Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

Yr eitem nesaf ar yr agenda, felly, yw eitem 6, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar lygredd aer. Galwaf ar David Melding i gynnig y cynnig. David.

Cynnig NDM6050 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod y rhan y mae llygredd aer yn ei chwarae yng nghanlyniadau iechyd cymunedau ledled Cymru.

2. Yn nodi bod Sefydliad Iechyd y Byd wedi canfod bod llygredd gronynnol wedi codi wyth y cant yn fyd-eang yn y pum mlynedd diwethaf, gydag arbenigwyr yn y DU yn credu bod tua 29,000 o farwolaethau yn gysylltiedig â llygredd aer.

3. Yn mynegi pryder ynghylch lefel y llygredd aer yng Nghymru, gan nodi mai yng Nghrymlyn, yng Nghaerffili, y mae’r lefelau uchaf o nitrogen deuocsid wedi’u cofnodi y tu allan i Lundain, a bod tystiolaeth a ddarparwyd mewn ymateb i ymgynghoriad gan GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru yn 2015 wedi canfod cysylltiad uniongyrchol rhwng llygredd aer a chynnydd mewn achosion o glefyd anadlol.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu strategaeth allyriadau isel effeithiol, mewn ymgynghoriad â rhanddeiliaid, i leihau allyriadau llygryddion aer.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Efallai, gyda’ch caniatâd, y caf ymddiheuro i Sian Gwenllian, sy’n dal i fod yn y Siambr, am gael ei henw’n anghywir yn gynharach. Esgusodwch fi—mae’n flin iawn gennyf.

Mae angen i ansawdd aer fod yn flaenoriaeth uchel yn y pumed Cynulliad hwn. Nid yw ar hyn o bryd yn ymddangos fel cyfrifoldeb Cabinet penodol. Edrychais ar restr cyfrifoldebau Ysgrifennydd y Cabinet ac nid yw yno, er gwaethaf hyd y rhestr. A chyn i mi ddisgyn yn ôl i bwll o hunanfodlonrwydd o ryw fath, ni chafodd llygredd aer lawer o sylw yn ystod ymgyrch etholiadol y Cynulliad, ac nid wyf yn credu iddo ymddangos yn benodol ym maniffesto unrhyw un o’r pleidiau. Felly, rwy’n meddwl ein bod i gyd yn yr un categori efallai o beidio â rhoi’r flaenoriaeth y mae’n ei haeddu i hyn. Ond mae llygredd aer yn allweddol i iechyd y cyhoedd ac mae’n her wirioneddol oherwydd er bod llawer o ddatblygiadau wedi’u gwneud ar ôl 1970, yn bennaf y newid o lo i nwy, rydym wedi colli tir ers canol y 2000au, wrth i ni weld y defnydd o ddiesel, yn arbennig, yn cynyddu o safbwynt traffig modur.

Yng Nghymru y ceir peth o’r ansawdd aer gwaethaf yn y DU. Yn ddiweddar, roedd Crymlyn yn y newyddion oherwydd bod ei lefelau llygredd yn uwch nag unrhyw le arall yn y Deyrnas Unedig ac eithrio Marylebone Road yn Llundain. Fel arfer, pe baem yn cael ein cymharu â Marylebone byddwn yn hapus, ond yn yr achos hwn roedd yn ddigalon iawn. A bellach mae gennym y fantais o ddatblygiadau ymchwil sy’n dangos y niwed a achosir gan lygryddion aer. Efallai ein bod mewn sefyllfa debyg i’r un roeddem ynddi flynyddoedd yn ôl gydag ysmygu goddefol. Yn wir, rwy’n meddwl bod llygredd aer, yn gyffredinol, yn fwy o risg yn ôl pob tebyg, ac amcangyfrifir y gellir priodoli dros 1,300 o farwolaethau bob blwyddyn mewn rhyw ffordd berthnasol i ansawdd aer gwael yng Nghymru. Felly, mae hynny’n arwyddocaol dros ben.

Mae llygredd aer yn deillio’n bennaf o weithgarwch dynol, drwy gerbydau, diwydiant ac amaethyddiaeth. Fodd bynnag, ychydig iawn o reolaeth sydd gan unigolion dros eu cysylltiad eu hunain ag ef. Nid wyf yn gwybod a oes unrhyw un ohonoch erioed wedi gwylio fideo sy’n dangos llif llygredd aer a deunydd gronynnol, yn arbennig, o gwmpas ardaloedd ac adeiladau trefol. Mae ei faint a’i ddwysedd yn wirioneddol syfrdanol. Rhaid i mi ddweud, pan welais ef am y tro cyntaf, roeddwn wedi fy synnu’n fawr iawn. Nid oes rhaid i chi fod ar ben pibell wacáu i ddioddef y llygredd ac anadlu deunydd gronynnol yn ddwfn i’ch ysgyfaint.

Mae nifer yr achosion o lygredd aer yn uwch yng Nghymru nag yn yr Alban neu Ogledd Iwerddon. Dylid dweud, fodd bynnag, ei fod yn is nag yn Lloegr. Caerdydd yw’r ardal fwyaf llygredig yng Nghymru gyda chrynodiad deunydd gronynnol o 9.5. Rwy’n newydd i’r briff hwn—peidiwch â gofyn i mi 9.5 mewn beth. [Chwerthin.] Efallai na ddylwn fod wedi cyfaddef hynny. [Chwerthin.] Mae hynny’n cymharu â chyfartaledd Cymru, sef crynodiad o 7.5. [Torri ar draws.] A, gyda rhyddhad mawr, rwyf am ildio i’r Aelod bonheddig dros Aberafan.

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. 9.5 ar raddfa o 10 ydyw, rwy’n meddwl. Ceir graddfa a ddyrennir, ac mae’n 9.5 ar y raddfa honno. Felly, dyna’r gwerth uchaf.

Rwy’n ddiolchgar iawn i’r Aelod. Ac mae nifer yr achosion o lygredd drwy nitrogen ocsid i’w weld yn cynyddu, gydag wyth allan o 10 o safleoedd monitro yng Nghymru yn cofnodi cynnydd y llynedd.

Rwyf eisiau troi at rai o’r effeithiau ar iechyd, gan fod deunydd gronynnol a anadlir a chysylltiad â nitrogen ocsid yn achosi cynnydd sylweddol mewn afiachusrwydd. Cyfrifir ei fod yn lleihau disgwyliad oes rhwng saith ac wyth mis ar gyfartaledd. Wrth gwrs, ceir llawer iawn o grwpiau agored i niwed sy’n dioddef risgiau llawer mwy i’w hiechyd, pwynt a wnaed yn fwy cadarn yn eithaf diweddar gan Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, a chymeradwyaf eu gwaith ar hyn i Aelodau’r Cynulliad.

Mae pob math o niweidiau i iechyd sy’n digwydd i gymdeithas yn costio’n ddrud, ac maent hefyd yn achosi niweidiau eraill o ran y defnydd o wasanaethau cyhoeddus, effeithiolrwydd yr economi a busnes wrth i ddyddiau gwaith gael eu colli oherwydd salwch. Ac yn wir, mae Coleg Brenhinol y Meddygon yn amcangyfrif bod y gost i’r DU y gellir ei phriodoli i lygredd aer oddeutu £20 biliwn y flwyddyn. Mae’n destun syndod yn wir.

Rwyf am droi yn awr at sut y mae sicrhau aer glanach, ac mae wedi bod yn her. Hynny yw, daeth i sylw yn gyntaf yn y 1950au, ac fel y dywedais, erbyn 1970 roeddent wedi dechrau gwneud cynnydd sylweddol iawn, ond efallai yn yr oes fodern yn awr, gyda’r cynnydd cyflym yn y defnydd o geir ac yn amlder eu defnydd, mae’n rhywbeth y mae angen rhoi sylw penodol iawn iddo. A dylwn ddweud hefyd—nid wyf yn hoffi troi at y pwynt hwn yn arbennig—ond ym Mhrydain ar ôl gadael Ewrop, mae angen i bob Llywodraeth gydweithredu er mwyn gwella ansawdd aer—pob Llywodraeth yn y DU. Ceir cyfrifoldebau a rennir ar draws y gwahanol Lywodraethau. Ac wrth gwrs, gall yr hyn rydym ni’n ei wneud effeithio ar rannau eraill o’r DU, felly mae’n bwysig dros ben. Ni ddylid colli’r canllawiau a’r rheoliadau deddfwriaethol sydd wedi sefydlu yn yr UE ar hyn o bryd, ac yn y gwaith sy’n dilyn yn awr, wrth i ni ddatod ein haelodaeth o’r UE, mae’n bwysig iawn fod y mesurau diogelwch hynny’n cael eu parhau a lle bo’n briodol, yn cael eu gosod yn ein fframweithiau rheoleiddiol a chyfreithiol ein hunain.

Rwy’n credu hefyd o ran Prydain yn gadael Ewrop, mae angen ystyried dyfodol y metro yn ofalus iawn. Yn fy marn i, mae help gyda’r prosiect hwn yn rhywbeth y gallwn, yn ddigon teg, ei ddwyn i sylw Llywodraeth y DU a dweud, ‘Mae hyn yn allweddol i gynnydd ein heconomi yn ne Cymru, ond yn arbennig i iechyd a lles a chyfleoedd i bobl drwy gludiant cyhoeddus.’

Ac mae angen monitro ansawdd aer yn well hefyd, yn enwedig yn 36 ardal rheoli ansawdd aer Cymru, ac yn benodol, rwy’n meddwl, monitro ansawdd aer ger ysgolion. Mae effaith llygredd aer ar bobl ifanc yn arbennig o ddifrifol.

Rhaid i ni sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei strategaeth ansawdd aer genedlaethol yn effeithiol, ac mae hynny’n rhywbeth y byddwn yn rhoi llawer o sylw iddo ym Mhlaid Geidwadol Cymru. Ac nid oes amheuaeth gennyf y bydd y Gweinidog yn rhoi llawer o sylw i hyn yn ogystal, o ran lle bydd rhaid cryfhau’r fframwaith polisi cyffredinol yn awr ar gyfer bwrw ymlaen â chanlyniadau Prydain yn gadael Ewrop.

