Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66, ac rwy’n galw ar David Rees i ofyn y cwestiwn brys.

Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u cynnal â Llywodraeth y DU ynghylch y penderfyniad i adeiladu carchar ym Mhort Talbot? EAQ(5)0124(CC)

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwyf wedi cael trafodaethau uniongyrchol â Gweinidog carchardai’r DU ynglŷn â’r safle arfaethedig ar gyfer datblygu carchar newydd ym Mhort Talbot. Mae gan y cynnig hwn botensial i gynnig cyfleuster modern, addas i’r diben i dde Cymru, sy’n canolbwyntio ar adsefydlu, a gwneud ein cymunedau’n fwy diogel.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Gwnaed y penderfyniad hwn gan Lywodraeth San Steffan cyn i unrhyw ymgynghoriad cyhoeddus gael ei gynnal ac rwy’n gresynu’n fawr nad ydynt wedi manteisio ar y cyfleoedd sydd ar gael iddynt, er fy mod yn cydnabod y bydd y broses gynllunio yn caniatáu cyfleoedd, efallai, ar gyfer yr ymgynghoriad cyhoeddus ehangach hwnnw.

Nid yw’n ymddangos eu bod yn nodi safleoedd penodol, er fy mod wedi clywed efallai ei fod ar dir Llywodraeth Cymru, ar ystad ddiwydiannol Baglan, oddi ar Ffordd Moor. A allwch chi gadarnhau hynny? A allwch nodi hefyd pa asesiadau effaith a gynhaliwyd o wasanaethau lleol—iechyd, boed yn iechyd corfforol neu iechyd meddwl, addysg, yn enwedig ar gyfer y carcharorion a fydd yn mynd i’r carchar, ac efallai yr effaith ar faterion trafnidiaeth, oherwydd, yn amlwg, pwy fydd yn talu’r costau hynny hefyd? Pa wasanaethau cymorth sy’n cael eu nodi ar gyfer y carcharorion a fydd yn cael eu rhyddhau o’r carchar a ble y cânt eu lleoli?

Gallwn ddefnyddio Carchar Berwyn fel enghraifft, efallai, fel asesiad i’w wneud o’r manteision lleol, ond a ydych wedi cael unrhyw syniad faint o swyddi sy’n cael eu creu o ganlyniad i’r penderfyniad hwn, yn enwedig yng ngoleuni data Prifysgol Caerdydd a ryddhawyd heddiw, yn nodi’r ffaith, os yw Port Talbot yn garchar ychwanegol, y bydd yna fwy o leoedd nag a geir o garcharorion o Gymru sydd angen eu lleoli? A yw hynny’n awgrymu bod Caerdydd ac Abertawe yn cael eu hadolygu ac o bosibl yn addas i’w cau, sy’n golygu na fydd swyddi’n cael eu creu, ond yn cael eu trosglwyddo yn lle hynny, sydd felly’n cael effaith wahanol ar y safle? Rwy’n cydnabod y gall rhai o’r agweddau hynny fod yn gwestiynau i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder eu hateb, ond a ydych wedi gofyn y cwestiynau hynny ac a ydych wedi cael atebion i’r cwestiynau hynny?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn a’i ddiddordeb yn hynny, wrth gynrychioli ei etholwyr. Wrth gwrs, mae llawer o’r cwestiynau y mae wedi’u gofyn, yn gywir, yn galw am atebion gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder, ond mae’n ddyddiau cynnar iawn. Roedd y datganiad a gyhoeddwyd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn ymwneud â’r awgrym i ystyried adeiladu carchar yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac mae’r cwestiynau sylfaenol hynny ynglŷn â’r canlyniadau anuniongyrchol y mae’r Aelod yn eu crybwyll yn bethau a fydd yn digwydd drwy ymgynghori yn ogystal â’r prosesau cynllunio priodol gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder.

