Felly, symudwn at eitem 10, sef y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar y lluoedd arfog—Carl Sargeant.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae hon yn adeg arbennig o briodol i nodi cyfraniad ein lluoedd arfog i amddiffyn ein gwlad a’n ffordd o fyw. Eleni mae’n ganmlwyddiant dau o frwydrau pwysicaf y rhyfel byd cyntaf. Roedd brwydr Jutland yn drobwynt yn y rhyfel ar y môr a enillwyd ar gost o 8,500 o fywydau. Yn Ffrainc, roedd brwydr y Somme yn allweddol i gwrs y rhyfel ac, yn arbennig yng Nghoedwig Mametz, rhoddodd nifer fawr o filwyr o Gymru eu bywydau. Bydd y Prif Weinidog yn cynrychioli pobl Cymru yn y gwasanaeth coffa cenedlaethol yng Nghoedwig Mametz ar 7 Gorffennaf i anrhydeddu'r rhai a roddodd eu bywydau. Rwyf hefyd yn falch bod Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu at y gofeb a godwyd i nodi dewrder ac aberth y 38ain Adran (Gymreig) yng Nghoedwig Mametz. Byddwn yn parhau i nodi digwyddiadau pwysig y rhyfel byd cyntaf trwy ein rhaglen Cymru'n Cofio Wales Remembers: 1914-1918.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi a chyfrannu at ddigwyddiadau Diwrnod y Lluoedd Arfog a gynhelir yng ngogledd a de Cymru. Mae'r digwyddiadau hyn yn rhoi cyfle i bobl Cymru i ddangos eu gwerthfawrogiad a'u diolchgarwch i'r rhai hynny sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd ac i'n cyn-filwyr. Maent hefyd yn rhoi cyfle i'r genhedlaeth iau i ddysgu am aberth ein milwyr wrth amddiffyn ein rhyddid a gwerthfawrogi’r aberth hwnnw. Rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i ddarparu cymorth a gwasanaethau parhaus i gymuned bresennol ein lluoedd arfog, ac rydym wedi gweithio gyda’n partneriaid allweddol ac wedi gwrando arnynt ac rydym wrthi’n ailwampio ein pecyn cymorth. Bydd hefyd yn awr yn cynnwys dogfen ar wahân ar gyfer ein personél sy'n gwasanaethu a'u teuluoedd, o’r enw 'Croeso i Gymru'. Bydd y ddwy ddogfen allweddol hyn yn nodi’r cymorth sydd ar gael ar draws portffolios gweinidogol, a sefydliadau cymorth fel y Lleng Brydeinig Frenhinol a Ffederasiwn Teuluoedd y Fyddin. Byddaf yn lansio’r dogfennau hyn yn ffurfiol yn gynnar yn yr hydref.

Mae’r Aelodau eisoes yn gwybod am bwysigrwydd cerdyn braint y lluoedd arfog. Hyd yma, mae cynnydd o 89.14 y cant wedi bod yn nifer aelodau’r gwasanaeth o gymharu â 38 y cant yng ngweddill y DU—gwahaniaeth sylweddol. Byddwn yn parhau i weithio gyda gwasanaeth braint y lluoedd arfog i hyrwyddo manteision y cerdyn ac yn ceisio annog corfforaethau i ymrwymo i’r cerdyn.

Mae iechyd a lles ein personél sy’n gwasanaethu ar hyn o bryd a’n cyn-filwyr o'r pwys mwyaf inni. Byddwn yn darparu, ac rydym wedi darparu, £100,000 i ddatblygu cynllun nofio am ddim ar y cyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Byddwn yn parhau i ddarparu £585,000 y flwyddyn i gynnal gwasanaeth unigryw GIG Cymru i Gyn-filwyr, a byddwn yn archwilio opsiynau i wella profiad cyn-filwyr sy'n dioddef o broblemau iechyd meddwl trwy weithio gyda GIG Cymru i Gyn-filwyr i sicrhau bod y llwybr gofal presennol yn parhau i fodloni anghenion amrywiol y bobl hynny y mae angen y gwasanaethau arnynt.

Cyhoeddodd y cyn Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisoes y byddai diystyriad uwch o £25 yn gymwys, o fis Ebrill eleni, i bensiynau anabledd rhyfel a dderbynnir gan gyn-filwyr wrth asesu eu cyfraniad at unrhyw gostau gofal y mae’n rhaid iddynt eu talu. O 2017, byddwn yn llwyr ddiystyru’r taliadau hynny wrth asesu costau gofal.

Mae llawer iawn o waith da’n cael ei wneud ledled Cymru. Eisoes, mae gan yr holl awdurdodau lleol, byrddau iechyd a sefydliadau cyhoeddus eraill hyrwyddwyr cyfamod ar waith, sy’n darparu gwasanaethau a chymorth i gymuned y lluoedd arfog ledled Cymru. Un enghraifft dda o’r ffordd y mae gweithio gyda'n gilydd wedi gwneud gwahaniaeth i fywydau'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau yw Tŷ Dewr yn Wrecsam.  Cartref a adeiladwyd yn bwrpasol i gyn-filwyr yn Wrecsam sy'n cael anawsterau yn eu bywydau yw Tŷ Dewr. Mae awdurdod lleol Wrecsam, mewn partneriaeth â Tai Dewis Cyntaf a chyda chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, wedi darparu llety diogel i gyn-filwyr i'w helpu i ailadeiladu eu hyder a'u bywydau. Gan adeiladu ar fentrau fel y rhain, rydym yn datblygu llwybr atgyfeirio tai. Bydd hyn yn galluogi cyn-filwyr a'u teuluoedd i wneud dewis ar sail gwybodaeth ynglŷn â pha opsiwn sydd fwyaf priodol ar eu cyfer. Rwyf yn disgwyl y bydd y gwaith hwnnw hefyd wedi ei gwblhau erbyn dechrau'r hydref.

