Eitem 7 heddiw yw dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) ar incwm sylfaenol a'r newid i economi ddi-garbon, a galwaf ar Jane Dodds i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8028 Jane Dodds, Jack Sargeant, Luke Fletcher, Carolyn Thomas

Cefnogwyd gan Delyth Jewell

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi:

a) bod nifer sylweddol o weithwyr o Gymru yn cael eu cyflogi mewn diwydiannau a fydd yn cael eu newid yn sylweddol fel rhan o'r broses o drosglwyddo Cymru i economi ddi-garbon;

b) pwysigrwydd sicrhau newid teg i economi ddi-garbon;

c) cynllun peilot incwm sylfaenol parhaus Llywodraeth Cymru ar gyfer y rhai sy'n gadael gofal.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried sut y gellid ymestyn y cynllun peilot incwm sylfaenol i weithwyr yn y diwydiannau hyn er mwyn llywio'r broses o drosglwyddo Cymru i economi ddi-garbon.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch yn fawr iawn i'r Pwyllgor Busnes am ddewis y cynnig hwn.

Yn ystod y tri mis diwethaf, mae glaw monsŵn wedi achosi llifogydd trychinebus yn Bangladesh; gwres eithafol wedi crino rhannau o dde Asia ac Ewrop; sychder estynedig wedi gadael miliynau ar drothwy newyn yn nwyrain Affrica; ac yn agosach adref, edrychwch ar yr hyn sy'n digwydd yma: rydym yn profi tymheredd uchel iawn. Mae'r Senedd hon a'r Llywodraeth wedi cydnabod yr argyfwng hinsawdd ac ecolegol sy'n ein hwynebu. Felly, mae'r achos dros drawsnewid ein heconomi a'n cymdeithas i allu byw o fewn terfynau adnoddau cyfyngedig ein planed yn ddi-droi'n-ôl bellach.

Ond y cwestiwn yw sut y cefnogwn y bron i 220,000 o swyddi ledled Cymru mewn diwydiannau a fydd, o ganlyniad i newid i sero net, yn anochel yn peidio â bod yn y dyfodol. Ni allwn aros yn segur tra bo gweithwyr a chymunedau'n wynebu'r newid cyflymaf a mwyaf sylweddol mewn degawdau. Mae'r Sefydliad Astudiaethau Llafur Rhyngwladol wedi dweud ein bod yn byw mewn cyfnod o ddiweithdra uchel difrifol, pan gaiff swyddi newydd eu creu'n bennaf ar raddfeydd cyflog isel, gyda diffyg budd-daliadau a diogelwch amlwg, incwm real nad yw'n cynyddu, neu sy'n gostwng, a systemau nawdd cymdeithasol sydd naill ai'n gwbl absennol neu'n cael eu dogni'n llym.

Rhaid i'n huchelgais ar gyfer gweithwyr a'n cymunedau fod yn bellgyrhaeddol ac yn hollgynhwysol fel rhan o'r newid i sero net. Ni fydd yn newid teg na chyfiawn os bydd gweithwyr yn colli eu swyddi neu'n mynd i gyflogaeth fregus. Cawn ein rhybuddio y bydd gwledydd sy'n methu paratoi ar gyfer y newid economaidd hwn tuag at waith mwy bregus yn cael eu taro fwyfwy gan yr ansefydlogrwydd sy'n gysylltiedig â'r argyfwng hinsawdd. Rhaid inni darfu'n fwriadol ac yn rhagweithiol ar y duedd beryglus tuag at waith ansicr. Ac fel y cawn ein rhybuddio, mae newid mawr ar ei ffordd.

Rhaid inni sicrhau bod y newid nid yn unig wedi'i gynllunio'n dda, ond ei fod yn gymdeithasol gyfiawn. Am y rheswm hwn, rwy'n cynnig bod Llywodraeth Cymru yn ymestyn y cynllun peilot incwm sylfaenol parhaus i gynnwys y rhai a gyflogir mewn diwydiannau carbon-ddwys. Bydd llawer ohonoch yn ymwybodol o fy nghefnogaeth i incwm sylfaenol cyffredinol, gan ddatgloi potensial a rhyddid pobl o bob cefndir sy'n cael eu dal yn ôl a'u hatal rhag llunio eu dyfodol eu hunain. Byddai incwm sylfaenol wedi'i dargedu at weithwyr yr effeithir arnynt yn uniongyrchol gan y newid i sero net yn sicrhau eu bod yn cael eu diogelu a'u grymuso i benderfynu ynglŷn â'u dyfodol. Byddai'n gweithredu fel rhwyd ddiogelwch wrth i'n heconomi newid ac wrth i ddiwydiannau addasu.

Rwy'n croesawu'r gwaith sy'n mynd rhagddo gan Lywodraeth Cymru yn eu cynllun ar gyfer cyflogaeth werdd, ond nid yw'n mynd i'r afael â'r ffordd y mae Cymru'n sicrhau ei fod yn newid teg. Nid yw'r cynllun yn glir ynghylch pa ddiwydiannau a gaiff eu cefnogi a pha gymorth fydd ar gael. Dim ond £1 filiwn sydd wedi'i ddyrannu ar gyfer y flwyddyn ariannol hon i gynllun gweithredu sgiliau Cymru Sero Net, nad yw'n adlewyrchu'r brys na'r raddfa, er y nodwyd bod tua 15 o ddiwydiannau ledled Ewrop yn debygol o newid yn sylweddol.

I orffen, yn fy marn i, bydd cynllun peilot incwm sylfaenol yn taflu goleuni ar botensial incwm sylfaenol i gefnogi gweithwyr nid yn unig i newid i economi ddi-garbon, ond i helpu Cymru i ddod yn gymdeithas decach, wyrddach a mwy cyfiawn. Gobeithio y gall y Senedd gefnogi'r gweithwyr hynny a'r cynnig hwn heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Daeth Rhun ap Iorwerth i’r Gadair.

Hoffwn fanteisio ar y cyfle i ddiolch i Jane Dodds am roi'r cyfle unwaith eto i ni drafod incwm sylfaenol yn y Senedd hon, ac rwy'n falch o allu cyd-gyflwyno'r cynnig heddiw. Fel y bydd rhai o'r Aelodau'n cofio o'r ddadl a arweiniais yn galw ar Gymru i arwain y ffordd a chyhoeddi treial ar gyfer incwm sylfaenol cyffredinol yma yng Nghymru, un o brif atyniadau incwm sylfaenol i mi yw'r gallu i helpu trigolion i ymdopi—y rhwyd ddiogelwch y cyfeiriodd Jane Dodds ati. Ond nid rhwyd ddiogelwch yn unig sydd yno, ond y gallu i ganiatáu i breswylwyr ffynnu, i fod yn sbardun mewn cyfnod o newid sydd bron yn ddigynsail.