Bydd fy nhîm yn ymgysylltu â’r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn â’r materion hyn ac wrth gwrs, bûm yn ymweld â Charchar Berwyn yn Wrecsam. Rwy’n credu bod nerfusrwydd sefydliadau newydd fel hwn yn un sy’n ysgogi cymunedau, ond gallaf sicrhau’r Aelod, a byddwn yn ei annog i fynd i gael golwg ar Garchar Berwyn er mwyn tawelu rhai o’i ofnau. Ond mae rhai o’r cwestiynau y mae’n eu gofyn i mi heddiw yn gywir ac yn briodol, ac mae’n haeddu atebion iddynt.

Fy ymateb cyntaf yw dweud nad ydym yn dymuno troi Cymru yn garchar enfawr. Mewn egwyddor, nid ydym yn cefnogi datblygu carchardai mawr. Nid yr Unol Daleithiau yw’r fan hon. Onid ydych yn cytuno â mi fod angen cyfleusterau sy’n addas i anghenion carcharorion o Gymru a bod angen i ni ddatganoli cyfiawnder i Gymru a sicrhau nad ydym yn syrthio i’r fagl o adeiladu carchardai newydd heb drafod diwygio carchardai a ffyrdd o atal pobl rhag troseddu yn y lle cyntaf? A ydych yn cytuno â mi ei bod yn annoeth croesawu swyddi er mwyn croesawu swyddi, heb weld yr holl fanylion? Hyd yn hyn, nid ydym yn gwybod beth y mae hyn yn ei olygu i’r sector adeiladu ei hun, ac nid ydym yn gwybod a fydd y rhain yn swyddi hirdymor yn y sector cyhoeddus neu’r sector preifat. Er enghraifft, a fydd y rhain yn gontractau dim oriau, contractau tymor byr, neu a fyddant yn swyddi hirdymor ar gyfer y gymuned?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Nid ydym yn gwybod llawer o’r manylion hyd yn hyn. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â chynghorwyr o fy mhlaid yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, ac maent wedi dweud wrthyf mai cyfrifoldeb y cynghorau a/neu Lywodraeth Cymru yw cyflwyno meini prawf i alw ar y Weinyddiaeth Gyfiawnder i wneud cais am y swyddi hynny. Felly, rwy’n awyddus i ddeall a yw Cyngor Castell-nedd Port Talbot neu chi fel Llywodraeth Cymru wedi rhoi meini prawf iddynt yn dweud bod y tir ym Maglan yn iawn iddynt ei ddefnyddio, a’ch bod wedi rhoi’r lefel honno o ganiatâd iddynt, fel petai, fel eich bod wedi nodi bod yna ffordd ymlaen ar gyfer Castell-nedd Port Talbot. Rwyf wedi clywed mai proses wirfoddol oedd hi ac nad oedd angen i’r cyngor na Llywodraeth Cymru gyflwyno cais yn hynny o beth.

A fydd y carchar hwn yn hwyluso cau carchardai Abertawe a Chaerdydd? Hyd yn oed os yw hyn yn wir, pam carchar mawr? Mae ffigurau gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, fel y clywsom, yn dangos, os adeiladir y carchar hwn, y byddai’n creu 2,400 o leoedd dros ben yng Nghymru a 600 pe bai Caerdydd yn cau. A yw Llywodraeth y DU yn troi Cymru yn wladfa gosbi tra’u bod yn anfon ein carcharorion ein hunain, gan gynnwys menywod, i fannau eraill? Beth rydych yn ei wneud mewn trafodaethau â Llywodraeth y DU i ddod â’r 50 y cant a mwy o ddynion sy’n garcharorion o Gymru nad ydynt wedi’u lleoli yma yng Nghymru ar hyn o bryd, yn ôl yma, er mwyn i’w teuluoedd allu eu cefnogi yma yn y wlad hon?

Fy mhwynt olaf yw fy mod yn credu bod y gymuned, hyd yn hyn, wedi cael ei hamharchu gan Lywodraeth y DU. Mae gennym ysgol fawr newydd ym Maglan, ysgol Gymraeg newydd ar fin cael ei hadeiladu yno, mae llawer o broblemau traffig yn yr ardal honno, ac mae angen i bobl leol fod yn rhan o’r sgwrs hon, yn hytrach na chael gwybod beth sy’n dod i’w cymuned gan Lywodraeth y DU.

