Eitem nesaf ar yr agenda—datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg: Cymraeg 2050. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg ac Addysg, Jeremy Miles. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o gael y cyfle heddiw i roi diweddariad i’r Senedd ar y camau nesaf y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wireddu strategaeth Cymraeg 2050. Mae'r daith i gyrraedd 1 miliwn o siaradwyr a dyblu'r defnydd dyddiol o'r Gymraeg erbyn 2050 wedi cydio yn nychymyg pobl ar hyd a lled Cymru ers i’r Llywodraeth ddiwethaf wneud ei chyhoeddiad nôl yn 2017. Rwy'n falch iawn o fod wedi cael fy mhenodi'n Weinidog y Gymraeg a chael y cyfle i arwain camau nesaf y strategaeth.

Mae'r strategaeth ei hun, a'n rhaglen waith pum mlynedd rwy'n ei chyhoeddi heddiw, yn allweddol i'n gwaith i gwrdd â'r nod llesiant o weld y Gymraeg yn ffynnu. Rŷm ni'n byw mewn cyfnod heriol ac rwy'n ymwybodol bod angen inni drosi ewyllys da tuag at y Gymraeg yn weithredau cadarn a chyflym. Mae'r ymrwymiad i wneud hyn yn rhedeg drwy'r rhaglen. Mae'n gweledigaeth ni yn un eangfrydig a chynhwysol. Rŷm ni eisiau creu dinasyddion dwyieithog sy'n hyderus i ddefnyddio'r Gymraeg sydd gyda nhw bob dydd. Yn syml, rŷm ni am i bawb yng Nghymru deimlo bod yr iaith yn perthyn i bob un ohonom ni.

Wrth reswm, mae'n hymateb ni i'r pandemig a'i effaith ar y defnydd o’r Gymraeg yn ganolog i'r rhaglen waith, ac mae prif elfennau strategaeth Cymraeg 2050 yn glir ac yn parhau. Gyda strategaeth sy'n ymestyn dros gyfnod hir, roeddem ni'n gwybod y gallai newidiadau mewn cymdeithas olygu bod yn rhaid addasu ein blaenoriaethau dros amser. Wrth gwrs, bu’n rhaid inni wneud hynny yn gynt na'r disgwyl, ac mae'r rhaglen waith yn adlewyrchu hyn.

Heddiw, rydym ni hefyd yn cyhoeddi ein hymateb i adroddiad diweddar am effaith COVID-19 ar grwpiau cymunedol Cymraeg. Rydym ni'n cynyddu'n ffocws ni ar ddatblygu cymunedol ac yn sicrhau bod ein gwaith ni yn helpu pobl i helpu'u hunain a'u cymunedau i ddefnyddio'r Gymraeg.

Mae cynllunio'n dda ac yn strategol yn ganolog i'r weledigaeth. Dyma beth fyddwn ni'n ei wneud: cynllunio'n ofalus er mwyn gallu cynyddu nifer y plant ac oedolion sy'n dysgu Cymraeg; cynyddu'r cyfleoedd sydd ar gael i ni i ddefnyddio'r Gymraeg gyda'n gilydd, a hynny mewn cymunedau daearyddol neu rithiol, gweithleoedd a mannau cymdeithasol.

Mae'r 58 maes gweithredu yn y rhaglen yn dangos pa mor eang mae'r gwaith a chynifer o gyfleoedd sydd gyda ni i wneud gwahaniaeth. Rwy'n ddiolchgar i'n partneriaid am yr ymroddiad maen nhw wedi'i ddangos. Mae hi wedi bod yn gyfnod anodd yn ystod y pandemig, ond rwy'n edrych ymlaen at ailadeiladu a chydweithio ymhellach.

Bydd canlyniadau cyfrifiad 2021 ac arolwg defnydd iaith 2019-20 yn cael eu cyhoeddi yn ystod y Senedd yma. Mae'n bwysig nodi, felly, fod hon yn rhaglen waith hyblyg, a byddaf i'n ddigon parod i'w hadolygu a'i datblygu yn sgil y cyfrifiad, ynghyd â'r dystiolaeth rŷm ni'n ei chasglu'n barhaus.