Mae yna gyfleoedd i’w cael. Cafwyd rhai datblygiadau sy’n creu cyfleoedd go iawn ar gyfer dyfodol ansawdd aer a’r gwaith o’i wella. Trof at Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. O roi honno ar waith yn eang, os bydd awdurdodau lleol yn benodol yn defnyddio’r dulliau sydd ynddi, yna rwy’n meddwl y gallem weld gostyngiad amlwg yn y defnydd o gerbydau, yn enwedig mewn ardaloedd trefol—yng nghanol ardaloedd trefol—a phobl yn manteisio ar gyfleoedd i gerdded a beicio, a fydd yn arwain at fanteision iechyd uniongyrchol iddynt, yn ogystal â gwella ansawdd yr aer rydym i gyd yn ei anadlu. Felly, ceir manteision dwbl o ran y datblygiadau y gallwn eu gwneud.

Rwy’n meddwl hefyd ein bod yn wynebu’r her ehangach o ailddylunio ein mannau trefol, ac efallai fy mod yn llithro ychydig yma o fod yn llefarydd y Ceidwadwyr i sôn am un o’r pethau sy’n ennyn fy mrwdfrydedd. Yn y bôn, mae yna ormod o geir mewn mannau trefol. Rwy’n credu y bydd y genhedlaeth nesaf yn edrych yn ôl a meddwl, ‘Sut ar y ddaear y gwnaethant ganiatáu i’w hamgylchedd trefol, yn enwedig y rhannau mwyaf gwerthfawr ohono o amgylch ysgolion a chanol dinasoedd, gael ei oresgyn gan y defnydd o geir neu, yn fwy cyffredinol, cerbydau?’ Hynny yw, mae gennyf gar—. Roeddwn bron â dweud ‘Mini Metro’. Fiat 500 ydyw, sef yr un genre, efallai. Prin y byddaf yn gyrru 5,000 o filltiroedd y flwyddyn, ond mae llawer o bobl angen defnyddio’u car yn amlach. Ond beth bynnag sy’n ddefnydd priodol o’r car, gall pobl fanteisio ar gyfleoedd eraill, yn lle’r car, pan fyddant ar gael. Yn sicr, mae angen i ni gynllunio ein hardaloedd trefol fel y gall pobl barcio mewn ardaloedd lloeren ac yna defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i fynd i mewn i ganol trefi. Mae angen i ni ddiwygio’r ffordd y mae plant yn mynd i’r ysgol a cheisio datrys y daith i’r ysgol a sut y mae hynny wedi dominyddu’r genhedlaeth bresennol pan nad oedd byth yn digwydd o’r blaen. Mae yna bethau pwysig sydd angen i ni eu gwneud, a byddant yn creu ffyrdd i ni allu gwella ansawdd cyffredinol yr amgylchedd a bywyd.

Rwyf hefyd yn credu bod angen hyrwyddo dewisiadau amgen uniongyrchol yn lle defnyddio ceir, ac fel y dywedais yn gynharach, dyma pam y mae’r metro mor bwysig. Rwy’n ddefnyddiwr brwd o’r bws, o’r trên; rwy’n aml yn cerdded i’r Cynulliad; weithiau mae’n rhaid i mi yrru. Dylai hwnnw fod yn broffil nodweddiadol i ddinasyddion. Ni ddylai fod yn anarferol. Dyna sut y dylem i gyd fod yn teithio, yn sicr mewn ardaloedd trefol.

Mae pob fan fawr yn y DU yn rhedeg ar ddiesel. Nawr, sut y cyraeddasom y fan honno? Mae rhai o’r cerbydau hynny’n llygru’n ofnadwy—yn llygru’n weladwy. Mae’n rhyfeddol cymaint o faw du sy’n dod allan o’r cerbydau hynny. Mae dewisiadau eraill ar gael—mae nwy petrolewm hylifedig, er enghraifft, yn bodloni rhai mesurau amgylcheddol. Gwn fod rhywfaint o oblygiadau carbon yn gysylltiedig ag ef, ond mae’n arwain at aer glanach, a cheir rhwydwaith da ar waith ar gyfer defnyddio nwy petrolewm hylifedig. Felly, gellid ystyried hynny. Gallai fflydoedd tacsis hefyd redeg ar nwy petrolewm hylifedig. Mae yna ffyrdd pendant y gallem wella ansawdd aer yn y cyfeiriad hwnnw hefyd. Mae angen i awdurdodau lleol weithredu’n bendant pan welir, a phan gofnodir bod lefelau llygredd aer yn rhy uchel. Mae angen iddynt fod yn fwy gweithgar.

Yn olaf, a gaf fi ddweud bod angen dealltwriaeth well ymysg y cyhoedd er mwyn i ni allu symud ymlaen gyda chydweithrediad llawn? Ar hyn o bryd, nid wyf yn credu eu bod yn sylweddoli’n llawn beth yw’r effeithiau niweidiol i iechyd na’r effeithiau niweidiol i’r economi. Felly, mae rhywfaint o waith i ni ei wneud yn y pumed Cynulliad. Diolch.

Diolch. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Galwaf ar Simon Thomas i gynnig y ddau welliant—1 a 2—a gyflwynwyd yn ei enw. Simon.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Cynnwys fel pwynt 4 newydd ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn condemnio arferion rhai gwneuthurwyr ceir o leihau allyriadau gronynnau o danwydd diesel yn artiffisial a chamarwain defnyddwyr.

Gwelliant 2—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw am lwybrau beicio a cherdded diogel i alluogi pobl i wella eu hiechyd ac amgylchedd drwy deithio llesol.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i David Melding am agor y drafodaeth yma. Mae’n drafodaeth hollol bwysig, fel y mae ef wedi amlinellu. Mae’r cyswllt bellach rhwng llygredd awyr ac iechyd yn un cadarn ac un mae’n rhaid i weithredu yn ei gylch. Rwy’n sefyll fel rhywun—. Gan ein bod ni’n cyfaddef pa gar sydd gennym ni, mae gen i gar diesel. Pan brynais i’r car bum mlynedd yn ôl, nid oedd sôn am y ffaith fod allyriadau o geir diesel mor ddinistriol i iechyd. Y stori oedd yn cael ei werthu i gwsmeriaid oedd bod diesel yn well i’r amgylchedd oherwydd newid hinsawdd a charbon deuocsid. Rydym nawr yn gwybod bod nitrogen deuocsid yn llawer mwy peryglus i’n hiechyd ni yn uniongyrchol. Prynais i gar diesel hefyd, mae’n ymddangos yn awr, oherwydd bod y bobl a oedd yn gwneud y car yna wedi dweud celwydd noeth wrth y bobl a oedd yn prynu’r ceir, ac wedi ‘engineer-o’ a pheiriannu’r car mewn ffordd artiffisial. Er enghraifft, rwyf yn awr yn deall bod yr injan sydd gyda fi yn y car, os yw’n oerach yng Nghymru na 18 gradd Celsius—ac mae’n aml yn oerach na 18 gradd Celsius yng Nghymru—yn ‘switch-o’ i rywbeth sydd llawer yn fwy dinistriol o ran llygredd awyr. Nid oedd hynny’n cael ei esbonio nac yn cael ei egluro wrth bobl ar y pryd.

Rŷm ni hefyd yn deall yn awr, gan fod yr WHO newydd ddod i benderfyniad, bod allyriadau o injan diesel yn carsinogen grŵp 1—hynny yw, yr un mwyaf peryglus oll. Felly, mae’n rhaid inni fynd i’r afael â hwn. Mae yna anghytuno ond ynglŷn â’r nifer. Mae’r WHO yn dweud bod rhywbeth fel 29,000 o’r marwolaethau bob blwyddyn ym Mhrydain yn cael eu cysylltu â llygredd awyr. Mae’r British Lung Foundation yn dweud ei fod cymaint â 40,000 y flwyddyn. Ond mae pob un yn cytuno ei fod llawer yn fwy nag sy’n cael eu lladd ar y ffyrdd eu hunain; hynny yw, mae llygredd awyr o beiriannau diesel yn benodol yn lladd mwy o bobl yn y Deyrnas Gyfunol na damweiniau ar y priffyrdd eu hunain. Mae’n rhaid, felly, mynd i’r afael â hwn.

Mae rhai o’r atebion, i fod yn deg, wedi cael eu hamlinellu gan David Melding. Byddwn innau eisiau gweld Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn cael ei defnyddio llawer mwy i hybu pobl i gerdded nid jest i ysgolion ond i’r gwaith, ac i seiclo llawer mwy. Mae’n wir dweud, yn nifer o’r trefi a’n hardaloedd maestrefol ni, ei bod hi’n anodd cerdded a seiclo oherwydd yr ansawdd awyr. Mae’n anodd iawn seiclo mewn dinasoedd ac mewn trefi mawr oherwydd yr ansawdd awyr hynny. Byddwn i, felly, am ein gweld ni’n arbrofi llawer yn fwy yng Nghymru.

Rwy’n cefnogi’r hyn a ddywedodd David Melding ynglŷn ag ailedrych ar ein canol trefi ni. Mae’n rhaid inni gynllunio bod y person yn dod o flaen y car yng nghanol ein trefi. Mae’n rhaid inni edrych ar ddinasoedd a threfi mawr eraill sydd wedi arbrofi gyda diwrnodau heb gar a chyda pharthau heb gar—trefi yr wyf wedi ymweld â nhw yn bersonol, fel Amsterdam, lle mae’r beic a’r cerddwr bob tro yn dod o flaen y car, a lle mae pobl yn symud yn rhwydd iawn. Y tu fas i orsaf drenau Amsterdam, mae’r lle parcio beics llawer yn fwy na’r lle parcio ar gyfer ceir. Dyna beth fedrwn ni ei wneud yng ngogledd Ewrop. Mae’n rhywbeth sy’n cael ei wneud gan wledydd wneud reit debyg i ni, ac yn rhywbeth fedrwn ni ei gyrraedd a’i gyflawni yma yng Nghymru.

I think the final point to make is that although we are in breach of these rules in some 38 zones in the United Kingdom, and some of them in Wales, currently, air quality is directed by European legislation. The air quality directive is EU law. It’s not imposed on us, by the way; we signed up to it happily. It’s not been imposed; we agreed with it. The UK Government is, time and time and time, in breach of this directive. I don’t want us to throw out the directive as we leave the European Union. What is needed is for the new UK Government that’s likely to come about in the autumn to recommit to the principles of the directive and to the principles of air quality control, and do better in the future to meet those principles than they have in the past.