Diolch i’r Aelod am ei sylwadau. Mae llawer o faterion yn codi. Unwaith eto, mae’n crybwyll ymatebion y Weinyddiaeth Gyfiawnder, fel y crybwyllodd yr Aelod lleol, Dai Rees. A gaf fi ddweud, o fy mhrofiad o Garchar Berwyn, mai personél o’r ardal leol oedd tua 60 y cant o’r rhai a gyflogwyd i ddatblygu ac adeiladu’r carchar, felly roedd yn hwb diwydiannol mawr i’r ardal honno?

O ran diwygio carchardai, mae Bil yn mynd drwy ddau Dŷ’r Senedd. Nid fy lle i yw amddiffyn gweinyddiaeth y DU, ond gallaf ddweud bod carchardai modern, lle y mae eu hangen o dan yr agenda ddiwygio, yn llawer gwell na’r hen garchardai hynafol sydd gennym wedi’u gwasgaru o amgylch y wlad. Mae hon yn ffordd lawer gwell o leihau’r risg i’n cymunedau, a datblygu cymorth cyswllt teulu hefyd ar gyfer carcharorion o Gymru, a gwneud yn siŵr nad ydym yn aildroseddu ac yn mynd yn ôl i’r carchar.

Mewn perthynas â charchardai menywod, cytunaf yn llwyr y dylem gael uned ddiogel i fenywod yma yng Nghymru. Os mai dyna yw’r pwynt olaf, wrth gwrs, o ran carcharu, yna rwy’n credu ei bod yn gywir ac yn briodol fod gennym gyfleusterau yng Nghymru ar gyfer darparu hynny.

Fel y mae’r ddau Aelod wedi dweud, mae llawer o gwestiynau sy’n parhau heb eu hateb gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Mae’n ddyddiau cynnar iawn. Byddwn yn disgwyl i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder, yr awdurdod lleol a chyfranogiad Llywodraeth Cymru gael rhaglen ymgysylltu lawn â’r gymuned. Nid yw ond yn iawn ac yn briodol fod hynny’n digwydd.

O ran eich pwynt olaf ynglŷn â thir a datblygu tir, mae’r tir arfaethedig yn eiddo i Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd, ond nid yw hynny’n unigryw i unrhyw ddatblygwr, o ran y sector preifat neu’r sector cyhoeddus, lle y ceir golwg ar y sylfaen tir ledled Cymru i weld ble y gallai datblygiadau ddigwydd. Mae hwn yn digwydd bod yn garchar, ac mae’n digwydd bod yn dir sy’n eiddo i Lywodraeth Cymru. Er bod hwn yn ddatganiad sy’n cael ei wneud gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder, bydd yn rhaid iddo fynd drwy’r broses gynllunio lawn er mwyn ennill momentwm, os momentwm o gwbl.

Rwy’n rhannu rhai o bryderon Bethan Jenkins y gallem fod yn symud tuag at sefyllfa debyg i’r Unol Daleithiau lle y maent, mewn gwirionedd, yn gwario mwy o arian ar garcharu pobl nag y maent yn ei wneud ar eu system addysg, ac am feirniadaeth yw honno o’r gymdeithas. Ond rwy’n deall yn llwyr yr hyn roedd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddweud am yr angen i gartrefu pobl mewn amodau sy’n cefnogi eu hadsefydliad, yn hytrach nag mewn amodau Fictoraidd nad ydynt yn gwneud hynny. Ond fel rhan o’r cyhoeddiad hwn ddoe, datgelwyd bod Llywodraeth y DU yn adolygu rhai carchardai gyda golwg, rwy’n credu, ar eu gwerthu, ac mae hynny’n cynnwys carchar Caerdydd.

