– Senedd Cymru ar 14 Medi 2016.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Gyfunol. Galwaf ar Neil Hamilton i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6087 Neil Hamilton
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gyfle gwych i Gymru roi hwb i fasnach, diwydiant a chyflogaeth.
2. Yn croesawu'r rhyddid y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ei roi er mwyn llunio polisi penodol ar gyfer amaeth a physgota yng Nghymru.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gydweithio'n agos mewn ffordd gadarnhaol i fanteisio ar y cyfleoedd hyn a chynnwys pob plaid yn y Cynulliad yn ei thrafodaethau â Llywodraeth y DU i elwa ar y buddiannau posibl i Gymru.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Wrth i ni nesáu at ddiwedd diwrnod caled arall yn y felin eiriau, gellir maddau i’r Aelodau am feddwl, wrth i ni gael dadl arall am adael yr UE, fod y pwnc yn ddihysbydd, ond nad ydym ni. Ond rwy’n codi i gynnig ein cynnig fod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn credu bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gyfle gwych i Gymru roi hwb i fasnach, diwydiant a chyflogaeth; yn croesawu’r rhyddid y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ei roi er mwyn llunio polisi penodol ar gyfer amaeth a physgota yng Nghymru; ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i gydweithio’n agos mewn ffordd gadarnhaol i fanteisio ar y cyfleoedd hyn a chynnwys pob plaid yn y Cynulliad yn ei thrafodaethau â Llywodraeth y DU i elwa ar y buddiannau mwyaf sy’n bosibl i Gymru.
Efallai fod y drafodaeth ar adael yr Undeb Ewropeaidd, ers misoedd lawer, wedi taflu mwy o wres nag o oleuni. Ymhlith y rhai a oedd yn erbyn i Brydain adael yr UE, mae byd wedi cael ei gonsurio—rywbeth yn debyg i baentiad gan Hieronymus Bosch—o gythreuliaid a diafoliaid ac yn llawn ofn. Rwy’n gobeithio ein bod bellach wedi symud y tu hwnt i hynny. Yn sicr cefais fy nghalonogi gan eiriau’r Prif Weinidog ddoe mewn ymateb i arweinydd yr wrthblaid, lle’r oedd yn amlwg ei fod yn awr wedi dechrau meddwl yn gadarnhaol iawn am y dyfodol i Gymru, a chymeradwyais yr hyn a ddywedodd am gytundeb masnach rydd fel y ffordd ymlaen.
Gwnaeth yr araith a glywsom y prynhawn yma gan Adam Price argraff fawr arnaf hefyd. Rwy’n credu ei fod yn berson eangfrydig a chadarnhaol iawn, ac rwy’n meddwl ei fod wedi cyflwyno nifer o syniadau defnyddiol iawn—mewn gwrthgyferbyniad llwyr ag arweinydd ei blaid, yn anffodus, sy’n dal i geisio ailgynnal y refferendwm ar y ddadl ar fewnfudo, er gwaethaf y ffaith fod ei hetholaeth ei hun, y Rhondda, wedi pleidleisio hyd yn oed yn fwy niferus dros adael yr Undeb Ewropeaidd na gweddill Cymru.
Mae’r dyfodol yn ddisglair i Gymru, yn fy marn i, yn sgil y cyfleoedd y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn eu rhoi i ni. Nid yw’n wir dweud y byddai popeth yn sefydlog pe baem wedi aros yn rhan o’r UE, rywsut neu’i gilydd, ac na fyddai gennym broblemau. Wrth gwrs, mae byd busnes yn newid yn gyson. Mae unrhyw un sydd wedi rhedeg busnes erioed, yn enwedig busnes masnachu, yn gwybod bod y byd yn llawn o ansicrwydd: y ffordd rydych yn manteisio arno yw’r gwahaniaeth rhwng llwyddiant a methiant. Mae’n bwysig i ni, wrth gwrs, ein bod yn cael mynediad di-dariff i’r farchnad sengl, ond nid yw’n rhywbeth y dylem fod yn barod i dalu unrhyw bris i’w gael. Mae yna faterion polisi cyhoeddus pwysig eraill sy’n rhaid eu hystyried hefyd.
Mae’n wir ein bod yn allforio 5 y cant, efallai, o gynnyrch mewnwladol crynswth Prydain i’r UE. Yn amlwg, mae hynny’n bwysig, ond mae’n rhaid i ni gofio, mai ochr arall y ddadl yw nad yw 95 y cant o’n heconomi yn ymwneud ag allforio i’r UE. Felly, dylem gadw’r cwestiynau hyn mewn persbectif. A hyd yn oed o’r rhan honno o’n masnach sy’n allforio i’r UE, byddai 65 y cant ohono’n ddarostyngedig i dariff o lai na 4 y cant pe na baem yn cael cytundeb o gwbl o ganlyniad i adael yr UE gyda’n partneriaid ar draws y sianel. Felly, dim ond 35 y cant o’n hallforion sy’n wirioneddol berthnasol yn y trafodaethau masnach hyn.
Y mwyaf pwysig, wrth gwrs, yw’r diwydiant modurol. Ond yno eto, cyfleoedd sydd gennym yn hytrach na heriau yn fy marn i: rydym yn allforio gwerth £8.5 biliwn o geir i’r UE, ond maent yn allforio gwerth £23 biliwn o geir i ni—h.y. rydym yn mewnforio gwerth hynny o geir ganddynt hwy. Felly, maent yn gwerthu tair gwaith cymaint i ni â’r hyn rydym yn ei werthu iddynt hwy. O’r £23 biliwn rydym yn ei brynu gan weithgynhyrchwyr ceir Ewropeaidd, daw £20 biliwn o’r Almaen yn unig. Felly, mae’r Almaen yn mynd i chwarae rhan enfawr yn y penderfyniadau sydd i’w gwneud ar y berthynas fasnachu yn y dyfodol rhwng Prydain a’r Undeb Ewropeaidd. Mae’n ymddangos yn gwbl ryfedd i mi i ddychmygu bod gwneuthurwyr ceir yr Almaen am un eiliad yn mynd i oddef tariffau ar fasnach rhyngom oherwydd byddai’r Almaen lawer iawn yn fwy ar eu colled. Hyd yn oed o ran punnoedd y pen neu ewros y pen, y sefyllfa yw mai’r Almaen yw’r enillydd o gymharu â Phrydain.
A wnaiff yr Aelod ildio?
Wrth gwrs.
Diolch i’r Aelod am ildio. A yw’n cydnabod na fydd y Deyrnas Unedig yn trafod gyda’r Almaen yn y trafodaethau masnach? Bydd yn trafod gyda’r Undeb Ewropeaidd cyfan, ac felly efallai ei fod yn cymryd llawer gormod yn ganiataol yn ei agwedd tuag at yr Almaenwyr yn gyffredinol.
Wel, mae’n wir mai’r Comisiwn Ewropeaidd fydd y corff sy’n trafod telerau, ond bydd unrhyw un sy’n gwybod unrhyw beth am yr UE yn gwybod pwy sy’n dal yr awennau o’i fewn. Bûm yn aelod o Gyngor Gweinidogion Ewrop, er bod peth amser ers hynny, ond os credwch mai ychydig o ddylanwad fydd gan yr Almaen yn y penderfyniadau hyn, rwy’n ofni nad ydych yn byw yn yr un byd â’r gweddill ohonom.
Unwaith eto, mae amaethyddiaeth yn bwysig i ni, nid yn lleiaf yn fy rhanbarth i, Canolbarth a Gorllewin Cymru, ond hyd yn oed ar fwyd a diod, mae gennym ddiffyg o £17 biliwn y flwyddyn gyda’r UE. Mae cynnal y fasnach fwyaf rhydd sy’n bosibl rhwng ein dau gorff—Prydain a’r hyn sy’n weddill o’r UE—yn aruthrol er eu lles. Mae bod allan o’r UE yn rhoi cyfle i ni wneud newidiadau i’r gyfraith sy’n effeithio ar ein diwydiannau, ac ni allwn ei wneud o’i fewn am yr union reswm y cyfeiriodd Steffan Lewis ato eiliad yn ôl, sef bod yn rhaid i chi gael cytundeb 27 neu 28 o wledydd eraill er mwyn pasio deddfwriaeth yr UE. Felly, o ran y diwydiant dur, fel y gwyddom, cawn gyfle i wneud gostyngiadau sylweddol ym mhrisiau ynni, os ydym am wneud y penderfyniadau hynny, ac ni allwn eu gwneud ar hyn o bryd, neu ni allwn ond ei wneud yn amherffaith ar hyn o bryd. Mae prisiau ynni yn 6 y cant o gostau’r diwydiant dur yn gyffredinol, felly, os gallwn haneru ein prisiau ynni, hyd yn oed i’r hyn y maent yn ei godi yn yr Almaen, byddai hynny’n fudd mawr i ddiwydiant dur Prydain, ac nid i’r diwydiant dur ym Mhort Talbot yn unig, ond Shotton hefyd.