This is an important debate. Air pollution is killing more of our citizens prematurely than road accidents do. I think we need to rethink the way we engineer our towns and cities and our transport systems to ensure that the elimination of air pollution is foremost amongst the targets that that achieves. The final thing today in those contexts, of course, is to say that a new M4 around Newport will do nothing whatsoever to help us achieve that aim.

Mae astudiaethau wedi dangos y perygl i iechyd y cyhoedd sy’n dilyn o ddod i gysylltiad dro ar ôl tro â llygredd aer. Mae llygredd aer yn cynyddu’r risg o farwolaethau o gyflyrau cardiofasgwlaidd ac anadlol. Mae’r risg yn arbennig o ddifrifol i blant, gyda’u cysylltiad yn gysylltiedig â diabetes, gweithrediad gwybyddol, canlyniadau geni a niwed i’r afu a’r arennau. Testun pryder, felly, yw nodi mai yng Nghymru y ceir rhai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn y Deyrnas Unedig. Ceir cysylltiad clir rhwng llygredd aer, amddifadedd ac iechyd.

Mae rhai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn fy rhanbarth i, Dwyrain De Cymru. Yn Nhorfaen, er enghraifft, mae 18 y cant o’r oedolion yn cael triniaeth at salwch anadlol. Ym Mlaenau Gwent, mae’r ffigur yn 17 y cant. Ledled ardaloedd bwrdd iechyd Aneurin Bevan gyda’i gilydd, mae 15 y cant o’r oedolion yn cael triniaeth at broblemau anadlu. Yn ddiweddar, testun pryder i mi oedd darganfod mai’r A472 rhwng Pont-y-pŵl a Chrymlyn sydd â’r lefel uchaf o nitrogen deuocsid fel y mae fy nghyd-Aelod, David Melding, newydd ei grybwyll; mae’n uwch nag yn ymyl Madame Tussauds yn Llundain. Yn wir, roedd y lefel a gofnodwyd yn 2015 a 2016 yn uwch nag yn unman arall ar wahân i ganol Llundain, fel y dywedodd yn gynharach.

O dan Ddeddf yr Amgylchedd 1995, mae gan awdurdodau lleol—Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn yr achos hwn—ddyletswydd i adolygu ansawdd aer lleol ac asesu a fydd amcanion ansawdd aer sy’n seiliedig ar iechyd yn cael eu cyflawni. Ym mis Tachwedd 2013, cyhoeddodd Caerffili ardal rheoli ansawdd aer, a chynhaliwyd asesiad pellach y llynedd. Unwaith eto, cadarnhawyd lefelau gormodol o lygredd aer. O ganlyniad, roedd y cyngor angen cynllun gweithredu ansawdd aer cyflawn ar gyfer yr ardal. Rwy’n deall eu bod ar hyn o bryd yn ymgynghori â phreswylwyr lleol, busnesau a rhanddeiliaid allweddol eraill i gael mewnbwn i’r gwaith o gynhyrchu’r cynllun. Amcangyfrifir y bydd cynllun gweithredu drafft yn barod ar gyfer ymgynghori yn ei gylch ym mis Tachwedd eleni, Weinidog. A allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod hyn yn wir, ac a fydd hi’n gweithio’n agos gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i archwilio’r holl opsiynau ar gyfer gostwng lefelau llygredd aer i lefelau diogel?

Lywydd, mae llygredd aer yn cyfrannu at dros 1,500 o farwolaethau yng Nghymru. Mae’n amlwg fod angen i ni ddatblygu strategaeth allyriadau effeithiol a chydlynol i leddfu’r senario marwol hwn. Eisoes, mae gennym y Ddeddf Teithio Llesol i wella llwybrau cerdded a beicio er mwyn annog ffyrdd o fyw iachach ac i leihau llygredd yng Nghymru. Mae gennym y Lleoedd Tawelach Gwyrddach a Glanach, a chynlluniau grant i gefnogi prosiectau awdurdodau lleol i wella ansawdd aer, megis newidiadau i lif traffig ym Merthyr Tudful a phlannu coed ar wastadeddau Gwent. Mae’n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn monitro cyllid y cynlluniau hyn er mwyn sicrhau eu bod yn cyflawni’r gwelliant y mae pawb ohonom yn ei ddymuno i ansawdd aer yng Nghymru.

Fel y mae cyfranwyr cynharach eisoes wedi sôn, mae yna gamau penodol i’w rhoi ar waith: dylid stopio rhai ceir a cherbydau nwyddau trwm rhag mynd i ardaloedd lle y ceir tagfeydd ac ardaloedd poblog iawn yn y rhan hon o’r byd. Hefyd, un maes y byddwn yn hoffi holi’r Gweinidog yn ei gylch yw hwn: yn Llundain, pan fyddwch yn mynd yno, ceir cymaint o gilfachau sydd â beiciau i’w llogi yng nghanol Llundain gan wahanol fanciau. Felly, pam na allwn gael rhai o’r ardaloedd hyn yn Abertawe, Caerdydd a Chasnewydd, ac yn y gogledd, yn ardal Wrecsam, lle y gall rhai o’r banciau roi beiciau i bobl eu llogi mewn ardaloedd prysur yng Nghymru hefyd? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. David Rees.

Diolch, Lywydd—Ddirprwy Lywydd, mae’n ddrwg gennyf. Rwy’n croesawu’r cyfle i siarad yn y ddadl heddiw. Gall llygredd aer niweidio ein hiechyd yn fawr iawn, fel y crybwyllodd nifer o’r siaradwyr eisoes. Mae’n gysylltiedig ag amrywiaeth eang o gyflyrau anadlol a llidiol, wrth i ronynnau, gan gynnwys sylffadau, nitradau a charbon du, dreiddio i’r system gardiofasgwlaidd. Mae’n effeithio’n arbennig ar y rheini sydd â chyflyrau iechyd sy’n bodoli eisoes.

Ceir tystiolaeth hefyd y gall cysylltiad estynedig arwain at glefyd difrifol y galon a’r ysgyfaint ac ar adegau, canser. Llygredd aer yn yr awyr agored yw’r lladdwr mwyaf yn fyd-eang bellach, gyda thros 3 miliwn o bobl—ac rwy’n gwybod bod David Melding wedi tynnu sylw at y rhai yng Nghymru—mwy na HIV/AIDS a malaria, felly gallwch weld ar ba lefel rydym ni. Wrth i ansawdd aer trefol ddirywio, mae’r risg i unigolion sydd â’r cyflyrau hyn eisoes yn codi.

Mae Dr Flavia Bustreo o Sefydliad Iechyd y Byd, cyfarwyddwr cyffredinol cynorthwyol ar gyfer iechyd teuluoedd, menywod a phlant, wedi dweud:

Mae llygredd aer yn un o brif achosion afiechyd a marwolaeth. Mae’n newyddion da fod mwy o ddinasoedd yn gweithredu i fonitro ansawdd aer, felly pan fyddant yn cymryd camau i’w wella, bydd ganddynt feincnod... Pan fo aer brwnt yn gorchuddio ein dinasoedd, y poblogaethau trefol mwyaf agored i niwed—y rhai ieuengaf, y rhai hynaf a’r rhai tlotaf—yw’r rhai yr effeithir arnynt fwyaf.

Mae ansawdd aer yn fy etholaeth a fy nhref enedigol, Port Talbot, yn aml yn y penawdau oherwydd y lefelau uchel o lygredd, neu’n fwy cywir efallai, lefelau uchel o ronynnau, sydd o bryd i’w gilydd yn cyrraedd mor uchel â 9—nid 9.5, ond 9—ar y raddfa, ond mae wedi cyrraedd hynny ar fwy na 10 achlysur mewn gwirionedd. Ceir terfyn uchaf o 40 achlysur mewn blwyddyn na ddylid ei groesi ac rydym yn cyrraedd 25 y cant o’r terfyn hwnnw. Mae hynny’n gwbl annerbyniol.

Wrth gwrs, tref ddiwydiannol yw Port Talbot yn bennaf, ond mae ganddi hefyd yr M4, prif gefnffordd, yn rhedeg drwy lain arfordirol gul iawn. Os ydych yn gyfarwydd â Phort Talbot, fe wyddoch ei bod yn llain gul iawn, a gwyddoch hefyd fod mynyddoedd ar un ochr, felly effeithir ar lif yr awyr yn amlwg o ganlyniad i hynny.

Mae’r cyngor a Llywodraeth Cymru wedi rhoi mesurau ar waith i fonitro allyriadau llygryddion uchel, ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn goruchwylio rheoliadau cyffredinol, gan gynnwys cydymffurfio â deddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd, tra bo fforwm ansawdd aer penodol ar gyfer Cymru yn mesur prif ddangosyddion ansawdd aer ledled Cymru. Mae hynny’n newyddion gwych. Ond o weld nad yw peth o’r data diweddaraf a gyhoeddwyd ond yn cyrraedd 2013, gofynnaf i’r Gweinidog, neu Ysgrifennydd y Cabinet, i gwmpasu a diweddaru canllawiau, yn enwedig yn sgil cyhoeddi astudiaeth hydredol gan Sefydliad Iechyd y Byd yn ddiweddar, a ddangosai fod llygredd aer yn yr awyr agored wedi cynyddu 8 y cant yn fyd-eang dros y pum mlynedd diwethaf.

Nododd Sefydliad Iechyd y Byd hefyd mai Port Talbot yw un o’r trefi yr effeithiwyd arni waethaf yn y DU. Nodwyd mai hi yw’r dref waethaf yn y DU o ran allyriadau PM10, ac nid oedd fawr gwell o ran allyriadau PM2.5, felly rwy’n bryderus iawn ynglŷn â goblygiadau hynny i iechyd fy etholwyr os na fyddwn yn cynyddu ein hymdrechion i wella ansawdd aer a lleihau allyriadau PM10 a PM2.5.

Mae deddfwriaeth amgylcheddol y 25 mlynedd diwethaf wedi arwain at ostyngiad parhaus yn lefelau llygredd niweidiol yng Nghymru ac yn ehangach ledled Ewrop. Rwy’n canmol Llywodraeth Cymru am barhau i ymrwymo i wella ansawdd aer a chwilio am ffyrdd o ddatblygu a chyflymu’r ffordd y rheolir llygredd aer, nid yn unig er mwyn bodloni gofynion deddfwriaethol, ond hefyd i wella iechyd pobl yng Nghymru.