Nawr, mae dau beth yn peri pryder i mi. Un yw ei bod yn bwysig iawn fod pobl, fel rhan o’u hadsefydliad, yn gallu cadw mewn cysylltiad â’u teuluoedd. Cafwyd prawf cadarn fod hynny’n wir. Y llall yw effeithlonrwydd y gwasanaeth carchardai. Mae angen iddo gynnwys agosrwydd y carchardai at y gwasanaeth llys, a dyna, yn amlwg, sy’n cael ei ddarparu yng Nghaerdydd ar hyn o bryd. Felly rwy’n gobeithio y bydd hynny’n cael ei ystyried yn y trafodaethau y byddwch yn eu cael gyda Llywodraeth y DU ar ein hymagwedd tuag at garchardai yn gyffredinol. Yn bersonol, rwy’n gwrthwynebu sefydlu carchar i fenywod yng Nghymru, oherwydd mae hynny’n gwbl groes i argymhellion adroddiad 2007 ar y ffordd yr ydym yn ymdrin â menywod sy’n troseddu, gan fod yr effeithiau ar eu teuluoedd yn gwbl ddinistriol. Ceir achosion prin iawn o fenywod y mae angen iddynt fod mewn carchar, ond eithriadau ydynt yn bendant.

Mae’r Aelod yn nodi materion pwysig iawn, ond a gaf fi ddweud bod y rhain yn gyfleusterau modern iawn? Mae mater addysg ac adsefydlu yn un pwysig. Mewn gwirionedd mae gan garchar Wrecsam a Phen-y-bont ar Ogwr brosesau da iawn gydag ailintegreiddio i’r gymuned yn un bwysig. Os ydych yn rhoi pobl dan glo ac yn eu trin fel anifeiliaid gwyllt mewn cewyll, dônt allan yn eu holau o’u cewyll fel anifeiliaid gwyllt. Dyna pam y mae’n rhaid i ni gael cynnig gwahanol, ac mae’r hen gyfleusterau sydd gennym yn gweddu’n dda i’r senario hwnnw. Mae’n rhaid i ni gael ymagwedd newydd, fodern at garcharu os mai dyna’r unig ddewis yn y pen draw.

Rwy’n derbyn pwynt yr Aelod am garchardai menywod. Mae’n fy mhoeni’n fawr fod gennym unrhyw un wedi’i garcharu—pobl ifanc, dynion neu fenywod. Ond mae rhai adegau pan fo’n rhaid i hyn ddigwydd, ac os oes rhaid iddo ddigwydd, yna rwy’n creu bod rhaid i hyn ddigwydd yn agos at adref, lle y gallwn barhau i weld integreiddio’n digwydd â chysylltiadau teuluol sy’n arwain at ganlyniadau gwell i bobl. Felly, rwy’n derbyn pwynt dilys iawn yr Aelod ynglŷn â charchardai menywod yn gyffredinol, ond lle rydym eu hangen, mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod yn eu rheoli’n briodol.

Mae’r mathau hyn o gyfleusterau—sy’n fodern iawn o ran carchardai—yn wahanol iawn. Mae gan yr un yn Wrecsam, cyfleuster newydd sbon, sefydliad Coleg Cambria yno, yn helpu pobl i ddysgu sgiliau newydd a hyfforddiant, proses brentisiaeth i bobl ifanc fynd drwyddi hefyd, a chyfleuster gofal iechyd nad yw’n cael ei ddefnyddio’n unig ar gyfer carcharorion, ond ar gyfer y cyhoedd yn ogystal. Felly, mae’r cyfleusterau sydd ganddynt yno yn ychwanegol at y gwasanaeth iechyd gwladol. Mae’n amlwg fod yna bryderon ynglŷn â lleoliad y carchar hwn a sut y mae’n edrych ar gyfer y dyfodol, ond peidiwch â gadael i ni neidio i gasgliadau ynglŷn â sut y gallai fod, oherwydd mewn gwirionedd gallai ddarparu canlyniadau gwell i bobl yn yr holl gymunedau a gynrychiolir gennym.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n croesawu’r newyddion fod de Cymru yn mynd i gael carchar newydd o bosibl. Fel rhywun sydd wedi gweithio yn y gwasanaeth carchardai ers blynyddoedd lawer, rwy’n gwybod yn iawn am y problemau gyda gorlenwi, sy’n creu amgylchedd anniogel ar gyfer carcharorion a staff. Bydd cael carchardai ychwanegol yn ne Cymru yn caniatáu i fwy o garcharorion gael eu cadw yn nes at eu cartrefi. Mae hyn yn fanteisiol iawn o ran ymdrechion i adsefydlu. Fel y mae, caiff carcharor ei gadw lle bynnag y mae lle ar gael, boed hynny’n mewn carchar yng Nghymru, mewn carchar yn Lloegr neu fel arall.

