Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar y diwydiant bwyd a diod. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae diwydiant bwyd a diod Cymru yn ddiwydiant llwyddiannus a llewyrchus, sy’n tyfu, ac yn symud Cymru yn ei blaen. Mae'n cyfrannu at greu economi ffyniannus a chymdeithas ddiogel. Roedd fy natganiad llafar ym mis Mehefin yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am gynllun gweithredu Llywodraeth Cymru 'Tuag at Dwf Cynaliadwy', yr ydym yn gwneud cynnydd ardderchog arno.  Mae gwerthiant y diwydiant eisoes wedi tyfu i fod yn werth £6.1 biliwn. Mae’r cynnydd yn sicr ar y trywydd iawn i gyflawni twf o 30 y cant i £7 biliwn erbyn 2020, gan ein bod eisoes dros hanner ffordd i gyrraedd y targed.

Mae'r llwyddiant hwn yn ganlyniad ymdrech ac ymroddiad gan lawer o bobl, ac rwy’n llongyfarch y diwydiant. Fodd bynnag, rwy’n arbennig o awyddus i gydnabod y gwaith rhagorol a wnaed gan fwrdd diwydiant bwyd a diod Cymru, sydd bellach wedi'i hen sefydlu ac sy’n gweithio'n agos gyda mi. Mae'r bwrdd yn gwthio ein gweledigaeth ar y cyd ar gyfer y diwydiant dan gadeiryddiaeth egnïol Andy Richardson, a hoffwn gofnodi fy niolch iddo ef a phob aelod o'r bwrdd.

Ers fy natganiad ym mis Mehefin, mae’r bwrdd a Llywodraeth Cymru wedi parhau i fynd ar drywydd y cynllun gweithredu. Rydym wedi hyrwyddo bwyd a diod o Gymru gartref a thramor. Rydym wedi parhau i ganolbwyntio ar anghenion sgiliau a hyfforddiant y diwydiant a'r angen i wneud y diwydiant yn ddeniadol fel dewis gyrfa. Rydym yn parhau i gefnogi arloesedd a buddsoddiad. Mae cynnydd yn y meysydd hyn yn hanfodol i gyflawni ein nod o dyfu'r diwydiant a datblygu marchnadoedd. Rydym hefyd yn sicrhau bod ein cyflenwad bwyd yn ddiogel a'i fod yn cynhyrchu cynnyrch o'r safon uchaf i’r cyhoedd.

Ers i mi fod yn y swydd, rwyf wedi ymweld â llawer o fusnesau bwyd a diod ledled Cymru.  Mae egni ac ymrwymiad y bobl sy'n gweithio yn y diwydiant hwn wedi gwneud argraff arnaf. Yn gynharach y mis hwn, roeddwn yn falch iawn o groesawu enillwyr Cymru yng ngwobrau Great Taste 2016. Cawsom 125 o gynhyrchion buddugol, gan ychwanegu at enw da haeddiannol Cymru am ansawdd a blas. Rwy'n edrych ymlaen at 2017 pan fydd ceisiadau Cymru yn cael eu beirniadu yn y gogledd, ac rwy'n hyderus y gallwn wneud hyd yn oed yn well y flwyddyn nesaf.

Mae ein henw da yn mynd y tu hwnt i Gymru. Rydym wedi arwain busnesau ar ymweliadau masnach â Gogledd America, Ewrop, y dwyrain canol ac Asia. Gwelais drosof fy hun y gwaith i hyrwyddo ein diwydiant yn rhyngwladol pan arweiniais ymweliad masnach ym mis Hydref â SIAL, un o’r sioeau masnach diwydiant mwyaf yn Ewrop. Roedd dirprwyaeth gref o fusnesau Cymru yn arddangos cynnyrch ein sectorau llaeth, diodydd a phobi, ochr yn ochr â Hybu Cig Cymru yn hyrwyddo cig oen a chig eidion Cymru. Yr wythnos ddiwethaf, cefnogodd fy swyddogion ymweliad masnach â Sbaen, un o'n marchnadoedd allforio mwyaf. Heddiw, mae fy nhîm i a busnesau Cymru yn Bwyd o Bwys yn Fyw yn Llundain—arddangosfa sy’n canolbwyntio'n gryf ar arloesedd.

Mae ymdrech ac enw da sy’n tyfu yn dod â chanlyniadau. Mae ein rhaglenni allforio a digwyddiadau masnach yn parhau i helpu busnesau i sicrhau gwerthiannau. Yn ddiweddar adroddodd Nimbus Foods and Dairy Partners (Cymru Wales) eu bod wedi sicrhau tua £2 filiwn o fusnes ychwanegol yn dilyn cymorth gan Lywodraeth Cymru i helpu i gyrraedd marchnadoedd newydd dramor. Mae allforion bwyd a diod wedi cynyddu bron 13 y cant yn ystod chwe mis cyntaf 2016—cynnydd o £15.2 miliwn o'i gymharu â'r un cyfnod y llynedd.

Yn gynharach y mis hwn, rhoddais gychwyn ar rownd ddiweddaraf y cynllun buddsoddi mewn busnes bwyd, a ariennir gan y cymunedau gwledig—rhaglen datblygu gwledig: mae £2.8 miliwn ar gael ar gyfer buddsoddi cyfalaf, gan ychwanegu at bron £13 miliwn o fuddsoddiad gan y Llywodraeth a busnes a addawyd eisoes. Mae'r rownd newydd yn targedu busnesau micro a busnesau bach a chanolig, sef y rhan fwyaf o gynhyrchwyr bwyd yng Nghymru.

Mae'r bwrdd a Llywodraeth Cymru yn gweithio i annog buddsoddiad gan fanciau a buddsoddiad preifat arall yn y diwydiant. Ar 2 Tachwedd cynhaliodd y bwrdd y gynhadledd Arloesi Bwyd a Buddsoddi ar gyfer Twf yng Nghaerdydd, gan ddenu buddsoddwyr o bob cwr o'r DU a chwmnïau bwyd o bob rhan o Gymru, lle lansiais ganllaw buddsoddiad busnes newydd. Ychwanegodd y gynhadledd at waith i annog clystyru rhwng busnesau. Bydd y rhaglen clwstwr bwyd yn sicrhau twf economaidd drwy alluogi busnesau i wireddu manteision i'r ddwy ochr trwy drosglwyddo gwybodaeth, arbedion costau a chreu cyfleoedd ar y cyd. Mae tri chant a phedwar ugain o fusnesau eisoes yn cymryd rhan.