Mae cymheiriaid, yn fyd-eang, yn wynebu heriau na ellir eu hanwybyddu—newidiadau enfawr yn y ffordd y bydd ein heconomïau a'n cymdeithasau'n gweithio. Un o'r rhain yn arbennig yw testun y ddadl heddiw, sef yr angen i ailstrwythuro ein heconomïau i ymateb i her yr argyfwng hinsawdd. P'un a ydych yn derbyn y peth neu beidio, Aelodau—a gobeithio y bydd yr Aelodau yn y Siambr hon, bob un ohonom, yn ei dderbyn—mae dyfodol y ddynoliaeth mewn perygl. Os ydym am droi ein cymdeithasau'n garbon niwtral, ni fydd hyn yn hawdd, ond rwy'n siŵr ei fod yn creu cyfle mawr yn ogystal â heriau. Mae cymunedau fel fy un i yn Alun a Glannau Dyfrdwy, wedi'u hadeiladu o amgylch gweithgynhyrchiant, a dylent fod ar flaen y gad yn adeiladu'r genhedlaeth nesaf o gynhyrchion carbon niwtral, yn seiliedig yn bennaf ar gynhyrchiant ynni, trafnidiaeth gynaliadwy ac ôl-ffitio busnesau a chartrefi.

Roeddwn yn falch o arwain dadl yn galw ar Gymru i fod yn genedl gyntaf y byd i ddadfuddsoddi mewn cronfeydd pensiwn o danwydd ffosil, a siaradais bryd hynny am y ffordd y gallai'r cronfeydd hyn sbarduno buddsoddiad yn y mathau o dechnolegau newydd sydd eu hangen arnom. Mae'r cynnig heddiw gan Jane Dodds yn ymwneud â'r ffordd y rheolwn y newid hwnnw. Fel peiriannydd ymchwil a datblygu hyfforddedig, sy'n rhywbeth eithaf anarferol mewn gwleidyddiaeth etholedig, ymhell o fod yn gynghorydd gwleidyddol, mae gennyf allu i gydnabod y newid enfawr hwn yn ein cymdeithas, a'r newidiadau a wynebwn, a'r heriau a wynebwn oherwydd awtomeiddio, digideiddio a deallusrwydd artiffisial. Bydd y swyddi yr ystyriwn eu bod yn fedrus iawn yn cael eu gwneud gan robotiaid, yn cael eu gwneud gan beiriannau. Ond mae'r newid yn digwydd, hoffi neu beidio, a ph'un a ydym yn ei wrthsefyll ai peidio. Ac mae'n rhaid inni ei reoli.

Un o fy rolau fel peiriannydd oedd rheoli newid, a rhaid inni ddysgu o enghreifftiau lle mae Llywodraethau wedi rheoli newid yn drychinebus o wael. Ac yn fy nghymuned i, sef Alun a Glannau Dyfrdwy, rydym wedi gweld hynny'n uniongyrchol. Rydym yn dal i deimlo poen hynny'n uniongyrchol. Cawsom ein taflu i'r bleiddiaid pan ddigwyddodd dad-ddiwydiannu yn yr 1980au ar ffurf cyfres o newidiadau heb eu rheoli, o ganlyniad i ideoleg Thatcheraidd. Fe niweidiodd fywydau ac fe niweidiodd gyfleoedd bywyd. Fel y dywedais, rydym yn dal i deimlo'r boen yn Alun a Glannau Dyfrdwy. Yn yr etholiad diwethaf, honnodd Torïaid y DU eu bod yn cydnabod hyn, a'u bod yn honni ac yn siarad am godi'r gwastad. Ond nid yw hynny wedi digwydd. Ac yn awr—fe'i gwelwn, oni wnawn—maent yn cefnu ar y syniad a'r addewidion hyn yn gyflym, ac maent hyd yn oed yn sôn am ddychwelyd i'r hunllef Thatcheraidd sy'n gysylltiedig ag Alun a Glannau Dyfrdwy—y diswyddiad torfol mwyaf yn Ewrop. 

Lywydd Dros Dro, mater i rymoedd mwy beiddgar fydd rheoli'r newid hwn yn briodol, rheoli ac archwilio'r atebion polisi beiddgar fel incwm sylfaenol cyffredinol. Mae ein Haelodau Ceidwadol yn gweiddi na ellir ei wneud, ac maent wedi'i weiddi o'r blaen. Ond oni wnaethant honni hynny pan gafodd ein GIG annwyl ei grybwyll yn gyntaf a'i gyflawni gan Lafur Cymru? Felly, gyd-Aelodau, rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Senedd heddiw. Rwy'n gobeithio y bydd fy nghyd-Aelodau—

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, wrth gwrs.

Fe wnaethoch grybwyll y GIG yno, ond fel y gwyddoch, ac rwyf am ichi gadarnhau hyn, Gweinidog iechyd Ceidwadol a argymhellodd y dylid creu gwasanaeth iechyd gwladol am y tro cyntaf—Henry Willink yn 1941. Felly, mae dweud ein bod bob amser wedi gwrthwynebu'r gwasanaeth iechyd gwladol yn ffeithiol anghywir, onid yw?

Wel, nid yw'n ffeithiol anghywir o gwbl, oherwydd Nye Bevan oedd yr unigolyn a gyflwynodd y gwasanaeth iechyd. Felly, os edrychwch ar y ffeithiau hynny, Joel James, fe welwch hynny. Ac mae'n fwy na'r GIG yn unig, onid yw? Rydym wedi clywed y dadleuon hyn o'r blaen. Yr un oedd y ddadl pan wnaethom geisio atal plant rhag mynd i lawr y pyllau glo 100 mlynedd yn ôl. Nid oeddech yn derbyn hynny bryd hynny, ac nid ydych yn derbyn hyn yn awr. 

Gyfeillion, rwy'n cymeradwyo'r cynnig i'r Senedd. Rwy'n gobeithio y bydd ein cyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr yn cefnogi'r cynnig beiddgar a gyflwynwyd, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Lafur Cymru feiddgar, dan Mark Drakeford, yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Diolch yn fawr. 

Diolch am gynnig y ddadl hon, Jane. Hoffwn ddechrau drwy ddweud fy mod yn cytuno bod nifer sylweddol o weithwyr Cymru'n cael eu cyflogi mewn diwydiannau a fydd yn newid yn sylweddol fel rhan o'r trawsnewid i sero net. Fodd bynnag, nid wyf wedi fy argyhoeddi bod y newid i economi ddi-garbon yng Nghymru yn mynd i achosi diweithdra eang na chael unrhyw effaith negyddol ar gyflogaeth o gwbl. Os rhywbeth, byddwn yn dadlau y bydd y diwydiannau hyn yn buddsoddi mwy yn eu staff er mwyn eu hyfforddi ar gyfer y newid i ddatgarboneiddio, ac fel y cyfryw, nid wyf yn deall pam y byddai pobl yn meddwl y gallai fod yn newid anghyfiawn i weithwyr wrth inni symud i economi ddi-garbon.

At hynny, mae gennym gyfreithiau cyflogaeth cryf ledled y Deyrnas Unedig, felly hyd yn oed pe bai gweithwyr mewn sefyllfa lle cawsant eu gwneud yn ddi-waith o ganlyniad i ddatgarboneiddio, byddent yn cael eu digolledu fel y bo'n briodol. Mae hyn yn fy arwain i gwestiynu pa dystiolaeth sydd wedi'i chyflwyno i awgrymu, yng Nghymru, y bydd y rhai a gyflogir mewn diwydiannau sy'n datgarboneiddio yn cael eu heffeithio'n annheg. Yn ystod y trawsnewid i fod yn ddi-garbon, rwy'n credu ei bod yn debygol y bydd gweithwyr yn gweld gwelliannau yn eu hamodau gwaith, ac mae'n debyg y byddant yn cael gwell cyflogau yn y tymor hir, wrth i'r busnesau arbed arian drwy dechnolegau mwy effeithlon.

