Eitem 6 heddiw yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Deisebau, 'Y Troad Terfynol? P-06-1253 Gwahardd rasio milgwn yng Nghymru'. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Jack Sargeant.

Cynnig NDM8216 Jack Sargeant

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Deisebau, ‘Y Troad Terfynol? P-06-1253 Gwahardd rasio milgwn yng Nghymru', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 15 Rhagfyr 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Bum deg tair wythnos yn ôl, ar Ddydd Gŵyl Dewi y llynedd, caewyd deiseb gyda dros 35,000 o lofnodion, ac roedd 18,777 o'r llofnodion hynny'n dod o Gymru. Roedd y ddeiseb honno, a gafodd ei chyflwyno gan Hope Rescue, yn galw am weithredu syml: galwai am wahardd rasio milgwn yng Nghymru. Gallaf weld bod y prif ddeisebydd, Vanessa, o Hope Rescue yma'n gwylio gyda chefnogwyr heddiw, ac rwy'n eu croesawu i'w Senedd.

Cytunodd y Pwyllgor Deisebau i gynnal ymchwiliad byr, gan ganolbwyntio ar les milgwn sy'n rasio. Fe wnaethom dderbyn tystiolaeth gan ymgyrchwyr, Bwrdd Milgwn Prydain, ynghyd â pherchennog unig drac rasio milgwn Cymru. Wedi hynny, fe wnaethom gyhoeddi ein hadroddiad, 'Y Troad Terfynol?', a'r adroddiad hwnnw sy'n cael ei drafod heddiw. Gwnaeth ein hadroddiad bum argymhelliad, ond y prif gasgliad oedd bod mwyafrif clir o'r pwyllgor o blaid cyflwyno gwaharddiad graddol ar rasio milgwn yng Nghymru. Rwy'n hyderus y bydd y ddadl heddiw'n dangos y bydd mwyafrif o'r Siambr hon hefyd yn ymuno â'r galwadau hynny.

Rhaid i mi ddweud, Ddirprwy Lywydd, roeddwn yn siomedig fod trac Valley wedi brolio ar ei wefan yn flaenorol am y troad siarp eithriadol ar y trac. Roedd yn rhan o dystiolaeth a ddangoswyd i ni gan Hope Rescue lle gwnaethant egluro mai dyma lle digwyddai'r rhan fwyaf o anafiadau yn eu profiad hwy. Mae'r Llywydd yn gwybod fy mod yn hoff iawn o gŵn, ac fel rhywun sy'n hoff o gŵn fy hun, mae'r lluniau o gŵn yn dioddef anafiadau a newidiodd eu bywydau wrth iddynt rasio ar y trac hwn wedi aros gyda mi, gan gynnwys y lluniau o Sienna, a dorrodd ei choes yn wael ar drac Valley ac yn anffodus bu'n rhaid torri ei choes i ffwrdd. 

Mae'r ffaith bod rhaglen Amazing Greys wedi gorfod camu i'r adwy i helpu dros 200 o filgwn rasio yn Valley mewn cyfnod o dair blynedd yn wirioneddol dorcalonnus, ac mae'n dangos nad yw stori Sienna yn ddigwyddiad anarferol. Mae sut y gall unrhyw un sydd wedi bod yn dyst i gŵn mewn poen o'r fath, a brolio wedyn am natur beryglus eu trac ar eu gwefan, y tu hwnt i mi. Dylai Cymru fod yn arwain y ffordd ar les anifeiliaid, ac mae'r ddadl hon heddiw yn gyfle inni wneud hynny.

Rydym eisoes wedi cael awgrym o beth yw barn y cyhoedd yn ehangach yng Nghymru. Mae arolwg barn a gafodd ei gynnal gan Panelbase ym mis Chwefror eleni, a'i rannu gyda mi gan y sefydliad ymgyrchu GREY2K USA Worldwide, yn awgrymu y byddai mwyafrif clir yng Nghymru yn cefnogi gwaharddiad. Daeth canfyddiadau'r arolwg i'r casgliad fod 57 y cant yn credu y dylai'r Senedd bleidleisio i wahardd rasio milgwn yn raddol, a dim ond 21 y cant sy'n gwrthwynebu; byddai 50 y cant yn pleidleisio 'ie' mewn refferendwm i wahardd rasio milgwn yn raddol yng Nghymru, a dim ond 21 y cant a fyddai'n pleidleisio 'na'; ac mae 43 y cant yn edrych yn anffafriol ar rasio milgwn, a dim ond 21 y cant sy'n edrych yn ffafriol arno.

Yn ei hymateb i'n hadroddiad, mae'r Gweinidog wedi cadarnhau bod Llywodraeth Cymru'n bwriadu ymgynghori ar gynigion ar gyfer trwyddedu gweithgareddau sy'n cynnwys anifeiliaid eleni. Bydd yr ymgynghoriad hwnnw hefyd yn gofyn am farn ar sut i wella lles milgwn rasio yng Nghymru. Ac yn allweddol, bydd yn cynnwys cwestiwn sy'n ystyried gwaharddiad graddol, fel yr argymhellodd y pwyllgor. Yn ein hadroddiad, roeddem yn glir y byddai dod yn drac trwyddedig yn rhoi amddiffyniad ychwanegol i filgwn, ond byddai'n arwain at gynnydd sylweddol yn nifer y cŵn sy'n rasio bob wythnos. Bydd mwy o rasys yn arwain at fwy o anafiadau a mwy o anifeiliaid yn dioddef.

Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae nifer o sefydliadau wedi ystyried eu safbwynt ar rasio milgwn. Mae'r rhain yn sefydliadau sydd wedi gweithio gyda'r diwydiant o'r blaen i gefnogi'r anifeiliaid, ac maent wedi newid eu polisi. Maent bellach wedi penderfynu, yn yr unfed ganrif ar hugain, nad yw'n iawn i filgwn orfod dioddef er ein difyrrwch ni. Roedd eu safbwynt newydd yn hollbwysig i mi'n bersonol ac i lawer o aelodau'r pwyllgor. Nid oeddent yn teimlo mwyach y gallent liniaru a gwella; maent wedi dweud eu bod o blaid gwaharddiad, ac maent yn galw ar Gymru i arwain y ffordd yn y DU.

Mae gan Gymru enw da yn ddiweddar mewn perthynas â lles anifeiliaid, ac mae'r Gweinidog wedi bod yn glir yn ei hymateb ei bod bob amser yn bwriadu ystyried trwyddedu rasio milgwn fel rhan o ymrwymiad maniffesto Llafur. Rwy'n falch fod y Gweinidog hefyd wedi cytuno i gynnwys y gwaharddiad graddol a gynigiwyd gan y pwyllgor fel cwestiwn yn yr ymgynghoriad sydd i ddod. Ond rwy'n gwybod y bydd gan nifer o bobl yma yn y Siambr, nifer o bobl yn y gynulleidfa, a nifer o bobl sy'n gwylio gartref un cwestiwn pwysig iawn, Weinidog: pa mor hir y bydd yn ei gymryd i gynnal yr ymgynghoriad hwnnw, ac os yw'r dystiolaeth ar ben draw'r ymgynghoriad hwnnw'n awgrymu y dylid gwahardd, pa mor hir y bydd yn ei gymryd i gyflwyno'r gwaharddiad hwnnw?

Lywydd, nid ydym yn gwahardd pethau ar chwarae bach. Mae yna brosesau y mae angen eu dilyn, ac mae'n rhaid i ymgynghori trylwyr gyda'r holl randdeiliaid fod yn rhan o hynny ar y ddwy ochr i'r stori. Rwy'n deall hynny, ac mae ymgyrchwyr yn deall hynny hefyd. Ond lle ceir consensws dros newid, lle nad yw'r mwyafrif o bobl yn ystyried bod rasio cŵn yn fath derbyniol o adloniant mwyach, rydym yn disgwyl gweld camau gweithredu. Weinidog, fe wnaethom alw ein hadroddiad yn 'Y Troad Terfynol' oherwydd ein bod yn credu mai dyna lle rydym—credwn fod y gamp honedig hon ar ei lap olaf. Weinidog, rwy'n gobeithio y gallwch roi mwy o eglurder heddiw ynglŷn â phryd y byddwn yn croesi'r llinell derfyn. Diolch.

Ar y cychwyn, hoffwn ddiolch i'r Cadeirydd, cyd-aelodau'r pwyllgor a'r clercod yn arbennig am eu gwaith yn rhoi hyn at ei gilydd. Hoffwn ddiolch hefyd i'r rhai a roddodd dystiolaeth o ddwy ochr y ddadl.