Rwy’n parhau i gefnogi bwyta'n iach yn ein hysgolion ac yn croesawu cyflwyno’r TGAU ar fwyd a maeth yn ddiweddar. Mae arloesedd yn un o’r prif ystyriaethau wrth arfarnu ceisiadau am grant diwydiant bwyd, ac mae ceisiadau i ailffurfio cynnyrch i gynhyrchu cynnyrch iachach yn sgorio'n dda. Trwy'r gynghrair tlodi bwyd rydym yn gweithio gyda phartneriaid yn y sector cyhoeddus, gwirfoddol a phreifat, gan gynnwys archfarchnadoedd, i leihau tlodi bwyd yn ein cymunedau. Rydym hefyd yn parhau i ennyn diddordeb mewn bwyd a diod ar hyd a lled Cymru drwy ein cymorth uniongyrchol i wyliau bwyd. Mae'r digwyddiadau hyn yn codi ymwybyddiaeth ymysg defnyddwyr, ymwelwyr â Chymru, ac yn cynnig cyfleoedd i’n busnesau ddatblygu a thyfu.

Swyddogaeth Llywodraeth Cymru yw darparu arweinyddiaeth a chefnogaeth. Ni fu erioed angen y rhinweddau hyn gymaint ag y mae eu hangen yn awr, yn dilyn penderfyniad y DU i adael yr UE. Mae Brexit yn peri heriau a risgiau sylweddol. Mae ein busnesau yn allforio; maent yn mewnforio deunyddiau crai, gyda chwarter y gweithlu yn dod o'r tu allan i'r DU. Mae ein diwydiant yn fyd-eang, felly bydd yr UE bob amser yn bwysig iawn, a bydd penderfyniadau a wneir yn fuan yn cael effaith am ddegawdau. Mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol na ddylai Cymru gael ei niweidio gan Brexit. Mae ein grŵp cynghori Ewropeaidd yn cefnogi Llywodraeth Cymru i ddeall y goblygiadau. Mae'r diwydiant bwyd wedi cymryd rhan lawn mewn digwyddiadau i randdeiliaid, ar draws y sectorau, yr wyf i wedi eu cynnal dros y misoedd diwethaf. Mae'r digwyddiadau hyn wedi hyrwyddo ansawdd ein brand a’n cynnyrch, ac mae cyfranogwyr wedi pwysleisio pa mor bwysig yw ansawdd a chynaliadwyedd drwy gydol ein cadwyn gyflenwi, yr holl ffordd o'r adnoddau naturiol i'r plât.

Mae'r ymgynghori a’r ymgysylltu yn llywio ein gweledigaeth ar gyfer dyfodol ôl-Brexit a'r trafodaethau sydd ar fin cael eu cynnal wrth i'r DU baratoi i adael yr UE. Rhaid i ni sicrhau nad yw ein marchnadoedd domestig yn cael eu tanbrisio gan fewnforion a gynhyrchir yn ddiegwyddor. Mae'n rhaid i ni ymladd dros chwarae teg i’n hallforion, heb dariffau newydd neu rwystrau masnach. Mae'n rhaid i ni gynnal ein cyflenwad llafur a pharhau i ddenu buddsoddiad. Ac mae angen i ni barhau i gynnal ac ychwanegu at ein cynhyrchion cynyddol o enwau bwyd gwarchodedig a gydnabyddir yn rhyngwladol.

Felly, er ein bod yn sylweddoli beth yw’r heriau, mae'n rhaid i ni fanteisio ar y cyfleoedd a pharhau i gyflawni, wynebu'r byd, a chynyddu ein hymdrechion i ddangos bod Cymru, wrth gwrs, ar agor ar gyfer busnes. Dros y misoedd nesaf byddwn yn helpu busnesau i fynd i ddigwyddiadau rhyngwladol mawr, gan gynnwys Gulfood, Dubai, ym mis Chwefror ac Arddangosfa Ryngwladol Bwyd a Diod, Llundain, ym mis Mawrth. Am y tro cyntaf, byddwn yn cynnal digwyddiad masnach a chynhadledd ryngwladol—Blas Cymru—ar gyfer y diwydiant bwyd a diod, pan fyddwn yn gwahodd y byd i Gymru. Gyda phartneriaeth gref rhwng Llywodraeth Cymru, y bwrdd diwydiant, buddsoddwyr a'r diwydiant, rwy'n hyderus y byddwn yn parhau i lwyddo. Byddwn yn parhau i ganolbwyntio ac yn parhau i fod yn uchelgeisiol, gan gynllunio a sicrhau dyfodol llewyrchus i'r diwydiant bwyd a diod—dyfodol sy'n symud Cymru ymlaen. Diolch.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad heddiw? Mae gan Gymru hanes balch o gynhyrchu bwyd a diod o safon uchel, ac mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i ddarparu'r cymorth cywir i alluogi'r sector i ffynnu yn lleol, yn genedlaethol ac, yn wir, yn rhyngwladol. Wrth gwrs, mae’r maes polisi hwn yn un sy'n cwmpasu nifer o adrannau Llywodraeth Cymru—yn wir, popeth o iechyd i addysg i'r economi. Felly, mae'n hanfodol bod unrhyw strategaeth yn y maes hwn yn cael ei gydlynu'n effeithiol. Ac rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthym pa ddulliau penodol y mae hi wedi’u rhoi ar waith i sicrhau bod unrhyw strategaeth fwyd yn cael ei rheoli’n briodol ac y darperir adnoddau priodol iddi ar draws pob un o adrannau Llywodraeth Cymru.

Cytunaf yn llwyr ag Ysgrifennydd y Cabinet ei bod, yn dilyn penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd, yn bwysicach nag erioed bod Llywodraeth Cymru yn ymddwyn yn strategol ac yn ymgysylltu. Rwy’n deall bod swyddogion wedi cynnal gweithdai ynghylch effaith bosibl tariffau yn y dyfodol ar fasnachu gyda gwledydd yr UE ar y diwydiant bwyd a ffermio, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i yn ei groesawu. Mae datganiad heddiw yn cydnabod yr heriau a'r cyfleoedd y mae'r bleidlais Brexit bellach wedi ei chyflwyno i’r diwydiannau bwyd a ffermio. Ond efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi ychydig mwy o fanylion inni am agenda Llywodraeth Cymru yn y maes hwn, yn y tymor byr a'r tymor hwy.