Felly, nid wyf yn deall sut y gallwn gael plaid genedlaetholaidd gyferbyn nad yw’n dymuno i’w deddfau gael eu llunio yng Nghaerdydd ac sy’n hapus, nid yn unig iddynt gael eu gwneud yn San Steffan, ond hyd yn oed ymhellach i ffwrdd ym Mrwsel. Mae hyn yn ymddangos i mi fel cyfle enfawr i Gymru, nid yn unig i’r DU, i ddatganoli llawer o faterion i Gaerdydd yn hytrach nag i San Steffan. Felly, nid oes gennyf unrhyw ofnau ynglŷn â gallu Cymru yn y dyfodol i gystadlu yn y byd yn gyffredinol. Mae James Dyson, un o’n hentrepreneuriaid mawr, ac allforiwr enfawr, yn nodi bod gennym ddiffyg o £100 biliwn y flwyddyn gyda’r UE yn ein masnach a hyd yn oed pe bai tollau mewnforio yn cael eu gosod arnom, yna, o’i gymharu â phendiliadau arian cyfred, mae hynny’n ymylol. Felly, mae’r byd o ansicrwydd y mae busnesau’n byw ynddo eisoes yn gorfod ymdopi â’r mathau o ansicrwydd y mae gadael yr UE wedi ychwanegu atynt, ac maent yn ymdopi’n dda dros ben.
Mae bod allan o’r UE yn rhoi cyfle i ni ddiwygio’r polisi amaethyddol, er enghraifft, yn enwedig ail ran ein cynnig heddiw, ac i gynllunio polisi amaethyddol penodol ar gyfer amgylchiadau arbennig Cymru. Mae gennym lawer mwy o ffermwyr yr ucheldir yng Nghymru nag yng ngweddill y DU, ac yn sicr mwy na sy’n wir yng ngweddill yr UE. Byddwn yn gallu llunio polisi amaethyddol sy’n benodol i’w hanghenion. Ni sydd i ddewis. Rwy’n gobeithio y bydd y polisi amaethyddol yn cael ei ddatganoli’n llawn i ni yma yng Nghaerdydd. Ac o ganlyniad i adael yr UE, bydd holl gyfrifoldebau’r Comisiwn Ewropeaidd yn dod i’r Cynulliad hwn ac i Lywodraeth Cymru, gan y bydd yn ein galluogi—[Torri ar draws.] Ie, a’r arian parod hefyd. Rwyf eisoes wedi dweud laweroedd o weithiau, wrth ymateb i Carl Sargeant, y dylai Cymru gael pob ceiniog o arian cyhoeddus sydd ar hyn o bryd yn cael ei wario yng Nghymru gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae hynny’n golygu trafod telerau gyda Llywodraeth y DU, am wn i, ond ni ddylem osgoi hynny a’n harian ni ydyw, felly mae difidend gadael yr UE ar ei ben, oherwydd, fel y gwyddom, gwerir £10 biliwn y flwyddyn o’n harian mewn mannau eraill yn yr UE, nid yn ôl yn y DU. Felly, rydym eisiau ein cyfran o hwnnw hefyd, a fyddai, ar sail y pen, yn £500 miliwn ychwanegol y flwyddyn i’w wario yng Nghymru er budd pobl Cymru.
Mae bod y tu allan i’r UE yn rhoi cyfle i wneud newidiadau micro i bolisi amaethyddol yn ogystal, ar reoliadau chwynladdwyr a phlaladdwyr, ar faterion iechyd a diogelwch, lle gall y costau a godir fod yn gwbl anghymesur â’r manteision sy’n cael eu sicrhau. Felly, er enghraifft, gadewch i ni edrych ar enghraifft gyffredin a di-fflach iawn sef rheoli rhedyn ar y bryniau: yn wahanol i nawr, byddwn yn gallu aildrwyddedu Asulam fel modd o reoli rhedyn, deunydd a gafodd ei achredu’n llawn o dan gyfundrefn reoli flaenorol, ac nid oedd gennym unrhyw broblemau gyda hynny. Ond pan drosglwyddwyd rheolaeth i’r Undeb Ewropeaidd, yna nid oedd gennym unrhyw lais a chafodd ei wahardd. Felly, ceir llawer o enghreifftiau o’r fath hefyd lle bydd gennym gyfle i leihau costau ein cynhyrchwyr a’n ffermwyr a chyrff masnachu eraill i ni allu dod yn fwy cystadleuol yn y byd. Mae’n gyfuniad o fanteisio ar farchnadoedd newydd, a byddwn yn gallu gwneud hynny oherwydd byddwn yn rhydd yn awr i drafod cytundebau masnach rydd drosom ein hunain gyda rhannau eraill o’r byd—
A wnewch chi ildio?
Gwnaf, yn sicr.
Diolch yn fawr iawn. Gyda’r parch mwyaf, rydym wedi clywed yr araith hon sawl gwaith o’r blaen. Yn y sesiynau briffio amser cinio yn y Cynulliad, dywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid mai’r consensws bellach ymhlith economegwyr yw bod economi Prydain yn mynd i grebachu o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, er ein bod yn clywed mwyfwy o sylwadau gwybodus am yr effeithiau negyddol a ddaw ger ein bron, mae’r araith hunanfoddhaus a hunanfodlon rydym yn ei chlywed dro ar ôl tro gan Neil Hamilton yn dreuliedig braidd.
Wel, rwy’n meddwl tybed a yw Lee Waters yn ddigon hen i gofio’r 364 economegydd a ragwelai drychineb ar ôl cyllideb 1981, a brofodd yn sbardun i economi Prydain, ac a roddodd y twf enfawr i ni—[Torri ar draws.] A roddodd y twf enfawr a ddigwyddodd wedyn yn economi Prydain yn y 1980au. Yn draddodiadol galwyd economeg yn ‘wyddor ddiflas’ ac am reswm da iawn. Ond rwy’n—[Torri ar draws.] Gall pawb ohonom ddyfynnu ein hoff economegwyr, ond yn y pen draw, mae rhagfynegiadau economegwyr i gyd yn seiliedig ar ragdybiaethau a modelau cyfrifiadurol. Felly, y canlyniad yw bod cyfle gennym i wneud y gorau ohonom ein hunain. Felly, mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud y gorau o sefyllfa nad oedd ei heisiau. Rwy’n derbyn yn llwyr ei bod ar yr ochr a gollodd y ddadl—fel yr holl ACau Llafur a phob AC Plaid Cymru o ran hynny. Mae pobl Prydain wedi gwneud y penderfyniad hwn ac felly, rhaid i ni symud ymlaen mewn ffordd gadarnhaol i wneud y gorau o’r cyfle a roddir i ni ac rwy’n falch fod y Prif Weinidog yn symud i’r cyfeiriad hwn. Gobeithiaf y bydd Plaid Cymru hefyd yn symud i’r cyfeiriad hwn, yn dilyn yr arweiniad a roddwyd heddiw gan Adam Price.
Felly, nid wyf yn petruso o gwbl rhag cymeradwyo ein cynnig i’r Cynulliad am fod gan Gymru ei dyfodol yn ei dwylo ei hun yn awr, nid yn nwylo’r bobl nad ydynt yn cael eu hethol gennym, y bobl y mae eu henwau, yn wir, yn parhau i fod yn ddirgelwch i fwyafrif llethol o bobl y wlad. Byddwn wedi meddwl y byddai plaid genedlaetholaidd wedi cefnogi a chymeradwyo’r cyfle i ni fel Cymry ac fel pobl Prydain i wneud y penderfyniadau hyn, yn hytrach na phobl o wledydd eraill a hyd yn oed pobl nad ydynt yn cael eu hethol o gwbl mewn gwirionedd. Mae hynny, rwy’n meddwl, yn hwb enfawr i ni ac mae’r byd yn ein dwylo.
Rwyf wedi dethol dau welliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1 caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. [Torri ar draws.] Rwy’n cael cystadleuaeth, rwy’n credu, gyda’r Ysgrifennydd Cabinet ar addysg. Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.
Gwelliant 1—Paul Davies
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
'Yn cydnabod canlyniad y refferendwm ar 23 Mehefin ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgysylltu'n gadarnhaol â Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig eraill i sicrhau'r canlyniad gorau posibl i Gymru yn ystod y trafodaethau a fydd yn digwydd.'
Fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ddydd Llun, mae’r cwestiwn a ddylem fod yn rhan o’r UE wedi cael ei benderfynu. Rhaid hyrwyddo gadael yr UE yn awr fel cyfle i hybu masnach, diwydiant, cyflogaeth, amaethyddiaeth a physgota, ond ni fydd hyn yn digwydd os nad ydym yn achub ar y cyfle. Rwy’n cynnig gwelliant 1 felly, sy’n cydnabod canlyniad y refferendwm ar 23 Mehefin ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgysylltu’n gadarnhaol â Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig eraill i sicrhau’r canlyniad gorau posibl i Gymru yn ystod y trafodaethau a fydd yn digwydd.