Mae'r rhaglen waith yn adeiladu ar ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu ni, ac wedi gwau ethos o Gymru gryfach, wyrddach a thecach i'r ymrwymiadau cyffredinol: cryfach fel gwlad ddwyieithog hyderus gyda hunaniaeth unigryw; gwyrddach, wrth dyfu'r economi werdd a chreu swyddi da, agos at adref, mewn ardaloedd lle mae'r Gymraeg yn brif iaith; tecach, drwy'r gwaith rŷm ni'n ei wneud wrth gynllunio, deddfu a buddsoddi i ehangu addysg cyfrwng Cymraeg, fel bod gan bob plentyn, o ba gefndir bynnag, fynediad i'r Gymraeg ym mhob rhan o Gymru.

Felly, mae'n bleser mawr imi gyflwyno'r rhaglen waith uchelgeisiol yma ar gyfer cyfnod y Senedd newydd. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda'm cyd-Weinidogion ac ar draws llywodraeth yng Nghymru i roi hyn oll ar waith. Mae'r degawd nesaf yn mynd i fod yn dyngedfennol o ran polisi iaith, ac mae'n rhaid inni i gyd dynnu gyda'n gilydd—gwleidyddion, awdurdodau lleol, y gymdeithas gyfan. Mae'r Gymraeg yn perthyn i bawb; felly hefyd y cyfrifoldeb i weithredu polisïau o'i phlaid hi.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gwnaf i ddechrau gan ddiolch i'r Gweinidog am gopi ymlaen llaw o'r datganiad heddiw.

Rwy'r croesawu'r gwaith y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i ddiogelu a datblygu'r Gymraeg ar gyfer y genhedlaeth nesaf. Fel rhywun a gafodd ei fagu yng nghefn gwlad sir Benfro, gydag addysg drwy ysgol ddwyieithog, ac sy'n ystyried fy hun yn siaradwr Cymraeg iaith gyntaf sydd bach yn rusty, rwy'n benderfynol bod cyfathrebu a defnyddio'r Gymraeg mewn bywyd bob dydd yn bleser y gall bawb ei fwynhau. Ond, am rhy hir, mae yna wedi bod meddylfryd o 'ni a nhw' o ran yr iaith Gymraeg: y 'nhw' sydd yn rhugl, a'r 'nhw' sydd yn ddysgwyr. Mae angen i bobl deimlo'n gyffyrddus i siarad Cymraeg, beth bynnag eu safon nhw, heb ofni am gamgymeriad bach fan hyn a fan co. Weinidog, rwy'n gwybod eich bod yn rhannu fy marn na ddylem fod yn feirniadol ar faint neu lefel y Gymraeg y mae pobl yn ei ddefnyddio, ond, gyda hynny, mae'n bwysig bod y boblogaeth yn ymuno ar y siwrnai i ddeall y budd mae'r iaith yn ei roi i'n bywydau.

Rydw i'n croesawu targed uchelgeisiol y Llywodraeth ar gyfer 2050. Mae yna gydnabyddiaeth nid y Llywodraeth bresennol yn unig, ond Llywodraethau Cymru yn y dyfodol, fydd yn gyfrifol am sicrhau bod y targed hwn yn cael ei gyflawni. Gyda hyn, pa ddangosyddion perfformiad allweddol sydd yn bodoli i sicrhau nad yw Llywodraeth Cymru yn tynnu eu llygaid oddi ar y bêl, a sut mae Gweinidogion y dyfodol yn mynd i sicrhau bod y polisi yn effeithiol?

Hefyd, o ystyried y newyddion yn y datganiad bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu sicrhau bod holl swyddi Llywodraeth Cymru yn y dyfodol yn cael eu dyfarnu i ymgeiswyr a all, a dyfynnaf, ddeall y Gymraeg—understand the Welsh language—a all y Gweinidog egluro'r hyn y mae'n ei olygu o ran gallu i ddeall y Gymraeg? A oes disgwyl i holl weithwyr Llywodraeth Cymru yn y dyfodol fod yn ddwyieithog? Ac os yw hyn yn wir, pa sicrwydd gall y Gweinidog ei roi inni na fydd y cyhoeddiad hwn yn rhwystr i gyflogaeth i rai pobl?

Ac yn olaf, Weinidog, hoffwn dynnu eich sylw at eich cynnig i gymell siaradwyr Cymraeg ifanc i ddychweled o brifysgolion i helpu i ddysgu'r Gymraeg mewn ein hysgolion. Tra bydd y ffocws ar gyflogi athrawon sy'n siarad Cymraeg, bydd y drws yn cau i athrawon o'r tu allan i Gymru. Byddwn yn colli mynediad at nifer o athrawon o wahanol gefndiroedd sydd â phrofiadau gwahanol. Sut mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu sicrhau bod unrhyw un sy'n dymuno dysgu yng Nghymru heb yr iaith yn gallu dod o hyd i gyflogaeth fel athro yng Nghymru? Diolch.

