeillgarwch, am y berthynas drawsbleidiol a fu rhyngom dros y blynyddoedd. Rwy'n mynd i weld colli llawer iawn ohonoch, ac rwy'n dymuno'n dda i chi i gyd, beth bynnag y byddwch yn ei wneud—sefyll etholiad, ceisio dod yn ôl. Dim gormod o lwc dda i rai o'r pleidiau eraill efallai, ond fel unigolion. Oherwydd un o'r pethau rwyf wedi ei werthfawrogi'n fawr yn y Senedd hon yw'r gallu mewn gwleidyddiaeth i ffurfio cyfeillgarwch drawsbleidiol, ac mae hynny'n rhywbeth yr hoffwn i'r Senedd nesaf ei gofio mewn gwirionedd, a'i gofio'n dda.

Un o'r pethau trist iawn yw bod y bwrdd taliadau wedi lleihau cymaint ar allu pobl i aros yn hwy ar ôl gwaith a dod i adnabod ei gilydd fel na allwn sgwrsio, siarad mewn coridorau, yr adnabyddiaeth real honno rwy'n ei chofio o'r ychydig Seneddau cyntaf roeddwn yn Aelod ohonynt. Ac mae'n bwysig iawn, os ydych chi'n Aelod newydd dros Lafur, Plaid Cymru neu'r Ceidwadwyr, neu unrhyw blaid arall, a'ch bod yn ymuno—edrychwch ar yr hyn sydd wedi digwydd yn y pumed Senedd hon, pa mor anodd y bu i rai pobl deimlo eu bod wedi'u hintegreiddio yn y corff gwleidyddol. A pham y mae hynny'n bwysig? Yn fy marn i, mae'n bwysig oherwydd mae mwy na gwleidyddiaeth yn unig ar waith. Democratiaeth ydyw, ac mae angen inni goleddu'r ddemocratiaeth honno a gwneud iddi dyfu. Credaf mai dyna'r ffordd i'w wneud, cael meinciau cefn cryf, pwyllgorau cryf, grwpiau trawsbleidiol cryf, i ddwyn pa Lywodraeth bynnag sydd mewn grym i gyfrif, ac nid Llywodraeth y dydd yn unig, ond pob un o'n pleidiau. Oherwydd mae rhan i'w chwarae gan y garfan letchwith, Aelodau'r meinciau cefn, yr unigolion sydd â safbwyntiau cryf, ac mae'n ein gwneud i gyd yn well.

Ni allaf ddod â hyn i ben heb ddweud un peth arall, sef ei bod wedi bod yn fraint enfawr cael cynrychioli Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Lle arall y gallai merch o Loegr fod wedi dod iddo a chael plant sy'n Gymry, gŵr o'r Alban, ar ôl teithio'r byd, ac rwyf wedi teimlo cymaint o groeso ac yn gymaint o ran o'r etholaeth honno? Ac rwy'n gweddïo'n fawr y bydd pwy bynnag sy'n ei chael hi nesaf yn ei charu cymaint â mi. Mae gan bobl farn amdani; maent yn gweld bryniau gwyrdd tonnog Sir Gaerfyrddin neu draethau tywod Sir Benfro, ond fel cymaint o Gymru, mae'n feicrocosm o lawer o wahanol bobloedd, llawer o wahanol ddiwylliannau, llawer o wahanol grefyddau, o'r cyfoethog iawn i'r rhai heb ddim byd o gwbl. P'un a wnaethant bleidleisio drosof fi neu dros unrhyw un arall, maent oll yn etholwyr annwyl i mi ac rwyf wedi bod yn falch iawn o'u cynrychioli ac o'u cynrychioli yma, oherwydd yn yr etholaeth mae llawer o bobl a allai eu helpu gyda materion gofal cymdeithasol neu faterion gofal iechyd, ond fi yw'r unig un—. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, roedd hynny i fy atgoffa, Lywydd, mai dim ond tair munud sydd gennyf; ni allaf ei ddiffodd. Ond roeddwn am ddweud am bawb ohonom yma yn y Senedd, ni yw'r unig bobl sy'n gallu cynrychioli ein hetholaethau. Dyma ein prif swydd. Dyma lle mae'n rhaid inni wneud i bethau weithio dros Gymru. Diolch, ac edrychwch ar ôl eich hunain. Byddaf yn gweld eich colli i gyd.