Bydd yr Aelodau'n ymwybodol iawn fod y Pwyllgor Newid Hinsawdd, corff statudol annibynnol a sefydlwyd o dan Ddeddf Hinsawdd 2008 gyda'r diben o gynghori'r DU a'r Llywodraethau datganoledig ar addasu, ymhlith pethau eraill, i effeithiau newid hinsawdd, wedi dweud y bydd y newid i Sero Net yng Nghymru,

'yn creu arbedion gwirioneddol, wrth i bobl ddefnyddio llai o adnoddau a mabwysiadu technolegau glanach, mwy effeithlon,' 

Ac felly, byddwn yn dadlau bod galw ar Lywodraeth Cymru i roi arian i bobl ar ffurf incwm sylfaenol i helpu'r newid hwn, ar y rhagdybiaeth y bydd gweithwyr yn cael eu heffeithio'n annheg, yn ddefnydd anghyfrifol o arian cyhoeddus.

At hynny, mae'r syniad fod incwm sylfaenol i'r rhai a gyflogir mewn diwydiannau sy'n datgarboneiddio i'w helpu i brofi newid teg yn ddiffygiol, oherwydd ni fydd gan gyflogwyr unrhyw gymhelliant i gynyddu cyflogau a rhoi yn ôl i gyflogeion y manteision ariannol sy'n deillio o ddatgarboneiddio eu diwydiannau. Mae'n debygol o effeithio'n anghymesur ar y rhai mewn swyddi â chyflogau is yn fwy na swyddi sy'n talu'n well, gan gyfyngu ar y duedd tuag at isafswm cyflog uwch a fyddai'n debygol o gael ei ddarparu gan fusnesau sy'n symud tuag at allbynnau di-garbon. Rhaid inni fod yn ymwybodol y bydd y treial incwm sylfaenol hefyd yn rhoi arian i lawer o bobl sydd eisoes yn cael eu talu'n dda iawn am y gwaith, a bydd hyn yn cael ei wneud ar draul helpu rhai o'r bobl dlotaf yng Nghymru.

Rhaid inni gwestiynu ble y mae pobl yn credu y daw Llywodraeth Cymru o hyd i'r arian ar gyfer y treial incwm sylfaenol estynedig hwn. Ni allant ei fenthyca, ac yn sicr ni ddylent allu gwneud hynny. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad? 

O, mae'n ddrwg gennyf. Gwnaf.

Diolch. Ar yr £1 biliwn yn llai a gawsom, neu na chawsom, yng Nghymru, onid eich lle chi yw dadlau dros anghenion Cymru wrth eich Llywodraeth yn y DU, er mwyn inni gael yr hyn sydd ei angen arnom? 

Mae'n ddrwg gennyf, ond a wnewch chi ailadrodd y cwestiwn eto, ond i mewn i'r meicroffon? 

Rwy'n ymddiheuro, Joel. Ar y sylw yr ydych newydd ei wneud, y dylem gael mwy o arian yng Nghymru, a wnewch chi ddweud wrthyf pam nad ydym yn cael yr arian y dylem fod wedi'i gael i Gymru, fel y gallwn wneud mwy gyda'r hyn y dylem ei gael?

Rydym wedi cael £8.4 biliwn yn ystod y pandemig. 

Fel y mae Janet wedi'i ddweud eisoes, credaf ein bod eisoes yn cael ein hariannu'n ddigonol fel y mae. [Torri ar draws.]

Os cawn wrando ar yr ymateb. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch, Lywydd dros dro. Fel y nododd Janet, credaf ein bod eisoes yn cael ein hariannu'n ddigonol fel y mae. Nid yw Llywodraeth y DU yn mynd i gynyddu cyllideb Llywodraeth Cymru i gefnogi'r arbrawf costus hwn, ac felly byddai'n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd ag arian o gyllidebau iechyd, addysg a chyllidebau eraill yng Nghymru, sydd, fel y clywsom dro ar ôl tro yn y Siambr hon, yn sectorau sydd eisoes mewn angen dybryd. 

Yr wythnos diwethaf, ymwelais ag ysgol gynradd yng Nghaerdydd y mae ei hadeilad mewn cyflwr mor wael fel bod sgaffaldiau wedi'u codi yno ers dros dair blynedd. Mae llwydni du yn gorchuddio waliau ystafelloedd dosbarth, prin y gellir agor ffenestri i awyru'r ysgol, ceir problemau lleithder sylweddol gyda phlastr wedi cracio'n disgyn, mae amser cinio wedi'i wasgaru dros ddwy awr oherwydd bod 40 y cant o'r iard chwarae dan sgaffaldiau, nid oes bron ddim golau naturiol mewn ystafelloedd dosbarth, mae dŵr yn gollwng yn agos at bwyntiau trydanol, ac mae'n rhaid defnyddio bwcedi i ddal dŵr glaw. Rwy'n cwestiynu sut y mae ehangu'r cynllun peilot incwm sylfaenol hwn yn ddefnydd da o arian cyhoeddus pan fo'r Llywodraeth hon yn caniatáu i blant ein gwlad gael eu haddysgu mewn amodau mor ofnadwy.

A gaf fi atgoffa'r Aelodau hefyd nad yw'r incwm sylfaenol yn fater sydd wedi'i ddatganoli? Dylem annog y Llywodraeth i roi'r gorau i wastraffu arian ar y prosiectau dibwrpas hyn, a defnyddio'u hamser a'u hadnoddau i ddatrys y materion y mae ganddynt gyfrifoldeb i'w datrys, megis ceisio datrys y safonau addysg sy'n gostwng yn barhaus ac ymdrin â'r 700,000 o bobl sydd ar restrau aros y GIG. Lywydd Dros Dro, ni welaf unrhyw fudd i bobl Cymru o fod y Llywodraeth hon yn ymestyn eu treial incwm sylfaenol a gwastraffu arian cyhoeddus yn y ffordd hon. Nid wyf yn credu yr effeithir yn annheg ar weithwyr mewn diwydiannau sy'n newid i fod yn ddi-garbon. Felly, hoffwn annog pob Aelod yma i bleidleisio yn erbyn y cynnig hwn. Diolch.  

I ddechrau, wrth fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd, ni allwn ganolbwyntio ar ddatgarboneiddio'r economi yn unig. Mae'n rhan bwysig, ydy, ond mae arnom angen newid ehangach hefyd yn y ffordd y mae ein heconomi'n gweithio a sut yr awn ati i fyw ein bywydau o ddydd i ddydd. Mae arnom angen trawsnewid ac ad-drefnu'r system economaidd bresennol yn sylweddol er mwyn mynd i'r afael yn effeithiol â'r newid hinsawdd ac ymateb i ganlyniadau'r argyfwng hinsawdd. Y gwledydd a'r poblogaethau tlotaf a mwyaf ymylol yw'r rhai sy'n lleiaf cyfrifol am gynhyrchu nwyon tŷ gwydr, ond maent yn fwy tebygol o fod yn agored i effeithiau negyddol newid hinsawdd, ac mae eu gallu i gael gafael ar yr adnoddau sydd eu hangen i ymateb, ymdopi ac ymadfer yn sgil effaith yr argyfwng hinsawdd yn fwy cyfyngedig. Rhaid rhoi anghydraddoldebau wrth wraidd strategaeth effeithiol ar gyfer mynd i'r afael â'r newid hinsawdd. Rhaid i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd olygu mynd i'r afael â thlodi ac anghydraddoldeb hefyd.