Ar wahân i’r manteision amlwg i boblogaeth a staff carchardai, bydd y gwaith adeiladu a gweithgarwch y carchar ei hun yn sicrhau manteision mawr i fy rhanbarth. Bydd cartrefu 1,600 o garcharorion yn dod â swyddi y mae eu hangen yn fawr ar yr economi leol. Nid swyddogion carchar yn unig sy’n gweithio mewn carchar; maent yn cyflogi gweithwyr iechyd, gweithwyr cymdeithasol, staff addysg, staff cynnal a chadw, a llu o staff ategol. A gaf fi ddweud, gan fy mod wedi gweithio mewn carchar, nad oedd y carcharorion yn cael eu cadw dan glo am 23 awr y dydd lle roeddwn yn gweithio? Roeddent allan am 10 i 14 awr er mwyn adsefydlu. Iawn?

Rydym hefyd yn croesawu miloedd o ymwelwyr bob blwyddyn a fydd yn gwario eu harian yn yr economi leol. Fodd bynnag, rhaid i ni gael cefnogaeth ein cymuned hefyd. Ysgrifennydd y Cabinet, pa rôl y bydd Llywodraeth Cymru yn ei chwarae i fynd i’r afael â phryderon trigolion lleol a hybu manteision carchar newydd, gyda’r pwyslais ar adsefydlu?

Rwy’n meddwl bod yr holl Aelodau wedi tynnu sylw at bwyntiau pwysig heddiw. Mater i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yw’r cais, a byddant yn bwrw ymlaen ag ef. Mae gennym rôl mewn perthynas â chanlyniadau anuniongyrchol adeiladu sefydliad o’r fath yng Nghymru, o ran y pwysau addysgol a mathau eraill o bwysau lleol, ond mae’n cynnig cyfleoedd hefyd ar gyfer cyflogaeth a chaffael cymorth ar gyfer safle’r carchar.

Dylai carchar fod yn ddewis olaf i unrhyw wlad. Mae’r ffaith ein bod yn carcharu pobl yn feirniadaeth o’r unigolion hynny, ond o gymunedau yn ogystal, ac mae’n rhaid inni fynd i lygad y ffynnon ar hyn. Mewn gwirionedd, y lle olaf y byddwn am roi neb yw mewn carchar, a dyna pam y mae ein rhaglen yma yn mynd i’r afael â phroblemau yn llawer agosach at y gwraidd, gan weithio gyda David Melding ar fater plant sy’n derbyn gofal a gofalu am y materion addysgol sy’n ymwneud â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Oherwydd mae llawer o’r bobl sy’n cael eu carcharu, os edrychwch ar eu proffil, wedi cael profiadau yn ystod plentyndod na fyddai neb ohonom eu heisiau yn ein gorffennol. Mae’n rhaid i ni newid hynny. Dyna pam mai’r tamaid olaf yw hyn. Gadewch i ni obeithio y gallwn gael carchar nad yw ond yn hanner llawn, gan y byddai hynny’n iawn gennyf fi. Y ffaith amdani yw ein bod angen cyfleusterau modern gyda chanolfannau adsefydlu a all sicrhau canlyniad gwell i bobl. Rwy’n credu bod rhaid i ni roi hyder i gymunedau fel y rhai y mae’r Aelodau wedi sôn amdanynt yn y Siambr heddiw mai’r hyn y mae’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn ei adeiladu yw adeilad sy’n addas a phriodol ar gyfer eu cymuned.