Er bod trafodaethau yn cael eu cynnal yn genedlaethol, mae gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd i sicrhau bod ein marchnadoedd domestig yn parhau yn gryf a bod cyrchu cynnyrch bwyd a diod lleol ar gyfer contractau yn cael ei annog i helpu i feithrin cysylltiadau cryfach â chwmnïau bach a chanolig. Felly, efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa gamau newydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i gryfhau'r farchnad ddomestig yng Nghymru i gefnogi busnesau bach a chanolig a chynhyrchwyr lleol wrth dendro am gontractau sector cyhoeddus ac annog y cyhoedd yng Nghymru yn gyffredinol i brynu’n lleol.

Nawr, rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yn cytuno mai ffordd wych o hyrwyddo cynnyrch lleol yw drwy gynnal gwyliau bwyd a marchnadoedd ffermwyr ac, yn wir, farchnadoedd ffermwyr symudol, a gwn fod Bwrdd Diwydiant Bwyd a Diod Cymru ar hyn o bryd yn edrych ar hynny. Yn wir, mae ymchwil a wnaed gan isadran fwyd Llywodraeth Cymru yn dangos mai hyrwyddo a hysbysebu’r farchnad oedd yr anghenion cymorth a nodwyd yn fwyaf cyffredin. Ac felly, mae cyfle i Lywodraeth Cymru fod yn arloesol wrth werthu’r marchnadoedd hyn i ddefnyddwyr. Yn wyneb y gwaith ymchwil hwnnw, a allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau pa ddulliau newydd sy’n cael eu hystyried i hyrwyddo digwyddiadau bwyd a marchnadoedd ffermwyr yn well, a pha drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cael ag awdurdodau lleol am sut y gallent helpu i hyrwyddo’r gweithgaredd hwn ar lefel leol?

Wrth gwrs, mae strategaeth fwyd gref yn hanfodol i amcanion Llywodraeth Cymru o ran iechyd y cyhoedd, ac mae'n bwysig ein bod yn anfon y negeseuon cywir o ran bwyta'n iach er mwyn mynd i'r afael â materion fel gordewdra yn ein poblogaeth. Rwy'n ymwybodol o rywfaint o'r gwaith gwych y mae'r trydydd sector eisoes yn ei wneud yn y maes hwn, yn ogystal ag Iechyd Cyhoeddus Cymru a'r Asiantaeth Safonau Bwyd, a hyd yn oed awdurdodau lleol. Fodd bynnag, efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym sut y mae hi'n sicrhau bod unrhyw bolisi diwydiant bwyd a diod yn gweithio ar y cyd ochr yn ochr ag agenda iechyd ac addysg Llywodraeth Cymru.

Sylwaf o'r datganiad hwn heddiw bod TGAU bwyd a maeth wedi cael ei gyflwyno. Ond mae llawer mwy y gallwn ei wneud o hyd i edrych ar ffyrdd o ddefnyddio cynnyrch Cymru i addysgu pawb, o’r bobl hynaf yn y gymdeithas i’n plant a'n pobl ifanc. Felly, mae'n hanfodol bod ymrwymiad wrth wraidd y strategaeth hon i sicrhau bod cenedlaethau'r dyfodol yn cael eu haddysgu am fwyd a diod, maeth, ac o ble y daw’r bwyd hwnnw, ond eu bod yn cael mynediad at yrfa yn y diwydiant hwnnw hefyd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet a minnau yn rhannu'r un uchelgais o annog mwy o bobl ifanc i ystyried y diwydiant bwyd a diod fel dewis gyrfa hyfyw, ac rwy’n croesawu ei hymrwymiad i ymgysylltu â phlant a phobl ifanc. Ond efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y gwaith a wnaed ganddi hi a'i swyddogion i wneud y sectorau ffermio a bwyd yn fwy deniadol i genedlaethau'r dyfodol.

Ac yn olaf, Ddirprwy Lywydd, byddwn yn ddiolchgar pe byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ymrwymo hefyd i gyhoeddi ystadegau creu swyddi a ffigurau cyfleoedd cyflogaeth gyda phob diweddariad blynyddol fel y gall Aelodau graffu ar gamau gweithredu Llywodraeth Cymru yn y maes hwn. Ddirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i'r Gweinidog unwaith eto am ei datganiad y prynhawn yma? Rwy’n falch fod y diwydiant ar y trywydd iawn i gyflawni twf o 30 y cant i £7 biliwn erbyn 2020.

Diolch i Paul Davies am ei restr o sylwadau a chwestiynau. Credaf ei bod yn bwysig iawn, bod targed uchelgeisiol iawn o dyfu’r sector bwyd a diod 30 y cant erbyn 2020, h.y. £7 biliwn. Rydym yn barod ar £6.1 biliwn, a dim ond bron cyrraedd diwedd 2016 yr ydym ni. Felly, dyna pam yr wyf yn dweud fy mod yn credu bod gennym stori newyddion dda iawn i'w hadrodd yma. Rwy’n ei chael yn hawdd iawn gwerthu bwyd a diod Cymru, gan fod pobl mor ymwybodol o’r enw da iawn sydd iddynt.

Gan droi at eich pwynt penodol chi, rwy’n meddwl eich bod yn hollol gywir; mae'n ymwneud â sicrhau bod gennym y cymorth iawn. Felly, roedd y cyllid olaf a gyhoeddais ar gyfer cynllun yn gyllid penodol ar gyfer busnesau bach a chanolig, oherwydd credaf fwy na thebyg fod nifer sylweddol o fusnesau bwyd a diod yn fusnesau bach a chanolig. Felly, rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cael pethau'n iawn o ran ein cefnogaeth.