A gyda llaw, nid wyf yn ymddeol—rwyf am wneud hynny'n glir iawn—felly rwy'n gobeithio eich gweld i gyd eto mewn bywyd gwahanol. Cymerwch ofal. 

Diolch yn fawr, Angela Burns, a diolch am wneud fy ngwaith drosof ac amseru eich hun. [Chwerthin.] Mae hwnnw'n ddatblygiad arloesol ar gyfer y chweched Senedd. Kirsty Williams.

Wel, Lywydd, codaf am y tro olaf fel un o'r rhai gwreiddiol, dosbarth 1999 sydd yma o hyd, heb eu tarfu gan weithredoedd Duw, yr etholwyr, na loteri system y rhestr ranbarthol. Ond o ddifrif, mae wedi bod yn bleser. Ond Lywydd, mae wedi dod ychydig yn rhy ffasiynol i ddibrisio gwleidyddiaeth, i ladd ar ddemocratiaeth, i danseilio ein Senedd a'n Llywodraeth ein hunain. Ac rwy'n cytuno efallai nad yw'n berffaith, ac nid wyf yn credu ein bod am gael system berffaith heb ddadl na thrafodaeth, sef yr hyn sy'n arwain at newid gwirioneddol, ond yr hyn a adeiladwyd gennym, yr hyn rydym yn ei adeiladu, yw democratiaeth sy'n addas i holl bobl ein gwlad. Nid yw byth yn rhywbeth sydd wedi ei wneud; mae'n rhywbeth y mae'n rhaid i bob un ohonom barhau i'w wneud, parhau i'w berffeithio, parhau i'w ymestyn, ac rwyf mor falch o fod wedi gweithio ochr yn ochr â chymaint o bobl eraill i gyfrannu at y prosiect hwnnw.

Rwy'n dal i gredu'n angerddol fod gwleidyddiaeth, fel y'i disgrifiwyd gan Robert Kennedy, yn broffesiwn anrhydeddus, ac mae anrhydedd mewn dod o hyd i dir cyffredin er lles cyffredin ar draws y pleidiau a'r polisïau. Mae pob plaid ddifrifol yn y Senedd wedi gwneud ei chyfraniad ei hun i newid a chyflawni dros Gymru dros fy nau ddegawd yma, ac er gwaethaf ein hieuenctid cymharol fel democratiaeth, mae hynny'n arwydd o'n haeddfedrwydd fel sefydliad a diwylliant gwleidyddol—bod yn ddigon dewr i gyfaddawdu a chydweithio mewn modd dibynadwy ac agored pan fydd yr achlysur yn mynnu hynny. Mae gwahaniaethau'n iach, ond yn bendant nid heb werthoedd sylfaenol, cwrteisi a pharch, ac wrth gynnal y parch hwnnw at ein gilydd, rhaid inni gofio bob amser fod y prosiect hwn yn fwy nag unrhyw un ohonom. 

Yn olaf, Lywydd, rwyf am gofnodi fy niolch i'r staff sydd wedi fy nghefnogi i a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru dros y blynyddoedd, mewn swyddfeydd etholaethol ledled y wlad ac yn y Senedd. Hoffwn ddiolch am gymorth y gwasanaeth sifil yma yng Nghymru yn ddiweddar. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau o'r Senedd am y cyfeillgarwch, y gwmnïaeth ac ie, am yr hwyl a gefais yma. Ac yn anad dim arall, wrth gwrs, hoffwn ddiolch i bobl Brycheiniog a Sir Faesyfed am eu cefnogaeth dros y ddau ddegawd diwethaf. Efallai fy mod yn rhagfarnllyd, ond nid oes gennyf amheuaeth nad ein hetholaeth ni yw'r orau y gallai unrhyw un fod wedi cael y fraint o'i chynrychioli. Diolch o galon. 