Roedd rhybuddion y Prif Weinidog yn America ynglŷn ag argyfwng cyfansoddiadol sydd ar ddod a risg o niwed economaidd yn enghraifft o sut i beidio â gwerthu Cymru i’r byd. Fe wnaeth ddatgan hefyd bod Cymru yn dal ar agor ar gyfer busnes, ond y neges bendant y dylid ei chyfleu o hyn ymlaen yw y bydd Cymru ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd yn lle gwych i fuddsoddi a gwneud busnes. Ddau fis yn ôl, cyhoeddodd Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Adael yr Undeb Ewropeaidd fod gan y DU 10 o gytundebau masnach yn yr arfaeth eisoes ar gyfer y cyfnod ar ôl i Brydain adael yr Undeb Ewropeaidd. Oherwydd bod y DU wedi allanoli ei phwerau i drafod telerau masnach i Frwsel ers 43 mlynedd, mae Llywodraeth y DU yn awr yn cryfhau ei thîm ar gyfer trafod telerau masnach a staff arbenigol eraill. Yn uwchgynhadledd y G20 y mis hwn, nododd Prif Weinidog y DU ei huchelgais i weld y DU yn dod yn arweinydd byd mewn masnach rydd fel gwladwriaeth feiddgar, hyderus ac allblyg. Dywedodd arweinwyr India, Mecsico, De Korea a Singapôr y byddent yn croesawu trafodaethau i gael gwared ar y rhwystrau i fasnach rhwng ein gwledydd ac ymwelodd Gweinidog Masnach Awstralia â’r DU yr wythnos diwethaf ar gyfer trafodaethau archwiliadol ar ffurf cytundeb masnach rhwng y DU ac Awstralia. Felly, mae datganiadau gan Brif Weinidog Cymru yn y pwyllgor materion allanol a’r cyfarfod llawn yn gwrthod ymwneud mewn trafodaethau cyn llunio cytundebau masnach ac yn difrïo’r rhai sy’n trafod telerau masnach y DU yn creu risg y bydd Cymru ar ei cholled. Ac roedd tystiolaeth mai naw busnes yn unig y cyfarfu’r Prif Weinidog â hwy yn ystod y pedwar mis rhwng dyddiad galw’r refferendwm a’r diwrnod pleidleisio yn ychwanegu at y pryder nad aeth Llywodraeth Cymru ati i gynllunio’n fanwl ar gyfer y posibilrwydd y byddai pobl yn pleidleisio dros adael yr UE yng Nghymru.
Er bod gan Gymru warged masnach gyda’r UE y llynedd, mae ffigurau allforio y mis hwn yn dangos bod gwerth allforion o Gymru i wledydd yr UE wedi gostwng £586 miliwn, bron 11 y cant, wrth i allforion i wledydd y tu allan i’r UE gynyddu. Mae allforion nwyddau a gwasanaethau’r DU i’r UE wedi gostwng 54 y cant i 44 y cant o’r cyfanswm dros y degawd diwethaf. Yn 2014, roedd cyfran allforion nwyddau y DU a oedd yn mynd i wledydd y tu allan i’r UE yn uwch na phob un o aelod-wladwriaethau eraill yr UE heblaw Malta. Ers 2014, mae allforion o Gymru i’r UE wedi gostwng o 44 y cant i 39 y cant o’r cyfanswm allforion. Yn y flwyddyn hyd at fis Mehefin 2016, gostyngodd allforion o Gymru i’r UE 6 y cant arall, wrth iddynt gynyddu dros 9 y cant i farchnad Asia-Cefnfor Iwerydd.
Croesawir cyhoeddiad Llywodraeth y DU y bydd pob prosiect strwythurol a buddsoddi, gan gynnwys cynlluniau amaeth-amgylcheddol, a lofnodir cyn datganiad yr hydref yn cael eu hariannu’n llawn hyd 2020, fel y croesawir taliadau gwarantedig i brifysgolion sy’n cymryd rhan yn Horizon 2020, hyd yn oed lle bydd prosiectau’n parhau y tu hwnt i adael yr UE. Hefyd, cyhoeddodd y Trysorlys y bydd rhagor o fanylion am drefniadau cyllido gwarantedig ar gyfer prosiectau cronfeydd strwythurol a buddsoddi penodol a lofnodir ar ôl datganiad yr hydref yn cael eu darparu cyn datganiad yr hydref. Unwaith eto, mae’r modd y diystyrodd y Prif Weinidog drafodaeth ar hyn ddoe yn creu risg y bydd Cymru ar ei cholled.
Fel y dywedodd llywydd Undeb Amaethwyr Cymru ar ôl i’r UAC gyfarfod â Gweinidog Gwladol y DU dros Adael yr UE:
mae angen i Lywodraeth Cymru leoleiddio datganiad y Canghellor yng nghyd-destun Cymru.
Fel y dywedodd hefyd:
nid ydym am fodloni ar gopïo unrhyw fodel masnachu arall. Mae’n hanfodol ein bod yn sefydlu model masnachu sy’n addas i amaethyddiaeth y DU a Chymru, a dyma ein cyfle i wneud yn union hynny... mae ein statws TB buchol ar hyn o bryd yn fygythiad sylweddol yn y trafodaethau masnach hynny a bydd yn rhaid datrys hyn ar frys gan Lywodraeth Cymru. Ac fel y dywedodd Llywydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr:
Mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu bod yn rhaid i ddiogelu cyflenwadau bwyd weithredu fel catalydd ar gyfer uchelgais newydd, beiddgar i ffermwyr a thyfwyr yng Nghymru. Mae hwn yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth y mae NFU Cymru yn benderfynol o fanteisio arno er mwyn sicrhau hyfywedd hirdymor a thwf ein diwydiant.
Felly gadewch i ni ail-ymgysylltu â gweddill y byd a chau’r bwlch ffyniant rhwng Cymru a gwledydd eraill Ewrop o’r diwedd.
Galwaf ar Steffan Lewis i gynnig gwelliant 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.
Gwelliant 2—Simon Thomas
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
1. Yn nodi fod gan Gymru warged masnach â'r UE a bod cadw aelodaeth lawn o'r farchnad sengl yn hanfodol i fusnesau Cymru.
2. Yn gresynu at yr ansicrwydd y mae'r diwydiant amaeth yn ei wynebu o ganlyniad i adael Ewrop.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wella'r gefnogaeth i'r sector addysg uwch, yn arbennig ym meysydd ymchwil a datblygu.
4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau trafodaethau rhwng y pedair gwlad ynghylch gadael yr Undeb Ewropeaidd er mwyn sicrhau y caiff buddiannau cenedlaethol Cymru eu cynnal yn ystod y broses o adael yr UE.
Diolch, Lywydd. Cynigiaf y gwelliant yn enw Simon Thomas.
Rwy’n ofni na fydd fy nghyfraniad mor llawn o newydd da o lawenydd mawr â chyfraniad y siaradwyr blaenorol. Efallai ar ryw bwynt y caf egluro wrth Neil Hamilton y gwahaniaeth rhwng cenedlaetholdeb Cymreig ac ymynysiaeth Brydeinig, ond nid oes digon o amser i fynd drwy hynny heddiw.
Yn ystod y 48 awr ddiwethaf taflwyd goleuni annifyr ar safbwynt Llywodraeth Cymru, yn enwedig datganiadau cyhoeddus y Prif Weinidog ar dri phwynt sylfaenol: yn gyntaf, y broses o adael yr UE ei hun, yn ail, natur perthynas Cymru a’r DU â’r UE ar ôl gadael, ac yn drydydd, statws cyfansoddiadol Cymru.
Ar y pwynt cyntaf, mae’r Prif Weinidog wedi dweud ei fod am i Gymru gymryd rhan yn y broses o adael, ond nid yw wedi cadarnhau pa ffurf fyddai i hynny ar wahân i ddweud ei fod yn aros i glywed safbwynt Llywodraeth y DU yn gyntaf. Nid yw wedi ymhelaethu ychwaith ar natur y trafodaethau ar ôl dechrau proses erthygl 50. A ydyw, er enghraifft, yn cefnogi model cam wrth gam am yn ôl drwy’r broses o ddod yn aelod? A yw’n awyddus i’r trafodaethau eu hunain gael eu cynnal yn y DU—gyda rhai yng Nghymru efallai lle sy’n benodol berthnasol i fuddiannau Cymru? Pa fecanweithiau goruchwylio y mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i’w cael ar waith i sicrhau nad yw San Steffan yn cythru am bŵer wrth ddychwelyd meysydd polisi o’r UE i’r DU?
Ar yr ail bwynt sy’n ymwneud â pherthynas Cymru a’r DU â’r UE ar ôl gadael, yn benodol ar y farchnad sengl, ddydd Llun dywedodd y Prif Weinidog wrthyf fi a’r pwyllgor materion allanol nad oedd yn ffafrio aelodaeth o’r farchnad sengl. Ddoe yn y Siambr hon, dywedodd wrth arweinydd yr wrthblaid ei fod, cyn dweud wedyn ei fod yn ffafrio cytundeb masnach rydd. Yn ei dystiolaeth i’r pwyllgor materion allanol ddydd Llun, aeth y Prif Weinidog ati gyda phleser i amlygu diffyg arbenigedd y DU mewn trafodaethau masnach cyn diystyru recriwtio swyddogion o Gymru i drafod telerau masnach er mwyn sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu gwarchod a’u gwneud yn glir i adran Dr Liam Fox yn Whitehall.