Soniasoch am yr heriau a'r risgiau a'r cyfleoedd y mae Brexit yn eu rhoi i ni. Rydych yn iawn: cynhaliodd fy swyddogion gyfres o weithdai dros yr haf. Arweiniodd hyn at ddau ddigwyddiad cychwynnol i randdeiliaid a gynhaliwyd gennym. Rydym bellach wedi cynnal trydydd digwyddiad i randdeiliaid, a daeth yn amlwg—byddwch wedi fy nghlywed yn dweud o’r blaen nad oeddwn i’n awyddus i weld pobl yn gweithio mewn seilos, felly, ar draws fy mhortffolio i, credais ei bod yn bwysig iawn dod â phawb at ei gilydd, ond wedyn cynhaliwyd y gweithdai yn benodol ar wahanol rannau o'r portffolio. Felly, mae bwyd a diod, yn amlwg, yn un, ac mae'n bwysig iawn. Mae wedi bod yn beth da cael syniadau pobl am yr hyn sy'n bwysig iddyn nhw yn y dyfodol.  Soniasoch am farchnadoedd newydd, a gwn fod llawer iawn o waith am nifer o flynyddoedd wedi bod yn mynd rhagddo, ac rwyf nawr wedi cydio yn hyn—i gael ein cig oen yn ôl i America, er enghraifft. Mae'r pethau hyn yn gymhleth iawn, felly os ydym yn chwilio am farchnadoedd newydd, ac wrth gwrs mae’n rhaid i ni wneud hynny, rydym yn gwybod y gall gymryd blynyddoedd lawer. Felly dyna pam mae’n bwysig iawn sicrhau ein bod yn parhau gyda'r marchnadoedd sydd gennym. Mae'r farchnad ddomestig, rwy’n meddwl, y soniasoch amdani, yn farchnad bwysig iawn. Felly wrth inni edrych allan yno, peidiwch ag edrych yn rhy bell—mae Lloegr dros y ffin, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio'n agos i weld a allwn ni ddod o hyd i farchnadoedd newydd yno hefyd.

Un peth arall sydd wedi dod i’r amlwg o'r gweithdy yw pwysigrwydd enwau bwyd sydd wedi'u gwarchod. Bellach mae gennym wyth yng Nghymru. Roedd gennym saith. Rydym newydd gael yr wythfed, sef Ham Caerfyrddin. Rwy'n credu ei fod yn dda iawn gweld bod hynny newydd ddigwydd. Er inni bleidleisio i adael Ewrop, mae'n dangos, er bod rhai ar y gweill yn aros i ddod drwodd, rydym yn dal i lwyddo i gael y rhain. Felly, mae gennym ychydig ar y gweill o hyd, a bydd gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld y rheini’n dod drwodd hefyd. Mae cadw’r enwau bwyd hynny sydd wedi’u gwarchod a’r dynodiadau daearyddol sydd wedi’u gwarchod yn bwysig iawn i'r sector, a dyna un arall y bydd yn rhaid i ni ei gael ar ôl—wel, cyn—Brexit i weld a allwn gadw'r rheini, neu a fydd angen i ni gael ein cynllun ein hunain.

Soniasoch am wyliau bwyd a marchnadoedd y ffermwyr, ac rydych yn hollol gywir—maent yn bwysig iawn, iawn. Rwy'n credu eu bod yn bwysig i ymwelwyr; rwy'n credu eu bod yn rhan bwysig iawn o dwristiaeth bwyd. Rwyf wedi bod yn falch iawn o weld—. Nid oes gennym lawer iawn o arian i gefnogi gwyliau bwyd, ond mae wedi bod yn galonogol iawn gweld bod y rhai a ddechreuodd gydag efallai ychydig o gymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru wedi parhau. Ers 2013, mae nifer y gwyliau sydd wedi gwneud cais am gymorth wedi gostwng o 30 a mwy i 19, ac eto mae'r gwyliau bwyd eraill yn parhau i weithredu> Felly rwy'n credu bod hynny'n galonogol iawn.

Soniasoch am draws-Lywodraethol—mae hwn yn fater traws-Lywodraethol pwysig iawn, ac rydych yn hollol gywir. Yn sicr, yn ystod yr haf, pan ymwelais â nifer o ffermydd, soniodd llawer o ffermwyr am bwysigrwydd sicrhau bod ein plant a'n pobl ifanc yn dysgu o ble y daw eu bwyd. Roeddent yn dweud, os gofynnwch i blentyn o ble mae ŵy yn dod, bydd yn dweud yr archfarchnad. Mae'n bwysig iawn bod ein plant yn cael eu haddysgu, a dyna drafodaeth yr wyf yn dal i’w chael. Mae gen i gyfarfod cyn hir gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ac Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd i fynd â'r mater hwn yn ei flaen.

Mae sgiliau yn fater pwysig iawn, ac roeddwn yn bresennol yn Sgiliau Cymru, a gynhaliwyd yng Nghaerdydd yn ddiweddar. Mae'n sector hynod bwysig: mae bron 0.25 miliwn o bobl yn cael eu cyflogi yn y sector bwyd a diod, felly mae'n rhaid i ni sicrhau bod y sgiliau sydd eu hangen yno i fusnesau pan fyddant yn cyflogi eu staff. Dywedais yn y datganiad agoriadol fod chwarter y gweithlu yn dod o'r tu allan i'r DU, felly, unwaith eto, mae Brexit yn peri llawer o broblemau, ac rwy’n gwybod bod sawl rhan o'r sector yn bryderus iawn ynghylch o ble y daw y staff yn y dyfodol.

Hoffwn i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad a dweud o’r cychwyn hoffwn i ddatgan budd, gan fod fy mab newydd ddechrau swydd yn y sector yma, ers rhyw bythefnos. Felly, rydw i’n edrych ymlaen at flasu mwy o’r sector wrth i’r peth ddatblygu fy hunan.

Hoffwn i ofyn i’r Ysgrifennydd Cabinet am ychydig mwy na mae wedi’i ddatgelu yn y datganiad o’r ffordd y mae’r strategaeth a’r cynllun gweithredu yn gorfod newid yn sgil y penderfyniad ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Mae wedi gosod allan taw dyma’r her, ond nid oes yna ddim byd yn y datganiad eto sydd yn dweud sut mae hi am ymateb i’r her hynny, sut mae pethau’n newid. Fel mae’r datganiad yn ei ddweud, mae 90 y cant o allforion bwyd a diod o Gymru yn mynd i weddill yr Undeb Ewropeaidd, ac nid oes modd newid hyn yn sylfaenol mewn dwy flynedd. Felly, byddwn ni’n dal am yr allforion yna barhau ar ôl ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Felly, am wn i, mae yna gwestiynau sy’n gorfod cael eu codi. Maen nhw wedi cael eu crybwyll yma—cwestiynau ynglŷn â chaffael lleol, cwestiynau ynglŷn â hyrwyddo bwyd o Gymru yn fwy penodol fel bwyd o Gymru. Ond hoffwn i wybod bod yna fwy o feddwl na sydd wedi’i ddatgelu hyd yma yn mynd i mewn i hyn.