Nawr, i siarad am y cynnig, bydd newid teg yn hanfodol. Mae nifer o'r Aelodau ar draws y Siambr wedi gwneud y pwynt hwn yn y gorffennol. Rhaid inni fynd â phobl gyda ni ar y daith tuag at sero net. Mae un o bob pum gweithiwr yng Nghymru mewn sectorau hinsawdd-gritigol, sectorau y bydd y newid i sero net yn effeithio'n aruthrol arnynt. Dyma'r sectorau carbon uchel y mae cynifer o gymunedau yng Nghymru yn dibynnu arnynt ar gyfer cyflogaeth a llwyddiant economaidd. Dyna un o'r rhesymau pam y bûm yn dadlau o blaid comisiwn pontio teg ers cael fy ethol, er mwyn cael corff i fonitro penderfyniadau a wneir gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas â sero net ac i asesu'r effaith ar ein cymunedau a sicrhau bod cynllun ar waith ar gyfer y cymunedau hynny, megis cyfleoedd ailhyfforddi. Mae Llywodraeth yr Alban eisoes wedi sefydlu comisiwn o'r fath.

Y gwir amdani yw na allwn fforddio gadael pobl ar ôl yn yr un modd ag y gadawyd pobl ar ôl pan gaeodd y pyllau glo yn ystod cyfnod Thatcher. Mae Jack Sargeant eisoes wedi tynnu sylw at hyn. Ni chafodd ei effeithiau ar gymunedau eu monitro, ni chafwyd cynllun i ymdrin â'r canlyniadau, ac o ganlyniad, rydym yn dal i deimlo effeithiau'r cyfnod hwnnw heddiw. Ni allwn adael i'r un camgymeriadau gael eu gwneud eto. 

Nawr, wrth gwrs, fel y noda'r cynnig, un ffordd y gallwn liniaru rhai o effeithiau posibl sero net fyddai drwy incwm sylfaenol. Bydd sicrhau sylfaen i bobl gyda'r nod o'u hatal rhag syrthio i dlodi yn mynd yn bell. A chyda llaw, ochr yn ochr â pholisi a chynllun peilot Llywodraeth Cymru, nid oes angen inni edrych yn bell am enghreifftiau o sut y byddai hyn yn gweithio. Rydym wedi cael math o incwm sylfaenol i ffermwyr ers nifer o flynyddoedd bellach. Mae'n gysyniad profedig ar gyfer cefnogi sectorau a'r gweithwyr yn y sectorau hynny, a hoffwn annog yr Aelodau i bleidleisio o blaid y cynnig hwn heddiw. Bydd y newid i sero net yn orchest enfawr. Rhaid iddo ddigwydd. Nid oes dadl gredadwy yn erbyn ei weld yn digwydd, ond rhaid inni sicrhau bod cymunedau'n cael eu diogelu a'u cefnogi tra bydd yn digwydd.

Yn olaf, Gadeirydd, hoffwn ddiolch i Jane Dodds am gyflwyno'r cynnig, ac rwy'n falch iawn ei bod wedi gofyn i mi gyd-gyflwyno.

Diolch i Jane am gynnig y ddadl hynod bwysig hon, ac rwy'n falch iawn o'i chyd-gyflwyno i'r Senedd. Mae'r broses o gyflwyno treial incwm sylfaenol Llywodraeth Cymru yn gam sydd i'w groesawu'n fawr tuag at system les fwy blaengar. Edrychaf ymlaen at weld y canlyniadau ac rwy'n gobeithio y byddant yn arwain at ymestyn incwm sylfaenol yn ehangach ledled Cymru.

Nid yw'r llwybr at economi ddi-garbon yn un hawdd. Bydd angen penderfyniadau anodd gan wleidyddion, newidiadau mawr i'r ffordd y mae ein cymdeithas yn gweithredu ac addasu ein ffyrdd o fyw a'n hymddygiad. Gadewch imi fod mor glir â'r dystiolaeth ar newid hinsawdd: nid oes gennym ddewis ond dilyn y llwybr hwnnw. Nid oes amheuaeth nad ydym yn wynebu rhwystrau mawr a brawychus weithiau. Rhaid inni fod yn onest am y bygythiadau y maent yn eu creu, yn enwedig i ddiwydiannau carbon-ddwys. Ond er ein bod yn dal i orfod goresgyn heriau ar hyd y ffordd, bydd trawsnewid i economi ddi-garbon hefyd yn darparu llu o gyfleoedd i adeiladu cymdeithas decach, fwy cyfartal a gwyrddach. 

Mae'n ddyletswydd arnom ni fel gwleidyddion i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hyn, ac yn hynny o beth hoffwn ganolbwyntio ar ddau ddiwydiant yn enwedig: amaethyddiaeth anifeiliaid a gofal. Mae amaethyddiaeth anifeiliaid, fel y gwyddom, yn arbennig o ddwys o ran carbon, yn ogystal â bod yn brif achos llygredd afonydd. Bydd lleihau neu ddileu ein dibyniaeth ar fwyta cig a chynnyrch llaeth yn hanfodol er mwyn mynd i'r afael â newid hinsawdd. Fodd bynnag, mae'r protestiadau ffermwyr enfawr sy'n parlysu'r Iseldiroedd ar hyn o bryd yn dangos pa mor bwysig yw hi fod newid ffermio yn deg ac mor flaengar â phosibl. Gall darparu incwm sylfaenol i'r diwydiant ffermio roi hyblygrwydd a chyfle iddynt arallgyfeirio eu modelau busnes i baratoi ar gyfer cymdeithas sy'n llai dibynnol ar fwyta cig a llaeth. 

Yn y Ffindir, mae datblygiadau technolegol yn cael eu harneisio i droi bacteria a hydrogen yn broteinau y gellir eu defnyddio wedyn i wneud unrhyw beth o laeth ac wyau i gig a physgod a dyfir yn y labordy, a'r cyfan heb unrhyw niwed i anifeiliaid. Gallai addasiadau bach i'r proteinau hyn gynhyrchu asid lawrig, a allai ddod â'r defnydd hynod ddinistriol o olew palmwydd i ben. Mae'r awdur amgylcheddol, George Monbiot, yn rhagweld y bydd y dechnoleg hon yn gwneud y ddadl rhwng deiet planhigion a deiet yn seiliedig ar gig yn amherthnasol, a chyda phob math o fwydydd yn cael eu creu yn y modd cellog hwn, gallai'r bwydydd di-fferm hyn, fel y mae Monbiot yn eu galw, ganiatáu inni roi rhannau helaeth o'n tir yn ôl i natur, lleihau'r defnydd o blaladdwyr yn helaeth a rhoi diwedd ar ddadgoedwigo. A dyma lle daw'r Llywodraeth i mewn: os caiff y dechnoleg hon ei harneisio gan y wladwriaeth a'i chadw allan o ddwylo'r sector preifat, gallai ddarparu bwyd iach fforddiadwy a helaeth i'r ddynoliaeth. Yn hytrach na rhoi cymhorthdal i ffermio carbon-ddwys, gallem ddarparu incwm sylfaenol a swyddi gwyrdd sy'n eiddo i'r wladwriaeth i ffermwyr heddiw i'w helpu i greu bwyd y dyfodol.