Rydych wedi clywed bod gweithio ar y cyd a rhannu arfer da wedi arwain at fentrau a fydd yn gwneud gwahaniaeth i fywydau ein personél sy’n gwasanaethu ar hyn o bryd a chyn-filwyr. Byddwn yn parhau i weithio gyda'r sefydliadau sy’n bartneriaid inni drwy gynnal cynhadledd cyfamod yn yr hydref. Bydd y gynhadledd yn rhoi cyfle i bawb sy’n bresennol i adeiladu ar arfer da a rhannu profiadau er mwyn sicrhau bod cymuned y lluoedd arfog yn cael y gefnogaeth y mae'n ei haeddu.

Ddirprwy Lywydd, mae hwn yn gyfnod anodd, ac wrth i gyllidebau dynhau, mae angen inni fod yn fwy craff o ran y ffordd yr ydym yn darparu gwasanaethau a mentrau a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Wrth symud ymlaen, gyda grŵp arbenigol y lluoedd arfog yn gweithio ar y cyd ar draws y sectorau, byddwn yn parhau i gefnogi Gweinidogion, a bydd y grŵp hwn yn parhau i’m cefnogi i i bennu fy mlaenoriaethau a chanolbwyntio adnoddau lle y mae'n rhaid iddynt fod a lle y byddant yn cael yr effaith fwyaf. Yng nghyfarfod nesaf y grŵp arbenigol, yn ystod mis Gorffennaf, byddwn yn nodi blaenoriaethau allweddol a sut y cânt eu cyflawni. Bydd hyn yn sicrhau y gallwn wneud gwahaniaeth i fywydau a lles cymunedau’r lluoedd arfog, gan roi iddynt y gefnogaeth a'r gwasanaethau y maent yn eu haeddu.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad a hoffwn groesawu'r sylwadau a wnaeth ynghylch nodi canmlwyddiant brwydr Jutland a brwydr y Somme. Collodd llawer o Gymry eu bywydau, ac mae'n ddyletswydd arnom i’w cofio ac i anrhydeddu eu haberth.

Mae'r bobl hynny sydd wedi gwasanaethu yn y lluoedd arfog yn wynebu heriau penodol oherwydd iddynt wasanaethu, ond mae ganddynt hefyd botensial i wneud cyfraniad gwerthfawr i'w cymunedau, i fusnesau, ac i gyflogwyr. Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw sicrhau bod cymorth priodol ar gael i'w galluogi i wneud hynny. A wnaiff y Llywodraeth gyflwyno targedau penodol ar gyfer amseroedd aros am ofal iechyd meddwl i gyn-filwyr, a pha wasanaeth y mae Llywodraeth Cymru’n ei roi ar waith i sicrhau bod cyn-filwr sydd wedi colli rhannau o’u cyrff yn cael y lefelau gorau o ofal yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru?

Rwyf yn croesawu datblygu cartrefi pwrpasol i gyn-filwyr, fel Tŷ Dewr yn Wrecsam, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, a hoffwn ofyn iddo pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i adeiladu ar y llwyddiant hwn ac agor cynlluniau tebyg mewn mannau eraill ledled y wlad. Hefyd, pa gymorth sydd ar gael i deuluoedd y bobl hynny sydd yn y lluoedd arfog, a chyn-filwyr? Yn benodol, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu cymryd i gefnogi plant y bobl hynny sydd yn y lluoedd arfog? Yn olaf, eleni—ac ers blwyddyn neu ddwy bellach—rydym yn nodi canmlwyddiant y rhyfel byd cyntaf, ond pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i barhau ag addysg o ran cynnal yr ymwybyddiaeth o'r digwyddiadau 100 mlynedd yn ôl sydd y tu hwnt i gyfnod swyddogol y canmlwyddiant, gan ystyried addysg hefyd o safbwynt datrys gwrthdaro? Diolch yn fawr.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau cadarnhaol iawn yn ei gyfraniad. Yn wir, rwyf yn rhannu sylwadau'r Aelod ynghylch nodi canmlwyddiant brwydr Jutland a Choedwig Mametz. Mae digwyddiadau fel y rhain nid yn unig yn cydnabod ac yn nodi ein dyled o ddiolchgarwch i gyn-filwyr a fu’n rhan o wrthdaro yn hanes ein cenedl, ond maent hefyd yn ein hatgoffa o bwysigrwydd cefnogi ac anrhydeddu ein milwyr cyfredol a’r milwyr wrth gefn. Yn wir, mae gennyf gefndir teuluol o bobl yn gwasanaethu yn y lluoedd arfog ac rwyf yn deall pa mor bwysig yw hi i aelodau o'r lluoedd arfog gael eu cydnabod a chael cefnogaeth.

