<p>Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau</p>

2. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:40 pm ar 14 Mehefin 2016.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:40, 14 Mehefin 2016

Rwy’n galw nawr ar arweinwyr y pleidiau i holi’r Prif Weinidog, ac rwy’n galw’n gyntaf yr wythnos hon ar arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP 1:41, 14 Mehefin 2016

Diolch yn fawr iawn, Lywydd.

The First Minister will know that Welsh farming is in crisis at the minute. Farm incomes across the board are down by 25 per cent and, in some sectors, like dairy, they’re down by as much as half. Of course, this is caused, to a great extent, by a collapse in commodity prices, but there are administrative reasons also behind it, in particular the chaos in the payments system and the basic payment scheme. There’s a particular problem for cross-border farmers with land in England as well as in Wales, where hundreds of them have still not been paid, and, indeed, the information they provided a year ago has still not been validated and yet they’re—[Interruption.]

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Yr wyf yn awyddus i glywed cwestiwn pwysig ar ffermio. Gadewch i'r Aelod gael ei glywed.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP

(Cyfieithwyd)

Felly, rwy’n mynd i ofyn i'r Prif Weinidog: pa gynnydd pellach sydd wedi ei wneud, yn enwedig o ran yr asiantaeth taliadau yn Lloegr, i ddatrys y problemau hyn?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Mae'r mwyafrif helaeth o’r taliadau yng Nghymru wedi eu gwneud—dros 90 y cant, os cofiaf yn iawn. Mae, fel y dywed yr Aelod, rai ffermydd trawsffiniol sy'n aros am daliad, a hynny oherwydd ein bod yn aros am ddata. Nid dyma’r tro cyntaf i hyn ddigwydd, ond rydym yn aros am ddata gan yr Asiantaeth Taliadau Gwledig. Hyd nes bod y data hwnnw ar gael, nid yw'n bosibl gwneud taliad llawn, yn anffodus. Rydym yn gobeithio y bydd hyn yn cael ei ddatrys yn gyflym.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP 1:42, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r hyn y mae’r Prif Weinidog yn ei ddweud, ond mae'n gwbl anhygoel na all dwy asiantaeth y Llywodraeth ddod o hyd i fodd o siarad â'i gilydd yn electronig er bod hyn yn digwydd yn eithaf naturiol yn y sector preifat ac, yn wir, yn ein bywydau preifat. Felly, tybed beth y gall ef ei wneud i geisio integreiddio'r trefniadau gweinyddol rhwng Cymru a Lloegr yn hyn o beth, gan fod ffermwyr ar y ffin mewn trafferthion ariannol enbyd iawn.

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Wel, nid yw'r ateb yn ein dwylo ni. Rydym ni’n aros am ddata gan yr Asiantaeth Taliadau Gwledig. Rydym yn barod i dalu pan fydd y data hwnnw ar gael. Mae'n anodd iawn integreiddio'r gwaith gweinyddu o ystyried y ffaith bod y cynlluniau talu yn sylweddol wahanol, ac felly y dylai fod oherwydd bod natur ffermio yng Nghymru yn wahanol iawn i natur ffermio ar draws rhan helaeth o Loegr. Ond, cyn gynted ag y bydd y data hwnnw ar gael, byddwn wrth gwrs yn talu ein ffermwyr ac mae gennym hanes da iawn o wneud hynny yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP 1:43, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Mae problem fawr arall y mae angen mynd i'r afael â hi, wrth gwrs, sef twf TB buchol. Yn wir, yn fy rhanbarth i, yn Sir Gaerfyrddin, mae achosion o wartheg a laddwyd o ganlyniad i TB buchol wedi cynyddu gan 87 y cant eleni ac yn Sir Benfro maent wedi cynyddu gan 78 y cant. Gan nad oes brechlyn ar gael, nid yw'r dewis a ffefrir ar gael i ni. Felly, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud mewn gwirionedd i geisio ymdopi â'r broblem gynyddol o TB buchol?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Mae’r Aelod yn gywir i nodi nad yw'r brechlyn ar gael ar hyn o bryd. Gwn fod y Gweinidog wedi cynnal cyfarfod yr wythnos hon—neu yn sicr ddiwedd wythnos diwethaf—i edrych ar y mater hwn. Mae angen symud ymlaen gyda’r gwaith o fynd i’r afael â TB buchol. Ni ellir ei adael i barhau. Mae'r Gweinidog yn edrych ar ba ddull gwyddonol a allai gael ei weithredu er mwyn gwneud yn siŵr bod gostyngiad ym mhresenoldeb TB buchol o leiaf ac, ymhen amser, wrth gwrs, ei ddileu.