Diolch yn fawr, Kirsty Williams. David Melding sydd nesaf. David Melding. 

Lywydd, mae fy ngyrfa wedi bod yn hanes dau sefydliad ac mae rhywbeth pwysig yn eu cysylltu. Y sefydliadau yw'r Deml Heddwch a'r Cynulliad, sydd bellach yn Senedd. A'r hyn sy'n eu cysylltu i mi yw mater hawliau plant.

Y Deml Heddwch yw adeilad art deco gorau Caerdydd, ond efallai ei fod yn sefydliad cenedlaethol nad yw'n cael ei werthfawrogi'n ddigonol. Mae'n hafan i'r sector gwirfoddol, ac yn fan lle mae rhai o'i gynadleddau a'i seminarau gorau wedi'u cynnal. Dechreuais fy ngwaith yno yn 1989: y flwyddyn y daeth y rhyfel oer i ben a'r flwyddyn y mabwysiadodd y DU Ddeddf Plant 1989 a phan fu i'r Cenhedloedd Unedig hyrwyddo a mabwysiadu'r confensiwn ar hawliau'r plentyn. Fel swyddog Unicef yng Nghymru, trefnais yr hyn a oedd yn un o'r cynadleddau cyntaf yn y byd i gyd ar Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. A chafodd confensiwn y Cenhedloedd Unedig effaith fawr ar waith cynnar y sefydliad hwn, ac yn wir mae'n dylanwadu ar ein gwaith o hyd.

Lywydd, y foment y byddaf bob amser yn fwyaf balch ohoni yn fy mywyd proffesiynol yw bod wedi eistedd yng nghyfarfod cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Roedd Cymru wedi dod yn genedl wleidyddol, ac roeddwn yno i gymryd rhan ac arsylwi, er fy mod wedi gwrthwynebu'r datblygiad hwnnw. Am fraint, am anrhydedd oedd cael eich derbyn i sefydliad roeddech wedi ei wrthwynebu a chael eich gwahodd i wneud cyfraniad, ac i'r cyfraniad hwnnw gael ei werthfawrogi. 

Bu'n rhaid i'r Cynulliad cyntaf amsugno a gweithredu'n gyflym ar ganfyddiadau adroddiad Waterhouse, 'Ar Goll mewn Gofal'. Un o ganlyniadau'r bennod ddiflas honno oedd ein bod wedi sefydlu'r comisiynydd plant cyntaf yn y DU, ac mae'r swydd honno wedi bod yn gymaint o lwyddiant. Byth ers hynny, achos plant sy'n derbyn gofal, a elwir bellach yn blant sydd wedi cael profiad o ofal, sydd wedi bod agosaf at fy nghalon. Am fwy o flynyddoedd nag rwy'n dymuno ei gofio, rwyf wedi cadeirio'r grŵp hollbleidiol, a diolch i'n hysgrifenyddiaeth, y corff anllywodraethol gwirioneddol wych hwnnw, Voices from Care, am eu harweiniad. Roedd yn anrhydedd fawr, hefyd, fod Llywodraeth Cymru wedi gofyn i mi gadeirio grŵp cynghori'r Gweinidog ar ganlyniadau i blant, ac rydym wedi gwneud llawer o waith, ac mae llawer iawn mwy i'w wneud eto i sicrhau bod pobl ifanc sydd wedi cael profiad o ofal yn cael y cyfle gorau posibl mewn bywyd.