Mae rhai o'r mentrau sy'n digwydd yng Nghymru yn rhagorol tu hwnt. Yn ddiweddar, bûm yn ymweld â sièd i ddynion yn Saltney yn fy etholaeth i, sydd yn egwyddor bwysig iawn o ran cefnogi mewn ffordd newydd iawn, lle y gall pobl ymuno â chymdeithas lle y gallant gael eu hailintegreiddio i gymdeithas a chael tipyn o hwyl yn ogystal, fel y’i disgrifiwyd imi yn y digwyddiad, sy'n eithriadol o bwysig. Soniodd yr Aelod am addysg, ac mae'r cwricwlwm newydd yn ymwneud â phroses sy'n canolbwyntio ar ddinasyddion. Byddaf yn gwneud yn siŵr bod pobl yn cymryd rhan yn y broses hon. Mae'n bwysig iawn ein bod yn siarad â phobl ifanc am wrthdaro. Rhan o'r rheswm, ac nid wyf yn dymuno mynd yn ôl at y ddadl am Ewrop yn gynharach—. Mae'r ffaith ein bod yn gallu siarad am hyn gyda'n gilydd fel cenedl, ac fel cenedl Ewropeaidd, yn fy marn i, wedi atal gwrthdaro fel y ddau ryfel byd dros y 70 mlynedd diwethaf, a chredaf fod hynny'n rhywbeth y dylem fod yn ymwybodol iawn ohono.

Rwyf yn ddiolchgar i'r Aelod am gydnabod y materion yn Wrecsam, yn enwedig ynghylch gwaith y cymdeithasau tai gyda phartneriaid o ran tai ac atebion tai. Mae enghreifftiau eraill ledled Cymru, ac rwyf yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod i drafod yr union gynigion tai sydd gennym. Credaf fod buddsoddiad gwerth £2 filiwn wedi darparu tua 26 o gartrefi ledled Cymru, a gallaf rannu'r manylion â'r Aelod. Mae'n helpu i roi iddynt, wrth gwrs, gartref diogel a sicr mewn sefyllfa sydd, weithiau, yn sefyllfa fregus i’r aelodau.

Rwyf yn awyddus iawn i wneud ychydig mwy o waith ar aelodau'r teulu yn y lluoedd arfog. A dweud y gwir, pan oeddwn i’n cyflawni’r swyddogaeth hon o’r blaen, un o’m hymweliadau mwyaf siomedig oedd pan fûm yn ymweld ag uned lluoedd arfog— uned lluoedd arfog fyw—ac roedd personél y lluoedd arfog yn cael cefnogaeth dda iawn, ond roedd eu teuluoedd a’u plant, yn fy marn i, braidd yn ynysig. Roeddwn yn meddwl y gallem wneud mwy fel Llywodraeth i gefnogi'r lluoedd arfog yn arbennig o ran integreiddio i'w cymunedau lleol, y maent yn rhan gref ohoni.

O ran gwasanaethau’r GIG i gyn-filwyr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi cyn-filwyr a chymunedau ehangach y lluoedd arfog drwy sicrhau bod cyn-filwyr yn benodol yn cael gofal iechyd priodol ac amserol—proses heriol iawn, yn arbennig gyda dioddefwyr anhwylder straen wedi trawma. Ond rydym yn falch o waith GIG Cymru i Gyn-filwyr sy’n wasanaeth unigryw sy'n darparu therapyddion dynodedig i gyn-filwyr ym mhob un o'r byrddau iechyd i wella iechyd meddwl a lles cyn-filwyr yng Nghymru. Dyma'r unig wasanaeth cenedlaethol o'i fath i gyn-filwyr yn y DU. Credaf fod llawer mwy o waith i'w wneud o hyd, ond, mewn gwirionedd, mae'n ddechrau da, ac yn rhywbeth y dylai Cymru fod yn tynnu sylw ato fel rhywbeth yr ydym yn ei wneud yn gadarnhaol iawn. Ond rwyf yn hapus i weithio gyda'r Aelod ac rwyf yn cydnabod ei ymrwymiad i'r achos penodol hwn.

Un o'r rhesymau pam y mae cynifer ohonom yn wynebu gadael yr Undeb Ewropeaidd ag anesmwythyd o'r fath yw bod cymaint o ryfela wedi bod yn Ewrop. Mae'n ganmlwyddiant y Somme, lle y bu farw miliwn o bobl, ac ni all neb bellach gofio pa fudd oedd i hynny. Felly, yn amlwg, rwyf yn cefnogi ein lluoedd arfog sy’n ein cadw'n ddiogel ac yn amddiffyn ein rhyddid, ond mae'n rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau ein bod yn osgoi rhyfel, lle y bo hynny'n bosibl.