Photo of Leanne Wood Leanne Wood Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Rwy'n siŵr, Brif Weinidog, y byddwch wedi rhannu'r teimladau cynnes a deimlais i wrth weld lluniau o gefnogwyr Cymru yn Ffrainc yn canu ac yn cysylltu breichiau â chyd gefnogwyr. Roeddynt yn genhadon dros ein gwlad. Roeddwn i'n meddwl bod y delweddau hynny’n cyfleu rhywbeth am naturioldeb ein lle fel Cymru o fewn Ewrop, canu gyda phobl o Slofacia—pobl o genedl fach arall, dwyieithog ac yn y blaen. Wrth i ni nesáu at wythnos olaf yr ymgyrch—a bydd teuluoedd yn ymgasglu y penwythnos hwn i benderfynu ar y dewisiadau gorau ar eu cyfer nhw—mae gwybodaeth dda yn hanfodol er mwyn galluogi pobl i wneud dewis llwyr wybodus. Yr hyn y gallwch chi a'ch Llywodraeth ei wneud yn yr wythnos olaf yw gwneud yn siŵr bod pobl yn pleidleisio ar sail gwybodaeth gywir ac nid ar sail camsyniad a phropaganda?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 1:45, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Ni allwn anfon gwybodaeth allan fel Llywodraeth—mae hynny wedi ei gynnwys yn y cyfyngiadau yn ystod y cyfnod cyn etholiad—ond wrth gwrs, fel gwleidyddion, gallwn gyflwyno ein hachos. Byddaf yn cyflwyno yr achos, fel y gwn y bydd hithau hefyd, dros yr ychydig ddyddiau nesaf, ei bod yn well i Gymru fod yn y DU a'r UE—wel, efallai nid y DU yn ei hachos hi, ond yr UE. [Chwerthin.] Yr UE.

Photo of Leanne Wood Leanne Wood Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Rydym yn cytuno, Brif Weinidog, ar ein hundod o fewn Ewrop, a gadewch i ni ei gadael hi felly am y tro. Ni, yng Nghymru, yw’r wlad gyda'r ffigyrau allforio dwysaf yn y DU. Mae taliadau'r fantolen fasnach yn dangos gwarged o ran nwyddau gyda'r UE, ac nid yw hynny'n wir ar gyfer y DU. Bydd ansicrwydd, felly, yn effeithio mwy ar fusnesau Cymru ac economi Cymru. Byddwn yn cael ein heffeithio yn anghymesur yma. Rwy'n awyddus i ddeall pa gynlluniau wrth gefn sydd gan eich Llywodraeth os ceir pleidlais i adael yr UE yr wythnos nesaf. A allwch chi amlinellu pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i liniaru’r effeithiau gwaethaf ar economi Cymru a busnesau Cymru, yn enwedig busnesau sy’n allforio, pe byddai pleidlais i adael yr UE?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 1:46, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Mae'n anodd iawn llunio cynllun wrth gefn pan fo cymaint o ansicrwydd. Does neb yn gwybod beth fyddai'n digwydd pe byddai pleidlais i ‘adael’. Sylwais ar y ffaith fod Nigel Farage ei hun wedi dweud yr wythnos diwethaf nad oedd ots os oedd cytundeb masnach o gwbl yn bodoli â'r Undeb Ewropeaidd. Mae hynny'n drychinebus i'n ffermwyr ac i’n hallforwyr. I mi, rwyf wedi gweld y ddwy ymgyrch, ac yn y pen draw mae'n dod i hyn: pam y byddem ni’n rhoi rhwystr diangen y byddai'n rhaid i ni neidio drosto o’n blaenau o ran denu buddsoddiad i Gymru? Mae'n fantais enfawr i gael mynediad am ddim i farchnad enfawr, yr UE. Un rhan o ddeg o'r farchnad honno yw'r DU. Gallwn fynd i’r farchnad honno. Mae colli’r gallu i fynd i’r farchnad honno neu beryglu’r farchnad honno yn rhoi mur arall o'n blaenau wrth geisio denu buddsoddiad ac wrth allforio. Y peth olaf sydd ei angen arnom yw ei gwneud yn anoddach i allforio yr hyn yr ydym yn ei gynhyrchu yng Nghymru, ac yn anoddach denu buddsoddiad i Gymru.