Diolch i'r llefarydd am ei gwestiynau. Rwy'n cytuno'n llwyr gyda fe dŷn ni ddim yn moyn i ddiwylliant ddatblygu sydd yn nhermau 'ni a nhw'. Mae'r iaith Gymraeg yn perthyn i bawb. Mae llawer iawn o bobl yng Nghymru yn gallu siarad rhywfaint o Gymraeg ac mae llawer mwy yn barod i ddysgu ychydig mwy o Gymraeg bob dydd ac i ddefnyddio hynny fesul dydd, cam wrth gam, a dyna sut y gwnawn ni lwyddo. Dwi'n dymuno'n dda i bawb sydd ar y siwrne honno—rŷn ni i gyd wedi bod arni ar ryw gyfnod yn ein bywydau.

O ran y dangosyddion, mae amryw o ddangosyddion yn eu lle eisoes o ran, er enghraifft, nifer y bobl sydd mewn addysg Gymraeg. Un o'r dangosyddion newydd yn y rhaglen hon yw ein bod ni'n sicrhau bod cerrig milltir newydd yn nhermau'r nifer o blant blwyddyn 1 sydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg, er enghraifft. Felly, y targed presennol yw 30 y cant erbyn 2031 ac, yn y rhaglen waith hon, rŷn ni'n cynnig carreg filltir newydd o 26 y cant erbyn diwedd y Senedd hon er mwyn sicrhau bod gennym ni dargedau yn y tymor byr ynghyd â'r tymor hir. Felly, mae amryw o ymyraethau yn y rhaglen waith lle bydd mwy o waith polisi ac mae rhaglenni eisoes yn eu lle ar gyfer rhai ohonyn nhw, ac mae dangosyddion ynghlwm yn y rheini, felly bydd cyfle i bawb gadw'r Llywodraeth yn atebol am yr hyn rŷm ni'n sôn amdano yn y ddogfen hon.

O ran y cwestiwn o ran recriwtio, y cwestiwn o ran swyddogion sifil yn Lywodraeth Cymru, cwestiwn i'r Ysgrifennydd Parhaol, wrth gwrs, yw hynny. Ond beth byddwn i'n ei ddweud yw bod hynny'n enghraifft loyw iawn o'r syniad bod y Gymraeg yn perthyn i bawb. Hynny yw, y cynnig yw bod pobl yn gallu dysgu sgiliau newydd wrth iddyn nhw ymuno â Llywodraeth Cymru a dysgu siarad ychydig o Gymraeg dros gyfnod, ac rwy'n credu bod hynny'n gynhwysol—dyw e ddim yn creu syniad o 'ni a nhw', mae'n tynnu pobl at ei gilydd ac yn cydnabod bod y Gymraeg yn ased ac yn beth o werth cyffredin i ni i gyd yng Nghymru. Rwy'n credu y byddai unrhyw un yn croesawu'r cyfle i ddysgu sgiliau newydd wrth ymgymryd â gwaith newydd, a dyna sydd wrth wraidd y polisi.

Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Dwi'n ddiolchgar i chi am ddod â datganiad yn fuan yn nhymor y Llywodraeth newydd ar y targed o greu miliwn o siaradwyr. Rydych chi'n gwybod bod gennych chi fy nghefnogaeth i yn yr uchelgais yma, a dwi'n gwybod eich bod chi'n hollol ddiffuant, ond dwi angen fy argyhoeddi bod y newid gêr angenrheidiol yn digwydd. Mi ddywedodd eich rhagflaenydd wrthyf i yn y Senedd ddiwethaf y bydd yn rhaid i'r Llywodraeth newydd—a dwi'n dyfynnu'r union eiriau; dyma a ddywedodd hi—fynd lot ymhellach nag yr ydym ni wedi mynd hyd yn hyn. Fedrwch chi felly roi enghreifftiau ymarferol a phenodol ynghylch i ba raddau mae'r cynllun gweithredu yma'n cynrychioli'r newid gêr yr oedd eich plaid chi'n cydnabod oedd ei angen er mwyn cyrraedd y miliwn?