Fel y dywedwch yn eich datganiad, mae hwn yn gyfnod anodd a chyllidebau’n dynn. I lawer o bobl, mae'r gwasanaeth milwrol yn dod yn ail deulu, yn enwedig i bobl nad ydynt efallai wedi cael y cyfleoedd gorau yn eu teulu cyntaf. Felly, pan gânt eu rhyddhau, gall fod yn debyg i brofedigaeth. Mae gennyf rai pryderon am rai o'r bobl sy'n cael eu rhyddhau i dai cymdeithasol ynysig yn fy etholaeth, ac yna, o ganlyniad i iselder, yn ei chael yn anodd iawn mynd ati i ofyn am help. Felly, meddwl oeddwn i tybed, yn eich grŵp lluoedd arfog, a ydych wedi trafod y ffyrdd y mae'r gwahanol grwpiau cyn-filwyr yn cydlynu ac yn cydgysylltu â’i gilydd er mwyn sicrhau nad oes neb yn disgyn drwy'r bylchau yn y gwasanaethau, a bod yr holl gyn-filwyr diweddar yn cael eu cefnogi a’r cysylltiad â hwy’n cael ei gynnal er mwyn sicrhau eu bod yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt pan gânt eu rhyddhau ac wrth iddynt addasu i fywyd sifil.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad ystyriol unwaith eto. Credaf ei bod yn flaenoriaeth i unrhyw Lywodraeth fod atal gwrthdaro ar bob cyfrif yn rhywbeth y dylem ei ystyried, ac rwyf yn llwyr gefnogi barn yr Aelod ar hynny. Wrth gwrs, mae’r lluoedd arfog yn rhywbeth sydd gennym ac y dylem fod yn falch iawn ohono, a dylem eu cefnogi drwy eu cyfnod yn gwasanaethu ac ar ôl hynny. Rwyf yn awyddus iawn i weld beth y gallwn ei wneud yng Nghymru i wneud hynny.

Nid wyf wedi cwrdd â grŵp y lluoedd arfog eto ers dechrau yn y swydd, ond mae gennyf gyfarfod cynnar ym mis Gorffennaf, a byddaf yn ystyried pwyntiau’r Aelod ar gyfer eitem ar yr agenda. Mae opsiynau megis mecanweithiau cymorth fel siediau i ddynion, sydd yn un enghraifft, ond mae gwirfoddoli, sy’n fater o gynhwysiant cymdeithasol, yn rhywbeth sy'n wirioneddol allweddol pan fydd pobl yn gadael y lluoedd arfog. Teulu ydyw, a chaiff pobl eu cymell a'u cefnogi yn y mecanwaith hwnnw. Pan fyddwch yn gadael ac yn dechrau ar fywyd arferol, mae'n fyd gwahanol iawn, iawn ac rydym yn gwneud yn siŵr ein bod yn gallu eu cefnogi drwy'r Llywodraeth, ond hefyd mae rhai prosiectau cymorth da iawn gan gwmnïau yn y sector preifat, sy’n cydnabod gwerth y lluoedd arfog, pan oeddent yn gweithio fel milwyr neu yn awr, ar ôl iddynt ymadael.

Mae bylchau gwasanaeth yn rhywbeth yr wyf yn awyddus iawn i’w ddeall yn well, hefyd. Credaf fod y Lleng Brydeinig Frenhinol wedi galw am gydnabyddiaeth o ble y mae cyn-filwyr yn byw nawr. Mae rhai materion o hyd ynghylch y rhaglen honno, ac rydym yn eu trafod â'r Lleng Brydeinig Frenhinol, ond rwyf yn credu ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol a darparwyr gwasanaethau yn gwybod ble y mae pobl a allai fod yn agored i niwed, ble y gallwn ychwanegu gwerth at ble y maent yn byw a sut y gallwn eu cefnogi’n well. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei ystyried yn benodol. Mae’r Aelod yn iawn wrth ddweud, pan fydd pobl yn eu cael eu hunain mewn sefyllfa wahanol iawn i'r hyn y maent wedi arfer ag ef, eu bod weithiau’n ymgilio ac yn dechrau edrych tuag i mewn, ac nad ydynt yn manteisio ar wasanaethau y tu allan, a gall hynny arwain at lwybr anodd iawn iddynt. Ond mae gwybod bod oedolyn agored i niwed neu unigolyn sydd wedi ymdrin ag amgylchiadau eithafol, weithiau, trwy fod yn y gwasanaethau milwrol, yn rhywbeth lle y dylem ni, fel gwasanaethau cyhoeddus, fynd ati i geisio cefnogi aelodau sy'n dymuno cael y cymorth hwnnw. Ond mae'n rhywbeth y mae’r Aelod yn ei godi’n dda heddiw, a byddaf yn ystyried hynny gyda'r grŵp lluoedd arfog.

Wrth gwrs, bu’r Gweinidog a minnau, gyda’r Dirprwy Lywydd a'r Aelod dros Orllewin Clwyd, yn Niwrnod Lluoedd Arfog y gogledd wythnos yn ôl i ddydd Sadwrn, lle clywsom gyfeiriadau teimladwy at frwydrau Jutland a'r Somme, ac mae'n arbennig o berthnasol—a gwn y bydd y Gweinidog wedi amseru’r datganiad hwn yn unol â hynny—mai dydd Gwener yr wythnos hon fydd canmlwyddiant dechrau brwydr y Somme, y diwrnod ofnadwy hwnnw a dechrau’r lladdfa, lle y lladdwyd cannoedd o filoedd o filwyr.