Photo of Leanne Wood Leanne Wood Plaid Cymru 1:47, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Rwyf yn rhannu eich pryderon, Brif Weinidog, ac rwyf yn credu bod angen i ni feddwl yn ofalus iawn am yr hyn a fyddai’n digwydd pe byddai pleidlais i adael yr wythnos nesaf. Nawr, gwnaeth y cyn Prif Weinidogion Blair a Major fwrw i mewn i'r ddadl gan ddweud mai un arall o'r canlyniadau tebygol o bleidlais i adael fyddai chwalu’r DU. Nawr, rwyf yn derbyn bod gan ein pleidiau ddwy farn wahanol iawn am hynny, ond rwyf yn siwr ein bod yn cytuno ein bod am atal sefyllfa lle mae Cymru ar drugaredd Llywodraeth Dorïaidd yn gyfan gwbl, nad ydym erioed, erioed yn y wlad hon, wedi pleidleisio drosti. Pa gynlluniau wrth gefn sydd gennych chi ar gyfer Cymru os byddwn yn canfod ein hunain yn rhan o Deyrnas Unedig weddilliol lle y byddwn mewn perygl o wynebu Llywodraeth Dorïaidd, neu Lywodraeth hyd yn oed fwy asgell dde na'r un bresennol, ar sail barhaol? Pa gynlluniau sydd gennych chi i amddiffyn a hyrwyddo buddiannau gorau Cymru yn y sefyllfa honno?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 1:48, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Unwaith eto, mae'n amhosibl rhagweld beth allai ddigwydd pe byddai pleidlais i adael. Mae canlyniadau difrifol i Ogledd Iwerddon—rhan o'r byd yr wyf yn gyfarwydd iawn, iawn â hi. Mae'r broses heddwch yn seiliedig ar aelodaeth o'r UE ac mae'n anodd rhagweld beth fyddai’n digwydd i'r broses heddwch. Mae'r ffin yn agored gyda thraffordd drosti, a’r ffin honno fyddai’r ffin rhwng y DU a'r UE. Byddai angen rheoli’r ffin a rheoli tollau, felly mae'n golygu cau traffordd, a chau'r rhan fwyaf o'r ffyrdd, fel y digwyddodd yn nyddiau’r Helyntion. Mae hynny'n hynod o anodd i bobl sy'n byw ar yr ynys honno.

Mae'n anodd gwybod beth fyddai barn pobl yr Alban, ond mae angen cynnal ailasesiad llawn o’r berthynas rhwng gwledydd y DU o leiaf—ac mae hyn yn wir beth bynnag fydd y canlyniad yr wythnos nesaf, ac rwyf wedi dweud hyn o’r blaen. Nid yw'r cyfansoddiad presennol yn gweithio. Nid yw'r cysyniad o sofraniaeth seneddol yn gweithio, yn fy marn i—rwyf wedi dweud hynny o'r blaen. Rwy'n credu bod angen i ni symud tuag at system o sofraniaeth a rennir. Mae'n digwydd yng Nghanada, ac nid oes unrhyw reswm pam na ddylai ddigwydd yma. Ond nid oes unrhyw amheuaeth, os ceir pleidlais i 'adael' yr wythnos nesaf, na fydd y DU yn gallu parhau fel o'r blaen. Nid yw hynny’n bosibl o gwbl os yw'n dymuno aros yn sefydlog.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:49, 14 Mehefin 2016