Mae hyn i gyd yn cael ei ddrysu ymhellach gan y ffaith fod y Prif Weinidog i’w weld wedi gwneud rhyddid pobl i symud yn fater llinell goch drwy awgrymu moratoriwm ar ryddid i symud yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd—moratoriwm y byddai’n well gan Brif Weinidog Cymru ei weld yn cael ei reoli’n gyfan gwbl o San Steffan oherwydd ddydd Llun eto fe dywalltodd ddŵr oer ar yr awgrym y gallai Llywodraethau datganoledig roi fisas gwaith i sectorau o’r economi a gwasanaethau cyhoeddus lle ceir prinder sgiliau. Gallai hyn fod yn drychinebus i’r GIG yng Nghymru ac ymchwil a datblygu yn y wlad hon. Mae yna bwynt cymdeithasol ehangach i’w wneud, rwy’n meddwl, Lywydd, ar fater ymfudo, a hoffwn ofyn i bawb sy’n pleidio cynnydd yn y Siambr hon a thu hwnt i fod yn wyliadwrus rhag cael eu gweld yn porthi’r math o wleidyddiaeth sy’n creu bychod dihangol o fewnfudwyr am y penderfyniadau gwleidyddol ac economaidd gwael a wnaed gan bobl yn Llundain.
Ar y trydydd pwynt sef cyfansoddiad Cymru, roedd bygythiadau a wnaeth y Prif Weinidog yn Chicago ar y goblygiadau gwleidyddol posibl pe bai’r cytundeb ar ôl gadael yn annerbyniol i Gymru yn rhai gweigion erbyn dydd Llun, am ei fod wedi diystyru unrhyw refferendwm ar ddyfodol Cymru o dan unrhyw amgylchiadau. I fod yn glir, mae hynny’n golygu y gall San Steffan wneud eu gwaethaf i Gymru—ni fydd unrhyw ganlyniadau difrifol mewn perthynas â’r wlad hon.
Mae’n gwbl glir nad oes gan Lywodraeth y DU fawr o syniad ble mae’n mynd, heb sôn am sut i gyrraedd yno. Am gyfle i Gymru fapio llwybr iddi ei hun a all wneud y gorau o’r sefyllfa rydym ynddi yn awr a chryfhau ein gwytnwch cenedlaethol yn wleidyddol ac yn economaidd ar yr un pryd. Ni all Plaid Cymru dderbyn sefyllfa lle mae Cymru yn gwylio’n ofnus o’r cyrion. Mae’n rhaid i ni weiddi mor uchel a chyson â’r gwledydd datganoledig eraill os ydym yn mynd i gael unrhyw obaith o warchod ein buddiannau cenedlaethol. Gofynnaf i’r Llywodraeth, unwaith eto, i lunio cynllun cynhwysfawr a set o gynigion ar gyfer y tri cham y mae Cymru bellach yn eu hwynebu: ein trafodaethau treigl ar adael yr UE, y cytundeb rydym am ei weld i Gymru ar ôl gadael yr UE a’r canlyniad cyfansoddiadol i Gymru sy’n mynd y tu hwnt i eiriau gwag am fodel ffederal ac sy’n mynegi’n union sut beth fyddai’r model hwnnw. Diolch yn fawr iawn.
Yn y dyddiau a’r wythnosau cyn y bleidlais ar adael yr UE a’r dyddiau a’r wythnosau a ddilynodd hynny, cawsom rybuddion enbyd o fethiant economaidd o ganlyniad i’n penderfyniad i adael yr UE. Ond yn yr wythnosau diwethaf, mae data economaidd wedi profi nad oedd y rhybuddion yn fawr mwy na chodi bwganod. Ond yr wythnos hon, mae Siambrau Masnach Prydain wedi adolygu eu ffigurau twf rywfaint ar i lawr ar gyfer y DU, ond maent wedi datgan na fydd y DU yn wynebu’r dirwasgiad a ragwelwyd gan lawer ac ar hyn o bryd, fe fydd yna amrywiadau economaidd.
Er gwaethaf y codi bwganod yn gynharach, rwy’n teimlo bod hyder busnesau, hyd yn oed mewn ffyrdd bach, yn dod yn amlwg yng Nghymru—
A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?
Gwnaf.
A yw’n derbyn ein bod, wrth gwrs, yn dal i fod yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd ac y gallem ddisgwyl amrywiadau gwleidyddol ac economaidd a helbul i ddigwydd ar ôl dechrau proses erthygl 50, ac yn ystod y trafodaethau a’r blynyddoedd o ansicrwydd a fydd yn dilyn erthygl 50, a bod cymryd yn ganiataol fod pethau yn mynd i redeg yn llyfn ychydig yn naïf o bosibl?
Gobeithiaf weld proses erthygl 50 yn cael ei dechrau yn weddol fuan, er mwyn i bawb allu—[Torri ar draws.] Bydd ychydig o ddyfalu yn ei chylch. Rydym i gyd yn dyfalu ar hyn o bryd, ac mae yna amrywiadau sy’n mynd i ddigwydd. [Torri ar draws.] Wrth gwrs ei fod yn bwysig i mi, rwy’n byw yng Nghymru. Beth ydych chi’n ei feddwl sy’n bwysig i mi? [Chwerthin.] Brensiach. O ble rydych chi’n meddwl rwy’n dod? [Torri ar draws.]
Parhewch, Caroline Jones.
Diolch yn fawr iawn. Yr wythnos diwethaf, cefais wahoddiad i agoriad dau fusnes newydd yn fy rhanbarth. Felly, os yw pobl ar y raddfa lai yn barod i fuddsoddi’r arian y maent wedi gweithio’n galed i’w ennill, yna gallaf weld busnesau eraill yn manteisio hefyd, busnesau mawr.
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Gwnaf.
Beth fyddai eich neges i’r busnes bach llwyddiannus yn fy etholaeth sydd wedi penderfynu gohirio pob buddsoddiad am y tro hyd nes y bydd mater gadael yr UE wedi ei ddatrys? Hyd yn oed os yw popeth yn mynd i fod yn wych ar y diwedd, byddwn wedi colli dwy, tair, pedair neu bum mlynedd o fuddsoddi posibl yn y busnes hwnnw.
Wel, y cyfan y gallaf ei ddweud, Rhun, yw bod y busnesau yn fy rhanbarth, o brofiad personol—llawer o fusnesau—yn agor busnesau newydd, mae eiddo gwag yn cael ei lenwi, ac nid wyf wedi clywed neb yn dweud wrthyf fod—. Fel cyn-wraig fusnes fy hun, nid oes neb wedi dod ataf i ddweud nad ydynt yn mynd i fanteisio ar unrhyw gyfle oherwydd y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid oes neb wedi dod ataf, felly gallaf siarad ar sail y profiad sydd gennyf. Diolch.
Yr wythnos diwethaf cefais wahoddiad i ymweld â dau fusnes—pobl sy’n barod i fuddsoddi mewn ffordd fach a chreu cyflogaeth—yn fy rhanbarth. Mae’r penderfyniad i adael yr UE yn cynnig cyfle gwych i’r DU a Chymru, a gallwn weld hynny. Mae Airbus wedi dweud nad oes ganddynt unrhyw fwriad i dynnu allan. Mae banciau HSBC a Barclays wedi dweud nad ydynt yn mynd i unman a byddant yn aros ym Mhrydain am mai Llundain yw canol y byd ariannol. Felly, yn amlwg, mae hynny’n mynd i ddiferu i lawr i Gymru. [Torri ar draws.] Ydy mae. Wrth gwrs y gwnaiff. Os mai Llundain yw’r canolbwynt, yna mae pob man arall yn mynd i—[Torri ar draws.] Felly, beth bynnag am y penderfyniad i adael yr UE, mae Austin Martin yn dal yn mynd i ddod—
Ie, mae gennym Aston Martin yn dod i Sain Tathan, gan greu 750 o swyddi. Felly nid ar chwarae bach mae hynny’n digwydd. Felly, rwy’n dweud bod gadael yr UE yn cynnig cyfle gwych i’r DU a Chymru hybu masnach, tyfu ein diwydiant, a chynyddu cyflogaeth. Pan fyddwn wedi cael ein rhyddhau hefyd, rwy’n credu y bydd yn cynyddu hyd yn oed ymhellach, pan fyddwn yn dechrau proses erthygl 50. Credwn yn gryf fod angen masnach rydd gyda’r UE, nid aelodaeth o’r farchnad sengl gyda’i holl gyfyngiadau. Mae angen i Lywodraeth y DU fwrw ymlaen â thrafod gadael yr UE cyn gynted â phosibl er mwyn i ni allu manteisio ar y cyfleoedd y mae gadael yn eu cynnig. Rhaid i Lywodraeth Cymru weithio ar y cyd â Llywodraeth y DU i sicrhau bod buddiannau Cymru ar y blaen mewn unrhyw drafodaethau gadael. Ni ddylem gael ein llethu gan drafodaeth ynglŷn â pha fodel y dylid ei fabwysiadu. Rydym yn dymuno masnachu gyda’r UE, dyna i gyd. Mae angen i’n delwedd fod yn galonogol ynglŷn â gadael. Mae angen i ni werthu ein gwlad a’r cyfan sy’n werthfawr ynddi ym mhob ffordd y gallwn. Mae angen i ni elwa ar ein gwlad a’r harddwch y mae’n ei gynnig a’r holl fasnachu y gallwn ei wneud â gweddill y byd.