Nawr, rwy'n dychmygu bod clercod y Siambr wedi fy nodi i siarad yn y ddadl hon heddiw cyn imi hyd yn oed nodi fy mod am siarad, felly, heb os, nid oes syndod fy mod ar fy nhraed yn awr. Ac un o'r ymweliadau cyntaf imi eu gwneud pan gefais fy ethol i'r Senedd oedd ag Achub Milgwn Cymru, elusen yr oeddwn eisoes yn aelod ohoni cyn cael fy ethol. Nawr, er fy mod wedi eistedd ar y ffens ynglŷn â rasio cyn yr ymweliad hwnnw, er fy mod yn tueddu tuag at yr ochr a oedd am ddod ag ef i ben, rhaid cyfaddef, gwnaeth yr ymweliad ei hun imi feddwl ymhellach am y pwnc. Ac ers yr ymweliad hwnnw bron i ddwy flynedd yn ôl, er ei fod yn teimlo fel ddoe, rwyf wedi parhau i ofyn cwestiynau i'r Gweinidog yn y pwyllgor a'r Cyfarfod Llawn, ac wedi cynnal sawl digwyddiad ochr yn ochr â Jane Dodds yn y Senedd i godi ymwybyddiaeth o les milgwn. Rwyf am fod yn glir: rwy'n cefnogi'r ddeiseb yn llwyr. Ond rwyf hefyd yn ei chefnogi gan gydnabod bod hon yn ddadl anodd i lawer.

Nawr, fe fydd Aelodau yn dadlau o blaid ac yn erbyn yr hyn sydd yn y ddeiseb, ond mi fyddaf i'n edrych i ffocysu ar bwynt penodol. Fel y nodwyd gan y Cadeirydd, nid yw rasio milgwn yn cael ei reoleiddio yma yng Nghymru, felly, yn naturiol i lawer, dylai'r ddadl hon ddechrau a gorffen gyda rheoleiddio'r diwydiant yn gyntaf. Wel, does dim ond angen inni edrych dros y ffin i weld sut olwg sydd ar reoleiddio. Nid yw rheoleiddio'n datrys y mater sydd wrth wraidd y diwydiant, ac ni allwn ni amddiffyn cŵn rhag y risg cynhennid o rasio.

Mae ffigurau'r sector reoledig ei hun yn dangos bod dros 2,000 o filgwn wedi marw neu wedi'u rhoi i gysgu, a bod bron i 18,000 o anafiadau wedi eu cofnodi o rasio milgwn rhwng 2018 a 2021. Mae'r sector reoledig yn cynnig £400 i dalu costau milgwn sydd wedi ymddeol, ond, mewn llawer o achosion, dydy hyn ddim yn ddigon i dalu am y gost go iawn o adsefydlu ac ailgartrefu milgwn rasio. Er enghraifft, mae data y Dogs Trust ar y costau milfeddygol i drin 14 milgwn wedi'u hanafu rhwng Tachwedd 2018 ac Ebrill 2021 yn dangos bod triniaeth filfeddygol ar ei phen ei hun wedi amrywio o £690 i £4,800 ar gyfer pob ci. Hyd yn oed os oedd y gallu gyda ni i sicrhau bod pob milgi rasio yng Nghymru yn cael bywyd da, gyda'r ffigurau yma, bydd yn anodd iawn sicrhau hwnnw. Mae'n bwysig hefyd i nodi bod y diwydiant yn croesi pum gwlad wahanol i gyd, gyda gwahanol darpariaethau o reoleiddio, a bod 85 y cant o filgwn sy'n rasio yn y Deyrnas Gyfunol yn deillio o Iwerddon. Felly, mae'r gallu i amddiffyn cŵn o'r crud i'r bedd yn eithriadol o anodd—bron a bod yn amhosib.

Wrth ganolbwyntio ar Gymru, mae'r dystiolaeth a roddwyd gan berchennog y trac yma yng Nghymru yn awgrymu nad yw'r trac yn fwy peryglus nag unrhyw drac arall, a bod gwelliannau ar y gweill er mwyn dod yn drac trwyddedig GBGB, sy'n gwella diogelwch. Ond, drwy wneud hynny, y bwriad fyddai cynyddu maint y rasio sy'n digwydd yng Nghymru. Hyd yn oed gyda gwelliant mewn lefelau diogelwch, mae'n debygol y byddai cynnydd sylweddol mewn rasys yn arwain at gynnydd yn nifer y cŵn sy'n cael eu hanafu. 

Dirprwy Lywydd, wrth imi gymryd rhan yn yr ymchwiliad hon, ac wrth imi ymchwilio’n bellach ar fy liwt fy hun, roedd yn amhosib i fi beidio â dod at benderfyniad a oedd ddim yn blaenoriaethu lles y cŵn. Allaf i ddim cefnogi digwyddiad sydd yn rhoi cŵn mewn sefyllfa ble y gallan nhw anafau eu hunain, ac felly dyna pam dwi'n cefnogi'r ddeiseb ac yn gobeithio y bydd y Llywodraeth yn gweithredu ar hyn.

Hoffwn ddiolch i gymaint o bobl; hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deisebau a hoffwn ddiolch i'r sefydliadau y cyfarfûm â hwy, gan gynnwys Bwrdd Milgwn Prydain. Os ydynt yma neu'n gwrando, rwy'n meddwl o ddifrif eu bod yn malio am gŵn a hoffwn ddiolch ichi am eich amser, ond hoffwn yn arbennig dalu teyrnged i'r elusennau anifeiliaid hynny. Ni allwn wneud yr hyn rydych chi'n ei wneud. Rwy'n credu y byddai'n fy ngofidio cymaint nes y byddwn yn mynd adref â dwsin o anifeiliaid bob nos. Hoffwn ddiolch, hefyd, i'r gwirfoddolwyr yn y trac rasio hefyd. Rydych yn cyflawni'r rôl honno gyda chymaint o urddas pan fo'n rhaid ei fod yn achosi llawer o ofid ichi. 

Mae hyn, i mi, yn ymwneud â'r math o Gymru rydym ei heisiau. Nid wyf eisiau'r math o Gymru lle mae anifeiliaid yn cael eu cynhyrchu ar raddfa ddiwydiannol ar gyfer chwaraeon. Nid wyf am fod mewn Cymru lle mae hyn yn hyrwyddo ac yn annog betio a gamblo. Nid wyf am fod mewn Cymru lle mae anifeiliaid yn cael eu hanafu. Nid wyf am fod mewn Cymru lle, ar ddiwedd gyrfaoedd rasio anifeiliaid, maent yn mynd i gartref cŵn lle maent yn aros i bobl alw heibio i fynd â nhw adref. Mae hynny'n dibynnu ar elusennau, ac mae'r elusennau hynny yma heddiw. Nid ydynt yn cael unrhyw arian ar gyfer hynny, ar wahân i arian bond ailgartrefu Bwrdd Milgwn Prydain. A gadewch imi ddweud ychydig wrthych chi am hyn. Bydd bond ailgartrefu Bwrdd Milgwn Prydain ond yn mynd i gartrefi nad ydynt yn siarad allan yn erbyn rasio milgwn. Golyga hynny mai dim ond un lle yng Nghymru sy'n cael bond ailgartrefu Bwrdd Milgwn Prydain.

Rwyf am ymdrin ag ambell fater arall hefyd. Pam ddim rheoleiddio? Wel, oherwydd bod rheoleiddio yn dal i ymwneud â rasio. Mae rheoleiddio'n dal i ymwneud â chenhedlu cŵn ar ddiwedd y ras sydd angen mynd i gartref cŵn, ac yna angen eu hailgartrefu. Ac mewn gwirionedd, bydd rheoleiddio yn dal i olygu bod cŵn yn cael eu rasio mewn tymheredd a oedd, y llynedd, ar 12 Awst, yn 32 gradd, pan oedd y Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid yn dweud wrth berchnogion cŵn am beidio â mynd â'u cŵn allan am dro. Ac eto, ar drac rheoledig yn Harlow yn Essex, roeddent yn rasio milgwn. 

Jane, a wnewch chi dderbyn ymyriad? 

Gwnaf, wrth gwrs.

Yn seiliedig ar les anifeiliaid, ac rydych chi'n sôn am les anifeiliaid, rwyf wedi siarad â chryn dipyn o gynghorwyr ynglŷn â cheisiadau cynllunio a'u rhwystredigaeth ynghylch methu gwrthod cais cynllunio ar sail rhesymau lles anifeiliaid. Hoffwn ofyn i'r Llywodraeth a fyddent yn ystyried newid deddfau cynllunio fel y gallai rhesymau lles anifeiliaid fod yn rheswm dros wrthod cais cynllunio. 

Diolch. Mae hwnnw'n bwynt da iawn, ac mae'n tynnu sylw at faterion lles anifeiliaid. Ac rydym yn gwybod bod yr unig drac rasio yng Nghymru yn gobeithio ehangu nifer y cŵn sydd ganddynt, er nad oes ganddynt ganiatâd cynllunio eto. Maent wedi cael eu gwrthod ddwywaith, ac eto, maent yn adeiladu ar hyn o bryd; maent yn adeiladu mwy na chytiau cŵn hyd yn oed, maent yn adeiladu raciau i 200 o gŵn fynd i mewn iddynt. Ac felly, rwy'n gobeithio bod yr amodau cynllunio yn cynnwys lles anifeiliaid. Rwy'n gwybod bod rhaid imi symud ymlaen, Ddirprwy Llywydd. 