Mae gormod o bobl a sefydliadau i ddiolch iddynt, ond rhaid sôn am rai, felly ymddiheuriadau i'r rhai rwy'n eu gadael allan. Hoffwn ddiolch i staff y Comisiwn, drwy gydol fy ngyrfa ond yn enwedig yn ystod fy nghyfnod fel Dirprwy Lywydd. Ac Elin, hoffwn ddiolch i chi am y ffordd rydych wedi arwain y sefydliad hwn yn y pumed Senedd. Hoffwn ddiolch i'r holl gyd-Aelodau rwyf wedi gwasanaethu gyda hwy, o bob plaid, ond yn enwedig y rhai o fy mhlaid fy hun, y credaf fy mod wedi'u gwylltio ar brydiau drwy fod ychydig yn rhy ddrygionus efallai. Hoffwn ddiolch i fy nheulu a fy ffrindiau, sydd wedi bod yno yn ystod y dyddiau anoddach i gynnal fy ysbryd. Yn anad dim, hoffwn ddiolch i fy staff, ac yn bennaf i fy nghynorthwy-ydd personol ers 22 mlynedd—fy mhartner gwleidyddol, mewn gwirionedd—Sarah Sharpe. Ac yn olaf, i bobl Canol De Cymru, diolch i chi am ganiatáu imi eich gwasanaethu. Rwy'n credu ei bod bellach yn ddiogel i mi ddweud fy mod wedi bod yn un o gefnogwyr Dinas Abertawe ar hyd fy oes, ond Caerdydd sydd bob amser wedi dod wedyn. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr, David. Y siaradwr nesaf yw Dafydd Elis-Thomas.

Diolch yn fawr, Llywydd, ac i chi mae'r diolchiadau cyntaf, am ddatblygu cyfansoddiad ein Senedd ni, ac yna am ymestyn ei neges i'r cyhoedd, ac yn arbennig i'r ieuenctid yng Nghymru.

Hoffwn i ddiolch yn ogystal, wrth gwrs, i'r holl swyddogion sydd wedi gwneud ein gwaith ni fel Aelodau etholedig yn bosib yn y Senedd, yn ei grwpiau, ei phwyllgorau, yn y Comisiwn ac yn Llywodraeth Cymru, ond yn arbennig yn ein hetholaethau, lle mae'r staff cynorthwyol yn gwneud y gweithgaredd democrataidd yn bosib. Ac, wrth gwrs, diolch i'r etholwyr, yn fy achos i sydd wedi newid ffiniau sawl gwaith: Meirionnydd, yna Nant Conwy, ac yn ddiweddar Dwyfor yn ogystal.

Ac yna, un gair o rybudd. Yn y blynyddoedd cynnar, bu rhaid inni ymgyrchu yn gyson i ddatblygu ein Cynulliad cymysglyd yn gyfansoddiadol yn Senedd go iawn. A gaf i ddweud fy mod i'n gweld arwyddion fod yna bobl, nid yma, ond ymhellach i'r dwyrain, sydd yn awyddus i wanhau datganoli yn y Deyrnas Unedig unwaith eto? Ac felly'r her i ni yw cydweithio gyda'n brodyr a'n chwiorydd yn yr Alban ac arbennig yng Ngogledd Iwerddon, yn ogystal â Lloegr, er mwyn diogelu amrywiaeth y Deyrnas Unedig ryfedd hon.

Diolch yn fawr, Dafydd Elis-Thomas. Mae'r gair olaf heno yn mynd i Ann Jones.

Wel, diolch. Ac mae'r gêm newydd ddechrau, felly fe fyddaf yn gyflym. [Chwerthin.]

Lywydd, fe ymunais â'r sefydliad ifanc hwn 22 mlynedd yn ôl fel cynrychiolydd cyntaf erioed Dyffryn Clwyd yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Yn ôl bryd hynny, roeddem wedi ein cyfyngu i drafod is-ddeddfwriaeth gyffrous, megis Rheoliadau Esgyrn Cig Eidion (Diwygio) (Cymru), Gorchymyn Iechyd Planhigion (Diwygio) (Cymru), a ffefryn pawb ar y pryd—

Y tatws o'r Aifft?