O ran cynnwys y rhaglen ei hun yn gyffredinol, dwi yn bryderus bod peth o'r ieithwedd yn awgrymu parhad yn hytrach na newid a bod o'n rhy benagored—'diweddaru' targedau athrawon; 'ystyried' effaith safonau; 'datblygu' canllawiau; 'parhau' i ychwanegu at ein sail tystiolaeth am y Gymraeg a chynlluniau ieithyddol; 'gweithio' i amddiffyn enwau lleoedd Cymraeg. 

Gan droi at y manylder, dwi yn croesawu'r ymrwymiad gan eich Llywodraeth chi i gyflwyno Bil addysg cyfrwng Cymraeg. Mae Plaid Cymru wedi dadlau ers tro bod angen mecanwaith statudol i yrru'r ymdrechion i dyfu'n sylweddol addysg cyfrwng Cymraeg, gan gydnabod rôl allweddol y sector addysg wrth wireddu'r filiwn. Hoffwn i achub ar y cyfle yn y cyswllt yma i dalu teyrnged i Gareth Pierce, cyn brif weithredwr Cyd Bwyllgor Addysg Cymru, fu farw yn ddisymwth iawn yn ddiweddar yma, un a wnaeth gymaint dros addysg Gymraeg, ac, yn wir, Gareth oedd awdur y papur trafod yma y gwnes i gyhoeddi nôl yn yr haf 2019, oedd yn symud y drafodaeth ymlaen i edrych ar gnewyllyn Deddf addysg Gymraeg, ac mi fyddai pasio Deddf uchelgeisiol o'r fath yna yn y Senedd yma yn deyrnged arbennig i Gareth Pierce a'i waith dros nifer o flynyddoedd. Felly, a fedrwch chi roi syniad i ni o'r amserlen ar gyfer cyhoeddi'r Bil a'r amserlen ar gyfer tywys Bil o'r fath drwy'r Senedd?

Rydych chi'n nodi y byddwch chi yn ystyried effaith safonau'r Gymraeg ar ddefnydd iaith wrth wneud penderfyniadau ynghylch paratoi rheoliadau pellach. Mae'r dystiolaeth yn dangos bod y safonau wedi cael effaith gadarnhaol ar unigolion a chyrff yn y meysydd y maen nhw wedi'u cyflwyno. Mae'n bryd rŵan gweld amserlen yn cael ei chyhoeddi ar gyfer ymestyn y safonau i feysydd eraill, felly dwi'n siomedig efo'r agwedd yma.

A fedrwch chi gadarnhau'r amserlen a'r cylch gorchwyl ar gyfer ystyried effaith y safonau? A beth ydy effaith yr oedi yma ar y rheoliadau sydd eisoes wedi cael eu hymgynghori arnyn nhw, sef y rheoleiddwyr iechyd a'r cwmnïau dŵr? Mae angen cydnabod cyfraniad pwysig y safonau at y strategaeth a chael eglurder am symud ymlaen efo gweithredu mewn meysydd newydd.

Yn olaf, rydych chi'n cyfeirio at sefydlu comisiwn i gryfhau sefyllfa'r Gymraeg fel iaith gymunedol. A fedrwch chi ddweud mwy am y comisiwn sydd dan sylw? Ai ryw fath o grŵp gorchwyl a gorffen fyddai o, achos dwi'n sicr nad ydyn ni ddim eisiau siop siarad arall? Neu, os nad yw'n gorff neu'n grŵp gorchwyl a gorffen, ai ryw fath o gorff datblygu pwrpasol sydd gennych chi o dan sylw, efo pwerau i adfywio cymunedau Cymraeg a denu swyddi i'r gorllewin ac yn y blaen?

Fel cam tuag at sefydlu corff pwrpasol o'r math hwnnw, sef yr hyn y mae Plaid Cymru'n meddwl sydd ei angen, a wnewch chi roi diweddariad i ni ar gynllun Arfor, ac yn benodol ar arian ar gyfer parhau efo'r cynllun pwysig yma, os gwelwch yn dda? Diolch yn fawr.

Diolch i Siân Gwenllian am ei chroeso am y rhaglen waith. Mae yma newid gêr. Mae pob Senedd yn gyfle newydd i edrych o'r newydd ar yr hyn rŷn ni wedi'i gyflawni a, hefyd, ar yr hyn sydd o'n blaenau ni, ac yn gyfle i ni osod targedau newydd a blaenoriaethau newydd yn sgil ein profiad ni. Mae hynny'n beth da; mae'n beth anorfod. Felly, mae gennyn ni dargedau pellach yn y ddogfen hon o ran mudiadau meithrin, er enghraifft, ond wnaethon ni guro'r targedau yn y Senedd ddiwethaf, gyda llaw, ynglŷn â rhifau mudiadau meithrin, felly mae sail dda gennym ni yn fanna. 