Yr ail fater yw y gall pobl fod yn gofyn: ai dim ond dechrau yw hyn? Os ydym yn gwahardd rasio milgwn, a ydym yn mynd i symud ymlaen at rasio ceffylau? A byddwn i'n dweud 'Nac ydym—mae'n endid hollol wahanol'. Cynhyrchir cŵn ar gyfer rasio milgwn ar raddfa ddiwydiannol. Nid oes ganddynt berchnogion sy'n gofalu amdanynt, a dyna, i mi, yw'r gwahaniaeth gyda milgwn. 

Ni allaf adael i'r amser hwn fynd heibio heb sôn am Arthur. Mae pawb ohonoch yn gwybod am Arthur—mae'n debyg mai dyma'r tro olaf y byddwch yn clywed am Arthur. Gadewch imi ddweud wrthych am brofiad Arthur cyn belled ag y gwyddom, oherwydd nid ydym yn gwybod llawer iawn. Roedd Arthur o fferm gŵn bach yn Iwerddon. Sut ydym yn gwybod hynny? Oherwydd bod ganddo datŵs yn y ddwy glust. Dim ond cŵn o Iwerddon sy'n mynd i gael eu rasio sydd â thatŵs yn y ddwy glust. Os ydynt yn dod o Loegr, mae ganddynt datŵ mewn un glust yn unig. Gadewch imi ddweud wrthych pa mor dyner a phoenus yw hynny. Fel ci llawndwf, pe bai unrhyw un yn mynd yn agos at glustiau Arthur, byddai'n iepian mewn poen. Roedd mor boenus iddo. Rydym yn gwybod bod Arthur wedi cael anaf ar y trac rasio—fe gwympodd ar ei wddf. Ni allai gael unrhyw beth o gwmpas ei wddf, ac yn wir, byddai'n iepian mewn poen pe bai unrhyw un yn cyffwrdd â'i wddf mewn unrhyw ffordd. Treuliodd Arthur chwe blynedd ar drac rasio, a chafwyd hyd iddo mewn amodau digon aflan gan y cartref cŵn.

Treuliodd ddwy flynedd yn y cartref cŵn cyn i ni ei weld. Ar yr adeg y gwnaethom gasglu Arthur, roedd 65 milgi arall yn aros am gartref. Arhosodd Arthur gyda ni, fel y gwyddoch, am dair blynedd. Roedd blwyddyn gyntaf ei gyfnod gyda ni yn anodd iawn. Câi ei ddychryn a'i drawmateiddio gan lawer iawn o bethau. Byddai mynd ag ef am dro—taith pum munud—yn cymryd tua awr, oherwydd byddai'n rhewi wrth glywed unrhyw sŵn neu weld unrhyw beth a oedd yn peri pryder iddo. Rwy'n gwybod bod rhaid imi orffen, Ddirprwy Lywydd, ond gadewch imi ddweud hyn wrthych: byddwn i'n croesawu cael Arthur nôl yfory nesaf, ond nid wyf am weld rhagor o gŵn a gafodd yr un profiadau ag Arthur yn cael eu cynhyrchu. Felly, gobeithio y gwnewch chi gefnogi'r gwaharddiad heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i fy nghyd-Aelod Jack Sargeant, am gyflwyno'r ddadl hon heddiw, gan fy mod yn credu ei bod hi'n hynod bwysig fod deisebau fel hyn yn cael eu cyflwyno i'r Siambr i'n helpu i ganolbwyntio ein sylw'n iawn ar y materion sy'n effeithio ar les anifeiliaid yng Nghymru.

Yng nghwrs y ddeiseb hon, rwyf wedi ymweld â Hope Rescue, rwyf wedi siarad â Bwrdd Milgwn Prydain ac rwyf wedi cyfarfod â sawl sefydliad arall, ac mae pob un ohonynt yn cynrychioli dwy ochr y ddadl. Ond nid yw'r mater, fel gyda'r rhan fwyaf o bethau, mor syml ag yr hoffem iddo fod. Mae elusennau, fel Hope Rescue ac Achub Milgwn Cymru, wedi gweithio'n eithriadol o galed dros y blynyddoedd i ymwneud â thrac milgwn Valley, er mwyn gwella safonau lles milgwn sy'n rasio yno, a heb fawr o lwyddiant. Maent wedi nodi agweddau ar y trac sy'n beryglus ac yn gallu achosi anafiadau difrifol i filgwn. Maent wedi galw dro ar ôl tro am bresenoldeb milfeddygol ar gyfer pob ras, ac wedi gofalu, weithiau ar draul enfawr i'w hunain, am filgwn sydd wedi eu hanafu'n ddifrifol neu wedi cael eu gadael. Rwy'n deall yn iawn felly pam y byddent yn galw am waharddiad llwyr ar rasio milgwn yng Nghymru. 

Fodd bynnag, yr hyn sy'n fy mhryderu, pe bai gwaharddiad llwyr, yw nad yw hyn yn gwella lles milgwn yn awtomatig. Mewn gwirionedd, mae yna ddadl nad yw'n gwella lles milgwn o gwbl. Ni fyddai'r holl berchnogion neu fridwyr sy'n cam-drin anifeiliaid, neu sydd â safonau lles gwael ar gyfer eu hanifeiliaid, yn weladwy mwyach a byddent yn mynd yn danddaearol. Ni fyddent yn poeni o gwbl chwaith ynglŷn â difa eu hanifeiliaid—

Joel, a wnewch chi dderbyn ymyriad? 

Gwnaf.

Roeddwn am wneud y pwynt am y gamp yn mynd yn danddaearol, roeddwn yn meddwl tybed a yw'r Aelod yn sylweddoli beth yw maint y trac a maint y tir y byddai ei angen arnoch i allu rasio milgwn, yn y bôn, ac a fyddai'n gallu egluro sut y byddai modd cuddio hynny. 

Gallaf, yn y paragraff nesaf. Mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd. Felly, ble rwyf i nawr? Felly, nid oes unrhyw beth yn eu hatal rhag cael rasys anghyfreithlon, o ddefnyddio warysau segur i sefydlu traciau dros dro, boed yn gyrsiau syth neu'n rhai â throadau, mewn caeau anghysbell, a fydd hyd yn oed yn waeth i'r anifeiliaid sy'n rasio, a bydd eu natur anghyfreithlon yn golygu na fydd eu perchnogion byth bythoedd yn gofyn am ofal milfeddygol ar eu cyfer. Ac er efallai y bydd rhai'n dweud na fydd hyn byth yn digwydd, mae edrych ar faint o ymladd cŵn anghyfreithlon sydd yna yn y DU yn dweud wrthym fel arall. Mae ymladd cŵn yn dal i ddigwydd ar raddfa fawr yn y wlad hon, er iddo gael ei wahardd ym 1835. Yn wir, rhwng 2015 a 2020, cafodd yr RSPCA dros 9,000 o adroddiadau am ymladd cŵn wedi'i drefnu yn y Deyrnas Unedig, ac er mai chwe blynedd a phum mis yw'r ddedfryd uchaf o garchar, nid yw'r bobl sy'n cynnal y gornestau ymladd cŵn hyn yn poeni, ac rwy'n ofni ei bod yn bosibl y byddai rasio milgwn yng Nghymru yn dilyn yr un trywydd.

Wrth siarad â chynrychiolwyr o Fwrdd Milgwn Prydain, rwyf wedi dysgu sut mae cofrestru trac yn gwella lles milgwn sy'n rasio, oherwydd mae'n orfodol i bob ras gael gofal milfeddygol, mae gan berchnogion mewn rasys ddyletswydd i gydymffurfio â safonau lles, sy'n cael eu monitro, a cheir rhaglenni ailgartrefu sydd wedi'u hariannu'n dda os yw anifeiliaid yn cael eu hanafu neu os na allant rasio mwyach. Nid wyf yn dweud bod y model hwn yn berffaith, neu y dylai trac Valley gael ei gofrestru gyda Bwrdd Milgwn Prydain, yn lle cael ei gau. Yn hytrach, rwy'n credu bod angen ymchwiliad priodol i bob agwedd ar rasio milgwn yng Nghymru gan Lywodraeth Cymru, i gynnwys perchnogaeth, bridio, cludiant, rasio ac ôl-ofal hyd yn oed. Mae angen mwy o ymgysylltiad gyda Bwrdd Milgwn Prydain, ac mae'n rhaid cael dadansoddiad annibynnol o oblygiadau gwaharddiad graddol neu waharddiad llwyr, yn enwedig mewn perthynas â lles anifeiliaid.