Ac yn y diwydiant gofal, byddai incwm sylfaenol i weithwyr gofal yn ail-lunio'r diwydiant o fod yn un ag iddo enw am gontractau dim oriau ansicr, cyflog isel a throsiant staff uchel i fod yn un a allai drawsnewid gwasanaethau gofal i'r rhai sydd eu hangen ac i'r rhai sy'n gweithio ynddynt. Byddai ymestyn yr incwm sylfaenol i weithwyr gofal nid yn unig yn annog ac yn creu cyflogaeth, byddai hefyd yn hybu cydraddoldeb oherwydd y gyfran uchel o'r gweithlu sy'n fenywod neu'n ddu, Asiaidd, neu leiafrifol ethnig.

O ran helpu'r frwydr yn erbyn newid hinsawdd, mae ymchwil yn dangos bod swyddi mewn gofal yn cynhyrchu allyriadau is na'r swydd gyfartalog, gan helpu Cymru ar ei ffordd tuag at economi ddi-garbon. Mae unrhyw ymgais ddifrifol i fynd i'r afael â newid hinsawdd yn ei gwneud yn ofynnol inni ystyried yr obsesiwn neoryddfrydol â thwf a mesur cynnyrch domestig gros. Byddai buddsoddi'n briodol mewn adferiad a arweinir gan ofal yn dangos ymrwymiad i adeiladu cymdeithas sy'n gwerthfawrogi'n briodol y mesuriadau hynny nad ydynt yn rhai economaidd, megis hapusrwydd a lles.

Mae effeithiau'r argyfwng hinsawdd yn wanychol yn fyd-eang ar gynifer o bethau. Gall olwynion newid mewn gwleidyddiaeth fod yn rhwystredig ac yn araf i ymateb i ofynion cymdeithas, ond gyda newid hinsawdd, nid oes gennym amser i fod yn araf. Mae Cymru eisoes wedi dangos y gall arwain ar newid hinsawdd. Rhaid inni barhau i arwain drwy groesawu'r atebion radical ac uchelgeisiol a fydd yn paratoi'r ffordd ar gyfer newid teg i economi ddi-garbon. Diolch.

Er gwaethaf yr holl gwyno yma ynghylch pa mor brin o arian ydych chi gan Lywodraeth y DU, y mis diwethaf, ar gost o £20 miliwn, cyhoeddwyd y byddai tua 500 o bobl sy'n gadael gofal yng Nghymru bellach yn cael swm penodol o arian: £1,600 bob mis am ddwy flynedd, yn yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn cyfeirio ato fel arbrawf radical. Nid ydym fis i mewn i'r gofynion hyn hyd yn oed ac maent bellach yn awgrymu y dylid cyflwyno'r incwm sylfaenol cyffredinol i weithwyr mewn diwydiannau a fydd yn newid yn sylweddol yn rhan o newid Cymru i fod yn economi ddi-garbon. Yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn methu ei weld, ac yn wir unrhyw un sy'n cefnogi'r nodau hyn, yw mai'r hyn y mae ar bobl Cymru ei angen yw cyfle; nid ydynt yn edrych am arian am wneud dim.

Mewn gwladwriaeth faldodus ers 22 mlynedd, mae Mark Drakeford a'i ragflaenwyr wedi methu adeiladu gwladwriaeth Gymreig fodern sy'n addas ar gyfer heriau'r dyfodol. Maent wedi methu gweithredu ymrwymiadau maniffesto craidd, ac argymhellion gan y Senedd ar faterion fel Deddf aer glân a deddfwriaeth ar gynllunio morol yng Nghymru. Maent wedi methu gwneud y gorau o ddatganoli, gan wneud y mwyaf ohono i'r graddau fod y lefelau tlodi uchaf erioed ymhlith babanod a phlant—

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Dim ond i wneud pwynt syml iawn ar faniffestos: mae maniffestos ar gyfer y tymor, hyd Senedd gyfan, nid i'w gyflawni ar y diwrnod cyntaf. Er bod yn rhaid imi ddweud, mae pump o'r pwyntiau allweddol a oedd gennym ym maniffesto Llafur eisoes wedi'u cyflawni, ynghyd â rhai eraill a oedd yn rhan o'r cytundeb cydweithio. Fe gyrhaeddwn yno ar y pethau eraill.

Diolch am y cyfraniad hwnnw, ond bydd yn rhaid inni anghytuno. O'm  rhan i, rydych wedi gwneud cam â phobl Cymru mewn perthynas â Deddf aer glân.

Mae gennym y lefelau tlodi uchaf erioed ymhlith babanod a phlant a lefelau isel o fuddsoddiad yn ein trefi a'n dinasoedd. Mae draen dawn wedi lledu ar draws y wlad, gan adael ein diwydiannau, ein gwasanaeth sifil a'n hysbytai yn brin o staff a heb unrhyw le i dyfu. Mae cynllun peilot incwm sylfaenol cyffredinol yn ymgorfforiad o gyflwr presennol materion Llywodraeth Cymru. O dan y rhagdybiaeth sy'n sylfaen iddo, mae incwm sylfaenol cyffredinol yn cyflwyno'r syniad y dylai rhai fod â hawl—hawl—i gael tâl gan y wladwriaeth a bod ar eraill rywbeth i ni fel unigolion. Ond pryd y bu hyn erioed yn feddylfryd y mwyafrif o bobl Cymru? Gadewch inni beidio ag anghofio bod Cymru ar un adeg yn genedl wych o ran adeiladu gwladwriaeth yma ar ynysoedd Prydain. Ymhell cyn y Magna Carta, cawsom gyfreithiau Hywel, y gyfres fwyaf blaengar a chynhwysfawr o gyfreithiau a osododd sylfaen ar gyfer cymdeithas wâr a blaengar yng Nghymru. O hau pridd ein caeau gwyrdd, i gloddio ein pyllau glo a'n chwareli llechi, mae ein pentrefi arfordirol a'n cymunedau mynyddig wedi goroesi adfyd, ac wedi parhau'n ymrwymedig i wella bywydau'r rhai yn ein cymunedau drwy eu dycnwch, eu gwaith caled a'u penderfyniad eu hunain.

Pam yr aeth y cyfan o'i le felly?

Wel, cawsom ddatganoli ers 24 mlynedd, gyda Llafur, a Phlaid Cymru yn eu cynnal. Dyna lle'r aeth o'i le.

Onid ydych yn sylweddoli eich bod wedi bod yn siarad am Gymru annibynnol am y pum munud diwethaf?

Nac ydw. Byth. Ni welaf Gymru annibynnol—

Hywel Dda.

Ein hacademyddion—[Torri ar draws.] Allforiodd ein hacademyddion syniadau rhyddfrydiaeth ac ideoleg geidwadol, gan ymladd dros hawliau eiddo tir, hunanbenderfyniad crefyddol a chydnabyddiaeth ddiwylliannol a threftadaeth, a'r hawl i siarad mamiaith y genedl. Ni wnaethom gyflawni hyn drwy demilad o hawl, na thrwy'r syniad fod rhywbeth yn ddyledus i ni fel pobl. Fe wnaethom ddyfalbarhau oherwydd ein bod wedi brwydro i wneud hynny. Mae ein pobl a'n cenedl yn falch ac yn hanesyddol maent wedi cael eu parchu am eu gallu eu hunain i fwrw ymlaen â'r gwaith.