Mae gennyn ni faterion newydd sy'n delio yma â'r sialens ddaearyddol, o ran cymunedau yn y gorllewin a'r gogledd yn benodol; ymestyn rôl y Coleg Cymraeg Cenedlaethol; gwaith pellach i'r ganolfan ddysgu genedlaethol; gwarantu addysg mynediad at ddysgu iaith rhwng 16 a 25 am ddim. Felly, mae camau breision newydd yn y strategaeth hon, yn adeiladu ar y gwaith a wnaethpwyd gan fy rhagflaenydd, Eluned Morgan, ar ddiwedd y Senedd ddiwethaf.

Hefyd, rŷch chi'n gofyn cwestiwn am y Bil addysg Gymraeg. Mae hynny'n ymrwymiad; mae hynny'n glir yn y ddogfen hon eto. Mae gwaith yn digwydd eisoes ynglŷn â sgôp a chynnwys y Bil hwnnw. Byddai'n hapus i ddiweddaru'r Senedd ymhellach ynglŷn â hynny yn y tymor nesaf.

O ran safonau—mae'r Dirprwy Lywydd wedi gofyn i mi fod yn fyr fan hyn, felly rwyf jest yn cyffwrdd ar y cwestiynau rŷch chi wedi'u gofyn. O ran safonau, mae'n bwysig sicrhau bod yr hyn rŷn ni'n ei wneud fel Llywodraeth yn cael effaith gadarnhaol ar ddefnydd y Gymraeg. Dyna'r prif nod: sicrhau bod pob peth rŷn ni'n ei wneud—pob ymyrraeth rŷn ni'n ei wneud—yn sicrhau cefnogaeth i ddefnydd y Gymraeg fel iaith fyw yn ein cymunedau ni. Dyna fy mlaenoriaeth i, ac mae gan y safonau, fel pob ymyrraeth arall, rôl i'w chwarae yn hynny. Ond, y llinyn mesur ym mhob achos, ar draws pob peth rŷn ni'n ei wneud, yw defnydd, ac rwyf wedi cael trafodaethau cadarnhaol iawn â'r comisiynydd ynglŷn ag edrych ar y ddau beth hynny ar y cyd—safonau a'u cyfraniad tuag at ddefnydd.

Ar y cwestiwn olaf, mi oeddech chi'n sôn am gomisiwn. Dwi ddim yn sôn yma am greu corff ac isadeiledd newydd. Dyma grŵp o bobl a fydd yn gallu'n cynghori ni ar y sialensiau penodol, fel y disgrifiodd Dr Simon Brooks, er enghraifft, yn ei adroddiad e. Un o'i argymhellion e oedd sefydlu'r math yma o gomisiwn, ac rŷn ni'n falch iawn o hynny ac yn frwdfrydig dros sefydlu hynny a mynd ag ef yn ei flaen.

Hefin David.

A gefais i fy ngalw nawr?

Do, Hefin.

Nid oeddwn i'n gallu clywed eich llais, Dirprwy Lywydd. Mae etholwr wedi cysylltu â mi sydd â mab yn dod i ddiwedd blwyddyn wyth, ac mae'n pryderu bod cyfyngiadau symud olynol wedi golygu bod ei fab ar ei hôl hi'n sylweddol o ran ei Gymraeg llafar ac ysgrifenedig mewn ysgol cyfrwng Cymraeg. Mae wedi cysylltu â'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol i holi am hyfforddiant ychwanegol i'w fab dros wyliau haf yr ysgol, dim ond i gael gwybod na fydd yn bosibl gan fod cylch gwaith y Ganolfan, a bennwyd gan Lywodraeth Cymru, yn ei gwneud yn ofynnol iddi addysgu oedolion, 18 oed neu hŷn yn unig.

A fydd y Gweinidog yn ystyried ehangu cylch gwaith NCLW, efallai ar gyfer yr haf hwn yn unig, o ystyried yr amgylchiadau eithriadol, er mwyn caniatáu iddynt ddarparu cefnogaeth a hyfforddiant ychwanegol i blant o dan 18 oed, er enghraifft i ddisgyblion ysgolion uwchradd cyfrwng Cymraeg o gartrefi Saesneg eu hiaith?

