Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.

Diolch, Lywydd. Weinidog, rwy’n siŵr fod pawb yn y Siambr hon yn falch fod trafodaethau gyda’n hathrawon ac undebau ein GIG ynghylch cynigion cyflog diwygiedig yn edrych yn addawol ac wedi atal streiciau pellach gan athrawon ac unrhyw staff GIG am y tro. Gadewch inni obeithio y bydd y cynigion yn cael eu derbyn. Ond ers wythnosau, Weinidog, roedd Llywodraeth Cymru wedi honni nad oes arian ar gael, sy’n golygu y byddai unrhyw godiad cyflog arfaethedig wedi bod yn amhosibl. Felly, o ystyried y tro pedol a wnaed gan y Llywodraeth, Weinidog, a allwch rannu’r cyfanswm y bydd y cynigion cyflog uwch hyn yn ei gostio, ac o ble y daw'r arian ychwanegol? Ac a wnewch chi nodi pa feysydd gwasanaeth a fydd yn ysgwyddo'r costau a pha bethau sy'n debygol o gael eu gohirio o ganlyniad?

Wel, rwy’n rhannu eich gobaith y bydd aelodau’r undebau nawr yn derbyn y cynnig gwell a wnaed, sydd, i fod yn glir, yn uwch na'r cynnig a wnaed yn flaenorol pan wnaethom dderbyn argymhellion y cyrff adolygu cyflog annibynnol. Ein cynnig, wrth gwrs, yw 3 y cant ychwanegol yn y flwyddyn hon, a bydd 1.5 y cant o hynny’n cael ei gyfuno i mewn i'r flwyddyn nesaf. Felly, o ran ble rydym wedi gallu dod o hyd i'r arian, cyfeiriaf fy nghyd-Aelodau at yr ail gyllideb atodol, a gyhoeddwyd gennym ddoe. Ac mae honno'n nodi ein bod wedi dyrannu £130 miliwn i'r prif grŵp gwariant iechyd a £35 miliwn i'r prif grŵp gwariant addysg er mwyn talu am hynny, pe bai'n cael ei dderbyn o fewn y flwyddyn ariannol hon.

Fe welwch hefyd o'r gyllideb atodol ein bod bellach wedi tynnu popeth a allwn yn y flwyddyn ariannol hon i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, sef £125 miliwn o refeniw. Nid yw honno’n sefyllfa gyfforddus i fod ynddi o gwbl—yn sicr, nid yw’n rhywbeth roeddwn i wedi bwriadu ei wneud ar ddechrau’r flwyddyn. Fe gofiwch, pan wnaethom osod ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, ein bod wedi bwriadu tynnu llai na £40 miliwn i lawr, ac roedd hynny i gydnabod y ddwy flynedd anodd sy’n ein hwynebu, sy’n ein dilyn o ran y cyfnod adolygu gwariant tair blynedd. Felly, credaf ei bod yn sefyllfa anodd iawn nawr, o ran y gyllideb, ond yn sicr, dyna oedd y peth iawn i'w wneud. Felly, i dawelu eich meddwl, pan fydd cyd-Aelodau'n pleidleisio ar y gyllideb atodol, byddant yn cael sicrwydd bryd hynny i Lywodraeth Cymru wario'r arian sydd wedi'i ddyrannu. A hefyd, efallai y bydd tanwariant, y byddwn, yn amlwg, yn ei hybu nawr mewn gwahanol adrannau rhwng nawr a'r flwyddyn ariannol fel y gallwn sicrhau ein bod yn gallu talu am y dyfarniad cyfan hwnnw.

Diolch, Weinidog—diolch am yr eglurhad. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod y Senedd yn deall y manylion. Gwn y bydd hynny wedi'i gynnwys yn y gyllideb atodol, ac edrychwn ymlaen at drafod hynny’n gynharach. Mae costau cyfle bob amser pan fydd yn rhaid addasu pethau fel hynny. Felly, mae'n bwysig ein bod yn deall goblygiadau'r penderfyniadau hynny.

Ond Weinidog, yn yr un modd o ran deall goblygiadau penderfyniadau Llywodraeth Cymru, fe fyddwch yn ymwybodol ei bod yn ddegawd cyfan eleni ers i'ch Llywodraeth gymryd rheolaeth gyfan ar Faes Awyr Caerdydd. Yn y cyfnod hwnnw, mae cannoedd o filiynau, yn llythrennol, o arian trethdalwyr wedi'i wario ar y safle, a chywirwch fi os wyf yn anghywir, ond credaf fod ymhell dros £200 miliwn wedi'i bwmpio i mewn i'r maes awyr, a hynny mewn refeniw a chyfalaf. Mae hyn yn codi'r cwestiwn ar gyfer beth arall y gellid bod wedi defnyddio’r symiau o arian a wastraffwyd dros y blynyddoedd—mae’r costau cyfle yn enfawr. Weinidog, a ydych yn gresynu at y symiau o arian y mae eich Llywodraeth wedi’u gwario ar y maes awyr dros y 10 mlynedd diwethaf, ac wrth edrych yn ôl, Weinidog, a ydych yn cytuno â mi ei fod yn benderfyniad gwael a chostus?