Yn wyneb canlyniad refferendwm yr UE, dylai effaith amgylcheddol strategaeth ‘gadael’ hefyd fod yn destun pryder mawr i bob un ohonom yma yn y Siambr. Bu’r UE yn diogelu cydymffurfiaeth ac yn cynhyrchu rheoliadau ynglŷn â materion megis ansawdd aer a lefelau diogel ers degawdau lawer. Rhaid i ni beidio â cholli manteision y canllawiau cyffredinol allweddol hyn, megis cyfarwyddeb allyriadau diwydiannol 2010, cyfarwyddeb fframwaith ansawdd aer 2008, a chyfarwyddeb atal a rheoli llygredd integredig 2006, i enwi tri yn unig. Yn y trafodaethau sydd i ddod gyda’r UE, mae’n rhaid i ni sicrhau bod pryderon amgylcheddol ar flaen yr agenda. Rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i droi at Ewrop am gyfarwyddyd ac arweiniad ar y materion hyn, a sicrhau bod diogelu iechyd ein poblogaeth bresennol a’r amgylchedd ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol yn parhau i fod yn rhan annatod o bolisi ac ymarfer llywodraethol. Bydd hyn yn cynnwys buddsoddiad cynaliadwy a sylweddol yn ein systemau trafnidiaeth gyhoeddus, a llwybrau teithio llesol i annog mwy o bobl i adael eu ceir gartref cymaint ag y bo modd.

Rhaid i ni edrych hefyd ar gynlluniau sy’n lleihau allyriadau, yn enwedig mewn datblygiadau diwydiannol, boed hynny drwy fwy o ddefnydd o ynni adnewyddadwy, rhywbeth rydym yn gryf o’i blaid yma yng Nghymru, neu drwy gynlluniau sy’n adeiladu ar ddatblygiadau ailgylchu, megis y pwerdy arfaethedig yn y gwaith dur ym Mhort Talbot, sy’n ymwneud mewn gwirionedd â defnyddio nwyon gwastraff, felly rydych yn lleihau’r allyriadau ac yn creu budd ohonynt. Rydych yn lleihau allyriadau ddwywaith mewn gwirionedd, oherwydd eich bod yn lleihau’r allyriadau o’r nwyon gwastraff, ond rydych hefyd yn lleihau allyriadau o gynhyrchu trydan ychwanegol, gan ei fod gennych: sefyllfa lle mae pawb ar eu hennill.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gynllun gweithredu byrdymor yn 2013 ar gyfer Port Talbot, wedi’i anelu’n benodol at dorri allyriadau PM10, ac mae’n dal yn weithredol. Mae angen i ni ei adolygu, ei foderneiddio, a dysgu ohono er mwyn sicrhau ein bod yn mynd i’r afael â’r heriau sydd o’n blaenau, nid yn unig ar gyfer Port Talbot, ond ar gyfer Cymru gyfan.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Efallai y dylwn ddatgan diddordeb mewn cefnogi gwelliant 1, ar ôl cael y llythyr a ofnwyd gan Volkswagen yn ddiweddar mewn perthynas â fy nghar fy hun.

Os byddaf yn gadael ffenestr fy ystafell wely ar agor dros nos yn fy nghartref yn Abertawe, byddaf yn deffro gyda pheswch smygu, ond wrth gwrs, nid peswch smygu ydyw, peswch Port Talbot ydyw. Mae’n fy nghyrraedd ar draws y bae o ran o fy rhanbarth—

A wnewch chi dderbyn ymyriad ar y pwynt hwnnw?

Gwnaf, ar bob cyfrif.

Member of the Senedd:

A ydych yn amddiffyn yr aer drwg?

Rwy’n amddiffyn yr aer drwg yn yr ystyr fod yna nifer fechan iawn o achlysuron pan fydd y gwynt yn chwythu i gyfeiriad Abertawe; daw’n bennaf oddi ar yr arfordir i Bort Talbot.

Wel, mewn gwirionedd, yn gynharach, fe ddywedoch fod y mynyddoedd y tu ôl i Bort Talbot yn ei wthio i gyd i fy nghyfeiriad i. Ond gallaf ddweud wrthych mai dyna beth ydyw, beth bynnag. Mae David Rees eisoes wedi sôn am y problemau gyda Phort Talbot, ac nid oes arnaf eisiau tynnu gormod o sylw at y rheini. Efallai y dylwn gyfaddef, fodd bynnag, fy mod yn cyfrannu at yr ansawdd aer gwael pan fyddaf yn gyrru fy nghar sy'n ddadchwythedig yn artiffisial i Abertawe bob dydd. Pan fyddaf yn gwneud hynny, rwy’n pasio un—neu ddau, rwy’n meddwl—o’r chwe bwrdd negeseuon electronig sy’n nodwedd ryfedd o dirlun dinas Abertawe. Arwyddion yw’r rhain a gynlluniwyd i fynd â data o 47 gorsaf fonitro o gwmpas y ddinas, gan nodi ym mha ardaloedd y mae lefelau llygredd yn codi’n rhy uchel ar unrhyw adeg, ac ailgyfeirio traffig lleol wedyn i osgoi’r ardaloedd problemus, neu’r ardaloedd pesychlyd hynny. Nid wyf yn siŵr os ydynt i fod i leihau llygredd aer ynddynt eu hunain, neu ein hamddiffyn rhagddo, oherwydd ar hyn o bryd, nid ydynt yn gwneud y naill neu’r llall. Nid yw’r arwyddion hyn, a gostiodd £100,000 i Lywodraeth Cymru yn ôl yn 2012, yn gweithio.

Fis diwethaf, nododd Sefydliad Iechyd y Byd fod lefelau llygredd aer yn Abertawe—nid Port Talbot, yn unig—bellach yn codi’n uwch na’r canllawiau ar ansawdd aer yr amgylchedd, ac er ei fod yn enwi Port Talbot, nid wyf yn credu bod y wobr am y dref fwyaf llygredig yng Nghymru yn un y dylem ymladd amdani, hyd yn oed yn erbyn Crymlyn. A bod yn onest, nid wyf yn credu bod angen i Iechyd Cyhoeddus Cymru ddarganfod cydberthynas uniongyrchol rhwng llygredd aer a chynnydd mewn clefydau anadlol—er ei bod yn braf cael cadarnhad o’r hyn sy’n amlwg wrth gwrs. Mae clefydau anadlol yn arbennig o gyffredin ymysg pobl hŷn yng Nghymru, a chynghorodd DEFRA y llynedd, gan fod pobl hŷn yn fwy tebygol o ddioddef cyflyrau’r galon a’r ysgyfaint, dylid ymdrechu mwy i’w gwneud yn ymwybodol o effaith llygredd aer yn eu hamgylchedd eu hunain.

Bu farw cyfanswm o 29,776 o bobl o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn 2012 yn y DU. Rwy’n meddwl ei fod yn nifer go uchel, beth bynnag, ond roedd 27,000 o’r rheini dros 65 oed. Caiff dros 45,000 o bobl yng Nghymru eu derbyn i’r ysbyty bob blwyddyn â chyflyrau anadlol megis clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint a chanser yr ysgyfaint, a gydag iechyd pobl hŷn—sydd eisoes yn creu heriau cymhleth i’r GIG—yn fwy tebygol o gael ei effeithio gan lygredd ac ansawdd aer isel, yn sicr mae dadl gref, onid oes, y byddai strategaeth allyriadau isel clir ac effeithiol ar gyfer Cymru, wedi’i rhoi ar waith yn briodol, yn lleihau’r effaith ar y GIG a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru—nid yn unig o ran yr £20 biliwn a grybwyllwyd gan un o’r siaradwyr yn gynharach, ond o ran lleihau profiadau personol gwael i lawer o bobl hŷn sydd ag amrywiaeth o gyflyrau cyd-forbid.

Rwy’n credu’n gryf y dylai pobl fod yn rhan o’r broses o ddatrys eu problemau eu hunain. Cymerwch y diweddar, yn anffodus, a’r anhygoel, Margaret Barnard o grŵp Anadlu’n Rhydd Cwm Nedd, a gafodd ddiagnosis o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn ôl yn 2005, ac a dreuliodd 10 mlynedd nesaf ei bywyd yn gweithio gyda Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint yn lleol er mwyn codi ymwybyddiaeth o glefydau anadlol a’u hachosion, ac yn ymladd am welliannau i ddyluniad ocsigen cludadwy. Llwyddodd hefyd i wneud i mi abseilio a threchu ofn uchder er mwyn codi arian ar gyfer Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, felly dyna pa mor berswadiol oedd hi.

Ond weithiau, mae’n rhaid i’r Llywodraeth arwain—ac rwy’n credu bod hwn yn un o’r achlysuron hynny. Wrth gwrs, er bod angen i ni i gyd reoli ein hymddygiad ein hunain, er mwyn osgoi amrywiaeth o glefydau a chyflyrau wrth i ni fynd yn hŷn—bwyta’n well, gwneud mwy o ymarfer corff, rhoi’r gorau i smygu ac yn y blaen—nid yw mor hawdd rheoli ein cysylltiad ag ansawdd aer gwael. Oherwydd nid yw un car trydan—gadewch i ni fod yn realistig—yn gwneud y gwahaniaeth. Mae hyn yn galw am weithredu ar lefel y boblogaeth ac rwy’n credu y dylai pob Llywodraeth yn y DU edrych ar draws y byd, nid ar Ewrop yn unig, i gael ysbrydoliaeth ar hyn, nid yn unig ynglŷn â beth i’w osgoi, ond hefyd, wrth gwrs, beth i’w fabwysiadu. Rwy’n gwybod bod peth amser ers hynny, ond yn 1996, cyflwynodd Llywodraeth y DU grantiau PowerShift i gynorthwyo cwmnïau i addasu eu fflyd o gerbydau i nwy petrolewm hylifedig, sy’n creu 88 y cant yn llai o lygredd na diesel. Ond cafodd y cynllun ei ddirwyn i ben yn y 2000au, gyda’r canlyniad fod busnesau, ac aelodau o’r cyhoedd o bosibl, wedi troi eu cefnau ar nwy petrolewm hylifedig ac wedi newid yn ôl i betrol a diesel. A dim ond yn awr, tua 20 mlynedd yn ddiweddarach, pan fo’r ceir hybrid a thrydan yn dod yn fwy cyfarwydd, y gwelwn fod hwnnw’n gyfle a gollwyd.