Fy mhryder arbennig ynglŷn â hyn yw nad yw'r Pwyllgor Deisebau, yr wyf yn aelod ohono, wedi gwneud digon o ddiwydrwydd dyladwy er mwyn gwneud yr argymhellion y maent wedi'u gwneud yn eu hadroddiad. Fel pwyllgor sy'n argymell gwaharddiad graddol, nid ydym hyd yn oed wedi ymweld â thrac rasio milgwn, cofrestredig nac anghofrestredig, ac nid ydym wedi cymryd unrhyw dystiolaeth o gwbl gan y gwledydd neu Lywodraethau sydd eisoes wedi gwahardd rasio milgwn, a fyddai wedi rhoi gwell syniad inni o'r canlyniadau anfwriadol.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Joel?

Gwnaf.

A ydych chi'n deall bod Cymru a'r Deyrnas Unedig yn eithriad yn fyd-eang, a bod hyd yn oed yr Unol Daleithiau, mewn 41 talaith, wedi gwahardd rasio milgwn? Ac onid ydych chi'n deall, drwy wahardd rasio milgwn, y byddwch yn cael gwared ar ddioddefaint ar unwaith ac y byddwch hefyd yn mynd lawer iawn o'r ffordd tuag at ddileu masnach anghyfreithlon o Ogledd Iwerddon?

Wel, fy mhryder, fel y soniais yn gynharach, os ydym yn gwahardd rasio milgwn—. Y pryderon sydd gennym ynghylch y safonau lles yw eu bod yn cael eu gwneud gan rai nad ydynt yn malio o gwbl am eu hanifeiliaid. Felly, os ydym yn gwahardd rasio milgwn, y pryder sydd gennyf yw y byddwn yn gweld llawer o gŵn yn cael eu rhoi i gysgu, a dyna pam fy mod yn dweud bod angen gwneud llawer mwy i ymchwilio i oblygiadau gwaharddiad o'r fath, a pham y byddai casglu tystiolaeth gan y gwledydd sydd wedi gwahardd y gamp wedi bod yn allweddol wrth wneud argymhelliad.

Rwy'n cydnabod y bydd hwn yn bwnc emosiynol ac y caiff barn ei llywio yn dibynnu ar brofiad. Mae rhai aelodau o'r pwyllgor wedi cael y profiad uniongyrchol hwnnw, boed drwy fabwysiadu cŵn a arferai rasio neu drwy dyfu i fyny mewn amgylchedd rasio milgwn, ac rwy'n deall ac yn parchu eu safbwyntiau'n llwyr. Fodd bynnag, wrth drafod mater fel hwn, mae angen i farn fod yn wrthrychol ac yn annibynnol, ac rwy'n deall yn iawn efallai na fyddai rhai Aelodau yma'n hoffi clywed hynny, ond mae'n wir.

Felly, Ddirprwy Lywydd, beth bynnag fydd yn digwydd yma heddiw, a beth bynnag fydd y canlyniad, rwy'n gobeithio y bydd Aelodau a'r Llywodraeth yn deall, o safbwynt lles anifeiliaid, fod angen gwneud llawer mwy o waith. Diolch.

Diolch i'r deisebydd am ddod â'r mater hwn i'n sylw. Fel aelod o'r Pwyllgor Deisebau, rwyf wedi cael cyfle i glywed tystiolaeth gan nifer o randdeiliaid. Hoffwn ddiolch i bob un ohonynt, yn ogystal â'r clercod a fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor am sicrhau bod adroddiad 'Y Troad Terfynol?' yn cynnwys cydbwysedd o leisiau y rhai sydd o blaid a'r rhai sy'n gwrthwynebu rasio milgwn yng Nghymru.

Gan gredu'n gryf bod rhaid i les anifeiliaid ddod yn gyntaf, rwy'n cymeradwyo pob un o bum argymhelliad yr adroddiad. Nid oes gennyf amheuaeth fod yna berchnogion cyfrifol, gofalgar a balch sy'n gwneud eu gorau glas i sicrhau lles eu cŵn. Ond mewn amgylchedd rasio, nid oes unrhyw sicrwydd, ac yn anffodus ceir tystiolaeth glir o berchnogion cŵn na allai boeni llai am les eu cŵn. Nid oes gan drac Valley, trac heb ei drwyddedu, unrhyw ofynion i sicrhau safon lles anifeiliaid. Mae gan Fwrdd Milgwn Prydain gynlluniau ar gyfer trwyddedu o 2024 ymlaen, ond y gwir amdani, hyd yn oed ar draciau Bwrdd Milgwn Prydain sydd wedi'u trwyddedu, gyda milfeddygon, mae'n dal  fod angen rhewgelloedd sy'n addas ar gyfer storio carcasau milgwn. Oherwydd, rhwng 2017 a 2020, bu farw 3,153 o filgwn a chofnodwyd 18,345 o anafiadau i filgwn. Rydym hefyd yn gwybod bod milgwn yn cael eu hewthaneiddio ar sail economaidd ac mewn achosion lle nad oes modd eu hailgartrefu. Ni waeth beth yw nifer y rasys sy'n digwydd heb anaf neu farwolaeth, faint o anafiadau a marwolaethau y mae'n rhaid inni eu cyrraedd cyn bod y lles yn gorbwyso'r adloniant, cyn bod bywyd yn gorbwyso marwolaeth?

Mae cynllun lles anifeiliaid Cymru yn cyfeirio at y ffaith bod trwyddedau'n ofynnol ar gyfer arddangosfeydd a sefydliadau anifeiliaid, gan gynnwys rasio milgwn o bosibl. Gyda'r wybodaeth ynglŷn â nifer y cŵn sy'n cael eu hanafu, yn marw neu'n cael eu gadael, hyd yn oed ar draciau trwyddedig, nid wyf yn gweld sut mae hyn yn cyd-fynd ag uchelgais y cynllun i bob anifail yng Nghymru gael ansawdd bywyd da.

Rydym yn ymfalchïo yng Nghymru mewn bod yn arloeswyr, gan gydnabod lle mae angen i newid ddigwydd a gosod ein hunain ar flaen y gad—gyda'r argyfwng hinsawdd, er enghraifft. Ond o ran rasio milgwn, rydym yng nghwmni llai na dwsin o wledydd ledled y byd. Byddai'n well gennyf ein gweld yng nghwmni gweddill y byd, ac elusennau anifeiliaid fel Dogs Trust, RSPCA, Blue Cross, Hope Rescue ac Achub Milgwn Cymru, sydd i gyd wedi ymbellhau oddi wrth y dull y rhoddwyd cynnig arno o weithio gyda stadia a'r diwydiant rasio er mwyn lleihau niwed a bellach yn ffafrio gwaharddiad llwyr.

Fel mae'r adroddiad yn nodi, nid oes modd gwadu bod yna draddodiad hir o rasio milgwn yng Nghymru, ond rhaid bod amser a lle i ddadlau a yw traddodiad a ddechreuodd nôl yn y 1920au yn werth yr anafiadau a'r marwolaethau, ac amddifadu cŵn diniwed. Yn bersonol, rwy'n falch ein bod yn gallu cael y ddadl honno heddiw, a byddaf yn parhau i ymgyrchu dros les anifeiliaid yng Nghymru. Diolch.

Mae rasio milgwn yn greulon. Mae'n niweidio cŵn; mae'n achosi dioddefaint aruthrol iddynt; yn eu hanafu, weithiau'n ddi-droi'n-ôl, y tu hwnt i unrhyw obaith o adferiad; ac mae'n lladd cŵn, weithiau'n syth, weithiau flynyddoedd yn ddiweddarach—cŵn sydd wedi dod yn anifeiliaid anwes teuluol annwyl, sy'n byw bywydau byrrach nag y dylent oherwydd y trawma a'r toriadau a'r poen cronig sy'n eu plagio. Fel mae Hope Rescue, yr RSPCA, y Gynghrair yn erbyn Chwaraeon Creulon ac eraill wedi ein hatgoffa, mae'r ddadl hon heddiw yn ein Senedd yn cynnig cyfle inni ddechrau newid hynny, i roi momentwm i'r syniad y dylid gwahardd rasio milgwn yma yng Nghymru ac na ddylai rhagor o gŵn orfod dioddef fel hyn.

Nid marwolaeth yn unig sy'n wynebu'r cŵn hyn. O'r adeg pan gânt eu geni, elw sy'n llywio eu tynged. Ni chânt eu cymdeithasoli'n iawn; cânt eu cadw mewn cytiau cyfyng; caiff cŵn bach eu tatŵio pan gânt eu magu; defnyddir atalyddion estrws i'w galluogi i rasio; cânt eu cludo o gwmpas mewn cerbydau nad ydynt yn addas ac maent yn aml yn dioddef clefyd deintyddol. Yn fwyaf dirdynnol o bosibl, ceir straeon am y cŵn bach sy'n mynd ar goll rhwng cofrestriad geni a rasio; cyfeirir atynt yn y diwydiant fel 'gwastraff', gair creulon ac arfer barbaraidd, oherwydd ystyrir y cŵn bach hyn fel gornifer, a naill ai— 

Delyth, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, yn sicr.