—Rheoliadau Tatws sy'n Tarddu o'r Aifft (Diwygio) (Cymru). Nawr, er mor bwysig oedd y rheini, nid oes lle iddynt mewn llawer o faniffestos etholiadol. Felly, yn 1999, y Cynulliad oedd yr wyneb newydd; y sefydliad newydd a oedd yn dal i brofi ei werth, a hyd yn oed ei hawl i fodoli, a rhywbeth y mae'n rhaid inni barhau i brofi ein hunain yn deilwng ohono bob dydd.

Felly, mae unrhyw un sy'n fy adnabod yn gwybod nad wyf yn swil. Nid wyf erioed wedi bod ofn sefyll dros yr hyn rwy'n ei gredu, nid wyf erioed wedi bod ofn sefyll dros gredoau fy mhlaid—ac weithiau, maent wedi bod ychydig yn wahanol—neu'r bobl rwyf wedi cael y pleser o'u cynrychioli ers 22 mlynedd a mwy, hyd yn oed os yw hyn weithiau wedi codi eich gwrychyn. Felly, os wyf wedi codi eich gwrychyn dros y 22 mlynedd, roeddech ar yr ochr anghywir i fy nadl.

Felly, gellir ystyried gwleidyddiaeth yn negyddol yn aml, ac mae yna rai sy'n teimlo ein bod yn rhy glyd, y tu mewn i swigen yma ym Mae Caerdydd, ac mae eraill yn teimlo ein bod yn dadlau er mwyn dadlau. Nawr, er y gallai hyn fod yn wir i nifer fach o bobl, mae'r mwyafrif llethol o Aelodau a sefydliadau rwyf wedi gweithio gyda hwy dros y ddau ddegawd yn malio'n fawr am ein gwlad ac eisiau ei gwneud yn well, er y gallem anghytuno ynglŷn â sut rydym yn cyflawni hynny.

Felly, fel yr Aelod cyntaf o'r meinciau cefn i basio deddfwriaeth—a gwn eich bod i gyd wedi cael llond bol ar glywed amdani, gan gynnwys proses arteithiol y Gorchymyn cymhwysedd deddfwriaethol—rwy'n falch o'r gwaddol rwy'n ei adael ar draws Cymru. Ac i'r rheini ohonoch nad ydych yn gwybod beth ydyw, deddfwriaeth i osod chwistrellwyr oedd hi—i'w gwneud yn orfodol i osod chwistrellwyr—ym mhob cartref newydd a gâi ei adeiladu. A digwyddodd hynny oherwydd datganoli. Oherwydd datganoli ac ymrwymiad gan Lywodraeth Lafur Cymru ar y pryd, Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i sicrhau ei bod yn orfodol i osod chwistrellwyr, ac roedd yn rhywbeth roeddwn yn falch iawn ohono. Er hynny, yn frawychus, nid yw hyn yn digwydd yn Lloegr o hyd, a gellid achub llawer o fywydau pe bai'r mesur costeffeithiol hwn yn cael ei gyflwyno. Sawl gwaith rydych wedi fy nghlywed yn dweud hynny?

Ond yn fy mhum mlynedd ddiwethaf, fel Dirprwy Lywydd, rwyf wedi bod yn hynod falch o ledaenu ein stori a'n ffyrdd arloesol newydd o weithio, a rhannu fy angerdd dros gydraddoldeb, cyfiawnder cymdeithasol a thegwch mor eang â phosibl. Mae'r angerdd a ddaeth â mi i'r byd gwleidyddol yn dal i fy sbarduno i gydnabod bod cymaint mwy i'w wneud o hyd. Rwy'n credu bod Bethan Sayed wedi dweud bod mwy i'w wneud o hyd; rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi dweud bod mwy i'w wneud. Ac felly, er nad wyf yn ceisio cael fy ailethol i'r Senedd ym mis Mai, fel Angela ac eraill, nid oes gennyf unrhyw fwriad o ymddeol. Rwy'n bwriadu gwneud defnydd da o'r profiad a'r arbenigedd a gefais yn ein Senedd drwy barhau i fod yn ymgyrchydd dros yr achosion rwy'n credu ynddynt a dadlau dros ogledd Cymru sydd mor annwyl i mi.

