Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands. 

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Fel rwy’n siŵr y byddwch yn ei gofio, yn gynharach y mis hwn, ysgrifennais lythyr atoch ynghylch eithriadau i’r dreth gyngor, yn benodol mewn perthynas â’r rheoliadau 182 diwrnod ar gyfer busnesau llety hunanddarpar yng Nghymru. Yn y llythyr hwn, gofynnais am yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â pha eithriadau a wneir mewn perthynas â’r rheoliadau hynny, ac roeddwn yn falch o gael eich ymateb yn dilyn y memorandwm esboniadol a gyhoeddwyd ar 6 Mawrth. Weinidog, fe fyddwch yn gwybod y bydd y rheoliadau newydd hyn, gydag eithriadau mor gyfyngedig, yn golygu y bydd llawer o fusnesau hirsefydlog dilys yng Nghymru bellach yn talu miloedd o bunnoedd mewn trethi nad oeddent yn arfer gorfod eu talu, neu na fu'n rhaid iddynt gynllunio ar eu cyfer, gyda rhywfaint o hynny'n ôl-weithredol, gan wneud rhai o'r busnesau hyn yn anhyfyw. Felly, Weinidog, beth yw eich asesiad o hyn?

Mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio nodi safbwynt lle rydym yn cydnabod y pwysau ar fusnesau, ond hefyd yn credu y dylai perchnogion eiddo fod yn gwneud cyfraniad rhesymol i’r cymunedau y mae’r eiddo hynny wedi’u lleoli ynddynt. Rydym wedi cydnabod bod peth eiddo hunanddarpar wedi'i gyfyngu gan amodau cynllunio, sy’n ei atal rhag cael ei feddiannu'n barhaol fel prif breswylfa, ac yn y rheoliadau, a osodwyd gennym ar 6 Mawrth ac a ddaw i rym ar 1 Ebrill 2023, rydym yn cydnabod hynny o ran y meini prawf ar gyfer gosod ac uchafswm premiwm y dreth gyngor. Fodd bynnag, pan fo eithriadau statudol yn ddiffiniadwy mewn deddfwriaeth a lle byddent yn briodol yn yr holl amgylchiadau lle maent yn berthnasol, mae'n bwysig ein bod yn defnyddio hynny fel y fformat a’r sail ar gyfer gwneud ein penderfyniadau, gan fod yn credu bod amodau cynllunio yn bodloni’r gofynion hynny yn glir ac yn barhaol ac mae ganddynt eu sail ddeddfwriaethol eu hunain, a lle maent yn berthnasol, maent yn berthnasol mewn ffordd gyson. Felly, credaf fod honno'n sail briodol ar gyfer gwneud penderfyniadau. Gwn fod cyd-Aelodau wedi darparu rhestr hir o feysydd posibl eraill ar gyfer eithriadau, ac rydym wedi edrych ar bob un o’r rheini’n fanwl, ond credaf fod y rheoliadau fel y’u gosodwyd yn gosod ffordd rhesymol o symud ymlaen.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Fel rydych wedi'i amlinellu, mae'r prif eithriad a roddwyd ar waith mewn perthynas ag amodau cynllunio yn nodi mai dim ond fel llety gwyliau ac ati y gellir defnyddio eiddo. Ond rydych newydd nodi hefyd, yn eich ymateb, yr eithriadau eraill a geisiwyd gan y busnesau hyn yng Nghymru, ac yn benodol, roedd hyn yn cynnwys eithriad ar gyfer elusennau cofrestredig sy'n darparu seibiant i ofalwyr ac eiddo sy'n darparu ar gyfer pobl ag anghenion arbennig. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, a wnewch chi ailasesu premiymau'r dreth gyngor ac ystyried cyflwyno eithriad i’r rheini sy’n darparu gofal seibiant yng Nghymru?

Rydym wedi edrych ar yr achos a wnaed gennych chi a chan eraill o ran lle mae eiddo’n cael ei redeg gan elusen, a chredaf y bydd yr amgylchiadau’n dibynnu ar y sefyllfa benodol mewn perthynas â’r eiddo hwnnw. Bydd yr eithriad presennol neu'r eithriad newydd eisoes yn gymwys i rai, ac mewn achosion lle nad yw hynny'n wir, mae gan awdurdodau bwerau disgresiwn y gallant eu defnyddio. Gall natur llety elusennol amrywio, a byddai’n anodd diffinio categori penodol ar gyfer hyn, ond credaf fod yna achosion lle bydd awdurdodau lleol yn defnyddio'r canllawiau diwygiedig newydd y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu i’w helpu i wneud y penderfyniadau hynny, pan fyddant yn credu bod yna achos gwirioneddol dros eithrio eiddo unigol, neu grŵp o eiddo neu gategori o eiddo yn lleol.