Wel, pe bai fy nghyd-Aelod, Gweinidog yr Economi—mae'n ddrwg gennyf, y Gweinidog trafnidiaeth—yn ateb y cwestiwn hwn, gan mai rhan o'i bortffolio ef yw hyn, rwy’n siŵr y byddai’n eich cyfeirio at y ffaith bod gan y maes awyr gynllun penodol i sicrhau ei fod ar sylfaen gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Credaf ei bod yn bwysig fod gan y maes awyr gynllun cynaliadwy i ddod yn broffidiol, ond credaf ei bod yn bwysig fod gennym faes awyr yma yng Nghymru i wasanaethu pobl sy’n byw yng Nghymru. Yr hyn sydd gennym yn fy marn i yw sefyllfa broblemus lle mae'n ymddangos bod gan Lywodraeth y DU gryn ddiddordeb mewn cefnogi Maes Awyr Bryste ar draul Maes Awyr Caerdydd. Gwelsom hynny yn y dadleuon a gawsom ar ddatganoli’r doll teithwyr awyr yn y blynyddoedd diwethaf hefyd. Felly, credaf fod hynny’n peri pryder arbennig. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig fod gan Gymru faes awyr; mae'n bwysig fod ein maes awyr yn dod yn gynaliadwy yn y tymor hir.

Wel, diolch, unwaith eto, Weinidog. Cymeraf o hynny nad ydych yn difaru’r buddsoddiad dros y 10 mlynedd, er ei fod yn swm enfawr o arian, a gwn y byddai llawer o Aelodau yma wedi hoffi gweld yr arian hwnnw’n cael ei wario mewn llawer o feysydd eraill, megis iechyd ac addysg, ac efallai wedyn na fyddem yn y sefyllfa wael rydym ynddi, ond dyna ble rydym. Yn anffodus, Weinidog, mae enghreifftiau o gyfleoedd a gollwyd o dan y Llywodraeth yn codi o hyd.

A nawr, rwy'n troi fy sylw, yn olaf, at Fferm Gilestone, lle mae Archwilio Cymru wedi mynegi pryderon difrifol ynghylch penderfyniad eich Llywodraeth i wario £4.25 miliwn o arian trethdalwyr ar brynu'r fferm honno. Ond yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon, mynegodd Aelodau eich meinciau cefn eich hun bryderon difrifol ynghylch y pryniant. A ydych yn cytuno â hwy, wrth edrych yn ôl unwaith eto, fod y penderfyniad i brynu’r fferm yn enghraifft arall o grebwyll gwael eich Llywodraeth a chamgymeriad ariannol?

Wel, credaf mai’r hyn sy’n wirioneddol glir o adroddiad yr archwilydd cyffredinol yw bod prynu Fferm Gilestone, er mwyn caniatáu i Ŵyl y Dyn Gwyrdd ddatblygu eu cynlluniau, yn dangos gwerth am arian, yn cyd-fynd yn briodol â’n huchelgeisiau economaidd, ac wedi dilyn y prosesau a’r cymeradwyaethau priodol. Ac i fod yn glir, mae adroddiad Archwilio Cymru yn tanlinellu nad oes amheuaeth ynghylch cywirdeb gweithdrefnol y broses o gaffael y fferm. Mae gan Lywodraeth Cymru bwerau cyfreithiol i gaffael eiddo neu asedau fel Fferm Gilestone, a gofynnwyd am gyngor annibynnol proffesiynol yn rhan o’r broses gaffael. A hefyd, mae’r archwilydd cyffredinol yn nodi'n glir fod y cyngor i Weinidogion wedi’i roi yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a’n polisïau i gefnogi a hybu twristiaeth ac adfywio cymdeithasol ac economaidd. Credaf fod yr adroddiad hefyd wedi ychwanegu bod y cyngor a roddwyd i Weinidogion yn eang, ac yn darparu chwe opsiwn i Weinidogion eu hystyried, gan gynnwys yr opsiwn o beidio â bwrw ymlaen â’r cynnig polisi.