Diolch i Hefin David am y cwestiwn hwnnw; mae'n gwestiwn pwysig. Mae disgyblion o aelwydydd sydd ddim yn siarad Cymraeg wedi cael sialensiau penodol yn ystod y cyfnod diwethaf a dwi eisiau talu teyrnged i waith y ganolfan ddysgu am ei harloesi dros y flwyddyn ddiwethaf yn ymestyn yr hyn y maen nhw wedi gallu ei wneud ar-lein a datblygu cynnig diddorol iawn i fwy a fwy o bobl mewn cyfnod anodd iawn.

Fel efallai y bydd yr Aelod yn gwybod, mae adolygiad wedi bod yn digwydd o waith y ganolfan ddysgu, a byddaf i'n bwriadu bod mewn sefyllfa i ddweud mwy am hynny dros yr wythnosau nesaf, ac felly efallai bydd y cwestiwn mae e wedi'i godi heddiw yn berthnasol yn y cyd-destun hwnnw.

Prif amcan strategaeth 'Cymraeg 2050', wrth gwrs, yw sicrhau mwy o ddefnydd o’r Gymraeg, a ffordd arwyddocaol o wneud hynny yw drwy addysg. Serch hynny, mae sawl teulu ym Mhencoed yn dal yn aros am apêl i glywed a fydd eu plant nhw yn cael mynd i Ysgol Bro Ogwr ym mis Medi. Os yw’r apêl yn methu, wedyn bydd angen i’r teuluoedd yma ddewis rhwng anfon eu plant ymhellach i ffwrdd i dderbyn addysg Gymraeg neu ddewis addysg Saesneg. Bydd y Gweinidog yn gwybod, o dan y cod mynediad i ysgolion, mae pwynt 3.5 yn sôn bod gan awdurdodau lleol yr hawl i newid y nifer derbyn disgyblion os oes cynlluniau ar y gweill i ehangu darpariaeth addysg, fel sydd yn digwydd yn achos Ysgol Bro Ogwr. Mae’n hollol amlwg i fi y dylai cyngor Pen-y-bont warantu lle i’r plant sydd wedi cael gwrthod lle yn Ysgol Bro Ogwr, a dwi’n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cyfleu hynny i’w gydweithwyr yn sir Pen-y-bont.

Ond mae yna gwestiwn sylfaenol yn fan hyn hefyd: ble mae’r tegwch? Pam ddylai plant Pencoed deithio tu fas i Bencoed er mwyn derbyn addysg Gymraeg? Yn reit syml, bydd ardaloedd fel Pen-y-bont yn parhau i fethu cyrraedd eu targedau os nad oes rhywbeth yn newid yn fuan.

Dwi eisiau adlewyrchu’r pwynt mae’r Aelod wedi’i ddweud am bwysigrwydd mynediad teg ymhob cwr o Gymru i ddisgyblion sydd eisiau addysg Gymraeg. Dyna’n sicr yw nod Llywodraeth Cymru. Dyna’n sicr yw’r galw oddi wrthym ni i lywodraeth leol dros y cyfnod nesaf o ran cynlluniau strategol uchelgeisiol i sicrhau ein bod ni’n symud yn gyflymach tuag at wireddu’r nod hwnnw.

O ran y sefyllfa benodol mae wedi’i chodi heddiw, mae fy swyddogion i wedi bod mewn trafodaethau gyda swyddogion y cyngor, a byddaf i’n hapus i ysgrifennu ymhellach at yr Aelod ynglŷn â hynny.

Liciwn i groesawu’r Gweinidog newydd i’r swydd a hefyd ddiolch iddo fe am y cyfle i gael y drafodaeth yma’n fuan iawn yn ystod y Senedd yma. Dwi’n croesawu’r dôn y mae’r Gweinidog wedi’i gosod yn ystod ei sylwadau cychwynnol.

Mae yna gwpl o bethau dwi eisiau eu dweud yn ystod fy nghyfraniad y prynhawn yma. Yn gyntaf, pwysigrwydd cymunedau Cymraeg, cymunedau lle mae’r Gymraeg yn cael ei defnyddio bob dydd, ac mae hynny’n hynod o bwysig ac mae’n rhaid bod hynny yn rhan o strategaeth y Llywodraeth.

Ac yn ail, yr hawl i bob un ohonom ni ddysgu Cymraeg. Mi fydd y Gweinidog yn gwybod bod yna ysgol Gymraeg newydd yn cael ei hagor yn Nhredegar. Pan oeddwn i yn yr ysgol yn Nhredegar, wrth gwrs, doedd gyda ni ddim hawl hyd yn oed i ddysgu'r Gymraeg, ac felly dŷn ni wedi gweld trawsnewid yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond mae'n rhaid i ni sicrhau bod gan bobl y gallu a'r hyder i ddefnyddio'r Gymraeg.