Hefyd, a fedr yr Ysgrifennydd Cabinet esbonio ychydig mwy am y £7 biliwn, sydd yn amcan? Mae’n dda gennyf glywed ein bod ni ar darged i gyrraedd, neu hyd yn oed mynd heibio, hwnnw, ond beth yn union mae hwn yn ei gynnwys? Rwy’n sylweddoli ei fod yn cael ei ddisgrifio fel ‘bwyd a ffermio’. Felly, byddwn i’n licio gwybod beth yw rhychwant y £7 biliwn yna ac mae gennyf ddiddordeb arbennig i ddeall a ydym ni am ymestyn bwyd o Gymru, yn enwedig yn y sector twristiaeth yng Nghymru, gan ei fod yn sector sydd ddim yn perfformio cystal ag y dylai wrth gynnig bwyd o Gymru mewn llefydd ymweld, ac ati.

Yn y datganiad ym mis Mehefin, y tro diwethaf i’r Ysgrifennydd Cabinet wneud datganiad ar y mater yma, roedd sôn am glystyrau. Byddwn i’n licio gwybod beth sydd wedi digwydd neu beth sy’n datblygu o ran clystyru datblygiadau bwyd. Jest i roi enghraifft, bues i mewn cyfarfod ddoe gydag ychydig o ffermwyr o sir Gâr sydd â diddordeb i wybod sut mae modd prosesu llaeth yn y gorllewin a phrosesu llaeth, efallai, yn sir Gâr, achos ar hyn o bryd mae tua 0.5 miliwn litr o laeth yn mynd allan o sir Gâr heb gael ei brosesu a heb felly gael y gwerth ychwanegol i’r llaeth yna yng Nghymru. Byddai’n ddiddorol gwybod a oes modd manteisio ar y cyfle sydd gyda ni i wneud mwy o hyn yng Nghymru a mwy yn rhanbarthol hefyd.

A oes modd i’r Ysgrifennydd Cabinet ddiweddaru’r Cynulliad ynglŷn â dyfodol y lefi cig coch? Mae tipyn o sôn wedi bod am y lefi hwn ac mae yna ddigwyddiad gan Hybu Cig Cymru, rydw i’n meddwl, yfory yn y Cynulliad inni ddeall lle mae’r trafodaethau’n digwydd ynglŷn â’r lefi. Wrth gwrs, rydym ni’n moyn i’r lefi yna gael ei ddefnyddio i hyrwyddo bwyd o Gymru, cig coch o Gymru, cymaint ag sy’n bosib.

Yn y cyd-destun hwnnw, er ei bod hi eisoes wedi ymateb i’r cwestiwn ynglŷn â PGI, i fi, nid wyf yn siŵr o hyd a ydy’n bosibl inni barhau gyda dynodiad PGI neu ddynodiad tebyg ar ôl ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, ac yn arbennig pe byddem ni’n ymadael â’r farchnad sengl. Rwyf jest eisiau eglurder ynglŷn â hynny fel ein bod yn deall beth rydym ni’n ei drafod.

Un peth y byddwn i’n licio clywed y Gweinidog yn ei ddweud, ac nid yw hi wedi ei ddweud eto, yw ei bod hi’n mynd i ddod â’r gwobrau bwyd i Gymru yn ôl. Mae gyda ni, wrth gwrs, ‘Great Taste’, sydd yn wobrau Prydeinig. Fe ddiddymwyd y gwobrau bwyd penodol Cymreig tua thair blynedd yn ôl. Rwy’n meddwl ei bod hi’n bryd ailedrych ar hyn nawr bod yn rhaid inni hybu ein bwyd ein hunain a nawr bod yn rhaid inni hybu ym maes twristiaeth ac ym maes caffael lleol, a nawr ein bod yn ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Bydd angen ‘identity’ cryf. Bydd angen ‘identity’, rwy’n cytuno, y Deyrnas Gyfunol, wrth gwrs; mae yna farchnad sengl yno o hyd, fel petai. Ond mae angen ‘identity’ cryf i’r gorau o Gymru. Byddwn i’n licio i’r Gweinidog ailedrych ar yr angen am wobrau bwyd penodol i Gymru achos roedden nhw’n boblogaidd, roedden nhw’n ffordd dda o hyrwyddo bwyd o Gymru, ac roedden nhw’n ffordd dda o newid diwylliant bwyd ac agwedd pobl tuag at fwyd hefyd.

On that final point of food culture, I’d like to conclude by asking the Minister what she’s doing to improve and close the circle on food waste. She did mention this in her statement, but we have an awful lot of food waste in Wales and in the United Kingdom. We waste something like £16 billion-worth of food a year, which could be usefully employed—much of it could be usefully employed. Scotland is likely to have targets for reducing food waste. France is talking about legislation for reducing food waste. Is it her intention to introduce either legislation or targets about food waste over the period of this action plan up to 2020? I think that would send a very strong signal.

Again, if I can give an example of what’s been happening in my region, Transition Bro Gwaun, which is a community project in Abergwaun, Fishguard, over the last three and a half years have been using surplus waste from local supermarkets to produce food in a community café. They’ve saved 25,000 tonnes from going to waste over those three and a half years and have attracted an additional £145,000 of match funding into Fishguard that way. Unfortunately, their future is threatened by new road developments in Fishguard, so I certainly hope the local authority will assist in it continuing. I don’t expect the Cabinet Secretary necessarily to intervene directly in Fishguard, but I hope that she accepts that that’s a very good example of how we can reduce food waste and it’s an example of how we should be making further progress, hopefully with strong leadership from the Welsh Government.

Diolch, Simon Thomas. Rydych wedi gofyn nifer sylweddol o gwestiynau, a byddaf yn ceisio eu hateb, ond byddaf yn dechrau trwy ddymuno’n dda i’ch mab yn ei ddewis gyrfa. Rydych chi'n iawn am ôl-Brexit, a cheisiais ddweud hyn yn fy atebion i Paul Davies, er ein bod, wrth gwrs, yn chwilio am farchnadoedd newydd, mae'r rhain yn cymryd amser hir i gael eu sefydlu. Fel y dywedais, rwyf wedi gweld hyn yn digwydd wrth geisio cael ein cig oen yn ôl i America—mae wedi cymryd saith mlynedd. Felly, mae'n bwysig iawn, wrth inni geisio dod o hyd i’r marchnadoedd newydd hynny, ein bod hefyd yn gweld beth y gallwn ni ei wneud i barhau i allforio i Ewrop. Yn sicr, unwaith eto, y neges yr wyf yn ei chael yw bod yn rhaid inni gael y mynediad dilyffethair hwnnw heb dariff i Ewrop yn y dyfodol.