Mae newid yn y gwynt gyda Llafur Cymru wedi golygu bod y wladwriaeth hon, dros y 22 mlynedd diwethaf, wedi gwneud cam â phobl Cymru. Mae wedi methu darparu addysg ddigonol, i ddatblygu meddylwyr ac arloeswyr newydd. Mae wedi methu sefydlu system gofal iechyd sy'n gofalu am bobl o'r diwrnod cyntaf, ac mae wedi methu adeiladu seiliau sylfaenol gwladwriaeth sy'n meithrin twf ac yn hwyluso cyfnod modern o fod yn wladwriaeth Gymreig. Mae hyn yn arwain heddiw at roi arian am ddim a chaniatáu i genedlaethau'r dyfodol wynebu'r canlyniadau yn nes ymlaen. Os nad oes cyfle i bobl Cymru, neu os ydynt yn ei chael yn anodd cael dau ben llinyn ynghyd, neu os na allant ddod o hyd i swyddi, y rheswm am hynny yw bod Llafur Cymru wedi methu treulio eu blynyddoedd fel Llywodraeth yn gweithio ar bolisi sy'n sicrhau canlyniadau real i wella bywydau pobl.

Nawr, wrth gwrs, byddant yn gwerthu'r syniad o incwm sylfaenol cyffredinol fel gwleidyddiaeth dosturiol. Ond ble roeddent—? Yn wir, ble rydych chi yn awr, pan fo gan Gymru rai o'r cyfraddau tlodi plant uchaf yn Ewrop? Ble roeddent pan roddwyd mandad ar ôl mandad iddynt ddatrys y problemau a welwn mor aml—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gan mai chi sy'n gofyn, gwnaf.

Diolch yn fawr iawn. Mewn perthynas â rapporteur tlodi'r Cenhedloedd Unedig a feirniadodd yn llwyr y system les gamweithredol ar y pryd, sut rydych chi'n teimlo bod diffyg system les weithredol yn effeithio ar dlodi yng Nghymru? 

Yn y pen draw, dylem geisio rhoi cyfle cyfartal i bobl, gan eu helpu i ddod o hyd i waith, a hybu potensial pawb, nid dweud, 'Wyddoch chi beth, fe fyddwn yn wladwriaeth faldodus ac fe rown arian i chi beth bynnag.' Ble mae'r cymhelliad i unrhyw un feddwl y gallant fod yn greadigol? Mae wedi mynd.

Ond eto, ble roeddent pan gawsant fandad ar ôl mandad i ddatrys y problemau yr ydym i gyd yn dyst iddynt heddiw? System iechyd sy'n methu, system addysg sydd â safonau gwael iawn—[Torri ar draws.] O, dewch.

Na, mae arnaf ofn nad oes amser. Rydym wedi caniatáu ymyriadau, ond mae'r cloc yn ein herbyn. Janet Finch-Saunders.

Diolch. Mae Cymru wedi dangos ei bod yn arwain y byd ar lawer yn y gorffennol. Yr hyn sydd ei angen yn awr yw i'r Llywodraeth hon yng Nghymru ystyried rhinweddau ei phobl ei hun a pha mor bell y maent wedi cario Cymru, ond hefyd faint ymhellach y gallwn fynd. Dylai gwleidyddiaeth heddiw ymwneud â sicrhau swyddi i'ch plant a'ch wyrion. Mae hyn yn ymwneud â mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau sy'n bodoli o fewn proses weinyddol Cymru, a chyflwyno'r achos—

A wnewch chi ddod â'ch sylwadau i ben, os gwelwch yn dda? Diolch yn fawr iawn.

—ar gyfer cyllid yng nghenedlaethau'r dyfodol. Pleidleisiwch yn erbyn hyn heddiw, newidiwch Lywodraeth Cymru yfory, ac yn sicr fe gaiff pob un ohonom ddyfodol llawer gwell a mwy disglair.

Gaf i alw ar y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, Jane Hutt, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr, Lywydd dros dro. Mae pynciau'r ddadl hon heddiw yn agos at galon blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, yn ogystal â blaenoriaethau'r Aelodau a gyflwynodd y cynnig hwn i'w drafod heddiw. Mae ein rhaglen lywodraethu yn nodi ein cynlluniau ar gyfer adeiladu economi gryfach a gwyrddach wrth inni wneud y cynnydd mwyaf posibl tuag at ddatgarboneiddio. Ac yn ein cytundeb cydweithio yn 2021 gyda Phlaid Cymru, fe wnaethom nodi cynlluniau uchelgeisiol i greu Cymru carbon isel a symud tuag at sero net. Mae hwn yn gynnig sy'n gofyn am ymateb ar draws y Llywodraeth, yn amlwg. A fy nghyd-Weinidog, Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi, sy'n gyfrifol am bolisi economaidd ac ymyriadau i gefnogi diwydiant a busnes, ond rwyf am amlinellu'n fyr ein safbwynt ar newid i economi ddi-garbon.

Mae hwn yn gyfnod heriol i fusnesau ac unigolion, gyda chostau ynni a deunyddiau crai'n cynyddu'n sylweddol. Ac yn erbyn y cefndir hwn y mae angen inni ddatblygu economi fwy gwydn yng Nghymru gan gyflawni ein nodau lleihau carbon ar yr un pryd. Mae sicrhau newid teg i sero net yn hanfodol, ac mae wedi bod yn un o amcanion pennaf y Gweinidog Newid Hinsawdd. Mae'n rhaid inni fynd â holl ddinasyddion Cymru gyda ni heb adael unrhyw un ar ôl wrth inni symud i ddyfodol gwyrddach, tecach. A dyma pam fod y polisi cyntaf yn ein cynllun Cymru Sero Net yn canolbwyntio ar sicrhau newid teg, fel y mae Aelodau wedi galw amdano heddiw.

Mae angen inni sicrhau bod y newid i ddyfodol glanach, tecach yng Nghymru a’r byd yn cael ei reoli’n ofalus. A diolch, Jane Dodds, am dynnu sylw at effaith y newid hinsawdd ar Affrica. Bydd y newidiadau, sy’n cael eu hysgogi gan yr angen i ddatgarboneiddio ein heconomi yma ac yn y byd wrth gwrs, yn cael effaith ar ddiwydiannau, sectorau’r gweithlu a grwpiau economaidd-gymdeithasol mewn gwahanol ffyrdd, yn dibynnu ar y llwybrau, y polisïau a’r camau gweithredu a ddewiswn. Fel Llywodraeth, mae gennym ymrwymiad cryf i amodau gwaith teg i weithlu Cymru, ac mae hyn yn ganolog i’n newid i economi ddi-garbon, wrth inni geisio creu Cymru lanach, gryfach, decach. Mae llais gweithwyr a chynrychiolaeth gyfunol yn nodwedd hanfodol o waith teg, felly mae'n bwysig fod gan weithwyr yn y sectorau yr effeithir arnynt lais cryf a'u bod yn cael eu cynrychioli'n effeithiol yn y newid i sero net. Mae'n hanfodol ein bod yn ymgysylltu â'r gweithlu a busnesau i ddatblygu dealltwriaeth lawn o effaith y newid ar y gweithlu yn y sectorau yr effeithir arnynt.