Ond wrth gwrs, ni fydd unrhyw benderfyniad terfynol yn cael ei wneud ar ddyfodol Fferm Gilestone hyd nes y bydd proses ddiwydrwydd dyladwy helaeth wedi’i chwblhau, ac os na fydd y cynllun busnes manwl yn bodloni gofynion Llywodraeth Cymru, neu os na fydd Gŵyl y Dyn Gwyrdd yn ymrwymo i les fasnachol arfaethedig, bydd gan Lywodraeth Cymru y fferm fel ased o hyd wrth gwrs, a bydd yn gallu ystyried opsiynau eraill ar ei chyfer.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, Weinidog, rwy’n siŵr y gallwch gofio Plaid Cymru yn dadlau ein hachos dros ddatganoli pwerau trethu ymhellach, gan roi’r gallu, yn yr achos hwnnw, i Gymru osod ein bandiau treth incwm ein hunain yn unol â’r pwerau sydd eisoes yn cael eu harfer yn yr Alban, wrth gwrs. Yn anffodus, fe wnaethoch chi a’ch cyd-Aelodau bleidleisio yn erbyn ein cynnig, er gwaethaf tystiolaeth gynyddol fod y bandiau treth incwm presennol, sy'n cael eu gosod, gadewch inni gofio, gan Lywodraeth y DU ar gyfer Cymru, er gwaethaf y ffaith eu bod yn anaddas iawn ar gyfer sylfaen drethu Cymru. Nawr, yn ôl adroddiad diweddar gan y Sefydliad Materion Cymreig, pe baech yn dylunio system effeithlon o drethi incwm i Gymru, ni fyddai’r bandiau’n edrych fel y maent yn edrych nawr.

Fodd bynnag, yr hyn sydd hefyd yn amlwg, wrth gwrs, yw bod agenda bresennol Llywodraeth Cymru ar gyfer datganoli pwerau trethu ymhellach, sy’n cynnwys uchelgais i sefydlu treth ar dir gwag, yn cael ei thanseilio gan ddiffyg ymgysylltu a chydweithredu cyson gan Lywodraeth y DU. Rydych wedi disgrifio’r broses y cytunwyd arni ar gyfer datganoli cymhwysedd trethu i Gymru fel un ‘nad yw'n addas i'r diben’, felly a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau diweddar a gawsoch gyda Llywodraeth y DU ynghylch adolygu a diwygio’r broses o ddatganoli pwerau trethu newydd? A pha argymhellion y mae Llywodraeth Cymru wedi’u gwneud i Lywodraeth y DU yn hyn o beth?

Felly, cefais fy synnu gan ymateb arweinydd Plaid Cymru i fy ymateb i’w ddadl yr wythnos diwethaf, gan fy mod yn credu imi fod yn deg ac yn bwyllog iawn wrth nodi ei bod yn bwysig i Lywodraeth Cymru ddeall goblygiadau priodol unrhyw bolisi penodol cyn inni ymrwymo iddo. A dywedais y bydd y comisiwn cyfansoddiadol yn gwneud gwaith pwysig sy'n edrych ar y rôl y gallai trethi ei chwarae yng Nghymru yn y dyfodol. Nodais hefyd fod rhai effeithiau negyddol sylweddol y byddai’n rhaid i ni eu hystyried hefyd, o bosibl. Y sefyllfa yn yr Alban yw bod y system dreth sydd ganddynt a’r dewisiadau y maent wedi’u gwneud yn golygu y bydd effaith negyddol net o £100 miliwn ar gyllideb yr Alban, er gwaethaf y ffaith bod trethdalwyr yr Alban yn talu £85 miliwn yn fwy o drethi. Felly, credaf fod yr holl bethau hynny’n bwysig i ni eu hystyried.

Ond drwy wrthod y cynigion yr wythnos diwethaf, credaf mai’r hyn roeddwn yn ei wneud oedd nodi na allwn wneud dewis polisi penodol cyn ein bod yn deall y goblygiadau’n iawn. Ac mewn ymateb i un o'r cwestiynau blaenorol y prynhawn yma, dywedais ein bod yn gweithio ochr yn ochr â Chyllid a Thollau EF i ddeall y data hydredol hwnnw'n well, sy'n dod i'r amlwg nawr mewn perthynas â'r Alban, i ddeall effeithiau ymddygiadol gwahanol ddewisiadau mewn perthynas â chyfraddau treth incwm. Yr hyn roeddwn yn ceisio’i nodi yr wythnos diwethaf oedd ein bod am arfer ymagwedd ystyriol sy’n seiliedig ar dystiolaeth, sef y peth iawn i’w wneud yn fy marn i.

O ran datganoli pwerau trethu pellach, cytunaf â’r hyn a ddywedais eisoes a’r hyn rydych wedi’i ddyfynnu heddiw, sef nad yw’r system sydd gennym yn addas i'r diben. Ond rwy’n ceisio cyfarfod ag Ysgrifennydd Ariannol newydd y Trysorlys i drafod y mater ymhellach, a gobeithiaf gael y cyfarfod hwnnw cyn bo hir, ac rwy’n fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i gyd-Aelodau yn dilyn y cyfarfod hwnnw.