Felly, mae nifer fawr o sgyrsiau yn digwydd. Byddaf yn mynd allan i Frwsel eto at y cyngor pysgodfeydd—bydd y sgyrsiau hynny yn parhau ar gyrion hynny. Pan es i SIAL, unwaith eto, cawsom drafodaethau—roedd Hybu Cig Cymru yno yn hybu ein cig coch ni ac, unwaith eto, cefais drafodaethau gyda dirprwyaeth o Taiwan a dirprwyaeth o Japan. Byddwch wedi clywed fy nghydweithiwr, Ken Skates, yn siarad am y trafodaethau a gafodd allan yn Japan—eto, bydd bwyd a diod wedi cael sylw yno. Felly, mae’n ymwneud â sicrhau ein bod allan yno.

Un o'r rhesymau dros gael, am y tro cyntaf erioed, ddigwyddiad rhyngwladol ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf yng Nghasnewydd yw annog mwy o bobl i ddod i Gymru. Felly, dim ond ychydig o ddyddiau cyn—mae’r amseru wedi bod yn benodol iawn—i ni gynnal y digwyddiad yn y Celtic Manor, mae digwyddiad mawr yn cael ei gynnal yn Llundain, felly rydym yn gobeithio y bydd pobl yn aros ac yna yn dod i Gymru i’r digwyddiad yma. Dyna beth arall yr ydym yn ei wneud am y tro cyntaf. Soniasoch am wobrau bwyd, ac rwy'n sicr yn edrych ar hynny i weld a allwn ni, o bosib, glymu i mewn â'r digwyddiad hwnnw, oherwydd credaf ei bod yn bwysig iawn. Mae gennym stori dda iawn i'w hadrodd am fwyd a diod. Fel y dywedais, nid yw'n anodd gwerthu cynnyrch Cymreig, gan fod y brand mor gryf, felly mae angen inni gynaeafu tra bod y tywydd yn deg, os mynnwch—mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i wneud hynny.

Soniasoch am y £7 biliwn. Yr uchelgais oedd cael cynnydd mewn trosiant o 30 y cant erbyn 2020. Yn wir, ni yw un o'r gwledydd sy'n perfformio orau o fewn y farchnad adwerthu bwyd yn Ewrop, ac mae amaethyddiaeth, pysgota a gweithgynhyrchu bwyd wedi’u cynnwys yn y targed hwnnw.

Gofynasoch am yr ardoll ar gig coch. Rwy’n ymwybodol fod digwyddiad yfory gyda HCC. Yn wir, rwy’n cwrdd ag Andrea Leadsom ddydd Iau yn Llundain, ac mae'r ardoll ar gig coch ar yr agenda. Ers i mi fod yn y swydd, rwyf wedi cael llawer o wybodaeth gymysg am yr ardoll hon, a gwn fod rhai pobl—. Mae angen i ni roi trefn ar hyn, rwy’n meddwl—mae wedi cymryd amser hir i gyrraedd yma. Felly, mae ar yr agenda, ac efallai y gallaf roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, Ddirprwy Lywydd, yn dilyn y cyfarfod ddydd Iau.

Ni allaf roi’r eglurder yr ydych yn ei geisio o ran enwau bwyd sydd wedi’u gwarchod a dynodiadau daearyddol sydd wedi’u gwarchod, oherwydd nid oes gennym yr wybodaeth ar hyn o bryd. Ond mae cynhyrchwyr bwyd yng Nghymru yn awyddus iawn ei fod yn parhau—maent yn credu ei fod yn bwysig iawn. Yn sicr, yn y trafodaethau yr wyf wedi’u cael gydag Alison o Halen Môn yn Ynys Môn, mae hi'n dweud wrthyf pa mor bwysig ydyw i’w busnes. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o hynny a byddwn yn gwneud ein gorau glas—pa un a fydd hynny yn golygu parhau â'r cynllun hwnnw neu gael ein cynllun ein hunain, rwy'n credu y bydd hynny’n dod yn gliriach yn nes ymlaen.

Rwy’n meddwl eich bod yn hollol gywir am wastraff bwyd. Cwpl o wythnosau yn ôl, roeddwn yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, ac roedd yn canolbwyntio ar wastraff, yn Guernsey. Daeth Tesco i roi cyflwyniad i ni. Mae uchelgais eu targed yn mynd i fod yn 100 y cant—nad oes dim o'u bwyd yn mynd i wastraff bwyd. Gallai hynny achosi heriau os oes gennych Tesco gwledig iawn—os nad oes rhywun sy'n gallu dod i gasglu'r bwyd ar ddiwedd y dydd—ond rwy’n credu bod honno’n uchelgais wych i’w chael. Mae angen i ni fod yn gwneud rhagor gyda'n harchfarchnadoedd yng nghyswllt hynny. Ond, yn sicr, rwy’n credu bod angen ystyried cael targed ar gyfer gwastraff bwyd, oherwydd, fel y dywedwch, mae llawer iawn o fwyd yn cael ei wastraffu, a chredaf y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn meddwl ei fod yn hollol annerbyniol.

Diolch. Mae’r amser yn brin, ond nid ydym wedi cael unrhyw aelodau o'r meinciau cefn i siarad. Felly, os caf i ofyn i'r siaradwyr nesaf ofyn eu cwestiwn yn unig i’r Gweinidog, ac efallai os gall y Gweinidog ymateb yn eithaf cryno, byddaf yn gweld faint y gallwn ei gynnwys. Jenny Rathbone.