Rydym hefyd yn dweud mai 41 y cant yn unig o’n hallforion byd yw allforion Cymru i’r UE, ac mae wedi bod yn gostwng dros y pedair blynedd diwethaf. Felly, rhaid i ni weithio gyda’n gilydd—pob plaid—i ddarparu’r ateb a’r canlyniad gorau posibl i Gymru. Mae angen i’n cytundebau masnach fod yn uchelgeisiol, gan edrych ar y farchnad fyd-eang. Nid oes angen i ni lethu ein hunain yn ormodol â biwrocratiaeth er mwyn cadw mynediad i’r farchnad sengl.
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Ddim eto. Mae’n rhaid i ni groesawu masnach rydd â’r byd i gyd, yn hytrach na chanolbwyntio’n unig ar floc masnachu mwyfwy ynysig. Mae’n bryd i Lywodraeth y DU gyflawni ei haddewid fod gadael yn golygu gadael, ac mae angen i ni adael cyn gynted â phosibl.
Nid wyf am ailadrodd pethau a ddywedwyd eisoes yn y ddadl flaenorol ar adael yr UE a glywsom yn gynharach heno, ond rwy’n ofni bod y cyfraniadau a glywsom yn y ddadl hon yn symptomatig o’r modd gor-syml y cyflwynwyd y sefyllfa rydym ynddi a’r risgiau sy’n ein hwynebu.
Rwy’n synnu, fel llawer o bobl eraill, fod cymaint o ffermwyr wedi dewis pleidleisio dros adael, heb fawr o sylw i’r golled a allai ddigwydd i’w hincwm. Clywais yn ddiweddar am un ffermwr a bleidleisiodd dros adael sy’n derbyn £69,000 o’r cynllun taliad sylfaenol, sy’n amlwg yn swm da iawn o arian, o’i gymharu â’r cyflog cyfartalog. Faint o elw a wnânt o’u busnes ffermio? Dim ond £5,000, sy’n amlwg yn bwrw amheuaeth ar hyfywedd y busnes os oes posibilrwydd na cheir unrhyw daliadau ffermio yn y dyfodol. Ni allwn ddibynnu ar y Trysorlys i drosglwyddo’r arian. Felly, rwy’n credu bod yn rhaid i ni wrando ar y rhesymau pam y byddai pobl o’r fath wedi pleidleisio dros adael. Maent yn siarad am yr angen i gael gwared ar reoleiddio, ond â siarad ar ran fy etholaeth drefol, mae rheoleiddio’r diwydiant bwyd a’r warant y mae’r polisi amaethyddol cyffredin wedi ei rhoi i ddefnyddwyr ynghylch taith bwyd o’r fferm i’r fforc yn rheoliad hanfodol sy’n rhaid i ni ei gadw; fel arall, byddwn yn parhau i ddioddef yn sgil y posibilrwydd o beryglon ofnadwy i iechyd y cyhoedd. Felly, rwyf eisiau ein rhybuddio rhag meddwl bod atebion syml i’r broblem hynod o gymhleth a roddwyd i ni yn awr, ac i sicrhau ein bod yn ymwybodol, nid yn unig o’r gwaith anhygoel o galed sydd ynghlwm wrth ffermio—mae’n debyg mai dyna’r swydd fwyaf anodd yn gorfforol y bydd neb yn ei gwneud yng Nghymru—ond hefyd o’r rhan y mae ffermwyr yn ei chwarae yn sicrhau ein bod yn diogelu ein hamgylchedd ac yn cyflawni ein rhwymedigaethau newid yn yr hinsawdd. Felly, mae gan gymunedau ffermio a’r gymuned wledig ran eithriadol o bwysig i’w chwarae, ond hefyd mewn perthynas â diogelu’r bwyd rydym yn ei fwyta ac i sicrhau bod gennym ddyfodol iach. Ond nid wyf yn meddwl bod ei gyflwyno fel pe bai’n bosibilrwydd hawdd, ac yn rhywbeth i’w ddatrys yn syml oherwydd bod busnes newydd yn cael ei greu mewn maes penodol, yn cyfleu cymhlethdod y broblem sy’n bodoli yma. Yn sicr mae angen i ni gymryd rhan lawn yn y broses o edrych ar yr heriau economaidd y bydd y Gweinidog cyllid yn eu hwynebu, a sicrhau bod pob llais yn cael ei glywed, nid y rhai sy’n gweiddi uchaf yn unig.
Wel, mae’n fy rhyfeddu—yr agwedd negyddol sydd mor aml yn dod o ochr arall y tŷ hwn. Rydym wedi clywed llawer o bethau’n cael eu canmol yn y Cynulliad hwn mewn perthynas â’r Undeb Ewropeaidd. Cyfeiriodd un o’r ACau y bore yma at y diogelwch i weithwyr yn yr Undeb Ewropeaidd, a deddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd a roddodd ddiogelwch i’r rheini. Fe gyfeirioch chi at hynny mewn gwirionedd. Wel, hoffwn ofyn pa ddiogelwch y mae hynny wedi ei roi i weithwyr mudol yn y wlad hon. Dros y 10 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld toreth o bethau megis cyfleusterau golchi ceir yng Nghymru, fel eu bod yn awr bron yn rhan hollbresennol o bron pob tref a phentref. Wel, gallaf ddweud wrthych nad yw deddfwriaeth Ewrop wedi diogelu’r bobl hynny mewn unrhyw ffordd. Mae’r rhan fwyaf o’r bobl hynny yn gweithio 10 awr y dydd, saith diwrnod yr wythnos, am gyn lleied â £3 yr awr. Nid oes ganddynt gontractau—na’r contractau dim oriau gwarthus hynny hyd yn oed. Nid yn unig hynny, ond nid oes ganddynt unrhyw ddillad diogelwch yn eu gwaith. Felly, nid yw hyn oll y dywedwch ei fod yn deillio o’r Undeb Ewropeaidd i ddiogelu gweithwyr yn diogelu’r rhan honno o’r boblogaeth sy’n gweithio.
Yn ychwanegol at hynny, rydych yn sôn o hyd hefyd am ddiogelu’r amgylchedd. A dweud y gwir, mae pob un o’r cyfleusterau golchi ceir hyn mewn gwirionedd yn golchi’r elifiant y maent yn ei ddefnyddio i olchi ceir i mewn i’n ffrydiau dŵr. Pa fath o ddiogelwch sydd gennym rhag hynny? Rydych yn ddetholus iawn ynglŷn â sut rydych yn ymdrin â diogelwch i bobl—
A wnewch chi ildio?
Gwnaf.
Mae ychydig yn frawychus gwrando ar yr anecdot rydym yn ei gael yn lle tystiolaeth a ninnau’n wynebu heriau economaidd mor ddifrifol. Roedd Paul Johnson, pennaeth uchel ei barch y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, yn dweud y bydd ein heconomi gryn dipyn yn llai o ganlyniad i adael yr UE. Felly, gadewch i ni siarad am ffeithiau a barn ddifrifol, yn hytrach nag anecdotau.
Anecdot? Felly, yr anecdot yw y gall miloedd o bobl weithio yn y wlad hon o dan amodau gwaith ofnadwy, ac rydych yn ei alw’n anecdot.
Rwyf am ymyrryd eto. Rhoddodd Caroline Jones araith yn seiliedig ar rai busnesau y cyfarfu â hwy, ac mae hyn rywsut yn ymateb sylweddol i bob un o’r economegwyr sy’n dweud bod ein heconomi yn mynd i ddirywio. Ac rydych yn dweud wrthym am elifiant yn dod o gyfleusterau golchi ceir. Felly, anecdot yw hwnnw.
Onid yw hynny’n bwysig? Onid oes gan hynny unrhyw ddylanwad ar sut rydym yn cadw’r wlad hon yn lân? Wel, mae’n bwysig. Rwyf am ymateb i bwynt arall, beth bynnag, gyda’r AC arall a siaradodd am ffermwr yn cael £68,000 o dan y taliadau PAC. Wel, mae yna ffermwyr yn Lloegr sy’n cael £1 filiwn y flwyddyn o dan y taliadau PAC am beidio â thyfu cynhyrchion, ac mae llawer o’n ffermwyr yng Nghymru—y rhan fwyaf o ffermwyr yng Nghymru mewn gwirionedd yn niwydiant ffermio’r ucheldir, lle maent yn cael cyn lleied â £10,000 neu £12,000. Prin fod hwnnw’n gyflog byw. [Torri ar draws].
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Gwnaf wrth gwrs.
Diolch. Felly, a ydych yn dweud mewn gwirionedd y bydd ein ffermwyr yng Nghymru yn well eu byd ar ôl y trafodaethau i adael yr UE?