Er fy mod yn credu y gall trethi carbon fod yn rhan o’r ateb, mae defnydd rhy llawdrwm yn eu gwneud yn darged hawdd i’w feio, onid yw, pan fo diwydiannau’n wynebu trafferthion. Credaf y gall ysgogiadau i’n diwylliant gyrru ein helpu fel unigolion i wneud cyfraniad ystyrlon gan y boblogaeth gyfan i ansawdd aer gwell.

Rwy’n falch o gael y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon heddiw a diolch i David Melding am ei chychwyn. Fel y soniwyd eisoes, gwelwyd sefyllfa yng Nghrymlyn ar yr A472, wrth gwrs, lle mae rhai o’r allyriadau uchaf yn y DU y tu allan i Lundain. Wrth gwrs, mae’n fwy na darlleniad ar synhwyrydd yn unig—mae hyn yn ymwneud ag iechyd a lles pobl, ac mae gan y Llywodraeth ac awdurdodau lleol ddyletswydd statudol i hyrwyddo iechyd y cyhoedd, ac i roi camau ar waith, yn wir, i ddiogelu eu hiechyd. Nid trafnidiaeth yn unig yw’r broblem yng Nghrymlyn; mae’n fater iechyd cyhoeddus yn ogystal. Yn anffodus, nid yw’r darlleniadau o’r allyriadau y cyfeiriwyd atynt yno wedi arwain eto at gynllun cynhwysfawr gan Lywodraeth leol na llywodraeth genedlaethol, er bod ymgynghoriad ar y gweill ar y gwaith hwnnw ar hyn o bryd, fel y mae Aelodau eraill wedi crybwyll. Yn wir, er fy mod yn nodi’r cynllun ffyrdd gwell yn yr ardal ers cofnodi darlleniadau’r synhwyrydd, rwy’n gwybod bod llawer o drigolion—rwyf wedi siarad â rhai ohonynt—yn pryderu y gallai’r cynllun newydd waethygu ansawdd yr aer mewn gwirionedd, o ganlyniad i’r cyflymder uchel y gall cerbydau ei gyrraedd bellach ar ôl lleddfu’r tagfeydd traffig.

Yn ei chyfraniad i’r ddadl hon heddiw, buaswn yn ddiolchgar iawn pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried rhai pwyntiau. Yn gyntaf, a all ddweud wrthym a yw Cyfoeth Naturiol Cymru wedi, neu’n bwriadu, ymestyn eu gwaith monitro hydrocarbonau aromatig polysyclig, a llygredd mewn dyfrffyrdd, yn enwedig mewn perthynas â llygredd traffig? Fel y dywedodd David Melding, mae hwn yn faes newydd i lawer ohonom, felly buaswn yn ddiolchgar pe na bai’r Aelodau’n gofyn i mi ailadrodd yr acronymau hyn eto. Bydd yr Aelodau hefyd yn deall bod y trigolion yng Nghrymlyn yn pryderu’n fawr iawn, nid yn unig am y broblem gyda llygredd aer, ond ynglŷn â dod o hyd i ateb i broblem ansawdd aer yn eu hardal. Yn y tymor byr, rwy’n annog Llywodraeth Cymru i sicrhau bod pob bws sy’n defnyddio’r llwybr drwy Grymlyn yn cael eu hannog naill ai i ddefnyddio bysiau allyriadau isel neu fysiau trydan hyd yn oed, a buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet ymhelaethu ar unrhyw gynigion i ymestyn neu ddefnyddio cynllun bysiau allyriadau isel Llywodraeth y DU. Hefyd, rwy’n meddwl y gallai fod yn fuddiol i’r Llywodraeth gynnal uwchgynhadledd ar gyfer cludwyr er mwyn archwilio’r posibilrwydd o’u cynorthwyo i uwchraddio i gerbydau allyriadau isel neu gerbydau trydan yn y dyfodol. Mae’n hanfodol, mewn diwydiant sy’n wynebu anhawster, eu bod yn cael eu cynnwys a’u gweld yn rhan o’r broses o’n helpu i fynd i’r afael â phroblemau gyda llygredd aer yn y wlad hon.

Yn y tymor hwy, tybed a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried cyflwyno parthau allyriadau isel yng Nghymru ar fodel Llundain mewn ardaloedd o’r wlad hon sydd ag allyriadau uchel, gan ddechrau o bosibl mewn cymunedau megis Crymlyn fel cynlluniau peilot. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, rwy’n siŵr, am y cynlluniau rai degawdau yn ôl ar gyfer ffordd newydd i leddfu’r problemau penodol yng Nghrymlyn. Collwyd cynlluniau o’r fath yn dilyn diddymu Cyngor Sir Gwent yn y 1990au. Tybed a yw hi wedi cael trafodaethau gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ar y posibilrwydd o atgyfodi cynlluniau ar gyfer ffordd newydd yn ardal Crymlyn i leddfu’r problemau yn yr ardal breswyl ar fryn Hafodyrynys.

Lywydd, fel y soniais yn fy sylwadau agoriadol, mae hwn yn fater iechyd y cyhoedd, ac yn sicr rhaid i unrhyw lywodraeth wneud cynnal a hyrwyddo iechyd a lles ei dinasyddion yn brif flaenoriaeth. Diolch yn fawr iawn.

Rwy’n ddiolchgar iawn am y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl benodol hon am fy mod, wrth gwrs, yn dod o ardal lle mae ansawdd yr aer yn dda iawn, iawn mewn gwirionedd—ar arfordir gogledd Cymru. Yn wir mae mor dda fel ei fod yn arfer bod yn un o’r lleoedd hynny yr arferid buddsoddi yn eu gwasanaethau iechyd er mwyn gofalu am bobl yr effeithiwyd arnynt gan ansawdd aer gwael o lawer o’r dinasoedd mewn dyddiau a fu. Felly, roedd Ysbyty Abergele, er enghraifft, yn ysbyty a sefydlwyd i drin unigolion yn dioddef o TB a chyflyrau eraill yr ysgyfaint, oherwydd ansawdd rhagorol yr aer yn yr ardal honno. Ond gwn fod hon yn broblem i lawer o rannau eraill o Gymru. Fel David Rees, rwy’n cytuno bod yr UE, a’n haelodaeth ohono, wedi helpu i wella ansawdd aer mewn gwirionedd, a diolch byth am hynny. Mae’n amser hir ers i ni gael unrhyw beth tebyg i’r math o fwrllwch dinesig yr arferem ei weld fel cenedl, ac a laddai filoedd ar filoedd o unigolion bob blwyddyn. Roeddwn yn edrych ar un o’r dogfennau briffio ar gyfer y ddadl heddiw, a deall bod mwrllwch Llundain yn 1952 wedi lladd 12,000 o bobl, sy’n nifer anhygoel os meddyliwch am y peth. Felly, er ein bod wedi gwneud gwelliannau sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf, fel y dywedodd Simon Thomas yn ddigon cywir, mae’n frawychus ein bod yn dal i weld mwy o farwolaethau o lygredd aer ac o aer o ansawdd gwael nag o ddamweiniau traffig ar y ffyrdd. Rwy’n credu y dylai hynny ysgogi pawb ohonom i fod eisiau gweld mwy o weithredu ar y mater hwn.

Mae llawer o bobl wedi cyfeirio at iechyd y cyhoedd. Wrth gwrs, mae effaith llygredd aer mewn gwirionedd yn dechrau cyn i rywun gael ei eni mewn gwirionedd. Felly, rydym yn creu baich i’r genhedlaeth nesaf yn y groth yn ystod beichiogrwydd tra bo’r ysgyfaint yn datblygu mewn gwirionedd oni bai ein bod yn mynd ati o ddifrif i oresgyn y broblem hon. Wrth gwrs, os oes gennych ysgyfaint nad yw wedi datblygu’n llawn—os nad yw capasiti eich ysgyfaint wedi datblygu’n llawn—mae hynny’n effeithio arnoch drwy gydol eich oes ac yn eich henaint, ac yn aml cafodd pobl sy’n byw gyda chlefydau cronig yr ysgyfaint eu magu mewn ardaloedd llawn mwg neu ardaloedd dinesig pan oeddem yn wynebu problemau gydag ansawdd aer mewn dyddiau a fu.

Nid oes neb hyd yn hyn wedi cyfeirio’n helaeth at lygredd aer dan do. Wrth gwrs, fe wyddom fod honno hefyd yn broblem ar draws Cymru ac yma yn y DU, ac nid yr hyn sydd yn y penawdau’n unig, megis gwenwyn carbon monocsid, sy’n dal i fod yn broblem yn llawer rhy aml yma yng Nghymru yn sgil y ffaith nad yw pobl yn trefnu archwiliad i’w cyfarpar nwy yn y cartref. Rwy’n meddwl hefyd mewn gwirionedd y gallem roi camau ar waith ar hynny drwy’r system reoleiddio, i wneud cyfarpar carbon monocsid yn ofynnol a phrofi offer yn y dyfodol yn yr un modd ag y mae gennym larymau tân yn ein cartrefi. Credaf fod hynny’n rhywbeth y mae angen ei ystyried yn y dyfodol.

Nid oes neb ychwaith wedi crybwyll effaith asbestos yn rhai o’n hadeiladau cyhoeddus—ac rwy’n gwybod bod hwn yn fater y mae fy nghyd-Aelod, Nick Ramsay wedi bod yn ei hyrwyddo yn y gorffennol—o ran gweddillion asbestos sy’n dal i fod yn bresennol mewn llawer o’n hysgolion yma yng Nghymru. Mae hyn yn rhywbeth y mae gwir angen i ni symud ymlaen i roi sylw iddo yn awr, o gofio bod asbestos wedi bod ar safle llawer o’r adeiladau hyn ers y 1960au. Heb sôn am y ffaith mai’r peth arall sy’n effeithio ar ansawdd aer dan do, wrth gwrs, yw cynnyrch glanhau, weithiau, a phethau syml fel ffresnydd aer, sy’n aml iawn yn achosi pethau fel asthma mewn pobl ag asthma a phroblemau eraill, a phobl sydd â chyflyrau ysgyfaint y gall pethau o’r fath eu gwaethygu. Felly, rwy’n credu bod llawer iawn y gallwn ei wneud drwy’r fframwaith rheoliadol yma yng Nghymru i ategu camau a roddir ar waith ar lefel y DU a thu hwnt i wella ein perfformiad. Hefyd, ni ddylem anwybyddu’r ffaith fod llawer o’r llygryddion aer hyn hefyd yn effeithio ar newid yn yr hinsawdd. Mae hynny ynddo’i hun yn creu costau i bwrs y wlad o ran ceisio mynd i’r afael ag effaith newid yn yr hinsawdd, yn enwedig llifogydd, sydd wedi bod yn broblem fawr yma yng Nghymru dros y blynyddoedd.