Yng nghyd-destun yr ystadegau syfrdanol ar ordewdra a’r cyhoeddiad heddiw gan Cancer Research UK fod pobl ifanc yn yfed llond baddon o ddiodydd llawn siwgr bob blwyddyn—hanner baddon i rai pedair i ddeng mlwydd oed—mae’r defnydd eithafol hwn o siwgr mewn diodydd yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni frwydro yn ei erbyn. Felly, er bod croeso i’r cynnydd mewn allforion o fwyd a diod o Gymru, rwy’n teimlo bod angen i ni dreulio llawer mwy o amser yn canolbwyntio ar yr hyn yr ydym yn ei wneud ar sail systematig i frwydro yn erbyn y broblem gordewdra sydd gennym, yn enwedig ymysg pobl ifanc. Felly, fy nghwestiwn i yw, mewn gwirionedd: beth arall all y Llywodraeth ei wneud i hyrwyddo nod siarter Bwyd am Oes? Mae Cyngor Sir y Fflint wedi mabwysiadu'r siarter yn llwyddiannus, ac yn ei ddisgrifio fel rhywbeth sy’n rhoi hyder i rieni yn y gwasanaeth prydau ysgol ac yn dangos eu hymrwymiad i'r profiad amser cinio ysgol, gan ddefnyddio bwyd a gynhyrchir yn lleol yn bennaf fel bod pobl yn gwybod o ble y daw’r bwyd a’i fod o safon benodol. Felly, rwy’n cymeradwyo Sir y Fflint am ei gwaith caled, ond rwy’n tybio beth arall y gellir ei wneud i sicrhau bod pob un o'r 22 awdurdod lleol yn mabwysiadu'r nod siarter ar gyfer arlwyo ar gyfer bwyd.

Mae Jenny Rathbone yn codi mater pwysig iawn, y byddwch yn gwerthfawrogi nad yw'n dod yn gyfan gwbl o fewn fy mhortffolio i. Soniais mewn ateb blaenorol fy mod i fod cael cyfarfod gyda fy nghydweithiwr Kirsty Williams, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, i drafod materion yn ymwneud â gwybodaeth am fwyd ar gyfer ein plant a'n pobl ifanc—o ble y daw, ac ati. Bydd hyn hefyd yn dod o fewn cyfrifoldebau Gweinidog iechyd y Cyhoedd, Ond rwy’n credu, ar draws y Llywodraeth, fod mwy y gallwn ei wneud ac rwyf yn sicr yn ymuno â chi i ganmol Cyngor Sir y Fflint ar eu menter.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y datganiad hwnnw, yn enwedig am ddisgrifio ei phryderon yn ymwneud â'r bleidlais Brexit. Tybed a allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau, os ydym yn gadael y farchnad sengl a'r undeb tollau, na fydd yn derfyn ar y gwaith papur, fel y gobeithiwyd gan lawer o ffermwyr a gefnogodd Brexit ac y dywedwyd celwyddau wrthynt, efallai, gan rai o'r bobl a oedd yn cefnogi Brexit. Oherwydd mewn gwirionedd, fe fydd cynnydd yn y gwaith papur oherwydd yr angen i wneud cais am drwydded fewnforio berthnasol, yr angen i lenwi tystysgrifau iechyd costus, a'r angen i lenwi ffurflenni gwlad tarddiad, yn ogystal â’r ffurflenni y gallai fod eu hangen neu na fydd eu hangen os bydd unrhyw gymorthdaliadau.

Nawr, mae pob un ohonom yn gwario tua £42 yr wythnos ar fwyd neu ddiod. Pe na bai gennym unrhyw gytundeb ar waith a dim trefniadau trosiannol, byddem yn gweld tariff 14 cant ar win Chile, a thariff 59 y cant ar gig eidion, a—ac mae hyn yn wirioneddol ddifrifol—tariff 38 y cant ar siocled. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno nad yw’r cynnydd ym mhris bwyd a diod ond newydd ddechrau, a bod hynny yn ganlyniad uniongyrchol i'r bleidlais Brexit. Beth sy'n debygol yw y bydd y cynnydd yn y pris yn debygol o barhau wrth i ni deimlo pwysau llawn y bunt wannach yn ein trolïau archfarchnad. Ar hyn o bryd, mae mewnforwyr yn cael eu gwarchod yn erbyn y newidiadau hynny mewn arian cyfredol.

Yn olaf, gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gytuno bod Cymru yn cynhyrchu rhywfaint o'r cynnyrch gorau yn y byd? Mae hyn yn cynnwys tatws cynnar Sir Benfro, selsig arobryn o Coity Bach Aberhonddu ac asennau byr ‘wagyu’ o Drefaldwyn, a enillodd y seren aur driphlyg yn ddiweddar yng ngwobrau Great Taste y DU. Rwyf wrth fy modd fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi crybwyll Ham Caerfyrddin, a gafodd, fel y dywedodd hi, gydnabyddiaeth yn ddiweddar gan gynllun bwyd wedi’i warchod yr UE.

A ydych yn dod i ben?

Rwy’n mynd i ddweud un peth arall.

Brysiwch, os gwelwch yn dda.

A fyddech yn ymuno â mi i groesawu'r cyhoeddiad yr wythnos hon fod Hacer Developments yn bwriadu datblygu parc bwyd mawr yn Hwlffordd, a allai o bosibl ddod â 1,000 o swyddi i'r ardal?

Diolch i Eluned Morgan am y sylwadau a’r cwestiynau hynny. Rwy’n credu eich bod yn iawn am fwy o fiwrocratiaeth, ac rwy'n credu bod y geiniog yn dechrau disgyn yn awr gyda llawer o'r cynhyrchwyr bwyd a ffermwyr yr wyf wedi cael trafodaethau gyda nhw. Unwaith eto, bydd yr Aelodau wedi fy nghlywed yn dweud, dros yr haf, fy mod wedi holi pobl pam eu bod wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd ac yn aml rhoddir biwrocratiaeth i mi fel esgus dros wneud hynny. Ond yn anffodus, ydw, rwyf o’r farn, efallai, bod pobl wedi cael eu camarwain ac maent nawr yn dechrau sylweddoli hynny.

Rydym yn bryderus iawn am y cynnydd a fydd yn digwydd i brisiau bwyd a diod, ac yn amlwg dyma pam mae'r Prif Weinidog, yn ei holl drafodaethau gyda Llywodraeth y DU, yn dweud ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cael y mynediad hwnnw i'r farchnad sengl, a’i fod yn rhydd o dariff, oherwydd gwyddom y byddai hynny ond yn gwthio’r pris i fyny hyd yn oed yn fwy.