Ydw. Rwy’n credu’n wirioneddol y gellir defnyddio’r manteision a gânt o adael yr Undeb Ewropeaidd i roi cymorthdaliadau i’n ffermwyr ni i raddau llawer mwy yn hytrach na rhoi cymhorthdal i ffermwyr aneffeithlon Ffrainc, yr Almaen, yr Eidal a Gwlad Groeg. Ond rwy’n cytuno â hyn: fod yn rhaid i ni i gyd weithio, yn drawsbleidiol, yn y Cynulliad hwn i wneud yn siŵr fod Llywodraeth y DU yn darparu’r bonws a gawn o Ewrop, ac mae’n rhaid i ni i gyd weithio dros hynny. Diolch.
Galwaf ar y Prif Weinidog, Carwyn Jones.
Diolch, Lywydd. Ceisiaf ychwanegu rhywbeth gwahanol i ddadl sydd wedi bod yn mynd rhagddi ers prynhawn ddoe ac mewn dadl yn gynharach yn y Cynulliad. Gwrandewais yn ofalus ar yr hyn oedd gan Neil Hamilton i’w ddweud. Y pwynt cyntaf sy’n rhaid ei bwysleisio yw nad oes neb yn dadlau y dylai tariffau gael eu gosod, ond mae ef yn rhoi ei ffydd yng nghynhyrchwyr ceir yr Almaen. Mae’n rhaid i mi ddweud wrtho nad gyda BMW mae’r trafodaethau; mae’r trafodaethau gyda Chomisiwn yr UE, gyda 27 o aelod-wladwriaethau a Senedd Ewrop. Mae’n rhaid i ni eu hargyhoeddi hwy i gyd i gael cytundeb masnach rydd ac nid BMW, Volkswagen, Audi a Mercedes-Benz yn unig. A byddant yn parhau i werthu i farchnad y DU oherwydd ni fydd y tariff yn effeithio arnynt. Maent yn frandiau sydd â bri arnynt; bydd pobl yn talu £3,000 neu £4,000 ychwanegol am BMW oherwydd eu bod yn gallu fforddio gwneud hynny. Nid yw’n effeithio arnynt hwy gymaint ag y mae’n effeithio ar Ford.
Mae 50 y cant o’r allforion y mae’r DU yn eu hanfon allan bob blwyddyn yn mynd i’r Undeb Ewropeaidd—50 y cant. Yr Undeb yw ein partner masnachu mwyaf o lawer. Mae unrhyw beth sy’n amharu ar ein mynediad i’r farchnad fel y cyfryw yn ddrwg i’r DU. Nawr, pan oeddwn yn yr Unol Daleithiau yr wythnos diwethaf, y cyfan roeddent yn awyddus i siarad amdano oedd beth oedd yn mynd i ddigwydd i’r DU. Nid ydynt yn gweld y DU yn ddigon mawr i fuddsoddi ynddi ohoni ei hun. Mae 440 miliwn o bobl yn byw yn yr UE. Mae India, Tsieina a Rwsia yn llawer iawn mwy na’r DU. Mae’n rhaid i ni symud oddi wrth y syniad hwn, rywsut, fod ar y byd fywoliaeth i’r DU a bod y DU rywsut yn bwysig iawn. I fod yn bwysig iawn, mae angen i chi gael llawer o bobl neu lawer o olew, yna byddant yn gwrando arnoch. Mae’n bwysig cael ffrindiau yng ngweddill Ewrop a ledled y byd i wneud yn siŵr eich bod yn gallu masnachu â hwy. Roedd yr Undeb Ewropeaidd yn ein galluogi i wneud hynny, ond mae pobl Cymru wedi siarad.
Ac o ran y pethau eraill y soniodd amdanynt, bwyd a diod—ni fyddwn byth yn gallu diogelu’r cyflenwad bwyd. Mae’n amhosibl i’r DU beidio â mewnforio bwyd. Nid oes gennym yr hinsawdd i fwydo ein hunain mewn gwirionedd. Byddai’r rhyfel wedi dysgu hynny i bobl, yn sicr. Ac felly, os gosodir tariffau ar fwyd, bydd yn rhaid i bobl ddal i brynu’r bwyd, ond byddant yn talu’r tariffau ar ben hynny. Os edrychwch ar y ffrwythau a’r llysiau sy’n dod i mewn i’r DU, daw llawer ohonynt o’r Undeb Ewropeaidd. Os caiff tariffau eu rhoi ar ben hynny, nid oes cynhyrchwyr yn y DU sy’n gallu cymryd eu lle; ni allwch gael tomatos yn lle’r rhai sy’n cael eu mewnforio gydol y flwyddyn, oherwydd ni all y DU wneud hynny. Felly, yn y pen draw, nid yw’n bosib dweud fod hyn oll yn ymwneud â diogelu’r cyflenwad bwyd, gan mai myth yw diogelwch y cyflenwad bwyd mewn perthynas â’r DU a bydd hynny bob amser yn wir. Dyma ble rydym yn y byd ac mae’n ymwneud â’n lledred a’n hinsawdd.
Nawr, roedd un mater yn arbennig yn fy mhoeni, ond rwy’n amau bod hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei weld dros yr ychydig fisoedd nesaf gan rai o’r bobl fwyaf penderfynol o adael yr UE, sef sut rydym yn delio â’r holl reoliadau felltith hyn: chwynladdwyr, plaladdwyr, hawliau cyflogaeth—yr holl bethau hyn sydd wedi mynd yn y ffordd i atal y DU rhag bod yn gystadleuol. Fe sonioch am yr amgylchedd. Roedd gan y DU record warthus ar yr amgylchedd yn y 1980au. Roeddem yn llygrwyr mawr; roeddem yn achosi glaw asid dros Ewrop. Roedd rhai o’n hafonydd yn fflamadwy pe baech yn taflu matsis i mewn iddynt, ac roedd yn rhaid i weddill Ewrop lusgo’r DU i mewn i bolisi amgylcheddol gwell. Ni fyddem fel Llywodraeth yn caniatáu i’n safonau amgylcheddol lithro mewn unrhyw amgylchiadau. Mae ein pobl yn haeddu gwell na hynny.
Mae’n sôn am y £10 biliwn sy’n mynd i ddod. Nid oes neb yn credu hynny mwyach. Nid oes neb yn defnyddio’r ffigur hwnnw mwyach, y myth o £10 biliwn. Rwy’n edrych ymlaen at weld y £620 miliwn y byddai gennym hawl iddo yn dod yn syth i Gymru, yn ddigwestiwn. Nid wyf yn credu y bydd hynny’n digwydd.
Soniodd am gyllideb 1981—y gyllideb fwyaf trychinebus a gynhyrchwyd erioed gan unrhyw Lywodraeth erioed yn Ewrop ers diwedd yr ail ryfel byd, cyllideb a greodd chwyddiant o 22 y cant, 3.2 miliwn o bobl yn ddi-waith. Roedd y gyllideb honno yn un o’r rhesymau pam fod pobl wedi teimlo’n ddigon blin i bleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd, am fod pobl yn gweld gweithgynhyrchu yn cael ei ddinistrio yn y DU, yn gweld Llywodraeth Geidwadol nad oedd yn poeni am weithgynhyrchu—a gwelwn adleisiau o hynny gan rai economegwyr sy’n dweud bod diwydiannau gwasanaeth yn bwysicach na dim byd arall. Mae’n rhaid i mi ddweud bod Llundain yn ganolfan ariannol yn wir o ran cyllid byd-eang, ond os na all gwasanaethau ariannol yn Llundain weithredu yn yr Undeb Ewropeaidd, ni fydd yn ganolfan am lawer iawn eto. Bydd pobl y Swistir yn dweud wrthych nad oes ganddynt fynediad at wasanaethau ariannol yng ngweddill yr Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny’n golygu, wrth gwrs, nad ydynt yn gallu gweithredu yno.
Nawr, mae’n rhaid i ni gydnabod y problemau hyn er mwyn cyrraedd sefyllfa well. Nid yw’r byd mor syml ag y byddai rhai siaradwyr yn hoffi ei ddweud. Dywedodd Caroline Jones—efallai fy mod yn gwneud cam â hi—’Gadewch i ni adael fwy neu lai ar unwaith’. Beth sy’n digwydd yng Ngogledd Iwerddon? Beth sy’n digwydd gyda’r Weriniaeth? Y cwestiwn mawr sydd heb ei ateb yw beth sy’n digwydd i’r ffin honno. Roedd pobl yn dweud wrthyf ar garreg y drws, ‘Rydym eisiau rheolaeth dros ein ffiniau’. Nid yw hynny byth yn mynd i ddigwydd, gan nad yw’r DU yn rheoli’r ffin â Gweriniaeth Iwerddon. Dechreuwch roi mannau archwilio ar y ffin yn ôl yno, neu swyddogion diogelwch, a byddwch yn torri cytundeb Gwener y Groglith. Un canlyniad sydd i hynny, ac mae’n un difrifol.