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, yr wythnos diwethaf mewn ymateb i fy nghwestiynau ar y fargen y gwnaethoch ei tharo gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol, dywedasoch y byddai eich Llywodraeth yn sicrhau bod £42 miliwn ychwanegol ar gael i fodloni yr ymrwymiad hwnnw yn ychwanegol at yr ymrwymiad ym maniffesto Llafur o £100 miliwn i addysg. Aethoch ymlaen hefyd wedyn i ddweud, pe byddai gennych y cyfrifoldeb am dollau Pont Hafren, y byddech yn dileu tollau Pont Hafren, a byddai hynny ynddo'i hun yn achosi rhwymedigaeth o rhwng £15 a £20 miliwn i’ch Llywodraeth chi. Rydych chi'n bersonol wedi rhoi llawer o gyfalaf gwleidyddol i mewn i'r dewis drutaf ar gyfer ffordd liniaru'r M4, y llwybr du, sy'n unrhyw beth o £1 biliwn i £1.2 biliwn. Pa goeden arian y mae Llywodraeth Cymru wedi dod o hyd iddi ym Mharc Cathays sy'n rhoi ffydd i chi eich bod yn mynd i ddod o hyd i’r holl arian newydd hwn yn sydyn i gyflawni'r ymrwymiadau hyn yr ydych yn eu gwneud yn ystod wythnosau agoriadol y pumed Cynulliad hwn?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 1:50, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Felly, mae ef yn erbyn mwy o wariant ar addysg; y mae yn erbyn diddymu tollau Pont Hafren; mae yn erbyn ffordd liniaru'r M4. Mae'r tri pheth hyn yn bethau yr oedd ef, mae'n debyg, o’u plaid yr wythnos diwethaf. Rydym wedi pwyso ar Lywodraeth y DU i ddatganoli’r tollau. Byddem yn disgwyl y byddai setliad ariannol teg i adlewyrchu hynny, er mwyn i ni allu cael gwared ar y dreth hon ar bobl sy'n dod i mewn i Gymru. Dyna'r hyn yr ydym ni yn sefyll drosto fel Llywodraeth. Nid yw'n glir beth yw safbwynt ei blaid ef bellach.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative

(Cyfieithwyd)