Ac yn olaf, liciwn i ddweud hyn: mae'n bwysig, pan wnaethom ni osod yr amcan o 1 miliwn o siaradwyr, roedd e amboutu defnyddio'r Gymraeg a defnyddio'r Gymraeg bob dydd. Dwi erioed wedi becso gormod amboutu'r safonau. Dŷn ni ddim eisiau gweld iaith fiwrocrataidd sy'n bodoli mewn llyfrau a pholisïau; dŷn ni eisiau gweld y Gymraeg fel iaith sy’n cael ei defnyddio gan deuluoedd gartref ac mewn tafarn, pan dŷch chi’n gwylio pêl-droed neu rygbi. Dyna lle rŷn ni eisiau gweld y Gymraeg. Ac a fuasech chi—

A wnaiff yr Aelod ddirwyn i ben nawr, os gwelwch yn dda?

—yn cydweithio â Chymdeithas Bêl-droed Cymru, ac eraill, i sicrhau ein bod ni’n normaleiddio’r Gymraeg lle dŷn ni’n cymdeithasu, lle dŷn ni’n byw a lle dŷn ni’n gweithio?

Diolch, Alun Davies, am y cwestiwn hwnnw, a diolch iddo fe hefyd am ei waith e yn y Senedd ddiwethaf ar yr agenda hon, sydd mor bwysig i'r gwaith rŷn ni'n cario ymlaen ar ddiwedd y tymor diwethaf ac ar ddechrau'r tymor hwn. Felly, diolch yn fawr iddo fe am ei waith arloesol yn y maes hwn.

A dwi eisiau ategu beth mae e'n ei ddweud am bwysigrwydd defnydd yn ein cymunedau ni hefyd. Rwy'n cyhoeddi hefyd ein hymateb ni i'r adroddiad ar impact COVID ar ddefnydd y Gymraeg mewn mudiadau cymunedol, ac mae'r impact wedi bod yn sylweddol iawn. Felly, mae angen eu cefnogi nhw i weithio mewn ffyrdd sydd yn eu cefnogi nhw ar gyfer y dyfodol. Ond y pwynt gwnaeth e orffen arno, sef pwysigrwydd y Gymraeg yn y gweithle, mae hynny'n rili creiddiol i'r hyn rŷn ni'n ceisio ei sicrhau, a dyna un o'r mannau pwyslais yn y ddogfen hon o ran cefnogi defnydd y Gymraeg.

Bydd y Gweinidog yn ymwybodol bod cwm Tawe yn ei etholaeth ei hun yn ardal ieithyddol arwyddocaol, am ei bod yn cynnwys y nifer a'r canrannau uchaf o siaradwyr Cymraeg yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac ymysg yr uchaf yng Nghymru gyfan. Mewn perthynas â'r amcanion sydd wedi eu hamlinellu ganddo heddiw o ran datblygu addysg Gymraeg, gwarchod a thyfu'r Gymraeg fel iaith gymunedol, a sicrhau a darparu cyfleon ar gyfer defnydd y Gymraeg y tu hwnt i'r ystafell ddosbarth, hoffwn holi sut mae'r Gweinidog am sicrhau nad yw awdurdodau lleol yn cymryd camau a fyddai'n bygwth hynny, fel y cynllun, er enghraifft, gan Gastell-nedd Port Talbot, sydd am agor ysgol cyfrwng Saesneg newydd enfawr ym Mhontardawe, yn groes i ddymuniadau cymunedau'r ysgolion fydd yn gorfod cau i wneud hynny, a hefyd barn arbenigwyr fel Heini Gruffudd, Dyfodol i'r Iaith, a Rhieni dros Addysg Gymraeg, sy'n dweud ei fod e'n mynd i fod yn ergyd andwyol i hyfywedd yr iaith ac addysg Gymraeg yn y cwm. Fe fydd y Gweinidog wrth gwrs yn ymwybodol nad yw Castell-nedd Port Talbot wedi agor yr un ysgol gynradd Gymraeg newydd ers ad-drefnu llywodraeth leol yn 1996. Felly, mae yna waith i'w wneud.