Soniasoch am gyllid; tybed a wnewch chi sôn am y prosiectau yng Nghymru a ariennir gan arian LIBOR, a ariannodd yn rhannol neu a helpodd i ariannu’r datblygiad Dewis Cyntaf yn Wrecsam y cyfeiriasoch ato, ac mae hefyd yn ariannu prosiectau sy'n cael eu darparu trwy CAIS, sef y sefydliad arweiniol—Change Step, mentora cymheiriaid a gwasanaethau cynghori i gyn-filwyr, a'r gwasanaeth Listen In, sy’n cefnogi teuluoedd a ffrindiau cyn-filwyr, sydd wedi datblygu’n brosiect Cymru gyfan? Diolch i'r drefn, cadarnhawyd y cyllid yng nghyllideb y DU yn gynharach eleni.

Cyfeiriasoch at y £585,000 y flwyddyn i gynnal gwasanaeth unigryw GIG Cymru i gyn-filwyr. Tybed a allech helpu â’r ddealltwriaeth o hynny, lle’r ailgadarnhaodd Llywodraeth Cymru, ar ôl cyfnod o ansicrwydd, £100,000 o gyllid blynyddol rheolaidd ar gyfer y gwasanaeth penodol hwnnw, yn hytrach na gwasanaethau cyn-filwyr yn gyffredinol o fewn y GIG, a sut y mae hynny'n cyfateb i'r ffigur o £585,000 yr ydych yn cyfeirio ato yma, yn enwedig yng nghyd-destun y datganiad a wnaed gan glinigwyr mewn cyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a milwyr wrth gefn yn gynharach eleni fod cyllid ar gyfer gwasanaeth GIG Cymru i gyn-filwyr yn benodol yn dal i fod yn is na'r cyllid cyfatebol yn yr Alban a Lloegr.

O ran Homes for Veterans yn Wrecsam, rwyf yn gobeithio y byddwch yn cydnabod mai hwn yw’r trydydd llety yn y gogledd i gael ei reoli gan Alabaré Wales Homes for Veterans. Yn ddiweddar, bûm yn ymweld â chartrefi Bae Colwyn a Chyffordd Llandudno ac yn cwrdd yn breifat â’r preswylwyr ac yn gwrando ar yr hyn yr oedd ganddynt i'w ddweud. Rwyf yn gobeithio y byddwch yn nodi eu pryderon yn eich cyfarfod â'r grŵp arbenigol ym mis Gorffennaf, os ydych yn bwriadu nodi blaenoriaethau allweddol a'r ffordd o gyflwyno'r rhain. Yn y cyd-destun hwnnw, mewn ateb ysgrifenedig heddiw, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon wrthyf fod gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yn darparu therapyddion dynodedig yn ardaloedd pob un o’r byrddau iechyd, yn darparu gofal arbenigol i gyn-filwyr sy’n gleifion allanol ac sydd â phroblemau iechyd meddwl, megis PTSD. Sut ydych chi, felly, yn cyfeirio at y sylwadau a glywais gan gyn-filwr, mewn cadair olwyn, bythefnos yn ôl, ar ôl i ymyriad gennyf i fynd ag ef o'r diwedd o flaen y tîm iechyd meddwl cymunedol i’w asesu, pan nad oedd y cydlynydd gofal a addawyd—a addawyd o fewn pedair wythnos—wedi cyrraedd ar ôl dau fis? Pan aethpwyd ar drywydd hynny, cawsant wybod bod y bwrdd iechyd wedi colli chwe aelod o staff a’i fod wrthi’n cael staff yn eu lle, a dywedwyd wrthyf ar yr un ymweliad fod rhywun arall a oedd yn cael cymorth gan Homes for Veterans Cymru wedi bod yn aros pedwar mis ers cael ei asesu, a bod therapydd seicolegol gwasanaethau GIG Cymru i Gyn-filwyr bellach i ffwrdd ar absenoldeb salwch ei hun.

Dywedwyd wrthyf hefyd yn ystod y cyfarfod hwnnw â chyn-filwyr, er bod gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yn cynnig ymateb cychwynnol da i atgyfeiriadau, mai dim ond cyfarfod asesu cyflym ydoedd a bod y claf wedyn yn ôl ar y rhestr aros os oes angen ymyrraeth seicolegol arno mewn gwirionedd. Wrth gwrs, mae'r rhain yn ddifrifol, yn enwedig pan fyddant yn dod o enau defnyddwyr y gwasanaeth, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi a'ch cydweithwyr edrych ar hynny.

Dywedwyd wrthyf hefyd—. Mae'n ddrwg gennyf, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthyf yn ei hymateb ysgrifenedig heddiw, o ran triniaeth a gofal iechyd blaenoriaethol i gyn-filwyr, ei bod wedi gofyn i feddygon teulu ystyried, wrth iddynt wneud atgyfeiriadau, a oedd triniaeth flaenoriaethol, yn eu barn glinigol hwy, yn briodol gan fod cyflwr y claf yn ymwneud â gwasanaeth milwrol. A wnewch chi hefyd felly ystyried y pryder a fynegwyd wrthyf yn bersonol gan gyn-filwyr bythefnos yn ôl? Dywedodd un yn benodol wrthyf na all ddefnyddio’r gwasanaeth iechyd ‘am fod ei gyflwr iechyd meddwl yn ei atal rhag gallu lleisio ei eiriau wrth ei feddyg teulu, a bod angen i’w feddyg teulu ddarllen ei nodiadau a'i gyflyrau iechyd meddwl a chorfforol hirdymor’. Unwaith eto, mae angen llawer mwy o waith, rwyf yn gobeithio y byddwch yn cytuno, yn y maes hwn.