Mae un pwynt olaf yr hoffwn ei wneud, ar rôl coed i helpu i fynd i’r afael â llygredd aer. Gwyddom fod coed a llystyfiant, yn enwedig yn ein hardaloedd dinesig, nid yn unig yn ychwanegu at atyniad yr ardaloedd hynny, ond hefyd yn helpu i hidlo aer mewn modd cadarnhaol iawn ac yn effeithio’n gadarnhaol ar ansawdd aer yn ein trefi a’n dinasoedd. Felly, hoffwn annog Ysgrifennydd y Cabinet i ystyried y pethau hyn wrth iddi ystyried datblygu’r strategaeth ansawdd aer yn y dyfodol.

Ymddengys bod ffocws y ddadl y prynhawn yma ar geir, diwydiant ac unigolion, yn bennaf, ac wrth gwrs dylid canmol ymdrechion synhwyrol i leihau allyriadau o’r ffynonellau hyn. Fodd bynnag, mae yna un llygrwr sy’n llawer mwy na cheir neu bobl.

Ceir oddeutu 90,000 o longau cargo ar foroedd y byd. Maent yn llosgi 7.29 miliwn o gasgenni y dydd o’r tanwydd butraf a mwyaf llygrol a adewir dros ben o’r broses puro olew. Mae’r peth mor fudr a thrwm fel y gallwch gerdded arno pan fo’n oer. Mae llongau cargo yn cynhyrchu 260 gwaith y llygredd sy’n cael ei gynhyrchu o geir yn y byd bob blwyddyn. Oherwydd hynny, gallai Cymru a’r DU gau pob cyfleuster sy’n cynhyrchu carbon a llygryddion eraill a thynnu pob car oddi ar y ffordd ac ni fyddai hyd yn oed yn creu tolc o ran faint o lygredd aer sy’n cael ei greu gan y llongau cargo hyn.

Mae llygredd aer yn broblem fyd-eang ac mae angen i Gymru a’r DU weithio gyda’r Sefydliad Morol Rhyngwladol a chyrff byd-eang eraill i annog gwaith ar ddatblygu a chyflwyno tanwydd amgen ar gyfer y llongau cargo hyn neu leihau’r llygredd mewn ffyrdd eraill, megis ei gwneud yn ofynnol i longau cargo gario offer technolegol megis sgwrwyr, cyfarpar trosi catalytig a datblygu ffynonellau ynni amgen. Fel arall, rydym yn ceisio gwagio’r cefnfor â gwniadur.

Gyda dealltwriaeth gynyddol o bwysigrwydd ansawdd aer diogel ar ansawdd bywyd ac ar iechyd a lles, dyma’n union pam roeddwn yn awyddus i siarad yn y ddadl hon, yn enwedig oherwydd y ffaith fy mod yn dioddef o asthma cronig, ac mae fy mab wedi bod yn yr ysbyty ar sawl achlysur oherwydd ei asthma. Mae yna anniddigrwydd ynglŷn â lefelau llygredd aer, a nodaf mai Crymlyn yng Nghaerffili sydd â’r lefelau uchaf a gofnodwyd y tu allan i Lundain o nitrogen deuocsid, sy’n ffactor allweddol. Mae Crymlyn yn fy etholaeth, sef Islwyn, ac o ran topograffeg, mae wedi’i leoli mewn cwm cyfyng, gyda llethrau uchel sy’n cynnwys ffyrdd prifwythiennol allweddol i gerbydau nwyddau trwm sy’n mynd i Lyn Ebwy, Caerffili, Torfaen a thu hwnt.

Fel Aelod newydd, yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon tynnais sylw Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig at y mater pwysig hwn, ac rwyf wedi ysgrifennu at awdurdodau allweddol ynglŷn â’r mater ac yn cyfarfod â hwy. Mae’n amlwg nad yw’n dderbyniol fod gan yr A472 yng Nghrymlyn, yn ôl data’r Llywodraeth, lefelau nitrogen deuocsid uwch nag unman ac eithrio Marylebone Road yng nghanol Llundain—gan gofio bod Llundain yn cynhyrchu mwy na’i chymedr blynyddol diogel o lefelau nitrogen deuocsid mewn wyth diwrnod yn unig. Rwyf am gofnodi’n gyhoeddus fy ngwerthfawrogiad o waith Andrew Lewis, cynghorydd Llafur Cymru sy’n cynrychioli Crymlyn ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Mae wedi bwrw iddi’n frwd i weithio ar ansawdd aer ar ran ei drigolion a chafodd sylw yn y ‘Caerphilly Observer’ yr wythnos diwethaf yn rhoi amlygrwydd cyhoeddus i’r mater hwn unwaith eto.

Roeddwn yn mynd i roi data a ffeithiau allweddol am glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint ac asthma, ond mae Aelodau eraill eisoes wedi cyfeirio at hynny. Gofynnais i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith i weithio gyda’r awdurdod lleol a rhanddeiliaid eraill i gael gwared ar falltod llygredd aer, a chefais fy sicrhau gan ateb Ysgrifennydd y Cabinet fod Llywodraeth Cymru wedi gofyn am sicrwydd cadarn gan yr awdurdod lleol ynghylch y camau y maent yn bwriadu eu cymryd i wella ansawdd aer yn lleol. Fel y soniwyd, mae’r awdurdod lleol yn sefydlu grŵp llywio ac yn ceisio casglu mewnbwn gan grwpiau a thrigolion lleol, yna bydd yn datblygu strategaeth ansawdd aer gadarn. Bydd yn cynnwys rhestr o opsiynau rheoli traffig strategol ar gyfer yr ardal a mesurau priodol i fynd i’r afael ag ansawdd aer yn yr ardal. Mae’r awdurdod wedi nodi dyddiad cychwynnol ym mis Tachwedd ar gyfer rhoi’r rhain ar waith, a chefais sicrwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn monitro’r gwaith parhaus hwn ac yn sicrhau ein bod yn ymateb i broblem amlwg sydd angen ei hunioni.

Gall ymddangos fel synnwyr cyffredin, ond mae hefyd yn bwysig, os ydym o ddifrif am gael y data gorau posibl i fonitro ansawdd aer, ei fod yn cael ei fonitro mor agos â phosibl i’r lleoliad dan sylw. Mae’r cynghorwyr Llafur Cymru, Jan Jones a Philippa Marsden o Ynys-ddu, wedi sôn wrthyf hefyd am ansawdd aer yn Wattsville a Chwmfelin-fach. Mae trigolion lleol eisiau sicrwydd ei bod yn ddigonol fod darlleniadau ansawdd aer ar gyfer safle yn Nine Mile Point yn cael eu cyfrifo yn ôl astudiaethau cydleoli, ond rhai sydd wedi’u lleoli ar stryd fawr y Coed-duon a White Street yng Nghaerffili. Dywedwyd wrthynt nad oes unrhyw fonitorau parhaus yn ardal Wattsville ei hun. Felly, nid oes unrhyw astudiaethau cydleoli ar y gweill yn yr ardal dan sylw. Os ydym yn benderfynol o asesu a monitro ansawdd aer, fel y mae angen i ni ei wneud, yna rhaid i ddilysrwydd y data rydym yn dibynnu arno fod mor gywir ag y gall fod yn ymarferol.

Sylwaf fod Llywodraeth Lafur Cymru yn awyddus i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr 3 y cant bob blwyddyn a chyflawni gostyngiad o 40 y cant fan lleiaf erbyn 2020, o’i gymharu â ffigurau 1990. Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn gosod targed ar gyfer lleihau allyriadau o leiaf 80 y cant erbyn 2050. Mae hyn i’w ddathlu ac nid i’w ddiwygio ar ôl gadael yr UE. Er fy mod yn deall yr hawl i gadeirio pwyllgor o dan ein cyfansoddiad, nid fi’n unig sy’n pryderu bod y Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn mynd i gael ei gadeirio gan Aelod Cynulliad UKIP, Mark Reckless, y dyn a oedd am faes awyr gwyrdd iawn Margaret Thatcher. I ddyfynnu arweinydd plaid UKIP yng Nghymru, Nathan Gill—

A gaf fi wneud y pwynt eich bod wedi cael cyfle i wrthwynebu’r Cadeirydd hwnnw ddoe; heddiw—

Cyfeirio ato rwyf fi, Lywydd. Fe symudaf ymlaen.

Byddwn yn cytuno â’r cynnig hwn ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru a phob un ohonom i ddiogelu ansawdd bywyd ein planed ac i sicrhau bod pobl Cymru yn mwynhau ansawdd aer o’r safon uchaf.

Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod yn gynharach, mae Sefydliad Iechyd y Byd yn datgan bod 29,000 o bobl yn y DU yn marw yn gynamserol o ganlyniad i lygredd aer, a 1,500 yn marw o ganlyniad i ddamweiniau ffordd. Mae gwrando ar yr hyn a ddywedwyd o gwmpas y Siambr yn y ddadl hon yn peri pryder mawr, ac mae’n dda clywed geiriau brwd gan bob AC. Ond rwy’n credu mai rhan o’r rheswm rwy’n sefyll yma yn awr yn ôl pob tebyg yw’r gwrthgyferbyniad enfawr rhwng y geiriau brwd yn y Siambr hon gan yr Aelodau Llafur a realiti a chanlyniadau eu polisïau mewn gwirionedd. Am newid, fe siaradaf am gynllun datblygu lleol Caerdydd a chynlluniau datblygu lleol eraill yn fy etholaeth, oherwydd yr hyn y mae’r Blaid Lafur yng Nghyngor Dinas Caerdydd, yma, yr hyn rydych chi—. [Torri ar draws.] Fe ildiaf.

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad a chyn i chi fynd ymlaen at gynllun datblygu Caerdydd eto, fe sonioch fod geiriau brwd gennyf fi, er enghraifft. Onid ydych yn cytuno bod yr awdurdod Llafur yng Nghastell-nedd Port Talbot a’r Llywodraeth Lafur wedi cymryd camau i fonitro ansawdd aer ym Mhort Talbot er mwyn sicrhau bod cynllun ar waith i ni allu sicrhau bod hwnnw’n gostwng, a bod hynny’n weithredu cadarnhaol?