Brif Weinidog, nid yw'n afresymol gofyn y cwestiwn: beth fydd yn rhaid ei ildio yn eich ymrwymiadau gwario i gyflawni eich ymrwymiadau newydd? Rwyf wedi nodi £42 miliwn yr ydych wedi ei ymrwymo iddo yr wythnos diwethaf; rhwymedigaeth posibl o £15 miliwn i £20 miliwn os ydych yn cael gwared ar dollau Pont Hafren ar ddiwedd y consesiwn cyhoeddus—y consesiynau i ddefnyddwyr presennol Pont Hafren; a, hefyd, os ydych yn adeiladu’r llwybr du, y rhwymedigaeth o £1 biliwn i £1.2 biliwn y bydd yn rhaid i chi fel Llywodraeth ei ariannu. Nawr, nid wyf yn credu bod hynny'n afresymol. Mae pobl yn y gogledd, y canolbarth a'r gorllewin yn gofyn yr union gwestiynau hynny. Os bydd y prosiectau cyfalaf mawr yn ne-ddwyrain Cymru yn cael eu cymeradwyo, beth fydd yn rhaid ei ildio yn eu hardaloedd eu hunain? Felly, rwyf yn gofyn y cwestiwn i chi eto—ac nid yw hynny’n afresymol o’n sefyllfa ni o fod yn wrthblaid: ble ydych chi'n mynd i ddod o hyd i’r arian hwn i dalu am yr ymrwymiadau hynny yr ydych wedi'u datgan, oherwydd dim ond swm penodol o arian sydd ar gael i chi ? A wnewch chi ateb cwestiwn syml?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 1:51, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Ei fenthyg. Dyna'r holl bwynt. Bydd yr arian ar gyfer ffordd liniaru'r M4, sut bynnag y bydd hynny'n edrych, yn cael ei fenthyg. Pwynt hynny yw gwneud yn siŵr ein bod (a) yn gallu ei wneud, oherwydd ni fyddem yn gallu adeiladu ffordd liniaru i'r M4 ar unrhyw ffurf pe na byddem yn benthyg yr arian; ac, yn ail, drwy fenthyg yr arian, nid yw'n tynnu oddi ar y gyllideb ffyrdd. Felly, mae'n golygu bod cynlluniau ffyrdd mewn mannau eraill yn cael eu diogelu yng Nghymru, gallant symud ymlaen, ac mae hynny ar y sail na fyddai ffordd liniaru'r M4 yn cymryd darn o’r gyllideb ffyrdd. Felly, mae'n bosibl gwneud y ddau—fel y mae'r Prif Weinidog ei hun wedi ei ddweud.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative 1:52, 14 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Fel Ceidwadwr, rwyf yn deall yn llwyr y gallwch fenthyg, ond mae'n rhaid i chi ad-dalu benthyciadau ac mae cost i hynny ynddo'i hun, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Ond, fe wnes i hefyd eich holi am yr ymrwymiad a wnaethoch i addysg, ac rydym yn croesawu hynny. Gwnes sylw hefyd am y £15 miliwn i £20 miliwn y byddai'n rhaid i chi ei dalu pe byddech chi'n dileu tollau Pont Hafren, sydd, unwaith eto, mewn rhai mannau, yn cael ei gefnogi. Felly, sut y byddwch chi'n talu am y rhwymedigaethau hynny? Mae'r rheini'n gwestiynau gwbl ddilys. Fel cyfanswm, mae hynny'n £60 miliwn ychwanegol y bydd yn rhaid i chi ddod o hyd iddo allan o grant bloc Cymru. Bydd yn rhaid ildio rhai ymrwymiadau. Hefyd, o ran y llwybr du, mae cost ymlaen llaw na ellir benthyg yn ei herbyn a bydd yn rhaid i chi dalu am hynny allan o wariant o ddydd i ddydd. O'n sefyllfa ni o fod yn wrthblaid, ein gwaith ni yw gofyn y cwestiynau hyn i chi a byddwn yn gobeithio y byddai gennych chi fel Llywodraeth yr atebion y byddem eu hangen i fodloni ein hetholwyr. Neu, a ydych chi ond yn llunio atebion wrth i’r cwestiynau godi?

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Na. Eisteddais yma—neu sefais yma, mewn gwirionedd—yn y Siambr cyn yr etholiad, yn gwrando ar arweinydd yr wrthblaid, fel yr oedd bryd hynny, yn dweud y byddent yn gwneud ymrwymiadau gwario ym mhob maes, heb wybod o ble y byddai’r arian hwnnw yn dod. Mae'n gwestiwn dilys ac mae dau ateb iddo. Yn gyntaf oll, ie, bydd yn rhaid inni edrych ar rai o'n hymrwymiadau gwario cyfredol—nid ein hymrwymiadau yn y maniffesto—a bydd hynny’n digwydd yn ystod proses y gyllideb, oherwydd bydd yn rhaid i'r arian ddod o rywle, mae hynny'n wir. Ond, yn ail, er y byddwn yn gweld toriadau mewn termau real yn y grant bloc a gawn, bydd cynnydd yn y swm o arian sydd ar gael. Felly, bydd arian ychwanegol, hyd yn oed os nad yw'n ddigon ar gyfer chwyddiant. Felly, bydd, bydd penderfyniadau anodd y bydd yn rhaid i ni eu gwneud yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, ond rydym yn hyderus y gallwn ddod o hyd i’r arian a bydd hynny’n dod yn amlwg yn ystod proses y gyllideb.