Rydym wedi ymrwymo i gyflawni'r newid i economi ddi-garbon drwy'r dull partneriaeth gymdeithasol dan arweiniad fy Nirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol, Hannah Blythyn, gan ddod â’r Llywodraeth, undebau llafur a chyflogwyr ynghyd, a chan gydnabod pwysigrwydd ymgysylltu’n gynnar. Wrth greu diwydiannau a swyddi’r dyfodol, byddwn yn adolygu’r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer y newid i sero net ac yn ceisio darparu cyfleoedd i adleoli gweithwyr o sectorau diwydiannol traddodiadol. Byddwn yn ymgysylltu â’r gweithlu a'r diwydiant fel rhan o’r cynlluniau hyn. Ond rydym hefyd wedi cytuno i weithio gyda Llywodraeth yr Alban, drwy eu fforwm polisi newid teg, er mwyn inni allu rhannu a dysgu gan ein gilydd ar y cyd.

Fel y dywed Jack Sargeant, yn gywir ddigon, rhaid inni newid o economi sy’n seiliedig ar danwydd ffosil i un sy’n seiliedig ar drydan a hydrogen, a gynhyrchir i raddau helaeth o ynni adnewyddadwy—a diolch, unwaith eto, Jack, am eich arweinyddiaeth a’ch profiad gwaith uniongyrchol a'ch arbenigedd ar y materion hyn. Bydd creu seilwaith newydd sy'n seiliedig ar drydan yn creu llawer o gyfleoedd newydd, gan gynnwys mewn meysydd gweithgynhyrchu traddodiadol, ac rydych yn gwneud pwyntiau rhagorol am effaith y newid ar y gweithlu presennol. Rydym wedi ymrwymo, fel y dywedais, i sicrhau bod llais gweithwyr yn cael ei glywed—y rheini sydd â'r profiad byw hwnnw a'r ddealltwriaeth a'r sgiliau hynny—a'n bod yn gwrando arnynt fel rhan o'r newid hwn.

Gan droi at y cynllun peilot incwm sylfaenol, fel y gŵyr yr Aelodau, ar 28 Mehefin, gwneuthum ddatganiad yn cyhoeddi dechrau’r cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer pobl ifanc sy’n gadael gofal yng Nghymru. Mae’r cynllun peilot yn brosiect radical ac arloesol, sy’n cynnig sefydlogrwydd ariannol i dros 500 o bobl sy’n gadael gofal yng Nghymru, a bydd llawer ohonoch ar draws y Siambr wedi clywed y datganiadau teimladwy gan bobl ifanc sy’n rhan o'r cynllun peilot hwnnw. Mae’n brosiect hynod gyffrous, sy’n rhoi sefydlogrwydd ariannol i genhedlaeth o bobl ifanc. Mae gormod o bobl sy’n gadael gofal yn wynebu rhwystrau enfawr rhag gallu cyflawni eu gobeithion a’u huchelgeisiau, megis problemau gyda chael cartref diogel a sefydlog i gael swydd ac adeiladu gyrfa foddhaus, a bydd y cynllun hwn yn helpu pobl i fyw bywyd heb rwystrau a chyfyngiadau o’r fath. Ond byddwn yn gwerthuso'r gwersi a ddysgwyd o'r peilot yn ofalus. Bydd gwrando ar bawb sy’n cymryd rhan yn hollbwysig wrth bennu llwyddiant y prosiect uchelgeisiol ac arloesol hwn, a byddwn yn archwilio i weld a yw incwm sylfaenol yn ffordd effeithlon o gefnogi’r rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, ac nid yn unig o fudd i’r unigolyn, ond i’r gymdeithas ehangach hefyd.

Bydd y gwerthusiad yn ystyried effaith y peilot o ran gwella profiadau pobl o ofal unigol a sut y mae bod yn rhan o’r cynllun peilot wedi effeithio ar fywydau pobl ifanc, gydag adborth rheolaidd gan dderbynwyr a fydd yn sicrhau bod y gwerthusiad yn seiliedig ar eu profiadau, ac yn cefnogi gwelliannau i'r peilot wrth iddo gael ei gyflwyno. Ond wrth gwrs, y bwriad yw y bydd y cynllun peilot hefyd yn darparu gwybodaeth werthfawr i brofi manteision honedig incwm sylfaenol, megis mynd i’r afael â thlodi a diweithdra a gwella iechyd a llesiant ariannol. Felly, mae'n debygol o ddarparu gwybodaeth a mewnwelediad gwerthfawr ar gyfer y dyfodol ynghylch sut y gallai'r cysyniad o incwm sylfaenol fod yn berthnasol i grwpiau eraill yn ehangach. Fel y mae'r Aelodau wedi nodi heddiw, mae'r cynllun a'r gweithrediad yn profi rhai o egwyddorion incwm sylfaenol.

Nawr, Ddirprwy Lywydd dros dro, rwy’n cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Mae'n cyd-fynd ag amcanion Llywodraeth Cymru. Rydym wedi clywed y Ceidwadwyr Cymreig heddiw, yn adleisio, rwy'n ofni, llawer o'r datganiadau a glywn gan yr ymgeiswyr am arweinyddiaeth y blaid: marchnad rydd, gwladwriaeth fach, dadreoleiddio, torri trethi, torri gwasanaethau cyhoeddus. Rydym yn credu mewn gwladwriaeth sy’n ymyrryd er mwyn sicrhau newid teg a dylem archwilio pob cyfle i wneud i hynny weithio. Diolch yn fawr.

Dwi'n galw ar Jane Dodds i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl yma.

A gaf fi ddiolch i fy nghyd-gyflwynwyr, Jack Sargeant, Carolyn a Luke hefyd? Diolch yn fawr i bob un ohonoch. Diolch i bawb a gymerodd ran hefyd, ac rwy'n mynd i drafod rhai o'r pwyntiau a godwyd, os caf. Jack, diolch am eich cefnogaeth barhaus i incwm sylfaenol ar gyfer ein pobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal. Mae hynny wedi bod yn newid mor wych a sylweddol i’r bobl ifanc hynny. Ac rydych hefyd wedi tynnu sylw at y profiad gwirioneddol yn Alun a Glannau Dyfrdwy o'r newid anghyfiawn o danwydd ffosil i fawr ddim cyflogaeth ar gyfer y bobl hynny. Felly, mae'n rhaid inni roi sylw i hynny.

Rwyf am droi at ein cyfranwyr Ceidwadol, yn gyntaf, at Joel—diolch yn fawr iawn am eich cyfraniadau. Fe ddywedoch chi nad oeddech yn deall yr angen i drosglwyddo o danwydd ffosil i ffordd wyrddach o weithio. Wel, gadewch imi roi rhywfaint o dystiolaeth i chi. Mae gennym un yma yng Nghymru: Aberpergwm, pwll glo lle rydym yn gobeithio ymestyn y drwydded, fel bod glo yn gallu parhau i ddod allan o'r ddaear. Fe wyddoch fy mod wedi siarad yn erbyn hynny. Nawr, gadewch inni feddwl, pe gallem gynnig rhywbeth i'r gweithwyr hynny sy'n dweud, 'Nid oes angen ichi weithio yn y diwydiant tanwydd ffosil hwn. Rydym am eich cefnogi wrth ichi uwchsgilio, wrth ichi chwilio am swyddi, tra bo gennych rwyd ddiogelwch wrth ichi newid.'