Diolch am eich ymateb unwaith eto, Weinidog. Rwy’n siŵr mai chi fyddai’r cyntaf i gydnabod pwysigrwydd y busnesau llety hunanddarpar hyn yn cefnogi ein cymunedau, o ran y swyddi y maent yn eu creu ac yn eu cynnal a’r gwahaniaeth y maent yn ei wneud i’w cymunedau, ac rwy’n siŵr y byddech hefyd yn cydnabod ac yn derbyn rhywfaint o’u pryderon ynglŷn â'r rheoliadau 182 diwrnod hyn y maent yn eu hwynebu ar hyn o bryd, ac roedd nifer wedi gobeithio y byddai rhai eithriadau synhwyrol i’r premiymau, ond yn amlwg, nid yw hyn wedi digwydd, a chredaf fod angen ailadrodd hynny yma heddiw. Ond yng ngoleuni hyn, Weinidog, a wnewch chi ymrwymo heddiw i weithio'n agos gyda'r sector hynod bwysig hwn i sicrhau na fydd y busnesau dilys a gweithgar hyn yn cau, a fyddai o ganlyniad yn arwain at golli swyddi, ac felly'n effeithio ar ein cymunedau yma yng Nghymru?

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda'r sector twristiaeth, ac rydym yn gwrando'n ofalus iawn ar y sylwadau a wnânt ar ran eu haelodau. Credaf y bydd Sam Rowlands yn cydnabod ein bod yn ceisio sicrhau cydbwysedd yma rhwng cefnogi’r diwydiant twristiaeth a chaniatáu iddo ffynnu a'i gefnogi i ffynnu, ond gan gydnabod hefyd ar yr un pryd fod yna fater pwysig yn codi o ran eiddo sy’n cael ei danddefnyddio, yn enwedig yn rhai o’n cymunedau mwy gwledig ac arfordirol, lle mae llawer iawn o dwristiaeth ond diffyg cyfleoedd i unigolion lleol rentu neu brynu cartrefi. Felly, credaf ein bod yn ceisio sicrhau cydbwysedd mewn sefyllfa eithaf heriol.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd. 

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, mae fformiwla Barnett, yn rhy aml o lawer, yn cael ei defnyddio fel rheswm eithaf cyfleus, byddai rhai’n dweud, i Lywodraeth Cymru ohirio rhoi polisïau trawsnewidiol ar waith. Mae’r achos diweddaraf o hyn, efallai, yn ymwneud â chyflogau’r sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Oherwydd gwyddom, yn aml iawn, fod y diffyg gweithredu yn Lloegr yn golygu bod Gweinidogion Cymru yn eistedd ar eu dwylo—byddwn yn dychmygu y byddech yn dweud eich bod, 'yn gorfod eistedd ar eich dwylo'. A ydych chi'n cytuno bod cyllideb ddiweddar Llywodraeth y DU a’r ffiasgo parhaus ynghylch cyllid HS2, a bellach, y penderfyniad hyd yn oed yn fwy hurt ar ddim cyllid canlyniadol i Gymru yn sgil y gwaith Northern Powerhouse Rail, unwaith eto wedi tanlinellu’r hyn y mae Plaid Cymru wedi dadlau drosto ers tro—fod angen inni newid o'r trefniadau presennol i fformiwla ariannu sy’n seiliedig ar anghenion, a ddarperir drwy swyddfa gyllid teg annibynnol, a fyddai â rhwymedigaeth gyfreithiol i sicrhau cydbwysedd economaidd tecach ar draws gwledydd a rhanbarthau’r DU, ac wedi'i rhwymo'n gyfreithiol i sicrhau bod arian cyhoeddus yn arwain at ganlyniadau cyfartal ledled y Deyrnas Unedig?

Byddwn yn dweud bod fformiwla Barnett a’r fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gan y Prif Weinidog pan oedd yn y rôl hon gyda Llywodraeth y DU yn darparu rhai manteision i Gymru o ran y ffaith bod fformiwla Barnett yn cydnabod angen cymharol. Credaf fod hynny'n bwysig, ac mae'n sicr yn rhywbeth na fyddem am ymbellhau oddi wrtho. Lle ceir heriau—fel y nodwyd gan y Prif Weinidog yng nghwestiynau’r Prif Weinidog ddoe—credaf mai Llywodraeth y DU yw’r barnwr a’r rheithgor ar ddefnyddio fformiwla Barnett. Credaf mai dyna lle mae rhai o’r heriau gwirioneddol hynny’n codi, er enghraifft, dosbarthu HS2 yn brosiect Cymru a Lloegr pan fo'n amlwg nad yw hynny'n wir. Mae dadansoddiad Trysorlys EF ei hun yn awgrymu y bydd yn arwain at anfantais i dde-orllewin Cymru. Credaf fod yr holl bethau hynny'n ein harwain at y pwynt lle credaf ei bod yn bwysig edrych yn fwy annibynnol ar fformiwla Barnett a sut y caiff ei defnyddio. Rwy'n credu bod y gwaith rydym wedi'i wneud ar gysylltiadau rhynglywodraethol yn bwysig hefyd. Pan fydd yn bryd inni brofi rhywfaint o hyn drwy’r mecanwaith anghydfodau, rwy'n credu y bydd yn foment bwysig inni gyflwyno’r dadleuon hynny’n gwbl glir i Lywodraeth y DU, gan ddefnyddio’r broses rydym wedi cytuno arni.