Hoffwn ddiolch i Delyth Jewell am ei chyfraniad, ond hoffwn atgoffa pobl yn y Siambr ynglŷn â gwneud datganiadau cyffredinol am bobl sy'n cadw milgwn. Nid yw pob perchennog milgwn yn berchennog gwael; mae rhai pobl yn poeni go iawn am eu cŵn, ac rwy'n credu nad yw gwneud datganiadau cyffredinol yn helpu'r ddadl hon o gwbl.

Diolch am y cyfraniad hwnnw. Yn amlwg, hoffwn adleisio'r pwynt a wnaeth Buffy yn gynharach, fod yna lawer iawn o berchnogion milgwn sy'n gofalu am eu cŵn. Nid wyf yn ceisio awgrymu mewn unrhyw ffordd fod hyn yn ddisgrifiad o bob perchennog milgwn. Diolch am y cyfraniad hwnnw. Ond rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi fod unrhyw gi sy'n gorfod mynd drwy'r anafiadau erchyll hyn—mae hynny'n ormod a dyna pam mae angen inni gael newid go iawn, newid sylfaenol, a dyna pam rwyf i, o leiaf, yn meddwl y dylai fod gwaharddiad. Ond diolch am yr ymyriad hwnnw.

Felly, os dychwelwn at y syniad o gŵn bach sy'n cael eu hystyried fel gornifer, naill ai oherwydd gor-fridio neu danberfformio wrth hyfforddi, maent yn aml yn cael eu lladd; maent yn diflannu, a chânt eu galw'n wastraff, fel pe baent yn dameidiau o gig neu'n gydrannau diffygiol—yn sbwriel sy'n cael ei daflu.

Dylai chwaraeon fod yn adloniant; dylai ymwneud â thalent a dathlu ac egni a chyffro. Ni allaf ddeall o gwbl sut y gall unrhyw un edrych ar luniau o garcasau cŵn a meddwl mai chwaraeon yw hynny. Mae angen dileu'r creulondeb hwn, mae angen mynd at wraidd y mater, ac mae angen inni wahardd rasio milgwn yng Nghymru.

Fe ddywedaf air, os caf, Ddirprwy Lywydd, am stadiwm milgwn Valley ger Ystrad Mynach. Fel rydym eisoes wedi clywed, maent wedi cyflwyno dau gais cynllunio i ddatblygu eu safle: gwrthodwyd y cyntaf ym mis Tachwedd; gwrthodwyd yr ail fis diwethaf. Nawr, ni all penderfyniadau cynllunio fod yn seiliedig ar gwestiynau ynghylch creulondeb, wrth gwrs. Fel rwy'n ei ddeall, cawsant eu gwrthod oherwydd diffyg asesiadau o ganlyniadau llifogydd a phroblemau gyda'r datganiad trafnidiaeth—hynny yw, byddai'r safle'n newyddion drwg i'r gymuned o dan y cynlluniau hyn am resymau eraill, cwbl ar wahân i gwestiynau ynghylch creulondeb.

Rwy'n deall bod y risg o lifogydd wedi'i fychanu, ac wedi'i wadu hyd yn oed efallai, yn y cais cyntaf a gafodd ei gyflwyno. Byddai'r wybodaeth honno, pe bai wedi cael ei chynnwys, yn anghywir wrth gwrs, ac rwyf wedi siarad â thrigolion ger yr ardal honno a gafodd lifogydd yn 2020.

Ond mae yna bryder fod perchennog y trac wedi parhau gyda datblygu'r safle, gan weithio, mae'n debyg, ar gytiau cŵn, bocs dyfarnwyr, ac ymestyn gofod bwcis. Mae cwestiynau'n codi hefyd ynglŷn â pham y cynlluniwyd ar gyfer cymaint o gytiau cŵn—200—os mai'r bwriad yw cartrefu'r milgwn ar nosweithiau rasys yn unig, pan na fyddai mwy na 60 neu 70 milgwn yn rasio ar unrhyw noson benodol. Beth yn union mae'r perchnogion yn cynllunio ar ei gyfer?

Mae Cymru, fel y clywsom, yn eithriad gyda hyn, Ddirprwy Lywydd. Rydym yn un o 10 gwlad yn unig lle mae rasio milgwn wedi'i ganiatáu i barhau. Rwy'n credu bod angen inni gael gwared ar yr anghysondeb hwn sy'n ein nodweddu. Gadewch inni roi diwedd ar yr arfer o roi elw o flaen lles y creaduriaid gosgeiddig ac addfwyn hyn. Ac rwy'n derbyn eto y pwyntiau a wnaed mewn ymyriad a chan Joel yn ei gyfraniad. Wrth gwrs, bydd yna gymaint o bobl yn caru ac yn gofalu am eu milgwn, ond mae unrhyw gi sydd, oherwydd yr arfer hwn, yn cael eu geni i ddioddefaint, rwy'n credu bod hynny—. Mae'n warth, ac oherwydd hynny, rwy'n annog yr Aelodau'n gryf i roi arwydd gyda'r cynnig hwn ac i ddechrau proses y mae pawb ohonom—. Wel, bydd llawer ohonom, gobeithio, am weld diwedd ar rasio milgwn yng Nghymru.

Unwaith eto, hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau ac i'r Cadeirydd, Jack Sargeant, am eu gwaith, a phawb sydd wedi cyfrannu at yr adroddiad hwn, a dyna beth rydym yma i'w drafod heddiw. Rwy'n gwybod nad yw canfyddiadau adroddiad pwyllgor bob amser yn unfrydol, a bod rasio milgwn ei hun yn bwnc sy'n ennyn barn gref a barn angerddol iawn. Fel Aelod o'r Senedd, mae'n deg dweud fy mod yn teimlo'n angerddol iawn am les anifeiliaid, ac fel cyn-Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau, rwy'n gyfarwydd â mesurau a deddfwriaeth a ddeilliodd o'r Pwyllgor Deisebau—cyfreithiau newydd a wnaed yma yng Nghymru. Ond hoffwn hefyd ei gwneud yn glir fod heddiw, fel y soniodd Delyth, yn ddechrau proses, fe dybiwn, oherwydd heddiw rydym yma i bleidleisio dros gefnogi neu nodi canfyddiadau'r adroddiad. Dyna pam ein bod ni yma heddiw. Nid ydym yma heddiw i bleidleisio dros wahardd rasio milgwn, nac i gefnogi rasio milgwn. Nid wyf am gael fy ngweld yn siomi'r ymgyrchwyr sydd wedi brwydro mor galed i'n cael lle'r ydym heddiw.

Nawr, mae'r pwyllgor wedi derbyn tystiolaeth gan nifer eang o sefydliadau lles anifeiliaid. Ers mis Ebrill 2018, mae Hope Rescue a'u partneriaid achub wedi cymryd bron i 200 o filgwn dros ben o'r un trac yng Nghymru, gyda 40 ohonynt wedi cael anaf. Er bod y trac yng Nghymru'n dewis peidio â datgelu data am anafiadau a marwolaethau i'r cyhoedd, cafodd 22,767 o anafiadau eu dogfennu, gan gynnwys 1,026 o farwolaethau ar draciau, mewn cyfleusterau trwyddedig yn y DU rhwng 2017 a 2021.

A phan siaradwn am anifail byw, ymdeimladol, onid yw'n ofnadwy ein bod yn sôn am 'wastraff'? Ac mae lefelau o wastraff o'r diwydiant, yn y diwydiant rasio trwyddedig—. Erbyn eu bod yn dair a hanner oed yn unig, mae 50 y cant o filgwn a gofrestrwyd i rasio wedi gadael. Nid yw 90% o filgwn yn rasio erbyn eu bod yn bump oed, ac mae tua 6,000 o filgwn yn gadael y diwydiant trwyddedig bob blwyddyn, gyda llawer ohonynt angen cartrefi newydd wedyn. Mae hyn yn gadael elusennau a sefydliadau achub anifeiliaid i gasglu'r darnau—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

Diolch yn fawr iawn. A fyddech yn cytuno, felly, mewn perthynas â'r ystadegau rydych newydd eu rhannu ac sy'n wybodaeth gyffredin i bawb yn y Siambr hon, po hiraf yr arhoswn am waharddiad, y mwyaf o anifeiliaid a gaiff eu niweidio?

Yn bendant. Mewn gwirionedd, mae Cymru'n un o 10 gwlad yn unig yn y byd lle mae rasio milgwn masnachol yn dal i ddigwydd yn gyfreithlon. Mae'r gamp, fel y'i gelwir, wedi'i gwahardd yn y rhan fwyaf o daleithiau'r Unol Daleithiau, 42, a rhoddwyd diwedd ar rasio mewn gwledydd fel De Affrica, Jamaica ac Ynysoedd y Philipinau.