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei atebion hyd yn hyn? Rwy’n dal ychydig yn aneglur ar un neu ddau o bwyntiau. Y mater sylfaenol cyntaf yw: sut y daethom i’r fan hon? Dihunais y bore yma i glywed newyddion teledu brecwast: ‘Carchar ym Maglan’. Iawn, fel Aelod di-nod o’r wrthblaid, ni fyddwn yn disgwyl bod yn rhan o unrhyw ymgynghoriad â Llywodraeth y DU, ond rwy’n disgwyl y byddai rhywun wedi bod yn rhan o’r ymgynghoriad â Llywodraeth y DU, felly a allwch amlinellu’n union pa ymgyngoriadau a gynhaliwyd dros yr ychydig ddyddiau, wythnosau, misoedd diwethaf, a oedd hefyd yn cynnwys yr awdurdod lleol, er mwyn i ni gael syniad clir o sut y cyraeddasom lle rydym heddiw? Dyna fy nghwestiwn cyntaf.

O ran yr ail fater, yn amlwg mae’n ymwneud â fy mhryder ynglŷn â chyfraddau aildroseddu, a drysau tro pan fydd pobl yn mynd i’r carchar, allan o’r carchar, ac yn ôl i’r carchar o hyd. Un o hanfodion atal aildroseddu mewn gwirionedd yw’r gefnogaeth wrth gefn gan y gwasanaeth iechyd, gofal cymdeithasol, y ddarpariaeth dai, addysg, gwasanaethau camddefnyddio sylweddau, cyffuriau ac alcohol—mae’r rheini i gyd wedi’u datganoli i Gymru, wedi’u datganoli i’r Cynulliad Cenedlaethol hwn ar gyfer Cymru. Yn rhyfeddol, mae plismona a chyfiawnder troseddol yn dal i fod heb eu datganoli. Dyna un o’r pethau, yn ôl pob tebyg, a barodd inni ddihuno y bore yma i gael carchar mawr wedi’i wthio arnom, gan nad yw wedi’i ddatganoli i Gymru, yn hytrach na bod yn ganlyniad trafodaethau gofalus a gynhelid dros fisoedd lawer.

Ond mae yna ddatgysylltiad sylfaenol. Os ydym yn mynd i gael cannoedd o garcharorion—1,600 ohonynt—ym Mhort Talbot, a’n bod yn disgwyl iddynt gael eu hadsefydlu yn y gymuned, mewn cymuned dan straen, lle y mae’r gwasanaeth iechyd dan straen—nid af ar ei ôl, ond gwyddom eu bod dan straen: gwasanaethau addysg, gofal cymdeithasol, tai, camddefnyddio sylweddau. Mae pob un o’r gwasanaethau datganoledig hyn dan straen, ac yn awr rydym yn cael cannoedd o bobl i mewn, yn ychwanegol, sy’n ceisio ymgysylltu â’r gwasanaethau hyn er mwyn eu hatal rhag aildroseddu.

A gaf fi ofyn pa ddadansoddiad a wnaed i geisio cwmpasu pa effaith y bydd y llwyth newydd hwn o bobl ym Mhort Talbot yn ei chael ar ein gwasanaethau lleol datganoledig? Oherwydd mae’n rhaid i mi ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, ni chlywais alwad gref yn lleol i gael carchar i greu swyddi, sydd i’w gweld yn un o’r dadleuon. Clywais alwad am forlyn llanw i greu swyddi. Clywais alwad i wneud yn siŵr fod gennym waith dur o hyd, i wneud yn siŵr fod gennym swyddi o hyd, a chlywais alwad am drydaneiddio ein rheilffyrdd. Yr unig beth y methais glywed galwad amdano yw carchar newydd.