Wel, â siarad ar ran fy etholaeth, y camau a gymerwyd gan eich Llywodraeth a’ch Cyngor—[Torri ar draws.]—eich Llywodraeth a’ch cyngor—yw cynyddu llygredd aer ble rydym yn byw. A dyna’r eironi—dyna’r eironi—oherwydd efallai’n wir eich bod yn ei fonitro ond mae eich polisïau yn ei gynyddu, a dyna’r pwynt allweddol.

Nawr, rhoddaf rai enghreifftiau lleol i chi. Ffordd Llantrisant—os ydych yn tisian yn y bore, rydych drwyn wrth din, a’r hyn y mae eich polisïau yn ei wneud yw dod â degau o filoedd o geir ychwanegol ar y ffyrdd, ac mae’n mynd i fod yr un fath yng Nghaerffili oni bai eich bod yn rhoi camau ar waith yno. Yr hyn sy’n digwydd yng Nghaerdydd, ac yn wir, ledled Canol De Cymru, yw bod safleoedd tir glas yn diflannu a safleoedd—. [Torri ar draws.] Nid wyf am ildio y tro hwn. Mae safleoedd tir glas yn diflannu ac rydym yn gweld cynigion lle bydd y traffig drwyn wrth din. Y perygl yn awr gyda’r posibilrwydd o golli cyllid y metro yw nad oes unrhyw gynllun trafnidiaeth hyfyw ar gyfer ein rhanbarth—ar gyfer y cyfan o dde Cymru, mewn gwirionedd. A’r hyn y dylem ei wneud, yn hytrach na siarad a dweud, ‘Onid yw’r llygredd aer hwn yn ofnadwy, wyddoch chi, mae’n wirioneddol ddrwg, a hoffem wneud pethau’n well’, yr hyn y dylem fod yn ei wneud yn y Siambr hon yw deddfu—deddfu—defnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 i atal y cynlluniau datblygu lleol hyn rhag dinistrio ein hamgylchedd lleol a gorfodi pobl yn y rhanbarth hwn i anadlu aer llygredig, oherwydd dyna yw canlyniadau’r polisïau y mae’r corff hwn yma wedi’u pasio a’r hyn y mae eich cynghorau yn yr ardal hon hefyd yn ei wneud. Felly, yr hyn rwy’n gofyn amdano, mewn gwirionedd, yw diwedd ar y rhagrith o ddweud, ‘Onid yw hyn yn ofnadwy, hoffem wella pethau’, a rhoi camau pendant ar waith i wella’r amgylchedd ac ansawdd bywyd yn rhanbarth hwn. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno’r ddadl hon ar y mater pwysig hwn, ac rwy’n hapus iawn i gefnogi’r cynnig gwreiddiol. Mae’n ddrwg iawn gennyf nad yw David Melding, yr Aelod dros Ganol De Cymru, heb gael digon o sicrwydd yr wythnos diwethaf gan fy ateb iddo, mai fy nghyfrifoldeb i, ie, mai fy nghyfrifoldeb i yn llwyr yw ansawdd aer; mae yn fy mhortffolio. Ac mae’n gwbl allweddol i iechyd y cyhoedd, rhywbeth rwy’n angerddol iawn yn ei gylch, ac mae’n amlwg yn effeithio’n sylweddol ar iechyd pobl yng Nghymru. Gellir cysylltu oddeutu 1,300 o farwolaethau y flwyddyn â chysylltiad hirdymor â gronynnau mân. Mae pryder ynghylch effeithiau iechyd allyriadau o gerbydau diesel yn amserol iawn yn dilyn sgandal allyriadau Volkswagen a’r newyddion am allyriadau diesel dan dymheredd o 18 gradd yr wythnos diwethaf. Cyfeiriodd Simon Thomas at hynny wrth gynnig gwelliant 1, ac unwaith eto, rwy’n hapus i gefnogi’r gwelliant hwnnw.

Rwy’n cefnogi’r galwadau ar y Comisiwn Ewropeaidd i egluro’r rheoliadau ar allyriadau o gerbydau diesel. Rwy’n credu bod angen i reoliadau ar brofion fod yn llawer mwy tryloyw, ac rwy’n meddwl bod llawer o Aelodau wedi gwneud y pwynt—fe’i gwnaed gan Simon Thomas yn sicr—ein bod wedi bod yn barod iawn i gefnogi deddfwriaeth yr UE sy’n berthnasol i ni ar hyn o bryd. Mae cyfle—Andrew R.T. Davies, rwy’n gobeithio eich bod yn gwrando, oherwydd gofynnwyd i chi am dri chyfle, felly dyma un i chi ar unwaith—ac rwy’n credu yn y dyfodol y byddwn yn gallu ei gryfhau, ac mae’n sicr yn rhywbeth y byddaf yn hapus iawn i edrych arno.

Nododd sawl Aelod fater lefelau ansawdd aer gwael yng Nghrymlyn. Crybwyllodd fy nghyd-Aelod Rhianon Passmore, yr Aelod dros Islwyn, hyn wrthyf yr wythnos diwethaf, ac mae’n amlwg yn broblem leol ddifrifol iawn. Ers i Rhianon Passmore ei ddwyn i fy sylw yr wythnos diwethaf, gwneuthum yn glir iawn i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili—ysgrifennais at yr arweinydd i bwysleisio pwysigrwydd y cynllun, yn enwedig yr amserlen y maent bellach wedi’i rhoi i mi—y byddant yn ymgynghori ar ddrafft o gynllun gweithredu ar gyfer ansawdd aer erbyn mis Tachwedd. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn eu bod yn cadw at hynny, a bydd fy swyddogion yn ei fonitro’n agos iawn.

Mae Llywodraeth Cymru wedi datblygu dull clir iawn wedi’i gytuno o reoli ansawdd aer lleol yng Nghymru. Rydym wedi sefydlu amcanion ansawdd aer statudol drwy Reoliadau Ansawdd Aer (Cymru) 2010. Mae’n ofynnol i bob awdurdod lleol adolygu eu hansawdd aer a darparu adroddiad blynyddol ar eu canfyddiadau. Lle nad yw’r amcanion ansawdd aer yn cael eu cyflawni, rhaid i’r awdurdod ddynodi ardal rheoli ansawdd aer a datblygu cynllun gweithredu lleol.

Hefyd cyhoeddwyd canllawiau statudol gennym i sicrhau bod awdurdodau lleol yn dilyn yr arferion gorau wrth adolygu ansawdd aer a datblygu cynlluniau gweithredu. Cyhoeddwyd canllawiau polisi newydd ar gyfer Cymru ym mis Mawrth eleni ac fe’i defnyddir mewn adroddiadau awdurdodau lleol eisoes. Rwyf hefyd yn mynd i ystyried opsiynau ar gyfer gorfodi os bydd angen, unwaith eto gan gynnwys defnyddio fy mhwerau i gyhoeddi cyfarwyddiadau i awdurdodau lleol mewn perthynas â rheoli ansawdd aer lleol. Ond wrth gwrs, mae yna bob amser fwy y gallwn ei wneud.

Rwy’n credu bod angen i ni ddefnyddio data a gasglwyd gan awdurdodau lleol yn well a’i ddefnyddio i lywio’r adroddiad newydd ar sefyllfa adnoddau naturiol a’r datganiadau ardal a gynhyrchir gan Cyfoeth Naturiol Cymru. Ac rwy’n meddwl y dylid eu defnyddio wedyn i lywio asesiadau o les lleol a chynlluniau cysylltiedig a gynhyrchir gan fyrddau gwasanaethau cyhoeddus.

Byddwn yn ymgynghori cyn bo hir ar gynigion i wella ansawdd aer a threfniadau lleol ar gyfer rheoli sŵn yng Nghymru, a byddwn yn adeiladu ar y trafodaethau a gynhaliwyd yn flaenorol rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol. Bydd hyn yn cynnwys symleiddio prosesau a datblygu trefn gadarn ar gyfer gwneud gwaith dilynol ar adroddiadau cynnydd a chynlluniau gweithredu a gyflwynir yn hwyr. Bydd yr ymgynghoriad hwn yn cynnwys cwestiwn penagored yn gwahodd sylwadau ac awgrymiadau am unrhyw syniadau posibl ar gyfer gwella ansawdd aer yng Nghymru. Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at gael ymatebion gan bartïon â diddordeb. Fodd bynnag, mae’n amlwg fod rhaid i’n hymdrechion lleol weithio ochr yn ochr ag ymagwedd genedlaethol tuag at ansawdd aer sy’n mynd i’r afael â phrif achosion llygredd ac yn diogelu pobl rhagddynt.

Mae cynnig y Ceidwadwyr Cymreig yn galw arnom i ddatblygu strategaeth allyriadau isel effeithiol i Gymru. Rwy’n cefnogi hyn yn llwyr ac rwy’n credu bod angen i ni fynd hyd yn oed ymhellach. Rwy’n credu bod angen dull sy’n lleihau allyriadau lle bo modd, yn sicrhau bod llygryddion yn cael eu gwasgaru’n effeithiol cyn iddynt gyrraedd pobl os nad oes modd eu hatal, ac yn lleihau’r peryglon i iechyd o gysylltiad na ellir ei osgoi â llygryddion. Gofynnodd Steffan Lewis gwestiwn ynglŷn â pharthau allyriadau isel posibl ac mae hynny’n rhywbeth sydd yn yr ymgynghoriad sydd ar y ffordd gennym, rwy’n meddwl, a byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed barn pobl arno. Ond ar hyn o bryd, maent yn opsiwn sy’n bodoli ar gyfer awdurdodau lleol.