Nawr, rwy'n credu bod y pryderon yn y lle cyntaf yn ymwneud â'r trac annibynnol hwn sydd bellach am ddod yn drac ardystiedig drwy drwydded gan Fwrdd Milgwn Prydain. Ac wrth gwrs, nodwyd y bydd nifer y rasys yn cynyddu i bedair ras yr wythnos—mwy o gŵn, mwy o botensial. Ac mae'n ofnadwy clywed eu bod eisoes yn adeiladu nifer o gytiau cŵn sy'n—. Wel, mae'n fy ngofidio.

Nawr, mae gennyf bryderon am argymhelliad 3, Gadeirydd. Mae'n ymwneud â chludo cŵn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwahaniaethu rhwng sefyllfa cŵn sy'n teithio drwy Gymru i rasys a'r llu o ddibenion dilys y gellir cludo cŵn ar eu cyfer. Yr un rhan sy'n gwanhau'r adroddiad hwn yn fy marn i yw argymhelliad 5, sy'n agor y drws ar archwilio chwaraeon eraill sy'n gysylltiedig ag anifeiliaid. Gallai hyn effeithio ar ebolgampau, sioeau cŵn, neidio ceffylau, ac unrhyw weithgareddau eraill sy'n cynnwys anifeiliaid, ac rwy'n siŵr fod rhai o'r rheini—roeddwn yn arfer cystadlu mewn ebolgampau—[Torri ar draws.]

Diolch yn fawr iawn. Ac ar y pwynt rydych chi'n ei wneud, nid oes unrhyw awgrym yn yr adroddiad hwn o gwbl y bydd hyn yn mynd yn ehangach, nac yn agor y drws. Mewn gwirionedd, mae wedi canolbwyntio'n gwbl briodol ar y ddeiseb, sy'n ymwneud â chyflwyno gwaharddiad graddol ar rasio milgwn yng Nghymru. A chan ein bod yn ei drafod, mae'n rhaid inni fod yn gytbwys—

Yn bendant.

—ac rydym wedi clywed bod yna bobl sy'n berchnogion da a phobl sy'n berchnogion ofnadwy, ond fe fyddwch i gyd yn gwybod am y gân 'Another One Bites the Dust', ac un arall, ac un arall, ac mae hynny'n berthnasol yma; nid oes ots pa mor dda ydych chi fel perchennog, y gwir amdani yw bod milgwn yn marw ar y traciau rasio yn enw adloniant.

Na, na, rwy'n cytuno'n llwyr â fy nghyd-Aelod Joyce Watson, ond mae'n rhaid imi ddod â ni'n ôl i realiti, a heddiw, rydym yma—[Torri ar draws.]—na, na, na, rydym yma heddiw i nodi'r adroddiad, Ddirprwy Lywydd.

Mae arolwg barn wedi canfod bod 57 y cant o bobl yng Nghymru yn teimlo y dylai Senedd Cymru bleidleisio i wahardd rasio milgwn yn raddol, a dim ond 21 y cant sy'n gwrthwynebu, felly mae hwnnw'n fesur eithaf da. Yn bersonol, buaswn yn cefnogi gwaharddiad graddol heddiw, yma, ond fel y dywedais, nid oes gennym opsiwn i wneud hynny.

Felly, Ddirprwy Lywydd, rwy'n gobeithio y daw'r amser pan allwn ni ddod â dadl i'r Siambr hon, dadl lawn i'r holl Aelodau yma, i weld a ddylai gwaharddiad fod yn sail i ddeddfwriaeth Gymreig. Rwy'n edrych ymlaen at y ddadl honno mewn gwirionedd. Ond yn y cyfamser, hoffwn ddiolch i'r holl ddeisebwyr, pawb sy'n gysylltiedig â'r adroddiad hwn, a byddaf yn sicr yn pleidleisio o blaid nodi'r adroddiad hwn. Diolch.

Rwy'n falch o weld y ddeiseb hon yn cael ei thrafod yn y Senedd heddiw, ac rwyf innau hefyd am ddweud diolch wrth bob un ohonoch yn yr oriel sydd wedi gwneud cymaint o waith ar hyn; gwaith aruthrol.

Ers ei sefydlu yn gynharach y llynedd, rwyf wedi cefnogi'r ddeiseb hon a gwaith Blue Cross, Dogs Trust—yr ymwelais â hwy yn fy etholaeth ym Mhen-y-bont ar Ogwr—Achub Milgwn Cymru, Hope Rescue yn Ogwr a'r RSPCA yn codi ymwybyddiaeth o'r amodau presennol y mae llawer o filgwn yn eu dioddef ar hyn o bryd. Rwyf hefyd eisiau diolch i Jane a Luke; rydych chi wedi bod yn wych am ein cadw ni ar y trywydd iawn gyda hyn, a gwthio hyn ymlaen. Rwyf hefyd am ddiolch i'r 44 o fy etholwyr a ysgrifennodd ataf i godi ymwybyddiaeth o'r ymgyrch hon a'r rhai sydd wedi arwyddo'r ddeiseb hon yn ogystal. Felly, dyna'n fyr beth oeddwn i eisiau ei ddweud heddiw: cefais fy synnu cymaint o etholwyr a gysylltodd â mi i ddangos cefnogaeth gref iawn i hyn, ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn i'w nodi.

Cefais sioc o gael gwybod gan fy etholwyr fod cymaint â 6,000 o filgwn yn cael eu gadael gan y diwydiant bob blwyddyn ac yn cael eu gorfodi i ddod o hyd i gartrefi newydd, ac er bod prosiect Amazing Greys Hope Rescue wedi helpu dros 200 o filgwn rasio drwy'r DU, yn dorcalonnus, roedd 40 o'r cŵn hyn wedi dioddef anafiadau difrifol a roddodd ddiwedd ar eu gyrfa rasio.

Ac yn olaf, rwyf eisiau crybwyll y cyfle unigryw sydd gan Gymru i ddod â'r arfer hwn i ben, oherwydd yng Nghymru, dim ond un trac rasio milgwn sydd gennym, sef stadiwm milgwn Valley. Nid yw'r arfer hwn yn digwydd yn unman arall yng Nghymru, yn wahanol i weddill y DU, sydd â 29 stadiwm. Felly, heddiw yw ein cyfle i gamu ymlaen ac arwain y ffordd ar gyfer gweddill y DU. Rwy'n cefnogi'r adroddiad heddiw, rwy'n cefnogi'r ddeiseb. Os oes angen ymgynghoriad i ystyried pethau eraill, iawn, ond rwy'n gobeithio'n fawr ein bod o'r diwedd, a chyn hir fe fyddwn ni yno, ar y daith tuag at wahardd rasio milgwn yng Nghymru yn gyfan gwbl. Diolch.

Nid wyf yn mynd i arddel safbwynt heddiw heblaw am safbwynt y Llywodraeth, a safbwynt y Llywodraeth yw bwrw ymlaen ag ymgynghoriad, sef y llwybr cywir i'w ddilyn yn fy marn i. Rwy'n meddwl ein bod wedi clywed llawer o deimladau cryfion ar y mater hwn heddiw, ac rwy'n credu mai ymgynghoriad yw'r ffordd iawn ymlaen, ac rwy'n siarad o safbwynt etholwyr sy'n byw yn fy etholaeth i, sy'n byw yn Ystrad Mynach, ac yr effeithir arnynt gan yr hyn sy'n digwydd i'r trac. Felly, y cyfan rwyf eisiau ei wneud yw gofyn i'r Senedd a'r Llywodraeth ystyried effaith unrhyw benderfyniad ar yr etholwyr hynny.

Fe ysgrifennais at y pwyllgor cynllunio, pan ddaeth y cais cynllunio i mewn, gyda fy mhryderon am y cais, a gofrestrwyd fel rhan o'r broses gynllunio, ac yn enwedig y ffaith bod yr unig drac rasio yng Nghymru wedi ei adeiladu ar orlifdir—ac mae Delyth eisoes wedi crybwyll hynny. Rwy'n credu bod canlyniadau ehangach i'r gwaharddiad a fydd yn effeithio'n uniongyrchol ar hynny, neu unrhyw reoleiddio a fydd yn effeithio'n uniongyrchol ar hynny. Mae'r gweithgaredd sy'n digwydd ar y trac ar hyn o bryd yn cynnwys gwaith cyweirio anffurfiol ar yr afon, er eu lles eu hunain, er mwyn atal dŵr rhag dod ar y trac. Felly, mae gwaith atal llifogydd o ryw fath yn digwydd yno.