Felly, gan mai dyma'r tri chanfed a thrydydd ar ddeg ar hugain Cyfarfod Llawn y tymor hwn—ac os yw'r ffigurau'n anghywir, byddaf yn beio staff y Comisiwn, oherwydd rwyf newydd ei gael oddi ar flaen yr agenda y bore yma—rwy'n eich gadael gyda thri pheth: cadwch eich areithiau'n fyr, mae llai bob amser yn fwy; ewch allan ac adrodd stori wych ein Senedd yng Nghymru; a gadewch i ni i gyd fynd allan i gefnogi ein tîm pêl-droed cenedlaethol. Rwy'n mynd i'ch cefnogi i gyd—wel, rwy'n mynd i geisio cefnogi'r 60 ohonoch—gan wisgo coch. Efallai na fydd rhai ohonoch yn gwisgo coch ac efallai y gwnaf fi ddal i'ch cefnogi. Ond rwy'n mynd i fod yn gefnogwr brwd i'n Senedd—ac roeddwn i'n gwybod fy mod i'n mynd i wneud hyn—rwy'n mynd i fod yn gefnogwr brwd i'n Senedd, ei mawredd, a byddaf yn cefnogi pawb ohonoch o'r ystlys. Diolch yn fawr iawn. Diolch.

Diolch yn fawr iawn i Ann Jones.

Rwyf wedi ystyried mai ni oedd Tîm Jones, Ann, a bu sawl cyfeiriad yn ymwneud â phêl-droed hyd yma heno, felly gadewch i mi ychwanegu un arall. Rydym yn mynd i barhau i weld ein gilydd, ac rydym yn mynd i barhau i weld ein gilydd yn gyntaf pan fydd y torfeydd yn dychwelyd ar gyfer y gêm gyntaf pan fydd y Rhyl yn chwarae Aberystwyth unwaith eto, a byddwn yno i'w cefnogi. A diolch am eich holl gefnogaeth i mi, a phopeth rydych wedi'i wneud i'r Senedd hon dros y blynyddoedd. Rydych chi'n teimlo dros y Senedd hon, ac rydych am iddi lwyddo ar gyfer y dyfodol ac i'r Aelodau a fydd yn cael eu hethol yma yn yr etholiad nesaf hefyd.

Felly, diolch i chi i gyd am eich cyfraniadau amhrisiadwy heno, wrth gwrs, yn siarad eich geiriau olaf, ond hefyd dros y ddwy ddegawd ddiwethaf yma i nifer fawr ohonoch chi. Diolch i chi i gyd, ac i Ann yn enwedig am y cydweithio hwylus iawn dros y bum mlynedd diwethaf.

Dwi hefyd, fel pawb arall, eisiau diolch i'n staff ni—i staff y Comisiwn yn gyntaf, ac i staff hefyd y grwpiau gwleidyddol—am eich ymroddiad chi i'n bywyd seneddol a'n bywyd democrataidd ni yma yng Nghymru, ac am ein cynorthwyo ni mor effeithiol fel Aelodau, yn y Senedd yma, ar Zoom, ac yn ein hetholaethau ni hefyd.

Pobl Cymru biau'r awenau nawr. Nhw sydd i benderfynu pwy fydd yma am y bum mlynedd nesaf. Pobl Cymru biau'r Senedd hon. Ac felly, am heno, pob dymuniad da i chi i gyd. Cwtsh mawr rhithiol i chi i gyd, a nos da.

Daeth y cyfarfod i ben am 19:51.