Does dim sôn chwaith, yn y rhaglen waith, am adeiladu ar fuddsoddiad sylweddol y Llywodraeth o ran sefydlu canolfannau cymunedol Cymraeg, er bod rhai fel Tŷ'r Gwrhyd ym Mhontardawe—ac fe fydd Alun Davies efallai'n cofio dod draw i agor y ganolfan honno—wedi profi'n llwyddiant ysgubol wrth ehangu defnydd a chaffael y Gymraeg—

A wnaiff yr Aelod ddirwyn i ben nawr, os gwelwch yn dda?

—y tu hwnt i'r byd addysg. Beth yw'r cynlluniau, felly, o ran cefnogi'r rhain fel rhan o'r rhaglen waith? Diolch.

Wel, wrth gwrs, rwy'n ateb yn sgil fy rôl fel Gweinidog addysg yn hytrach nag Aelod lleol yng Nghastell-nedd. Gallaf ddweud bod achos busnes llawn Castell-nedd Port Talbot dros gynnig yr ysgol yng nghwm Tawe wedi'i ohirio ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru, a bydd swyddogion yn cyfarfod â'r awdurdod yr wythnos nesaf i drafod eu hasesiad o'r effaith ar y Gymraeg yn fanylach cyn bwrw ymlaen ymhellach. Mae'n bwysig pan fydd awdurdodau lleol yn ystyried cynigion cynllunio ysgolion, ar gyfer darpariaeth cyfrwng Cymraeg neu Saesneg ai peidio, eu bod nhw'n parhau i edrych ar y darlun ehangach. Mae cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi nodi ardal Pontardawe fel ardal ieithyddol sensitif, felly mae'n rhaid i'r awdurdod gymryd pob cam posib i liniaru unrhyw effaith andwyol y gallai cynigion newydd eu cael ar yr iaith.

O ran impact ar sefydliadau a chanolfannau cymunedol, mae'r adroddiad rwy'n ei gyhoeddi heddiw, mae ffocws hwnna ar impact COVID yn benodol ar grwpiau cymunedol ac isadeiledd cymunedol Cymraeg. Felly, byddwn i'n cyfeirio sylw'r Aelod at gynnwys y ddogfen honno.

Ac yn olaf, Buffy Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o glywed bod y Gweinidog o ddifrif ynghylch cyrraedd 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae cymryd camau bach yn gwneud gwahaniaeth enfawr. Fel miloedd o bobl ledled Cymru, rwy'n defnyddio Duolingo bob bore i ddysgu mwy o eiriau. Ond yn bwysicach na hyn, mae plant ledled Cymru yn siarad Cymraeg yn eu hystafelloedd dosbarth bob dydd, fel y plant yn Ysgol Gyfun Cwm Rhondda. Mae'r Gweinidog yn gwybod y gwnes i ymweld ag Ysgol Gyfun Cwm Rhondda yn ddiweddar i gyfarfod â'r pennaeth newydd, i drafod dyfodol yr ysgol, ac edrychaf ymlaen at gyfarfod â'r Gweinidog i drafod y cynlluniau ymhellach. Pa gamau bydd y Gweinidog yn eu cymryd i annog mwy o bobl i ddechrau dysgu Cymraeg ac annog mwy o rieni i anfon eu plant i ysgolion Cymraeg?

Wel, diolch i Buffy Williams am ei chwestiwn, ac mae'r ffaith ei bod hi wedi dweud rhan ohono fe yn Gymraeg yn ffantastig, rwy'n credu, hefyd.

O ran beth rŷn ni'n ei wneud i annog pobl i addysg Gymraeg, mae lot o'r gwaith mae'r Mudiad Meithrin yn ei wneud yn cael llawer iawn o effaith bositif ar y rhifau sy'n mynd i ysgolion Cymraeg. Felly, mae buddsoddi pellach yn y sector honno yn bwysig iawn. Mae'r uchelgais rŷn ni'n ei gosod i'n hawdurdodau lleol ar gyfer y ddarpariaeth dros y cyfnod nesaf yn mynd i gyfrannu at hynny, ond mae hefyd rôl i sicrhau, mewn addysg bellach ac uwch, ac addysg gydol oes, fod cyfleoedd gyda phobl ym mhob cyfnod yn eu bywydau i gael mynediad at addysg Gymraeg a dysgu'r Gymraeg. Mae'n hollbwysig, ac rŷn ni'n mynd i barhau, fel mae'r rhaglen waith hon yn disgrifio, i fuddsoddi a chefnogi'r gwaith hwnnw dros y cyfnod nesaf.

Diolch, Weinidog.