Rhaid i’r pethau hyn gael eu trin yn ofalus. Nid yw Plaid yr Unoliaethwyr Democrataidd hyd yn oed am weld ffin galed yn ôl yn Iwerddon. Os gwnewch y pethau hyn heb feddwl yn ofalus am y canlyniadau—ac mae’r canlyniadau’n ddifrifol tu hwnt i bobl Gogledd Iwerddon, y Weriniaeth ac yn wir i weddill y DU. Felly, rhaid ystyried y pethau hyn yn eithriadol o ofalus.
O ran yr hyn a ddywedodd Mark Isherwood, mae llawer o’r hyn a ddywedodd yn cyd-fynd â ble mae’n eistedd yn y Siambr, buaswn yn awgrymu, o ran yr hyn roedd yn ei ddweud. Ond unwaith eto, mae’n rhaid iddo ddeall—hynny yw, roedd rhai o’r pethau a ddywedodd yn naïf a bod yn onest. Yr hyn y mae’r Trysorlys wedi ei ddweud—gadewch i ni fod yn onest—yw y bydd prosiect yn cael cyllid os caiff ei lofnodi cyn datganiad yr hydref. Mae hynny’n wir. Ar ôl hynny, nid ydynt yn rhoi unrhyw sicrwydd o gwbl. Dim byd. Mae’r cyfan ar sail achosion unigol a ‘Ni fydd yn penderfynu pa un a ydych yn cael arian ai peidio’. Mae’n golygu y bydd arian a fyddai wedi dod i Gymru bellach yn wynebu rhwystr yn Llundain yn hytrach na bod yr arian yn llifo’n uniongyrchol i ni. Dyna beth y maent wedi ei ddweud. [Torri ar draws.] Wrth gwrs.
O ystyried eu bod wedi dweud eu bod yn gwneud datganiad ar hyn cyn datganiad yr hydref, onid yw’n hanfodol felly fod Cymru yn cymryd rhan mewn trafodaethau agos â hwy ynghylch hynny?
Fe roddaf y neges yn awr o ran y drafodaeth: rydym am weld ein cyllid yn cael ei warantu ar ôl datganiad yr hydref yn unol â’r addewid a roddwyd gan y rhai a oedd eisiau gadael yr Undeb Ewropeaidd. Rhybuddiais ar y pryd y byddem yn wynebu sefyllfa yn y pen draw lle byddai’r Llywodraeth yn Llundain yn gweithredu fel brêc ar arian a ddaw i Gymru yn awtomatig. Nid dyna safbwynt UKIP hyd yn oed, a bod yn deg. Maent am weld yr arian yn dod yn awtomatig. Mae safbwynt y Blaid Geidwadol ar hyn yn wahanol i safbwynt UKIP hyd yn oed, drwy beidio â sefyll dros Gymru a mynnu bod yr arian y byddem wedi ei gael yn parhau i lifo i Gymru.
O ran rhai o’r sylwadau eraill a wnaed, crybwyllodd Steffan Lewis rai pwyntiau diddorol. Ceir llawer o gwestiynau nad oes atebion ar gael iddynt ar hyn o bryd. Nid yw’r atebion gan Lywodraeth yr Alban. Mae gan Lywodraeth yr Alban ateb o ran bod eisiau annibyniaeth, o bosibl, ond nid oes ganddi atebion o ran cynllun manwl. [Torri ar draws.] Wrth gwrs.
Diolch i’r Prif Weinidog am ildio. Mae safbwynt Llywodraeth yr Alban yn glir iawn. Pleidleisiodd yr Alban dros aros yn yr Undeb Ewropeaidd a safbwynt Llywodraeth yr Alban yw bod yr Alban yn parhau i fod yn yr Undeb Ewropeaidd. Os yw’n cael ei llusgo allan o’r Undeb Ewropeaidd yn erbyn ei hewyllys, yna, mae hwnnw’n fater cwbl wahanol wrth gwrs. Felly, nid wyf yn meddwl y gallwch gymharu’r sefyllfa yn y wlad hon, lle mae gennym Lywodraeth sydd o blaid yr UE mewn gwlad a bleidleisiodd dros adael yr Undeb Ewropeaidd a Llywodraeth yn yr Alban a oedd yn awyddus i aros yn yr UE gyda gwlad a bleidleisiodd dros hynny hefyd. Mae’r sefyllfa’n wahanol yma, felly rwy’n credu ei bod yn haeddu ymateb unigryw, rhagweithiol gan Lywodraeth y wlad hon.
A dyna sy’n ei wneud yn fwy cymhleth, sef pam y cawsom, er enghraifft, y cyfarfod â’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yma ym mis Gorffennaf wrth gwrs, rhywbeth y mynnais ei gael, yn Glasgow, gan ein bod yn gwybod bod gweinyddiaethau eraill yn wynebu’r un dryswch. Ydym, rydym mewn sefyllfa wahanol i’r Alban, ond nid wyf yn meddwl bod yr Alban yn deall yn iawn ble mae eisiau mynd nesaf. Nid yw’n gyfrinach fod yr Alban yn awyddus i gael rhyw fath o statws arbennig o fewn yr UE. Nid oes unrhyw arwydd y caiff hynny ei gynnig mewn unrhyw ddull na modd. Nid ydym yn gwybod, ac mae cymaint o gwestiynau anodd sy’n rhaid eu hateb eto o ganlyniad i hynny.
Rydym yn siarad am y farchnad sengl. Nid oes ots os ydych yn siarad am aelodaeth neu fynediad; yr hyn sy’n bwysig yw eich bod yn gallu gwerthu, heb dariffau, eich nwyddau a’ch gwasanaethau yn y farchnad sengl, beth bynnag rydych yn ei alw. Pa wahaniaeth sydd yna? Mae aelodaeth, am wn i, yn golygu aelodaeth o’r UE, aelodaeth o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd o bosibl, lle mae gennych fath o aelodaeth wledig o’r Undeb Ewropeaidd. Mae yna ddewisiadau eraill sy’n anodd, yn hynod o anodd, megis cytundebau masnach rydd, sy’n bosibl mewn egwyddor ond yn hynod o anodd yn ymarferol. Ond yr egwyddor sylfaenol yw hon: mae’n rhaid i ni gael mynediad, di-dariff, i nwyddau a gwasanaethau i’r farchnad Ewropeaidd, ac yna gweithio ar y model y byddem yn ei ddymuno.
Rydym yn siarad am ryddid pobl i symud. Gwyddom ei fod yn fater sy’n codi ar lawr gwlad. Byddai ef a minnau’n rhannu’r un farn ar hyn yn ddiau. Ond ni allwn esgus bod y bobl ar lawr gwlad—llawer ohonynt, nid pob un, ond llawer ohonynt—heb bleidleisio oherwydd mater rhyddid pobl i symud. Felly, mae hwnnw’n fater sy’n rhaid ei drin yn ofalus tu hwnt o ran Cymru.
Mae’n sôn am refferendwm. Yn fy marn i, dylid cael proses gadarnhau sy’n cael ei pharchu, lle mae pob un o’r pedair Senedd yn cadarnhau unrhyw gytundeb sydd ar y bwrdd. Nid yw hynny’n golygu nad ydym yn cymryd rhan yn ystod y trafodaethau; rydym yn sicr yn rhan o’r trafod—mae hynny’n hynod o bwysig. Y peth olaf rydym ei eisiau yw fait accompli yn cael ei gyflwyno i ni heb fod gennym unrhyw ran yn ei greu. Ond mae refferendwm arall yn awgrymu naill ai ail-gynnal refferendwm ar aelodaeth—a byddwn yn awgrymu fod peryglon yno—neu refferendwm ar annibyniaeth. Rwy’n deall mai dyna bolisi ei blaid; dros hynny y mae’n dadlau. Os yw am fod yn ddigon eglur a dadlau dros annibyniaeth o fewn yr UE, yna nid yw hynny’n gyfrinach. Nid wyf yn rhoi geiriau yng ngheg ei blaid. Nid dyna ble rydym fel Llywodraeth. Nid ydym mewn sefyllfa lle rydym yn dadlau dros annibyniaeth. Byddwn yn gadael hynny i’r blaid gyferbyn.
O ran rhai o’r pethau a ddywedodd Caroline Jones, byddwn yn annog yr Aelodau i beidio â defnyddio anecdotau. Oes, wrth gwrs fod rhai busnesau yn mynd i dyfu. Nid effeithir ar rai busnesau mewn unrhyw ddull na modd gan y penderfyniad i adael yr UE. Mae yna rai, ond caiff eraill eu heffeithio’n aruthrol ac mae buddsoddwyr yr Unol Daleithiau ar hyn o bryd yn dal yn ôl er mwyn gweld beth fydd y DU yn ei wneud. Maent am weld beth fydd canlyniad terfynol unrhyw gytundeb mewn gwirionedd. Roeddent yn dweud wrthyf—maent wedi dweud wrthyf lawer gwaith mai felly y mae. Maent eisiau sicrwydd ac maent eisiau sicrwydd yn fuan.