Rwyf wedi bod yn ymweld â'r trac, rwyf wedi cyfarfod â Hope Rescue ac rwyf wedi cyfarfod â'r Dogs Trust ac wedi cael y sgyrsiau hyn. Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn fod unrhyw Aelod sy'n pleidleisio ar hyn ar unrhyw adeg yn y dyfodol yn ymweld â'r trac hwnnw i gael golwg ar beth sy'n digwydd yno. Ac rwy'n pryderu y byddai cau'r trac yn arwain at berygl posibl o lifogydd yn yr ardal honno, a hefyd yr hyn y byddai'n ei adael ar ôl fyddai tir diffaith, ac mae tir diffaith yn rhywbeth nad ydych chi ei eisiau ger gorlifdir ac nad ydych chi ei eisiau yn y gymuned honno.

Dyna fy mhryder i, nid yw'n ymwneud â'r rasio'n uniongyrchol—

Hefin, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Hoffwn ddiolch i Hefin David am wneud y pwynt y gall cau'r trac effeithio ar drigolion. Felly, a fyddai'n cytuno â mi, yn lle mynd am yr opsiwn niwclear o wahardd rasio cŵn yng Nghymru, y dylem edrych ar reoleiddio yn gyntaf, oherwydd mae honno'n ffordd o ddiogelu'r bobl yn yr ardal honno hefyd yn ogystal â'r cŵn sy'n rasio ar y trac?

Diolch i James Evans am yr ymyriad. Rwy'n credu ei fod yn gwneud ei farn yn hysbys, ac rwy'n meddwl ei fod yn bwynt a fydd yn cael ei glywed gan y Senedd. Yn y ddadl hon heddiw, nid wyf yn mynd i arddel safbwynt, ond mae'n werth clywed gan bob ochr, yn cynnwys gan Jane Dodds a Joel James hefyd. Felly, rydym wedi cael y safbwyntiau hynny wedi'u mynegi, ac rwy'n credu y bydd barn James yn cael ei chlywed hefyd, ond rwy'n aros am yr ymgynghoriad. Ond yr hyn rwy'n ei nodi heddiw yw'r canlyniadau i fy etholwyr. 

Felly, cafodd y cais cynllunio a aeth i mewn ei wrthod oherwydd mai penderfyniad y cyngor oedd na ellid dangos, yn absenoldeb asesiad o ganlyniadau llifogydd, y gellid rheoli canlyniadau datblygiad llai bregus o fewn parth 2 yn dderbyniol dros oes y datblygiad. Nawr, yr hyn y mae hynny'n ei amlygu yw bod perygl gwirioneddol o lifogydd yno, ond mae hefyd yn cadarnhau fy nadl i ei bod er budd y perchnogion presennol i atal llifogydd cyn belled ag y bo modd. Pe na baent yno, ni fyddai neb i atal llifogydd.

Felly, fy nadl i heddiw, fy ngalwad i heddiw, yw i Lywodraeth Cymru fwrw ymlaen â'r ymgynghoriad, a bod y Llywodraeth hefyd yn ystyried pa gamau adferol y byddent yn eu cymryd pe bai'r ymgynghoriad yn gwneud naill ai rheoleiddio pellach neu waharddiad yn ofynnol. Mae rheoleiddio pellach i bob pwrpas yn golygu mai Bwrdd Milgwn Prydain fyddai'r rheoleiddiwr. Oni bai eu bod yn gallu cael y cais cynllunio hwnnw drwodd, ni fydd rasio'r Valley yn gallu parhau, pe baech yn cyflwyno mwy o reoleiddio. Ac nid yw'r cais hwnnw ond yn mynd i lwyddo os rhoddir sylw i'r broblem llifogydd. Felly, mae honno'n ystyriaeth bendant i'r penderfyniad sy'n cael ei wneud. I bob pwrpas, os ydych chi'n rheoleiddio, rwy'n credu y bydd yna 90 y cant o debygolrwydd y byddwch yn gwahardd rasio milgwn yng Nghymru beth bynnag. Yr hyn y byddwn yn gofyn i'r Llywodraeth ei wneud yn yr amgylchiadau hynny yw bod yn barod i adfer y tir hwnnw, rhoi arian tuag at waith i adfer y tir yn llawn, drwy Cyfoeth Naturiol Cymru, er mwyn ei atal rhag mynd yn ddiffaith. A hoffwn ofyn i Lywodraeth Cymru edrych hefyd ar ba ganlyniadau a fydd i ddyfodol y tir hwnnw a thrigolion Ystrad Mynach, yr effeithir yn uniongyrchol arnynt.

Felly, mae'r ymgynghoriad yn bwysig. Mae'n amlwg fod yna awydd amdano ymhlith y cyhoedd, ac rwy'n meddwl y bydd hynny'n digwydd fel y dylai. Rwy'n credu y bydd y safbwyntiau a fynegwyd ar bob ochr heddiw yn cael eu clywed, ond ar hyn o bryd rwyf am gadw fy nadl yn llwyr—yn llwyr—ar gyfer pobl Ystrad Mynach a'r canlyniadau y gallent hwy eu gweld.

Galwaf nawr ar y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, Lesley Griffiths.

Diolch yn fawr i chi, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Deisebau am gyflwyno'r ddadl hon. Er mai dim ond un trac milgwn a geir yng Nghymru, mae'r ddadl heddiw a'r ddeiseb wedi tynnu sylw at y teimladau cryf iawn ymhlith y cyhoedd ynglŷn â lles milgwn rasio a'r ffordd y cânt eu trin. Fy uchelgais i yw i bob anifail yng Nghymru gael ansawdd bywyd da. Mae gan bobl sy'n berchen ar anifeiliaid gyfrifoldebau o dan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006, ac mae dyletswydd arnom i sicrhau ei bod yn cael ei gorfodi.

Cyn mynd i'r afael â'r materion sy'n ymwneud â'r ddeiseb, hoffwn nodi peth o'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gennym y safonau iechyd a lles anifeiliaid uchaf yn y byd. Ar ddechrau'r tymor Llywodraeth hwn, nodais ein cynllun lles anifeiliaid pum mlynedd. Mae'n nodi ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu ac yn ategu ein fframwaith iechyd a lles anifeiliaid. Gyda'i gilydd, maent yn gosod y cyfeiriad ac yn gyrru ystod eang o welliannau lles anifeiliaid rwyf am eu gweld.

Mae gwaith ar orfodi lles anifeiliaid wedi mynd rhagddo, gyda galwad am dystiolaeth ar y gweill i ganfod a yw'r rheoliadau presennol yn parhau i fod yn ddigonol. Fe wnaeth Llywodraeth Cymru ariannu prosiect gorfodaeth ar gyfer awdurdodau lleol gydag 11 o swyddogion newydd yn dechrau ar eu gwaith, ac mae dros 40 wedi cael hyfforddiant dros y tair blynedd ddiwethaf.

Caeodd ein hymgynghoriad ar deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai ym mis Chwefror, gyda chrynodeb o'r ymatebion i'w gyhoeddi'n fuan. Rydym wedi bod yn gweithio gyda gweinyddiaethau eraill i archwilio'r defnydd o gewyll wedi'u cyfoethogi ar gyfer ieir dodwy, llociau porchella ar gyfer moch, a chewyll bridio ar gyfer adar hela. Rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban, rhanddeiliaid a sefydliadau lles anifeiliaid ar gynigion i wella lles anifeiliaid sy'n cael eu cludo.

Mae'r Bil Lles Anifeiliaid (Anifeiliaid a Gedwir) yn gwneud darpariaethau i ddarparu diwygiadau pwysig. Yn anffodus, mae wedi'i oedi ar hyn o bryd, ac rwyf wedi bod yn annog Llywodraeth y DU i ailafael ynddo. Rydym wedi diweddaru canllawiau statudol ar gyfer y rheoliadau bridio cŵn, ac mae cyflwyno rheoliadau newydd ar werthu anifeiliaid anwes wedi ei gwneud yn drosedd i werthu ci bach neu gath fach na chânt eu bridio ar y safle lle cânt eu gwerthu. Rwy'n credu bod yr holl gamau hyn yn atgyfnerthu'r neges: mae lles anifeiliaid yn flaenoriaeth bendant yma yng Nghymru.

Ar sicrhau ansawdd bywyd da i anifeiliaid, mae'r Aelodau wedi cwestiynu a yw hyn yn wir am filgwn rasio ar hyn o bryd. Mae adroddiadau diweddar ac adborth ar y trefniadau presennol yn dangos yn amlwg fod lle i wella neu i sicrhau newid ehangach. Yn 2019, fe wnaethom sicrhau cyllid o dan y rhaglen gyflawni mewn partneriaeth i alluogi cyngor Caerffili i gynnal archwiliadau lles anstatudol yn stadiwm milgwn Valley. Cynhaliodd swyddogion iechyd anifeiliaid wyth arolwg mewn rasys rhwng mis Chwefror 2020 a mis Awst 2022. Ar dri achlysur, roedd milfeddyg yn bresennol gyda swyddogion. Er nad adroddwyd am unrhyw faterion lles difrifol yn yr arolygiadau hyn, nid yw'r trac yn gweithredu yn ôl safonau Bwrdd Milgwn Prydain a gafodd eu datgan yn arferion gorau gan gynrychiolwyr y diwydiant y cyfarfûm â hwy. Rwyf am i'r arolygiadau hyn barhau, ac rwy'n gwneud darpariaethau ar gyfer hynny. Maent yn cynnig amddiffyniad allweddol i'r milgwn a mewnwelediad i'r amodau yn ystod rasys, gan nodi mai cipolwg yn unig ar fywydau a lles y cŵn yw hwn.