Nid wyf yn siŵr a fyddai unrhyw un ohonom wrth ein boddau'n gorfod rhedeg drwy’r prosesau hynny a dweud y gwir, gan fod arnaf ofn ein bod yn gwybod efallai beth allai’r canlyniad fod. Ond dyna ni; nid awn i sôn am hynny.

A dweud y gwir, roedd yn swnio braidd fel pe baech yn gwneud esgusodion dros Barnett yn gynharach yn eich ateb, ond drwy sicrhau mai angen cymharol yw'r peth pwysicaf un yn y trefniant, fe wyddom y byddem wedyn yn gallu cyfeirio mwy o arian cyhoeddus i fynd i'r afael â rhai o’r heriau economaidd-gymdeithasol ac amgylcheddol sy’n ein hwynebu yma yng Nghymru. Byddai anghenion sy’n deillio o’n demograffeg sy’n heneiddio, er enghraifft, yn trosi wedyn yn gyllid cynyddol ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Byddai cyfraddau cyflogaeth isel yn cymell mwy o wariant ar addysg a hyfforddiant. Byddai addasu i'r hinsawdd yn golygu y byddai angen cyllid wedyn ar gyfer mwy o fuddsoddiad mewn ynni gwyrdd. Heb ddiwygio o’r fath, bydd Cymru wedi'i chloi yn y cylch presennol lle rydym yn dibynnu ar Ganghellor y DU i wneud ymrwymiadau gwariant ar gyfer Lloegr cyn y gallwn weithredu wedyn yma yng Nghymru.

Pa ymrwymiad y gallwch chi ei roi, Weinidog, fel Gweinidog Llafur yma yng Nghymru, y byddai unrhyw Lywodraeth Lafur newydd yn y DU yn ailwampio setliad cyllid Cymru i sicrhau cydbwysedd economaidd tecach ar draws rhanbarthau a gwledydd y DU—rhywbeth, wrth gwrs, a fyddai'n eich grymuso’n ariannol fel Gweinidog cyllid Cymru i gyflawni ein blaenoriaethau yma yng Nghymru, yn hytrach, wrth gwrs, na gorfod aros, fel y mae'n rhaid inni wneud ar hyn o bryd, i Loegr weithredu cyn y gallwn wneud y buddsoddiad y mae cymaint o'i angen arnom yma yng Nghymru?

Rwy’n awyddus iawn i bwysleisio'r un ddadl i Lafur y DU ag y buom yn ei gwneud i Drysorlys EF o ran yr hyblygrwydd ariannol sydd ei angen ar Gymru. Nid yw ein pwerau benthyca yn addas i'r diben, mewn gwirionedd, yn yr ystyr fod gennym allu blynyddol mor gyfyngedig i fenthyca. Credaf fod angen mynd i’r afael â hynny, yn amlwg. Mae gwir angen mynd i’r afael â’r materion diwedd blwyddyn yn yr ystyr fod ein cyllideb yn aml yn newid yn hwyr iawn yn y flwyddyn a bod cyfyngiadau gwirioneddol ar gario drosodd, felly mae’n bosibl y gall hynny eich gorfodi i wneud penderfyniadau gwariant ar ddiwedd y flwyddyn sy'n wahanol i'r penderfyniadau y byddech yn eu gwneud, efallai, pe bai’r gallu gennych i gario’r cyllid hwnnw drosodd i’r flwyddyn ariannol nesaf. Unwaith eto, mae hwnnw'n beth syml y credaf y gallai Llywodraeth y DU ei wneud, a fyddai'n ddull synnwyr cyffredin o ymdrin â'r materion sy'n ein hwynebu. Yn amlwg, rydym yn cael cyfleoedd i gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU. Ni chredaf y bydd yn gwneud cyhoeddiadau tameidiog. Fel y dywedodd Prif Weinidog Cymru ddoe, byddant yn amlwg yn ystyried llunio'r maniffesto ar gyfer yr etholiad nesaf. Yn sicr, ni chredaf mai dyma fyddai’r lle priodol imi wneud cyhoeddiadau ar ran Llafur y DU ynghylch yr hyn y byddent yn bwriadu ei wneud yn y dyfodol fel Llywodraeth y DU.