Yn olaf, rwy’n dod i ben. Cyfraniad David Rowlands—yr hyn roedd yn ei ddweud i bob pwrpas oedd ‘Mae’n warthus fod tramorwyr yn dod i’r wlad hon ac yn golchi ein ceir’. Ac yna dywedodd eu bod yn cael eu hecsbloetio. Bai’r y DU yw hynny, nid yr UE. Bai’r DU yw hynny. [Torri ar draws.] Cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw hynny—[Torri ar draws.] Gadawaf i chi siarad mewn eiliad. Cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw atal pobl rhag cael eu hecsbloetio yn y gwaith—dim i’w wneud â’r UE, methiant Llywodraeth y DU yw hynny.
Ni ddywedais na ddylai mewnfudwyr ddod yma i olchi ein ceir. Yr hyn a ddywedais oedd nad ydym yn rhoi unrhyw ddiogelwch i weithwyr mudol o ran y ffordd y maent yn cael eu hecsbloetio. Y rheswm am hynny yw bod gorgyflenwad enfawr o lafur rhad yn y farchnad, ac os oes unrhyw un yn gwybod unrhyw beth am economeg, maent yn gwybod bod gorgyflenwi cynnyrch yn golygu bod pris y cynnyrch yn gostwng. At hynny rwy’n tynnu sylw. Ac rwy’n nodi nad yw’r Llywodraeth hon yma yn rhoi unrhyw ddiogelwch i’r bobl sy’n gweithio yn y mathau hyn o ddiwydiannau. Nodais y diwydiant golchi ceir gan ein bod i gyd yn gwybod bod yna is-ddiwydiant enfawr yn y wlad hon, yng Nghymru, lle mae pobl yn cael eu hecsbloetio’n syml oherwydd bod gorgyflenwad o lafur yn y farchnad. Diolch.
Rwyf wedi gwrando ar gyfraniadau David Rowlands dros yr wythnosau ac mae’n rhannu barn benodol ar y byd gyda mi: nid yw am weld pobl yn cael eu hecsbloetio. Ond mae digon yn ei blaid nad ydynt yn poeni, gallaf addo iddo. Maent yn fwy na hapus i weld pobl yn cael eu hecsbloetio yn lle eu pobl eu hunain, gan fod eu byd yn ymwneud â lefel isel o reoleiddio, cyflogau isel a phwy sy’n malio. Dyna beth y mae llawer yn ei blaid yn y fan honno—dyna yw eu barn hwy. Ond unwaith eto, daw’n ôl i’r pwynt nad oes gan hyn ddim i’w wneud â’r UE—methiant Llywodraeth y DU yw hyn. Pam mae gennym isafswm cyflog? Pam nad yw’n cael ei orfodi gan yr awdurdodau yn y DU? Dyna’r cwestiwn—y cwestiwn teg—a ofynnodd. Felly, mae’n hynod o bwysig. Nid oes gennyf broblem gyda phobl yn dod yma—rwy’n eu hadnabod. Mae llawer ohonynt yn berchen ar eu busnesau eu hunain, i ddechrau—nid ydynt yn ecsbloetio’u hunain—ond yn y pen draw, mae’n priodoli’r methiant i’r UE er mai bai’r DU yn bendant yw’r methiant i wneud yn siŵr mewn gwirionedd nad yw pobl yn cael eu hecsbloetio. Mae’n gwneud pwynt teg yn hynny o beth. Ond serch hynny, nid wyf yn cytuno â’r ffordd y mae wedi ei grybwyll.
Mae’n siarad am ffermio, mae ffermio yn yr Eidal ymhlith y mwyaf effeithlon yn y byd, mewn gwirionedd. Mae ffermio yn yr Almaen yr un fath. Mae ffermio ym Mhrydain yn cael cymorthdaliadau, ac nid wyf yn dadlau yn erbyn hynny oherwydd fy mod yn gwybod pa mor bwysig yw cymorthdaliadau i’n diwydiant ffermio. Ond myth llwyr yw awgrymu bod ffermio ym Mhrydain yn eithriadol o effeithlon o gymharu â gwledydd eraill yn Ewrop. Nid yw’n wir. Rwyf wedi eu gweld yn hynny o beth. Felly, rhaid i ni fod yn ofalus tu hwnt wrth awgrymu rywsut fod y polisi amaethyddol cyffredin wedi ei gynllunio i weithredu yn erbyn ffermwyr Cymru a Phrydain.
Yn olaf—rwy’n dod i ben ar y pwynt hwn—rwy’n croesawu’r ail bwynt. Ydy, mae’n hynod o bwysig y dylem allu llunio polisïau penodol ar gyfer amaethyddiaeth a physgodfeydd yng Nghymru. Mae’n gwrthgyferbynnu’n llwyr â’r hyn a ddywedodd Mark Reckless ddoe pan ddywedodd mai’r hyn roeddem ei eisiau oedd polisi a oedd yn gweithredu ar draws y DU heb unrhyw hyblygrwydd yn ôl pob golwg o ran Cymru. Felly, croesawaf y trawsnewid dros y 24 awr ddiwethaf.
Galwaf ar Neil Hamilton i ymateb i’r ddadl.
Wel, siaradais yn rhy fuan yn gynharach—rydym wedi clywed yr un corws o Jeremeiaid ag a glywsom dros y blynyddoedd; mae’r Prif Weinidog yn ail-ymladd cyllideb 1981 hyd yn oed. Mae’r Blaid Lafur yn gaeth i feddylfryd sy’n perthyn i’r gorffennol. Y rheswm pam oedd yn rhaid inni gael cyllideb 1981 oedd oherwydd gaeaf anniddig 1979, y tro diwethaf i Lafur ddifetha’r wlad ar raddfa fawr. Ond nid ydym yma i ail-ymladd brwydrau’r 1980au—rydym yma i ennill brwydrau’r 2010au. A chyda’r math o feddylfryd rydym wedi ei glywed ar y meinciau eraill heddiw, ni fyddwn byth yn ennill y frwydr honno, oherwydd, fel y dywedodd Mark Isherwood yn gywir wrth fy nilyn yn y ddadl ar y dechrau, os ydych yn mynd i werthu rhywbeth, os ydych yn mynd i werthu eiddo, mae’n rhaid i chi gredu ynddo ac mae’n rhaid i chi fynd allan a bod mor bositif ag y bo modd. Nid yw hynny byth yn mynd i ddigwydd gyda’r math o feddylfryd a glywn gan y Prif Weinidog, yn anffodus.
O ran gwneuthurwyr ceir yr Almaen a pha un a oes arnynt ofn na fydd cytundeb masnach yn cael ei drafod gyda Phrydain, maent yn dweud mai dyma’r flaenoriaeth uchaf i Lywodraeth yr Almaen yn eu barn hwy, ac mae’r syniad nad oes gan y bobl sy’n rhedeg Mercedes, Audi neu BMW ddylanwad ar Lywodraeth yr Almaen, ac nad oes gan Lywodraeth yr Almaen ddylanwad ar y Comisiwn Ewropeaidd yn nonsens llwyr ac yn bell iawn oddi wrth realiti.
Rydym wedi clywed llawer o gyfraniadau heddiw, gyda rhai ar ein hochr ni sydd wedi bod yn optimistaidd a chadarnhaol, ac eraill sy’n dal yn gaeth i feddylfryd negyddol. Dywedodd Jenny Rathbone ein bod yn cynnig atebion gor-syml. Nid oes neb yn cynnig ateb gor-syml. Mae unrhyw un sydd erioed wedi rhedeg busnes yn gwybod nad yw’r byd yn syml; mae’n newid o ddydd i ddydd. Y cyfan rwy’n ei ddweud yw bod yr heriau a’r risgiau o fod y tu allan i’r Undeb Ewropeaidd yn llawer llai na’r heriau a’r risgiau o aros ynddi, oherwydd mae’r UE yn brosiect sy’n methu ac mae ardal yr ewro yn drychineb llwyr. Mae Ewrop bellach yn hanner y maint a oedd o ran masnach o’i gymharu â gweddill y byd yn 1980—yr UE oedd i gyfrif am 30 y cant o fasnach y byd bryd hynny, a 15 y cant yn unig bellach. Mae dyfodol Cymru i’w benderfynu y tu allan i’r UE o ran masnach ryngwladol, ac mae’r rhyddid hwn, a roddwyd inni o ganlyniad i’r refferendwm, bellach yn rhoi’r offer a’r dulliau sydd eu hangen i roi hwb i economi Cymru yn y dyfodol yn ein dwylo ni. Sut y gall plaid genedlaetholaidd beidio â bod eisiau’r pŵer yn ei dwylo ei hun yma yng Nghymru neu yn y DU, nid ym Mrwsel—
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
[Yn parhau.]—wedi ei ddefnyddio gan bobl y gallwn eu hethol a’u dadethol a chael gwared arnynt os nad ydym yn hoffi’r penderfyniadau a wnant. Mae hynny’n rhywbeth na allwn ei wneud yn yr UE.
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Rwyf wedi dod i ddiwedd fy araith, Fadam Lywydd, ac felly rwy’n cymeradwyo’r cynnig hwn i’r tŷ heddiw yn yr ysbryd optimistaidd y’i hysgrifennwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Cytunwyd y dylid cynnal y cyfnod pleidleisio cyn y ddadl fer. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu’r gloch, symudaf yn syth i’r cyfnod pleidleisio.