Felly, tybed sut y gallwn ddatrys y mathau hyn o bethau, gan ein bod yn siarad, fel yr amlinellodd Bethan Jenkins, am 2,400 o leoedd dros ben. Mae gennym garchar mawr yn Wrecsam, carchar mawr ym Mhort Talbot. Mae Llafur yn San Steffan yn gwrthwynebu carchardai mawr, yn ôl pob tebyg, yn Lloegr—ac yn amlwg o blaid carchardai mawr yng Nghymru. Ceir 2,400 o leoedd dros ben gyda’r rhain, i lawr i 1,600 os ydych yn cau Caerdydd, ond mae hynny’n dal i fod yn 1,600 o leoedd dros ben i’n gwasanaethau iechyd, addysg, tai, sydd eisoes o dan straen aruthrol—. Dywedwch wrthyf: sut rydym yn mynd i ymdopi?

Wel, diolch i Dr Lloyd am ei gwestiynau—ac roedd yn frwd iawn hefyd. Rwy’n credu—un neu ddau o bwyntiau, os awn ati i’w dadansoddi. Mae’n dechrau cyflwyno’r ddadl ei fod yn gwrthwynebu hyn ar sail gyfansoddiadol. Rwy’n credu bod hynny’n anffodus, oherwydd, mewn gwirionedd, mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod gan ein carcharorion, ein Cymry sy’n byw yng Nghymru, gyfleuster a all eu helpu gyda—[Torri ar draws.] Os yw’r Aelod eisiau cwestiwn, mater yw hwnnw i’r Llywydd. Ond mae’r mater, os caf, yn deillio o—. Y ddadl y mae’n ei chyflwyno yw bod hyn yn rhywbeth newydd. Nid yw’r mater ynglŷn ag iechyd a gofal cymdeithasol ac elfennau eraill a ddarparwn yn ein gwasanaethau i atal aildroseddu yn newydd i Gymru. Rydym yn darparu hynny yng Nghaerdydd, rydym yn darparu hynny ym Mhen-y-bont ar Ogwr, rydym yn darparu hynny yn Abertawe yn barod. Felly, nid yw’n anathema newydd; mae hyn yn ymwneud â rhywbeth yr ydym yn brofiadol yn ei gylch ac mae’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn talu am y prosesau hynny hefyd. Ond mae’n rhywbeth sy’n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod wedi ei ystyried yn llawn, a chael yr arian sy’n dilyn y gweithdrefnau hynny wrth law.

Rwyf hefyd yn derbyn bod yr Aelod yn siarad, ar sail wleidyddol, am gael carchar mewn rhyw ardal benodol. Yn gyffredinol, pan fyddwch yn gwneud cais am garchar ym mha ardal bynnag, nid ydynt yn boblogaidd, ond mae’r Aelod yn dymuno neu’n ceisio manteisio ar hynny ar sail wleidyddol—rwy’n credu bod hynny’n eithaf anffodus. Gadewch i mi ddweud wrth yr Aelod am y broses y dechreuodd â hi, am y ffordd y gwnaeth hyn i gyd ddechrau—[Torri ar draws.] Lywydd, rwy’n fwy na hapus i gael rhagor o gwestiynau, ond—

Na, mae un person arall i ofyn cwestiwn.

Y mater yma, Lywydd, yw fy nhîm—nid yw ymgysylltu gydag unrhyw ddarpar ddatblygwr ynglŷn â maes sy’n eiddo i Lywodraeth Cymru yn anarferol, gyda’r sector preifat neu gyhoeddus, fel y dywedais wrth Bethan Jenkins yn flaenorol. Mae fy nhîm wedi bod yn ymwneud â’r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar sail y posibilrwydd y bydd y cyfleuster hwn yn cael ei gyflwyno. Roedd cyhoeddiad heddiw yn ymwneud â’r potensial hwnnw’n dod i’r amlwg. Nawr, nid yw’n golygu ei fod yn mynd i ddigwydd; cynhelir proses ymgynghori lawn, dan arweiniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder, nid Llywodraeth Cymru. Yr unig gyfran sydd gennym yn hyn yw mai ein tir ni yw hwn yn digwydd bod, nid ein prosiect. Ond mae’r materion y mae’r Aelodau’n eu crybwyll yma heddiw yn rhai pwysig i sicrhau, os daw cyfleuster i Gymru, mai hwnnw fydd y cyfleuster iawn, yn y lle iawn, gyda’r camau gweithredu cywir i atal mwy o aildroseddu yn ein cymunedau.