Rwy’n credu ei fod yn golygu nad oes fawr o bwynt datblygu strategaeth annibynnol ar gyfer ansawdd aer ar ffurf un maes gwaith. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn i ansawdd aer fod yn rhan annatod o bob polisi ar seilwaith, cynllunio, trafnidiaeth, teithio llesol ac iechyd y cyhoedd, i enwi rhai’n unig. Felly, mae fy swyddogion ar gam buan o’r gwaith o ganfasio awdurdodau lleol i weld sut y gallwn wella polisi a chanllawiau cynllunio cenedlaethol mewn perthynas â llygredd aer a sŵn. Rydym hefyd yn gweithio’n agos gyda phartneriaid, gan ei bod yn amlwg na all un sefydliad neu sector fynd i’r afael â’r mater ar eu pen eu hunain.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru, er enghraifft, wedi bod yn gwneud gwaith ymchwil ar fanteision coed i ansawdd aer. Maent wedi amcangyfrif bod coed yn cael gwared ar oddeutu 250 tunnell o lygredd aer o’r atmosffer bob blwyddyn yn nhair ardal drefol yr astudiaeth, sef Wrecsam, Pen-y-bont ar Ogwr a dalgylch Tawe. Mae hyn yn cyfateb mewn termau ariannol i werth dros £1.5 miliwn o arbedion i’r GIG bob blwyddyn mewn perthynas â’r cyflyrau anadlol canlyniadol. Rydym hefyd yn gweithio gyda rheoleiddwyr a diwydiant i fynd i’r afael â’r heriau penodol sy’n gysylltiedig â llygredd aer o ffynonellau diwydiannol ym Mhort Talbot a Chwm Tawe. Nid yw cydymffurfio’n unig ag amcanion ansawdd aer yn y nifer gymharol fach o ardaloedd lle y cânt eu torri yn ddigon os ydym o ddifrif yn mynd i leihau baich iechyd llygredd aer ar gymdeithas—

Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Ar y mater penodol hwn o goed a llwyni ar hyd ymylon ffyrdd yn benodol, sylwais fod yna symudiad sylweddol tuag at osod ffensys ar hyd ffyrdd ar hyn o bryd i glustogi yn erbyn sŵn, yn hytrach na phlannu, a fyddai, yn amlwg, â’r fantais ychwanegol o leihau llygredd. A yw hyn yn rhywbeth y byddwch yn edrych arno, gyda’ch cyd-Aelodau yn y Cabinet, i weld sut y gellid gwrthdroi hynny—y sefyllfa honno?

Wel, rwy’n meddwl ei fod yn ymwneud â chael cydbwysedd rhwng llygredd aer a llygredd sŵn, ond mae’n ymwneud, fel y dywedais, â sicrhau’r cydbwysedd hwnnw. Nid yw hynny wedi cael ei ddwyn i fy sylw o’r blaen, ond rwy’n hapus iawn i edrych arno.

Y tu hwnt i Gymru, mae yna nifer o feysydd gweithgaredd heb eu datganoli sydd eu hangen er mwyn lleihau allyriadau cyn gynted â phosibl. Er enghraifft, mae Pwyllgor yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig Tŷ’r Cyffredin wedi argymell i Lywodraeth y DU y dylid lansio cynllun sgrapio diesel a fyddai’n rhoi grantiau i dorri costau cerbyd allyriadau isel i berchennog sy’n sgrapio ei gerbyd diesel. Felly, ar ôl cyffes Simon Thomas, efallai fod hynny’n rhywbeth rwyf fi’n sicr am ei wylio’n ofalus, ond efallai y byddai Simon Thomas yn hoffi gwneud hynny hefyd.

Mae gwaith hefyd yn mynd rhagddo ar hyn o bryd ar lefel yr UE, ond fel y dywedais eisoes, nid cefnogi deddfwriaeth yr UE yn erbyn ein hewyllys a wnaethom: roeddem yn ei wneud am mai dyna sy’n iawn i bobl Cymru, roeddem yn ei wneud am mai dyna sy’n iawn i iechyd y cyhoedd, ac rwy’n credu bod hwn yn gyfle i ni ystyried cryfhau’r ddeddfwriaeth yn y dyfodol.

Cefais gyfarfod y bore yma gyda Chomisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol ac yn amlwg, mae ansawdd aer yn rhywbeth sy’n rhan o’r broses barhaus o weithredu’r Ddeddf. Cyfeiriodd un Aelod at dacsis, ac un peth a drafodais gyda’r comisiynydd y bore yma oedd y modd y maent wedi cyflwyno fflyd o geir tacsi trydan yn Quebec. Felly, unwaith eto, mae yna enghreifftiau. Gofynnodd rhywun i mi os wyf fi’n edrych ar draws Ewrop; wel, mewn gwirionedd rwy’n edrych ar draws y byd i weld pa enghreifftiau o arferion gorau y gallwn ddysgu gwersi ohonynt.

Yn olaf, yn amlwg, byddaf yn cefnogi’r cynnig, ond mewn perthynas â’r ail welliant gan Blaid Cymru, rwy’n bendant yn cefnogi hwnnw. Mae’n cyd-fynd ag amcanion Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 a’n cynllun gweithredu teithio llesol a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Diolch.

Rwy’n galw ar David Melding i ymateb i’r ddadl.

Diolch i chi, Lywydd. Fe fyddech wedi nodi bod naw Aelod yn ogystal â mi fy hun ac Ysgrifennydd y Cabinet wedi cymryd rhan yn y ddadl hon. Rwy’n credu bod hwnnw’n arwydd gwych o bwysigrwydd y maes polisi hwn i bobl.

Dechreuodd Simon Thomas drwy gyfeirio at y gyfarwyddeb aer rydym yn seilio ein polisi cyfredol arni, cyfarwyddeb a ddaw o’r Undeb Ewropeaidd. Mae’n allweddol a chyfeiriwyd ati nifer o weithiau yn ystod y ddadl, yn fwyaf angerddol mewn modd cefnogol iawn i’r UE gan Darren Millar, a ddywedodd fod angen i ni i barhau â’r fframwaith a gwella arno hyd yn oed. Soniodd hefyd wedyn am bwysigrwydd llygredd dan do, sy’n faes allweddol.

Soniodd Mohammad am y risgiau i blant yn benodol, a dilynodd David Rees hynny drwy bwysleisio bod pobl agored i niwed yn aml yn yr ardaloedd trefol mwyaf agored i niwed ac felly’n dioddef ergyd dwbl. Mae’n bwysig tu hwnt ein bod yn ymwybodol o hynny. Siaradodd David hefyd am y ffaith fod llygredd aer yn lladdwr byd-eang a bod Sefydliad Iechyd y Byd yn ceisio codi ymwybyddiaeth o hyn ac annog Llywodraethau i wella’u dulliau o fynd i’r afael â’r broblem.

Mae Suzy yn abseiliwr sy’n berchen ar Volkswagen, sy’n dipyn o beth, ond ynglŷn â Volkswagen, rwy’n credu ei bod yn bwysig cofio bod y defnyddiwr wedi cael ei gamarwain yn hyn o beth, ac mae’n eithaf brawychus, oherwydd, pan fydd pobl am fuddsoddi ychydig yn fwy a gwella eu perfformiad eu hunain mewn perthynas ag allyriadau a’u lleihau, yna maent wedi cael eu siomi yn hyn o beth. Nid dyma sut y mae ffurfio’r bartneriaeth rydym ei hangen â’r cyhoedd o ran eu hannog i wneud dewisiadau da.

Yna siaradodd Suzy am y strategaeth allyriadau isel a fyddai’n creu manteision mawr, pwynt yr ymhelaethodd Steffan arno, drwy hybu parthau allyriadau isel. Roedd y Gweinidog i’w gweld yn eithaf ymatebol i hynny ac yn sicr yn awyddus i edrych arno. Siaradodd Steffan hefyd am ddulliau eraill fel defnyddio bysiau electronig, gan fod bysiau’n llygru cryn dipyn mewn ardaloedd trefol.

Siaradodd Michelle Brown am longau cargo, rhywbeth nad oeddwn wedi meddwl amdanynt. O ran ei effaith, mae’n bwysig. Hynny yw, mae’n rhywbeth sydd y tu allan i’n hawdurdodaeth at ei gilydd—nid pan fyddant yn dod i mewn i’r porthladd yn y pen draw—ond mae’n rhywbeth y mae angen i wladwriaethau a Llywodraethau ar draws y byd edrych arno. Ond roedd yn bwynt pwysig iawn yn fy marn i, ac yn un sy’n aml—wel, nid oeddwn i’n ymwybodol ohono, felly mae’n bosibl fod hynny’n wir am bobl eraill hefyd. Felly, diolch i chi am hynny.

Siaradodd Rhianon Passmore am ei phrofiad hi a’i theulu. Dyma yw hyn yn y diwedd, onid e? Mae’n effeithio ar bobl a gall effeithio’n wirioneddol ar iechyd a lles. Fel y siaradodd y cynrychiolydd o Grymlyn am rôl yr awdurdod lleol o ran ceisio gwella’r sefyllfa yno, mae’n rhywbeth y mae angen ei gynllunio’n ofalus oherwydd, weithiau, os gallwch wella llif y traffig, ni fydd hynny ond yn ei gyflymu a gwneud y llwybr yn fwy poblogaidd, ac fe fyddwch yn ôl lle roeddech chi ar y cychwyn unwaith eto.

Dechreuodd Neil McEvoy yn fyd-eang, ond cyrhaeddodd Gaerdydd yn eithaf cyflym. [Chwerthin.] Roeddwn yn cytuno ag ef ar y metro. Roeddwn yn meddwl bod hynny’n wirioneddol allweddol.

Yn olaf a gaf fi ddweud fy mod yn meddwl bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymateb yn rhagorol? Fe wrandawoch o ddifrif ar yr hyn roedd yr Aelodau wedi’i ddweud a gwrando ar yr awgrymiadau, a phwysleisio—wyddoch chi, yn fras, rwy’n credu y byddem yn cytuno bod yna fframwaith da yma. Nid yw’n faes lle y gallem ddweud bod yna ddiffyg gweithredu wedi bod, ond mae angen i ni fynd ymhellach. Mae’r heriau’n fawr. Ac yn benodol, mae gennych ein cefnogaeth o ran edrych ar strategaeth allyriadau isel, cryfhau cyfarwyddeb yr UE, a defnyddio data yn fwy effeithiol ar draws asiantaethau—roeddwn yn credu bod hwnnw’n bwynt allweddol. Dadl wych, ac mae’n ymddangos fy mod, yn fy nadl plaid leiafrifol gyntaf, ar fin cael buddugoliaeth gymedrol, felly mae hynny’n fy annog i ymdrechu’n galetach eto yn y dyfodol. Diolch.

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig heb ei ddiwygio yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36

Rŷm ni’n symud yn awr at y cyfnod pleidleisio. Cytunwyd y dylid cynnal y cyfnod pleidleisio cyn y ddadl fer. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu’r gloch, symudaf yn syth i’r cyfnod pleidleisio.