Gwnaed cymariaethau â'r diwydiant rasio ceffylau. Mae rasio ceffylau ym Mhrydain ymhlith y gweithgareddau anifeiliaid sy'n cael eu rheoleiddio orau yn y byd. Mae Awdurdod Rasio Ceffylau Prydain, ynghyd â'r RSPCA a Lles Ceffylau'r Byd, yn un o gefnogwyr y protocol lles ceffylau cenedlaethol. Mae o leiaf un swyddog milfeddygol Awdurdod Rasio Ceffylau Prydain ar ddyletswydd ym mhob ras, ac mae'n goruchwylio lles ceffylau ac yn sicrhau bod y safonau a osodwyd gan yr awdurdod yn cael eu cynnal.

Mae llawer o ffactorau i'w hasesu wrth inni geisio gwella lles milgwn rasio, ac rwy'n ymroddedig i archwilio pob cyfle i weld sut y gellir cyflawni hyn. Fel y soniodd Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau yn ei sylwadau agoriadol, rwyf wedi ymrwymo i ymgynghori ar gynigion, a fydd yn cynnwys ceisio safbwyntiau ar drwyddedu a gwahardd rasio milgwn yng Nghymru. Byddwn yn archwilio pob opsiwn a byddwn yn ystyried barn y cyhoedd a'r holl randdeiliaid. Er bod angen trafodaethau ynghylch gwaharddiad llwyr ac wrth gwrs fe fydd yn creu penawdau, mae'n hanfodol ein bod yn ystyried y pwnc mewn ffordd resymol a phriodol.

Rhaid i'n hymgynghoriad fod yn seiliedig ar y dystiolaeth orau a bydd angen cymorth gan y rhai yn y diwydiant, yn ogystal, wrth gwrs, â'n sefydliadau iechyd a lles anifeiliaid ni. Mae hyn yn hanfodol fel bod y cyhoedd yn cael barn wybodus ar y sefyllfa bresennol a sut y gellid dod â newid cadarnhaol i wella lles a chreu bywyd gwell i filgwn rasio ar bob cam o'u bywydau, nid yn ystod rasys yn unig. Rwyf am wneud hyn cyn gynted â phosibl, a bydd gwaith ar sylfaen dystiolaeth gryfach yn dechrau eleni, gyda'r bwriad o gyhoeddi ymgynghoriad tua diwedd 2023.

Fe wnaeth fy sylwadau i'r Pwyllgor Deisebau adael pob opsiwn ar y bwrdd, gan gynnwys trwyddedu a gwaharddiad graddol, ac ni fydd y Llywodraeth hon yn arddel safbwynt ar ddyfodol rasio milgwn hyd nes y bydd wedi ystyried yr ymatebion i'r ymgynghoriad. Diolch.

Galwaf ar Jack Sargeant i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hymgysylltiad cadarnhaol â'r pwyllgor, nid yn unig heddiw ond drwy gydol y broses? Mae'r Gweinidog yn hollol gywir: mae lles anifeiliaid yn flaenoriaeth bendant, a dyna safbwynt y pwyllgor yn ei waith ymchwiliol. Roeddwn yn falch o glywed y Gweinidog yn cyfeirio at y gwahaniaeth rhwng rasio milgwn a'r awdurdodau rasio ceffylau yng Nghymru. Rwy'n meddwl bod honno'n wers bwysig i'w dysgu.

A gaf fi ddiolch i bob un o'r cyfranwyr yn y ddadl heddiw? Mae'n bwnc emosiynol; fe wyddom ei fod yn bwnc emosiynol. Fe wnaeth Jane Dodds fynegi'n dda iawn, fel y mae'n gwneud bob amser yn y Siambr hon, ei chof am ei hannwyl Arthur. Nid yw Jane am weld Arthur arall yn mynd drwy brofiadau tebyg. Nid wyf eisiau gweld unrhyw gi yn mynd drwy'r profiadau hynny. Ond roedd yna gymysgedd o deimladau. Fe wnaeth nifer o gyd-Aelodau gefnogi dull o wahardd yn raddol; roedd nifer o gyd-Aelodau'n anghytuno. Roedd nifer o gyd-Aelodau eisiau aros. Nid oedd Hefin David, er enghraifft, am arddel safbwynt hyd nes y bydd yr ymgynghoriad cyhoeddus wedi ei gwblhau. Ond roedd yn gwbl briodol yn fy marn i ei fod wedi sôn, fel yr Aelod o'r Senedd dros Gaerffili, am ganlyniadau a phryderon ynghylch yr hyn a all ddigwydd nesaf i'w etholwyr. Roedd yn gywir i wneud hynny ac wrth gwrs, mae angen ateb y cwestiynau hynny.

Rwy'n credu mai'r hyn a glywsom heddiw oedd pa mor bwysig yw'r ymgynghoriad hwnnw. Rwyf am droi at ddau bwynt, rwy'n credu, a wnaed gan fy nghyd-Aelodau ar fy llaw chwith. Cyfeiriodd James Evans, yn gyntaf, at yr opsiwn niwclear o wahardd. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y canlyniadau i'r economi ac yn y blaen. Wel, mewn gwirionedd, ystyriodd y Pwyllgor Deisebau y canlyniadau hynny a'r hyn a benderfynwyd gennym oedd nad oedd yna opsiwn niwclear i wahardd yfory—os oedd tystiolaeth o blaid gwaharddiad, dylai fod yn ddull graddol, fel y gellir lliniaru'r canlyniadau hynny. Ac os caf droi at fy nghyd-Aelod Joel James, rwy'n credu mai'r hyn y ceisiodd ef ei bwysleisio oedd pwysigrwydd yr ymgynghoriad hwnnw. Fe wnaeth holl aelodau'r pwyllgor gefnogi ymgynghoriad cyhoeddus. Derbyniodd Llywodraeth Cymru yr argymhelliad hwnnw, ac edrychwn ymlaen at glywed canlyniad hynny.

Fe fyddwn i'n dweud, wrth fyfyrio ar y cyfraniadau, fy mod i'n credu mewn gwirionedd fod y pwyllgor wedi cael tystiolaeth gadarn gan y ddwy ochr. Cynhaliwyd dwy sesiwn dystiolaeth lafar yn ein pwyllgor. Clywsom gan gadeirydd Premier Greyhound Racing, clywsom gan berchennog trac rasio Valley yng Nghymru, a chlywsom gan gadeirydd ac aelod annibynnol o Fwrdd Milgwn Prydain. Ac ar yr ochr arall, clywsom gan Hope Rescue—y deisebydd—Achub Milgwn Cymru a sefydliad achub cŵn Almost Home. Roedd y dystiolaeth ger bron y pwyllgor ar y pryd yn ddigon i berswadio mwyafrif o aelodau'r pwyllgor i alw am waharddiad graddol. Ond rwy'n credu ei fod yn ein hatgoffa'n bwysig fod yna broses gywir fel y nodais wrth agor y ddadl hon. Bydd yna ymgynghoriad cyhoeddus. Cyfeiriodd y Gweinidog at hynny hefyd, a bydd yn cynnwys y cwestiwn pwysig, rwy'n meddwl, i aelodau'r pwyllgor, ar wahardd rasio milgwn yn raddol.

Ddirprwy Lywydd, nid wyf yn credu bod angen imi ddweud llawer mwy na hynny. Rwy'n credu, mewn gwirionedd, fod mwyafrif yr Aelodau yn y Senedd yn cefnogi gwaharddiad graddol. Mae yna rai sy'n cefnogi rheoleiddio. Yr hyn sy'n gwbl glir yw na all rasio milgwn yng Nghymru barhau fel y mae heddiw. Mae hynny'n gwbl glir. Diolch i'r ymgyrchwyr a'r deisebydd, oherwydd heb y deisebydd, ni fyddem wedi cael y ddadl hon heddiw; ni fyddem wedi cael yr ymchwiliad. Rwy'n edrych ymlaen at yr ymgynghoriad. Rwy'n edrych ymlaen at ei ganlyniad ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chyd-Aelodau yn rhinwedd fy swydd fel Aelod o'r Senedd, ac nid fel Cadeirydd, i barhau i bwyso ar Lywodraeth Cymru i gyflawni argymhellion yr adroddiad a chau'r llen ar rasio milgwn yng Nghymru. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.