Yr wythnos diwethaf, codais gyda'r Gweinidog busnes yr adroddiad 'Dwyn i Gof: Cymru' a gyhoeddwyd yn gynharach y mis hwn, sy'n dangos bod angen gwneud llawer mwy i gefnogi anghenion iechyd meddwl cyn-filwyr, a chadarnhaodd y Gweinidog y byddai datganiad yn dod. A allwch gadarnhau nad dyma’r datganiad hwnnw, a phryd y mae hynny'n debygol o ddigwydd?

Dim ond dau bwynt i orffen. Fel y gwyddoch, mae Llywodraeth yr Alban wedi cyflwyno comisiynydd i gyn-filwyr sydd wedi bod yn effeithiol iawn o ran nodi a mynegi eu hanghenion, ac mae galw cynyddol yng nghymuned y lluoedd arfog yng Nghymru am gomisiynydd yma sydd nid yn unig yn gwneud hynny, ond sydd yn cyrraedd cymuned ehangach y lluoedd arfog er mwyn gwella canlyniadau a hyrwyddo’r cymorth sydd ar gael. Beth yw safbwynt Llywodraeth newydd Cymru ar hynny ar hyn o bryd? A wnewch chi edrych eto ar y profiad yn yr Alban ac ymgysylltu â chynrychiolwyr uwch y lluoedd arfog yng Nghymru sydd wedi mynegi cefnogaeth i hyn?

Ac yn olaf, o ran popeth yr wyf wedi ei ddweud a phopeth yr ydych chi a phawb arall wedi ei ddweud, a ydych yn cytuno ai peidio fod angen asesiad o anghenion cyn-filwyr ledled Cymru yn sail i ddarparu gwasanaethau gan Lywodraeth Cymru, os yw am gydnabod yn y pen draw pa waith cynllunio sydd ei angen i gyflawni'r ddarpariaeth y mae’r holl bobl hyn yn dweud wrthym y mae ei hangen arnynt?

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Rwyf am wneud rhai sylwadau cychwynnol, os caf. Yn gyntaf oll, ynglŷn â CAIS, rwyf yn gyfarwydd iawn â'r sefydliad hwnnw ac rwyf wedi ymweld ag ef, ynghyd â llawer o Aelodau eraill yn y gogledd. Maent yn gwneud gwaith gwych gyda’r cyllid cyfyngedig sydd ganddynt, ond maent yn gwneud hynny’n dda.

O ran y materion ehangach y mae’r Aelod yn eu codi ynglŷn â gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr, a gaf i ddweud mai dyma’r unig wasanaeth cenedlaethol i gyn-filwyr yn y DU? Nid wyf yn cydnabod yr anghysondebau y mae’r Aelod yn eu codi o ran fersiwn Cymru a Lloegr, yn enwedig o ran y cyllid. Os yw'r Aelod yn dymuno ysgrifennu ataf ar y mater penodol hwnnw, byddaf yn mynd i'r afael â’r pwyntiau hynny, ond nid yw'n rhywbeth y byddwn yn ei gydnabod heddiw.

Bwriad y gwaith gyda gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yw sicrhau bod y llwybr presennol yn parhau i fodloni anghenion y bobl hynny sy'n defnyddio'r gwasanaethau. Felly, carwn nodi bod Llywodraeth Cymru’n darparu cyllid blynyddol o £585,000 i wasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr, ac maent wedi derbyn 1,657 o atgyfeiriadau ers i'r gwasanaeth gael ei lansio ym mis Ebrill 2010. Ni allaf wneud sylwadau ar yr achosion unigol y mae'r Aelod yn eu codi yn y Siambr heddiw—nid wyf yn gyfarwydd â hwy—ond byddwn yn siomedig pe na byddem yn gallu cynnig gwasanaeth cyson ledled Cymru ac ym mhob un o’r byrddau iechyd lleol pan ydym yn delio ag unigolion bregus iawn. Ond unwaith eto, pe hoffai’r Aelod ysgrifennu at fy adran am y mater hwnnw, os fi yw’r Ysgrifennydd Cabinet priodol, yna edrychaf ar hynny’n benodol.

Mae’r Aelod yn cyfeirio at yr Alban ac mae'n cyfeirio at gomisiynydd yn yr Alban. Rwyf yn awyddus iawn i ddeall gan bobl sy'n profi hyn ar lawr gwlad, felly i mi y grŵp arbenigol yw’r arbenigwyr—yr hyrwyddwyr llywodraeth leol sydd ar y rheng flaen o ran darparu gwasanaethau. Maent yn bwysig iawn o ran y ffordd yr wyf yn gwneud fy mhenderfyniadau ac yn blaenoriaethu fy ngwaith cyllidebu. Wrth gwrs, os oes enghreifftiau eraill o bob cwr o'r wlad neu y tu hwnt i'n ffiniau naturiol, rwyf yn fwy na pharod i ddeall sut mae darparu’r gwasanaeth gorau i’r bobl sydd wedi ein gwasanaethu'n dda. Felly, byddaf yn edrych ar yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban, ond yr wyf yn dibynnu ar y grŵp arbenigol sy'n cynnwys llawer o aelodau o’r lluoedd arfog—cyn-aelodau o’r lluoedd arfog—sy'n gwybod sut y mae'r system yn gweithio. Felly, byddaf yn cymryd fy safbwyntiau oddi wrthynt hwy.