Rydych yn hollol gywir, ac rwyf wedi dweud dro ar ôl tro: mae gan gynnyrch Cymreig hunaniaeth gref iawn, enw da iawn am fod o ansawdd uchel iawn, ac mae pobl yn dweud wrthyf nad ydynt am weld rhuthr i'r gwaelod o ran safonau bwyd, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn cynnal y safonau uchel iawn sydd gennym. Felly, mae'n dda iawn clywed am y fenter a ddisgrifiwyd gennych. Mae unrhyw swyddi, wrth gwrs, i’w croesawu bob amser, ond byddai cynifer o swyddi o’r maint hwnnw yn sicr yn dderbyniol iawn.

A gaf i ddweud bod Eluned Morgan yn gwneud peth peryg iawn yn dechrau rhestru cwmnïau yn ei rhan hi o Gymru cyn i Aelod Ynys Môn godi ar ei draed? Achos fe allwn i fod yn siarad yn helaeth iawn am Melyn Môn, y Cwt Mwg, y Cwt Caws a Halen Môn—ond gwnaf i ddim. Y gwir amdani, wrth gwrs, ydy bod yna llawer gormod o gynhyrchwyr bwyd cymharol fach—rhai ohonyn nhw yn fwy—yn Ynys Môn, a beth mae gennyf i ddiddordeb yn ei wneud, nid yn unig yn fy etholaeth i ond ledled Cymru hefyd, ydy datblygu y diwydiant cyfan tra rydym ni, wrth gwrs, yn hybu y busnesau unigol i dyfu. Wrth gwrs, rwy’n croesawu’r ffaith bod yna bot o arian o £2.8 miliwn ar gael i gwmnïau allu gwneud cais am gyfalaf ohono fo er mwyn datblygu, ond â ninnau yn cyfarfod, rwy’n gwybod, yn fuan iawn i drafod y syniadau sydd gen i ar gyfer datblygu rhyw fath o barc cynhyrchu bwyd yn Ynys Môn, a ydy’r Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno efo fi bod angen, ochr yn ochr â helpu busnesau unigol i dyfu, datblygu isadeiledd cynhyrchu bwyd yn Ynys Môn a ledled Cymru? Nid oes yna eiddo, er enghraifft, lle gall cwmni fynd i’w rentu sydd o safon cynhyrchu bwyd yn fy etholaeth i, sy’n fam i Gymru oherwydd ei hanes yn cynhyrchu bwyd ac sydd am barhau i fod yn fam am flynyddoedd i ddod, o gael y cymorth iawn yn y lle iawn gan y Llywodraeth ac eraill.

Rydych chi'n hollol iawn; fyddwn i ddim hyd yn oed am ddechrau rhestru'r holl fusnesau bwyd sydd gennym yng Nghymru. Fel y soniais, y rheswm dros gael y pot £2.8 miliwn o arian sy’n targedu busnesau bach a chanolig yn bennaf oedd oherwydd bod cymaint o fusnesau bach a chanolig yn rhan o'r sector bwyd a diod.

Rwy'n credu bod y mater a godwch am seilwaith—. Wnes i ddim ateb cwestiwn Simon Thomas nawr ynghylch y ffaith bod gweithfeydd prosesu, a’r diffyg cyfleusterau prosesu sydd gennym mewn rhai ardaloedd yng Nghymru yn bethau y mae angen inni edrych arnynt. Rwyf hefyd wedi bod yn falch iawn o ymweld—. Ymwelais â dim ond dau allan o'r tri—ar Ynys Môn y mae’r un nad wyf wedi ymweld ag ef—o'n canolfannau arloesi bwyd, ac rwy'n gobeithio ymweld ag un Llangefni yn sicr cyn y Nadolig neu yn union ar ôl hynny, oherwydd mae’r gwaith y mae’r tair canolfan hynny yn ei wneud gyda busnesau bach a chanolig i allu arloesi wedyn a chyflwyno gwahanol fathau o fwyd—. Ymwelais â'r un yng Ngheredigion lle’r oedd dyn oedd wedi dechrau gwneud ei basta ei hun ond nid oedd yn gwybod lle i fynd i’w brofi, ac roedd wedi gallu mynd i'r ganolfan arloesi. Yna roedd wedi cael cymorth i ddod o hyd i adeilad ac ati. Felly, rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau i ariannu'r rheini hefyd.

Ac yn olaf, Lee Waters.

Diolch. Diolch yn fawr iawn. Weinidog, yn ddiweddar ymwelais â Bwydydd Castell Howell yn fy etholaeth i, yn Cross Hands, un o brif gyfanwerthwyr bwyd annibynnol. Maen nhw wedi tyfu'n aruthrol dros yr ugain mlynedd diwethaf ac yn meddwl bod ganddynt gyfle gwych i dyfu ymhellach, ond maent yn rhwystredig â'r prosesau caffael ar gyfer gwneud cais i werthu eu nwyddau i'r sector cyhoeddus. Beth allwch chi ei wneud i sicrhau bod y strategaeth hon yn llwyddo i sicrhau gwell gwerth i economïau lleol, i wneud yn siŵr ei bod yn haws gwerthu i'r sector cyhoeddus, a’n bod ni’n prynu mwy o gynhyrchion Cymreig?

Ydw, rydw i wedi ymweld â Bwydydd Castell Howell a chael yr union sgwrs honno gyda'r perchnogion. Rwy’n meddwl eich bod yn gywir; mae angen i ni sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o'r sector caffael yma yng Nghymru. Mae angen i ni edrych ar ein hysbytai a'n hysgolion. Pan oeddwn yn Weinidog Iechyd rwy’n cofio gwneud rhywfaint o waith a oedd yn gysylltiedig â chig oen, ac ni allem gaffael cig oen Cymru gan fod yn rhaid i ni gael y rhataf, ac edrych ar sut y gallem fynd o gwmpas hynny. Felly, mae angen inni edrych ar y rheolau caffael, ac yn sicr, ôl-Brexit, dyna faes arall y mae angen i ni edrych arno hefyd. Ond mae'n drafodaeth yr ydym yn ei chael ar hyn o bryd, a soniais fod angen i ni edrych dros y ffin i Loegr i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud y mwyaf o’n marchnad yno hefyd. Ond mewn gwirionedd, mae angen inni ddechrau yng Nghymru yn gyntaf.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n rhaid i mi ddweud bod hon yn enghraifft dda o sut i ofyn cwestiwn ar ddatganiad, felly rydych wedi ennill y brif wobr heddiw.