A Janet, waw. Mae gennyf nifer o bethau i'w dweud, os caf, Janet. Yn gyntaf, nid wyf yn eistedd yma ar feinciau Llafur, ond mae’r ‘wladwriaeth faldodus’ hon wedi’i hethol ers 22 mlynedd, felly mae pobl Cymru wedi dewis y Llywodraeth Lafur hon. Rwy’n ddiolchgar i chi—rwy’n ddiolchgar iawn i Lywodraeth Cymru—nad ydym yn ôl yn yr amseroedd lle rydych chi am inni fod, lle efallai nad oedd hawliau gan fenywod, lle roedd plant yn gweithio lawr yn y pyllau glo, lle roedd gweithwyr yn cael eu cam-drin. Fe sonioch chi am ddycnwch, gwaith caled a phenderfyniad. Mae rhai pobl, yn anffodus, oherwydd salwch, oherwydd eu bod yn agored i niwed, oherwydd lle maent yn byw, oherwydd eu cyfleoedd bywyd, oherwydd sut y cawsant eu magu, yn methu cael y dycnwch, y gwaith caled a'r penderfyniad hwnnw. A sylwaf, Janet, eich bod yn gwneud rhywbeth wrth imi geisio mynd i’r afael â rhai o’r pwyntiau a godwyd gennych. [Torri ar draws.] Diolch, Mabon.

A ydych yn cytuno y byddai hyn, incwm sylfaenol cyffredinol, yn dilyn yn nhraddodiad balch Cymru, a gyflwynwyd yn ôl ym 1909, pan gyflwynodd David Lloyd George Ddeddf Pensiynau’r Henoed—un o feibion gorau Dwyfor, a Rhyddfrydwr gwych yn ei amser hefyd?

Diolch yn fawr iawn. Ie, gadewch inni ganmol ein gilydd a'n pleidiau gwleidyddol, ar wahân, efallai, i'r un draw ar y fainc acw. Felly, gadewch inni—[Torri ar draws.]

A wnewch chi gymryd ymyriad arall, gan Huw Irranca-Davies?

Mae'n ddrwg gennyf, Huw. Gwnaf.

Jane, diolch am fod mor barod i ildio. A wnewch chi nodi hefyd fod llais bach ond arwyddocaol ar asgell dde'r Ceidwadwyr sy'n cefnogi incwm sylfaenol cyffredinol ar sail rhyddhau pobl a rhoi'r gallu iddynt fod yn entrepreneuraidd, i sefyll ar eu traed eu hunain, i arbrofi, i greu eu bywydau eu hunain? Nid ydym wedi clywed dim o hynny heddiw nac erioed o’r meinciau acw yn unrhyw un o’r dadleuon hyn. Ble mae'r llais Ceidwadol hwnnw?

Mae hynny'n gwbl gywir. Mae yna farn, mewn gwirionedd, fod incwm sylfaenol cyffredinol yn golygu y gall pobl gael eu rhyddhau i fod yn entrepreneuriaid, i ddechrau eu busnes hunain, ac mae'n drueni na chlywsom rai o'r awgrymiadau cadarnhaol hynny gan ein cyd-Aelodau draw yn y fan acw.

Roeddwn yn awyddus iawn i siarad hefyd ynglŷn â sut y mae Cymru wedi bod yn arloesol. Mae gan Gymru Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, rydym wedi atal smacio plant, mae gennym bresgripsiynau am ddim, parcio am ddim mewn ysbytai, moratoriwm ar adeiladu ffyrdd. Rydym yn arwain ar y pethau hyn, a dylem fod yn falch o hynny. Ni ddylem fod yn edrych yn ôl ar yr oesoedd tywyll; dylem fod yn edrych tua'r dyfodol.

Hoffwn ddiolch i Luke hefyd am ei gefnogaeth barhaus i incwm sylfaenol cyffredinol. Diolch yn fawr iawn, Luke. Rydych wedi dweud pa mor bwysig yw sicrhau'r newid teg hwnnw ar gyfer y tlotaf a’r rhai ar gyrion ein cymdeithas, gydag un o bob pump o weithwyr yn dal i weithio yn y diwydiannau carbon uchel hynny.

Carolyn, diolch yn fawr iawn. Fe sonioch chi am y llwybr at fod yn ddi-garbon a sut y mae angen inni wneud y penderfyniadau anodd hynny. Rydych yn llygad eich lle fod yn rhaid inni edrych ar sut y gallwn gefnogi’r bobl hynny lle mae angen gwneud y penderfyniadau anodd hynny, oherwydd mae’r argyfwng hinsawdd, fel y dywedwch, yn wanychol.

Yn olaf, diolch i’r Gweinidog, hefyd—diolch yn fawr iawn—am eich cefnogaeth ac am eich sylwadau. Fel y gwyddom, fe wnaeth Llywodraeth Cymru ddatgan argyfwng hinsawdd yn 2019. Rwyf wedi dweud o'r blaen fod hwn yn argyfwng, a dylem ei drin felly. Mae angen inni ddefnyddio’r amser yn awr i gynllunio sut i sicrhau sefydlogrwydd a sicrwydd i’r rhai mwyaf agored i niwed yn sgil y newidiadau y bydd ein heconomi yn eu hwynebu yn y blynyddoedd i ddod. Dyna pam y credaf y bydd ymestyn y cynllun peilot hwn yn rhoi mewnwelediad gwirioneddol i ni o ran sut y cydbwyswn y glorian yn yr hyn a allai fod yn newid annheg.

Gadewch inni gofio bod cynlluniau peilot incwm sylfaenol mewn gwledydd ledled y byd wedi dangos bod cynhyrchiant yn cynyddu gydag incwm sylfaenol, ac unwaith eto, apeliaf ar y Ceidwadwyr: fel y dywedais o'r blaen, edrychwch ar y dystiolaeth. Siaradwch â phobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal. Edrychwch ar yr hyn sy'n digwydd ar draws rhai o'r mentrau hynny—Canada, Namibia, arbrawf y Ffindir—mae rhai o'r rhain yn mynd yn ôl sawl blwyddyn. Siaradwch â phobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal, peidiwch â chymryd yn ganiataol nad yw'n mynd i newid eu bywydau—mae rhai ohonom wedi siarad â hwy, ac rydym yn clywed yn uniongyrchol ganddynt. Felly, rwy'n apelio arnoch, ac os gallaf eich helpu i gysylltu â hwy, rhowch wybod i mi.

Mae’n rhaid inni newid i sero net, ond gallwn osgoi’r ansicrwydd sy’n gysylltiedig â’r newid hwnnw. Nid oes angen iddo fod yn anochel. Rwy'n gobeithio y gall y Senedd ddangos ein cefnogaeth i’r gweithwyr a’r cymunedau hynny a pharhau i arwain ar incwm sylfaenol yma yn y Deyrnas Unedig. Diolch yn fawr iawn.

Diolch am ddadl fywiog a pharchus, a finnau'n cymryd y Gadair am y tro cyntaf. Y cwestiwn ydy: a ddylid derbyn y cynnig? A oes yna unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi yn clywed gwrthwynebiad. Felly, dwi'n gohirio'r bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.