O ran yr asesiad o anghenion y mae'r Aelod yn ei godi, yn olaf, cyfeiriaf yn ôl at fy ymateb diwethaf. Credaf mai’r hyn y mae angen inni ei wneud yw gwrando ar bobl sydd wedi profi’r gweithredoedd a’r digwyddiadau hyn yn y lluoedd arfog, a byddaf yn gwrando ar gyngor yr arbenigwyr wrth imi lunio polisi ar gyfer y Llywodraeth hon wrth inni symud ymlaen.

Diolch ichi, Weinidog, am eich datganiad. Byddwch yn gwybod am fy niddordeb hir yn y lluoedd arfog, ac rwyf wedi bod yn falch iawn o weld Llywodraeth Cymru’n codi llawer o'r materion yr wyf wedi eu nodi yn y gorffennol, ac yn arbennig y cymorth parhaus i wasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr. Byddwch yn gwybod, fodd bynnag, fod anghysondeb, fel y soniwyd eisoes, o ran amseroedd aros i gael y gwasanaeth hwnnw a'r gwasanaeth ei hun drwy’r clinigydd arweiniol, Dr Neil Kitchiner, sydd wedi awgrymu bod angen pecyn cymorth blynyddol o fwy na £700,000. Tybed, Weinidog, a fyddwch yn gallu adolygu, ynghyd â'ch cydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, y buddsoddiad sy'n digwydd yn y gwasanaeth hwnnw a chadw llygad ar gapasiti'r gwasanaeth i wneud yn siŵr ei fod yn gweithio.

Fel Mark Isherwood, rwyf innau am ganu clodydd y rhaglen Change Step ledled Cymru hefyd. Mae'n rhywbeth yr wyf yn credu sy’n unigryw yn y Deyrnas Unedig. Mae'r cymorth gan gymheiriaid a ddarperir i gyn-filwyr a'u teuluoedd drwy Change Step wedi gweddnewid bywydau yn wirioneddol, ac rwyf wedi cwrdd â llawer o unigolion sydd wedi newid eu sefyllfa’n llwyr o ganlyniad i'r cymorth sydd ar gael. Ond mae dyfodol ansicr i’r gwasanaeth hwnnw ar ôl y 12 mis nesaf. Er ei fod wedi sicrhau cyllid ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol hyd at fis Mawrth, mae rhywfaint o ansicrwydd ynglŷn â’r dyfodol. Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym a fyddech yn ystyried a fyddai ariannu'r gwasanaeth hwnnw yn y dyfodol yn rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud?

Soniasoch am y rhwydwaith o siediau i ddynion. Mae sièd cyn-filwyr, yn wir, wedi’i sefydlu yn fy etholaeth i yn Llanddulas. A ydych yn meddwl y gallech gefnogi ehangu siediau cyn-filwyr yn y dyfodol? Yn olaf, un peth na soniasoch amdano yn eich datganiad oedd rôl lluoedd y cadetiaid mewn lifrai ledled Cymru o ran darparu cyfleoedd i ymgysylltu â phobl ifanc a hefyd o ran cefnogi llawer o'n hysgolion lle na fyddai pobl ifanc fel arall mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant—NEETs, yn gyfan gwbl y tu allan i'r system addysg. Byddwch yn gwybod bod rhaglen ehangu cadetiaid wedi bod, wedi ei ariannu gan y Weinyddiaeth Amddiffyn yn Lloegr. Tybed, Weinidog, a wnewch chi gadarnhau cefnogaeth Llywodraeth Cymru i ehangu'r rhaglen cadetiaid mewn ysgolion yng Nghymru pe byddai ceisiadau gan ysgolion yng Nghymru? Mae cyfleoedd i bobl, wrth gwrs, i ennill cymwysterau na fyddent wedi eu cael fel arall mewn gwasanaeth cyhoeddus a thrwy'r cynllun cymhwyster galwedigaethol i gadetiaid, pe byddent yn cymryd rhan yn lluoedd y cadetiaid. Tybed, Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym a yw eich Llywodraeth yn cefnogi hynny?

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Yn gyntaf oll, o ran ariannu, fel y nodais yn gynharach, mae £585,000 ar gael ar gyfer rhaglen y GIG i gyn-filwyr. Gwrandewais ar yr Aelod yn ofalus iawn ynglŷn â’r cynnydd y mae'n ei awgrymu ac y mae eraill wedi ei awgrymu. Byddaf yn edrych ar hynny gyda chydweithwyr eraill ym mhob rhan o’r Cabinet i weld a oes ffordd well o ddarparu gwasanaethau neu gymhlethdod gwneud hyn. Nid wyf yn dweud bod hyn yn berffaith o bell ffordd, ond credaf ein bod, yng Nghymru, yn gallu cynnig gwell lefel o wasanaeth ledled Cymru, ac rwyf yn gobeithio y gallwn ddatrys rhai o'r mannau cyfyng a welwn gyda'n gilydd. Gwn fod yr Aelod yn ymwybodol iawn o’r grŵp arbenigol sy'n bodoli yng Nghymru a’i fod yn croesawu hynny, ac mae'n rhywbeth y byddaf yn gofyn iddynt ei ystyried yn benodol o ran darpariaeth gwasanaethau.