Diolch. Yn olaf, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Fel rhywun sydd, fel fi, wedi ymweld â charchardai dros y blynyddoedd, a wnewch chi gadarnhau, er ein bod i gyd yn dymuno gweld carcharorion o Gymru yn cael eu lleoli mor agos i’w cartrefi â phosibl, fod categoreiddio carcharorion weithiau’n ei gwneud yn amhosibl? Yn ail, fel gyda Charchar Berwyn, a allwch gadarnhau pa un a fydd y carchar newydd arfaethedig ym Mhort Talbot wedi’i ffurfio o unedau llai ar wahân fel nad yw pobl yn y gymuned yn byw yn amgylchedd carchar mawr, ond mewn amgylchedd llai o faint, sy’n debycach i dŷ neu goleg mawr? O ran adsefydlu, a wnewch chi gadarnhau eich bod wedi gofyn am sicrwydd, neu wedi cael sicrwydd y bydd y rhaglenni adsefydlu sy’n darparu arweiniad i Garchar Berwyn yn cael eu datblygu ym Mhort Talbot a sut y mae eich profiad o ddatblygu gwasanaethau datganoledig ochr yn ochr â gwasanaethau sydd heb eu datganoli yng Ngharchar Berwyn yn llywio eich ffordd ymlaen yma? A wnewch chi gadarnhau, mewn gwirionedd, y bydd yna swyddi lleol? Yn ddiweddar, cyfarfûm â gŵr un o ffrindiau fy merch sydd newydd gwblhau ei hyfforddiant i weithio yng Ngharchar Berwyn, dyn sy’n byw yn ardal Wrecsam. Ac yn olaf, sut y byddwch yn ymgorffori’r Ymddiriedolaeth Cyngor a Gofal Carchardai a phrosiect Ymweld â Mam Sova i famau yn y carchar yn rhaglenni Teuluoedd yn Gyntaf yng Nghymru?

Dyna gwestiynau da iawn gan yr Aelod, ond rwy’n gobeithio bod ei ymweliadau â’r carchar yr un fath â fy rhai i, drwy fynedfa’r ymwelwyr, er mwyn iddo allu gadael. Ond proses bwysig. Nid wyf wedi cael y manylion, a chefais sgwrs gyda Sam Gyimah AS ddoe a oedd yn brin o fanylion, gan fod yn rhaid gweithio ar y pethau hyn, ond yr hyn y byddwn yn awgrymu yw bod y model, er yn ddadleuol ar y dechrau yn ardal Wrecsam ar gyfer Carchar Berwyn, wedi profi’n un cadarnhaol iawn o ran rhyngweithio gyda chymunedau. Mae llawer o waith gwirfoddol yn digwydd yno, cyfleusterau addysg, adsefydlu gyda sefydliadau trydydd sector. Byddwn yn awgrymu bod y model hwnnw wedi datblygu’n dda. Bydd yn rhyw fath o gyfle dysgu hefyd. Ond hefyd, y pwynt am garchar mawr—Berwyn yw’r carchar mwyaf yn y DU, ond mae wedi’i ffurfio o nifer o dai, sydd, i bob pwrpas, yn garchardai llai o fewn yr ardal, ac rwy’n gwybod y bydd yr Aelod wedi ymweld â’r lle hefyd. Felly, mae’r cwestiynau a ofynnwyd gan yr Aelod, a’r cwestiynau y mae llawer o’r Aelodau wedi’u gofyn heddiw, yn faterion i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn eu cais i’r awdurdod lleol pan gaiff ei gyflwyno, ond heb amheuaeth, maent yn ystyriaethau difrifol fel sy’n rhaid iddynt fod er mwyn sicrhau cyfleoedd buddiol ar gyfer gwneud yn siŵr y gallwn adsefydlu cyn-droseddwyr a throseddwyr wrth i ni symud ymlaen.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.