Byddai'n dda iawn cael y diweddariad hwnnw pan fydd ar gael, er bod eich ateb yn teimlo ychydig fel ateb blaenorol a roesoch i mi beth amser yn ôl.

Mae rhan gyntaf eich ymateb yn fy arwain at fy nghwestiwn nesaf, a dweud y gwir, gan fy mod yn mynd i gyfeirio at y ffaith i chi, yn eich ymateb i’n dadl yr wythnos diwethaf, ddweud bod angen ichi ddeall y newidiadau ymddygiadol yn well, ac y byddai hynny’n allweddol i ddatblygu ac aeddfedu agenda polisi treth Cymru, ac rwy’n amlwg yn cytuno â hynny; mae'n ffactor pwysig. Ond mae hefyd yn wir nad yw'r sylfaen dystiolaeth yno—mae'n ddiffygiol. Yn wir, roedd adroddiad yr wythnos diwethaf gan y Pwyllgor Cyllid ar y gyllideb ddrafft yn mynegi siom nad yw Llywodraeth Cymru wedi cynnal dadansoddiad cynhwysfawr o ba effaith ymddygiadol y byddai codi, neu yn wir gostwng, cyfraddau treth incwm Cymru yn ei chael, a byddwn innau'n sicr yn adleisio barn y pwyllgor. Oherwydd os ydych yn awgrymu na allwch amrywio cyfraddau treth incwm Cymru heb ddeall unrhyw newidiadau ymddygiadol dilynol, yna heb wneud y gwaith hwnnw, bydd eich dwylo wedi'u clymu am byth. Felly, rwy’n cymryd eich bod yn cydnabod, yn gyntaf oll, fod angen amlwg i'r gwaith hwnnw gael ei wneud, fel y pwysleisiodd adroddiad y Pwyllgor Cyllid ac fel yr awgrymwyd gennych yn eich ateb blaenorol. Fe sonioch am y gwaith gan Gyllid a Thollau EF, efallai y gallech egluro a yw hynny mewn cyd-destun Cymreig penodol, gan fod darnau eraill o waith sy'n berthnasol i awdurdodaethau eraill ond efallai nad ydynt, yn amlwg, yn trosglwyddo'n uniongyrchol i'n profiad ni yma yng Nghymru. Mae'n wirioneddol bwysig ein bod yn mynd i'r afael â'r bwlch hwnnw yn y dystiolaeth, oherwydd fel arall, y risg yw y byddaf yn ôl yma y flwyddyn nesaf a'r flwyddyn wedyn, yn gwrando arnoch yn rhoi'r un atebion i mi dro ar ôl tro.

Felly, o ran y sylfaen dystiolaeth rydym yn ei defnyddio ar hyn o bryd, rydym eisoes yn ystyried effeithiau ymddygiadol yn ein canllaw cyflym cyfraddau treth incwm Cymru, sydd ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru. Mae hwnnw'n dangos, er enghraifft, pe baem yn cynyddu'r gyfradd ychwanegol o gyfraddau treth incwm Cymru, mae’n debyg y byddem yn codi oddeutu £7 miliwn, ond mewn gwirionedd, dim ond oddeutu £3 miliwn fyddai’r effaith net, o ganlyniad i newidiadau ymddygiadol. Deallwn hynny ar sail astudiaeth yn y Swistir—cynghorodd swyddogion mai dyna'r procsi agosaf y gallwn ei ddefnyddio o dan yr amgylchiadau presennol yn absenoldeb unrhyw wybodaeth fanylach sydd gennym. Ond eto, mae hwn yn waith pwysig i’r comisiwn cyfansoddiadol.

Ond wedyn, byddwn hefyd yn cyfeirio cyd-Aelodau at y corff annibynnol sy'n cynghori Llywodraeth yr Alban ar ei chyllideb a'i dewisiadau treth—felly, eu fersiwn hwy, os mynnwch, o'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, sy'n cyflwyno gwybodaeth fanwl. Credaf y gwelwch, os edrychwch ar yr adroddiad diweddaraf hwnnw, pe bai Llywodraeth yr Alban yn cynyddu’r gyfradd uchaf 1g, y byddai hynny'n codi £30 miliwn, ond dim ond oddeutu £3 miliwn fyddai’r effaith net o ganlyniad i newidiadau ymddygiadol ac allfudo ac ati. Mae'r holl wybodaeth honno yno. Rydym yn ei hystyried drwy'r amser. Ond mae angen inni adeiladu sylfaen dystiolaeth briodol fel y gallwn wneud penderfyniadau gwybodus.