Mae’r Aelod yn cyfeirio at y siediau cyn-filwyr. Roedd y sièd i ddynion y bûm i’n ymweld â hi, mewn gwirionedd, yn llawn o gyn-filwyr, felly nid oedd wedi ei henwi’n benodol yn sièd i gyn-filwyr, ond mewn gwirionedd, roedd y sièd i ddynion y bûm i’n ymweld â hi yn cael ei chefnogi’n bennaf gan gyn-filwyr, ac roedd ysbryd cymunedol gwych yn yr adeilad hwnnw er gwaethaf rhai o'r heriau yr oedd rhai unigolion yn brwydro yn eu herbyn. Yn wir, un o'r pwyntiau mwyaf diddorol oedd integreiddio cyn-filwyr â phobl eraill yn y gymuned â rhai problemau iechyd meddwl yn ogystal â defnyddio gwasanaethau hefyd. Mae’n ffordd wahanol o integreiddio’n gymdeithasol a magu hyder, sy’n fy arwain at fater lluoedd y cadetiaid ac rwyf innau hefyd yn talu teyrnged i'r gwaith aruthrol y mae'r gwirfoddolwyr yn ein gwasanaethau cadetiaid a’n gwasanaethau tiriogaethol yn ei ddarparu ledled y DU, ac yn arbennig yng Nghymru. Nid yw bob amser yn ymwneud â’r egwyddor y mae gwasanaeth y cadetiaid yn sefyll drosti, ond a dweud y gwir mae'n creu unigolyn mwy cyfannol a chydnerthedd cymunedol nad ydym yn ei weld y tu allan i'r sefydliadau hyn. Maent yn rhoi gwerth i bobl a chyfle i rannu hynny â’r gymuned leol hefyd. Felly, mae'n rhywbeth yr wyf yn gefnogol iawn iddo, ond byddwn yn annog pwyll o ran lluoedd y cadetiaid, yn arbennig mewn ysgolion, a gwneud yn siŵr bod mynediad, yn enwedig i werth addysgiadol gwasanaethau a chefnogaeth iddynt mewn ysgolion, yn cael ei gydbwyso’n ofalus â llwybrau cyflogaeth yn ddiweddarach yn y broses.

Mae rhai’n honni bod rhai o'r lluoedd arfog yn targedu ardaloedd penodol oherwydd ei bod yn haws denu pobl mewn trefi a phentrefi penodol, oherwydd y dystiolaeth academaidd ynghylch yr ardaloedd hynny. Credaf y dylai’r lluoedd arfog, os ydynt yn ystyried recriwtio, fod yn agored ac yn dryloyw ynglŷn â’r holl gymunedau ledled y DU. Mae'n rhywbeth yr wyf wedi cael sgyrsiau amdano yn y gorffennol â lluoedd milwrol, ac mae'n rhywbeth y mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn yn ei gylch, a pheidio â thargedu rhai grwpiau yn hytrach nag eraill.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Ond rwyf yn croesawu cyfraniad yr Aelod. Roedd yn dda iawn ei weld ef a nifer o’r Aelodau eraill yn y digwyddiad yn y gogledd, yn etholaeth Ann Jones. Yn fwy diddorol, roedd Ann Jones mewn bysbi yn llawer mwy difyr yn ystod y dydd, ond rwyf yn siŵr bod rhai lluniau i gefnogi hynny, hefyd, Lywydd.

Ac yn olaf, Michelle Brown.

Diolch ichi, Lywydd. Nodaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod yr angen am wybodaeth ynghylch anghenion aelodau cyfredol a chyn-aelodau o’r lluoedd arfog. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i lobïo Llywodraeth y DU i gynnwys cwestiynau yn y cyfrifiad nesaf i bennu anghenion aelodau cyfredol a chyn-aelodau o’r lluoedd arfog a'u plant, fel y gellir targedu gwasanaethau ar eu cyfer yn fwy priodol, yn unol â chais y Lleng Brydeinig Frenhinol?

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn—cwestiwn brathog iawn. Soniais am hyn yn gynharach ynglŷn â rhaglen y cyfrifiad. Rwyf wedi siarad â’r Lleng Brydeinig Frenhinol am hyn hefyd, yn ogystal â Llywodraeth y DU. Mae rhai materion penodol ynghylch dod o hyd i gyn-filwyr a'u lleoliad a ble y maent yn byw. Byddwn yn annog pwyll. Cytunaf yn llwyr â’r Aelod—mae gwybod ble y mae pobl a’u cefnogi yn rhywbeth y byddwn yn ei gefnogi’n fawr, ond yr hyn nad wyf am ei wneud yw rhoi pobl mewn perygl o ran data diangen y cyfrifiad, a dyna’r hyn yr ydym yn ei drafod â'r Lleng Brydeinig Frenhinol ar hyn o bryd, ynghylch dod o hyd i bersonél mewn lleoedd penodol a ble y maent yn byw, ac mae'n rhaid inni fod yn ofalus ein bod yn gwneud hynny'n iawn er lles yr unigolyn.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet.