Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw dadl Plaid Cymru ar breifateiddio’r gwasanaeth iechyd. Rwy’n galw ar Rhun ap Iorwerth i wneud y cynnig—Rhun ap Iorwerth.

Cynnig NDM6303 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cefnogi’r egwyddor bod Gwasanaeth Iechyd Gwladol Cymru yn cael ei gadw yn nwylo’r cyhoedd.

2. Yn pryderu ynghylch y goblygiadau cyllidebol a thrawsffiniol i wasanaethau iechyd yng Nghymru yn sgil preifateiddio graddol y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn Lloegr.

3. Yn credu bod yn rhaid i unrhyw gytundebau masnach y DU yn y dyfodol fod yn amodol ar gydsyniad y Cynulliad hwn, os bydd y cytundebau hynny’n effeithio ar feysydd polisi datganoledig, fel iechyd.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Mae’n ymddangos yn rhyfeddol, mewn dadl fel hon, fod yn rhaid i ni fynd yn ôl i drafod rhai o’r pethau sylfaenol megis sut y mae Llywodraeth Cymru yn cael ei chyllid a pham fod y penderfyniadau ynglŷn â sut y mae Lloegr yn dewis rhedeg ei gwasanaeth iechyd gwladol yn berthnasol i’r penderfyniadau ariannol a’r penderfyniadau ynglŷn â’r gweithlu sy’n bosibl yng Nghymru. Felly, er budd y bobl nad ydynt efallai’n cydnabod neu’n sylweddoli pam y mae hyn yn berthnasol, mewn termau syml, dyma pam: mae’r gyllideb sydd ar gael ar gyfer y GIG yng Nghymru yn cael ei dylanwadu’n fawr gan wariant cyhoeddus cyffredinol yn Lloegr. Felly, os yw Llywodraeth y DU yn torri cyllideb y GIG yno, yna byddai’n rhaid i Lywodraeth Cymru naill ai dorri cyllideb y GIG yma neu dorri cyllideb arall i adennill costau. Os yw Llywodraeth y DU yn penderfynu cynyddu cyllideb y GIG yn Lloegr, ac nad ydynt yn torri cyllidebau adrannau perthnasol eraill, yna gall Llywodraeth Cymru wneud y penderfyniad hwnnw hefyd. Ond y ffactor allweddol bob amser yw’r penderfyniadau a wneir ynglŷn â lefelau gwario yn Lloegr. I bob pwrpas, byddai’n amhosibl i Loegr gael GIG gyda chyllideb sydd gryn dipyn yn llai ac i Gymru gynnal cyllideb uwch. Dyma pam y mae penderfyniadau gwariant ar gyfer y GIG yn Lloegr, a natur y gwariant hwnnw a’i strwythur yn bwysig i ni. Os yw’r GIG yn Lloegr yn debygol o fod yn gwario swm cryn dipyn yn llai o arian, yna mae gan Gymru lai o arian i wneud penderfyniad gwahanol.

Ceir goblygiadau eraill hefyd: os yw’r GIG yn Lloegr yn torri gwasanaethau a ddefnyddir gan gleifion o Gymru, er enghraifft; os yw’r safonau hyfforddiant ar gyfer y gweithlu’n gostwng oherwydd bod cwmnïau sy’n darparu gwasanaethau’n dechrau datsgilio er mwyn gwneud cymaint â phosibl o elw, ac fel arall, byddai gorchwyddiant yng nghyflogau uwch-reolwyr—canlyniad y gellir ei ragweld yn sgil twf y sector preifat—yn effeithio’n anochel ar y fan hon.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Ond nid y preifateiddio honedig a chaledi yw’r unig bethau sy’n destun pryder am fod strwythur gwleidyddol Cymru yn rhy ddibynnol ar benderfyniadau a wneir gan wleidyddion yn Llundain. Creodd trafodaethau’r bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd a oedd yn mynd rhagddynt flwyddyn neu ddwy yn ôl bryder mawr oherwydd yr effeithiau y gallai cytundeb o’r fath eu cael ar y GIG. Pe bai ffurf gynnar ar y bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd wedi cael ei llofnodi, yn sicr ni fyddai unrhyw ddewis gan y GIG ond agor y ddarpariaeth i’r cwmnïau iechyd preifat niferus sy’n lobïo am gytundeb o’r fath, cofiwch. Yn wir, mynegwyd peth gwrthwynebiad i’r bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd yn gyhoeddus gan y mudiad Eurosceptic fel ffordd o feithrin safbwynt gwrth-Ewropeaidd mewn pobl. Ond byddwn yn dadlau ein bod bellach efallai’n wynebu mwy fyth o berygl y bydd Llywodraeth y DU yn mynd ar ôl cytundeb o’r fath, yn unochrog gyda’r Unol Daleithiau. O leiaf mae gan yr UE bwysau gwleidyddol mewnol cryf i gynnal systemau iechyd y cyhoedd. Naïfrwydd o’r mwyaf yn fy marn i yw esgus bod y Thatcheriaid sy’n debygol o adfer rheolaeth ar Lywodraeth y DU yn mynd fod â budd y GIG yn agos at eu calonnau wrth drafod cytundebau masnach. Byddwn hyd yn oed yn ychwanegu y gallai llawer o bobl weld hyn fel ffordd o hyrwyddo’u hagenda hirdymor o breifateiddio’r GIG, a gallu osgoi bai drwy feio canlyniad anfwriadol yn dilyn hynny.

Gyda hynny, trof at yr agwedd olaf ar y ddadl hon. Ydy, mae’r GIG mewn perygl yn sgil preifateiddio. Rwy’n ymwybodol fod y Ceidwadwyr bellach yn bychanu’r graddau y mae darparwyr preifat wedi cymryd drosodd y gwaith o redeg gwasanaethau GIG mewn gwirionedd ers Deddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol 2012 yn Lloegr, ond mae’r ffeithiau’n dangos twf: mae preifateiddio graddol wedi gweld y ganran o’r gyllideb iechyd sy’n cyrraedd dwylo preifat yn codi o 4 y cant yn 2009-10 i 8 y cant yn 2015. Gyda llaw, mae arafwch y twf hwn yn adlewyrchu rhai ffeithiau anghyfleus. Mewn gwirionedd mae’n eithaf anodd gwneud arian o rai rhannau o’r GIG, felly pam y byddai darparwr sector preifat yn awyddus i’w rhedeg? Gallech ddadlau na allwch ddechrau preifateiddio’n sylweddol mewn gwirionedd heb adael i ddarparwyr wrthod triniaeth i bobl os nad ydynt yn gallu talu.

Yn olaf, nid rheolau comisiynu a chynlluniau contract aneglur sy’n peri’r perygl mwyaf i wasanaethau craidd ond perfformiad gwael parhaus, gan arwain pobl i gredu bod yswiriant iechyd preifat, neu’r llwybr gofal iechyd preifat, yn hanfodol er mwyn sicrhau eu bod yn cael diagnosis prydlon yn rhan o’u triniaeth. Rwy’n siŵr nad fi yw’r unig Aelod yn y Siambr hon sydd wedi clywed etholwyr yn dweud eu bod wedi cael eu hannog a’u cynghori gan feddygon teulu neu feddygon ymgynghorol mewn ysbytai i gael triniaeth breifat am y byddai hynny’n sicrhau triniaeth gyflymach iddynt. Mae’r etholwyr hynny’n dweud wrthyf eu bod yn teimlo nad oes ganddynt unrhyw ddewis. Ni all darparwyr preifat ddechrau gwneud arian go iawn nes i yswiriant iechyd gynyddu, felly maent angen i restrau aros fynd yn hwy, i’r graddau fod pobl yn ofni am eu hiechyd.

Felly, nid wyf yn credu ei bod yn debygol o gyrraedd cam pan fydd plaid wleidyddol brif ffrwd yn dadlau dros system wedi’i phreifateiddio’n llawn. Caiff ei wneud yn raddol, rwy’n credu, gan yr ychydig wir gredinwyr, a bydd yn ymddangos yn araf o ganlyniad i fil o benderfyniadau a wnaed gan bragmatyddion yn gweithredu mewn amgylchiadau ariannol cyfyng. Y canfyddiad yw bod cynnig gwasanaethau ar gyfer tendro cystadleuol yn sicrhau arbedion effeithlonrwydd neu ofal gwell. Bydd hyn yn digwydd ochr yn ochr â chamau i gael gwared ar unrhyw driniaeth am ddim ar gyfer pethau y tybir gan rai eu bod yn driniaethau moethusrwydd neu ffordd o fyw—IVF, efallai; hunaniaeth rywedd.

Felly, dyma risg GIG y Ceidwadwyr: yn y tymor hir, bydd eu GIG wedi crebachu ac yn dod yn debyg i fersiwn y DU o Medicare. Os ydych yn lwcus—[Torri ar draws.] Yn bendant, fe ildiaf.

A ydych yn rhannu fy mhryder fod y ffigurau canran rydych yn eu dyfynnu yn cynnwys pethau fel hosbisau cymunedol, Marie Curie, Macmillan—cyrff felly? Dylai’r GIG a gefnogwn, ac sy’n cael ei ariannu gan y trethdalwyr, am ddim yn y man darparu, fod yn gofyn sut y gallent eu helpu i ddarparu mwy ar gyfer y cleifion am yr adnoddau sydd ar gael.

Roedd y ffigurau a ddyfynnais yn ymwneud â’r arian sy’n mynd i’r sector preifat, ac rwy’n cyfaddef ei fod yn cynyddu’n araf, ond dyma’n union yw’r farwolaeth araf a phoenus sy’n bygwth dyfodol y GIG. [Torri ar draws.] O’i eistedd, mae llefarydd iechyd y Ceidwadwyr yn gofyn a wyf i’n mynd i siarad am Gymru. Dyma’r cyd-destun y bydd dyfodol y GIG yng Nghymru yn ceisio’i oroesi. Yn y cyfamser, bydd gwaith pob Llywodraeth Cymru olynol ar gynnal a gwella GIG cyhoeddus yn mynd yn galetach yn y cyd-destun hwn. Dyna pam ei bod yn bwysig inni amddiffyn Cymru a chael llais cryf Plaid Cymru yn San Steffan.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig. Galwaf ar Angela Burns i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu pwyntiau 2 a 3 a rhoi yn eu lle:

Yn cydnabod y cydweithredu rhwng gwasanaethau iechyd Cymru a Lloegr a dibyniaeth cleifion Cymru ar wasanaethau arbenigol yn Lloegr, fel gwasanaethau trawsryweddol, gwasanaethau newyddenedigol aciwt a gwasanaethau iechyd meddwl i blant.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gynnig gwelliant y Ceidwadwyr a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mae’r cynnig a gyflwynwyd gan Blaid Cymru yn amlwg wedi’i gymell yn wleidyddol a’i gynllunio i godi bwganod am ddyfodol ein GIG. Er mwyn osgoi amheuaeth, mae fy mhlaid yn credu’n llwyr y dylid cadw’r GIG yng Nghymru mewn dwylo cyhoeddus. Yn wir, rwy’n credu bod pob plaid yn y Cynulliad hwn yn cefnogi’r egwyddor y dylid cadw gwasanaeth iechyd gwladol Cymru mewn dwylo cyhoeddus.

Yn ystod cyfnod yr etholiad cyffredinol, lle mae Plaid Cymru’n amlwg yn cael trafferth i gysylltu â’r cyhoedd yng Nghymru, yn sicr bydd nifer o achosion o newyddion ffug fel hyn yn cael eu datgan ar goedd. Y gwirionedd yw bod yna elfennau o ddarparwyr preifat yn y GIG eisoes, a hoffwn dynnu sylw at y ffigurau a ddangosir yng nghyfrifon cryno’r GIG yng Nghymru ar gyfer y ddwy flynedd ariannol ddiwethaf, sy’n tynnu sylw at y gwariant ar ofal iechyd gan ddarparwyr eraill. Mae’r golofn sy’n cynrychioli darparwyr preifat wedi codi o £43,015,000 yn 2014-15 i £49,732,000 yn 2015-16. Byddai’n dda gennyf glywed gan Ysgrifennydd y Cabinet, a oedd ar y teledu yr wythnos hon yn lladd ar fy mhlaid am breifateiddio’r GIG yn raddol, i esbonio’r gwariant hwn a’n goleuo pwy neu beth yn union yw darparwyr preifat.

Mae pwynt 3 y cynnig yn ceisio cysylltu Brexit a chytundebau masnach newydd â’r ddarpariaeth iechyd. Hoffwn dynnu sylw llefarydd Plaid Cymru at y ffaith mai’r Undeb Ewropeaidd y maent yn ei gefnogi mor angerddol oedd yn gyfrifol am gytundeb masnach y bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd, a chan ein bod bellach ar ein ffordd allan o Ewrop, nid yw’r bygythiad canfyddedig hwn yn bodoli mwyach. Mae gennyf bob ffydd y bydd ein Prif Weinidog yn cael cytundebau da a chadarn—[Torri ar draws.] na, ni wnaf, a dweud y gwir—yn cael cytundebau da a chadarn ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan a lle bo angen, fe ymgynghorir â’r gweinyddiaethau datganoledig.

Nid oes gan yr un ohonom belen grisial, ond mae’n ddyletswydd arnom fel gwlad i fod yn gadarnhaol ar ddechrau’r trafodaethau ac ymdrechu i sicrhau’r canlyniad gorau posibl i bob un ohonom. Nid wyf yn gweld cefnogaeth felly gan grŵp Plaid Cymru, sydd i’w gweld fel pe baent yn dymuno i’r trafodaethau fethu. Yn hytrach na bwrw amheuaeth ar y ffordd y mae gwasanaethau iechyd trawsffiniol yn cael eu darparu, mae ein gwelliant yn ceisio atal rhagor eto o godi bwganod gan y cenedlaetholwyr ac yn amlygu’r rôl bwysig y mae darpariaeth o’r ochr arall i’r ffin yn ei chwarae wrth ddarparu triniaeth i gleifion o Gymru.

Rwyf am gyffwrdd yn fyr ar un neu ddau o’r gwasanaethau a nodwyd yn ein gwelliant, sy’n helpu i ddangos pa mor bwysig yw cydweithio rhwng y ddau wasanaeth GIG. Gwasanaethau newyddenedigol acíwt—roedd adroddiad gan Bliss y llynedd yn tynnu sylw at dystiolaeth gan unedau newyddenedigol, gwasanaethau cludiant newyddenedigol a rhieni ar draws Cymru a ddangosai brinder sy’n peri pryder o nyrsys, meddygon a gweithwyr iechyd proffesiynol hanfodol eraill sydd eu hangen ar fabanod a enir yn gynamserol a babanod sâl. Mae hyn yn rhoi unedau newyddenedigol o dan bwysau difrifol; mae’n golygu eu bod yn methu cyrraedd safonau ansawdd a diogelwch cenedlaethol, neu gynorthwyo rhieni i fod yn rhan o ofal eu baban. Canfu’r adroddiad mai dwy yn unig o 10 o unedau newyddenedigol a oedd â digon o nyrsys i staffio eu holl gotiau’n unol â safonau diogelwch ac ansawdd cenedlaethol, nid oedd gan dros hanner yr unedau ddigon o staff meddygol i gyrraedd safonau cenedlaethol, ac nid oes gan yr un o adrannau gofal newyddenedigol dwys Cymru ddigon o unedau llety dros nos i rieni i allu cyrraedd y safonau cenedlaethol.

Dylem fod yn ddiolchgar fod ymddiriedolaethau’r GIG yn Lloegr yn gallu derbyn achosion brys a darparu’r cotiau nad ydynt ar gael bob amser yng Nghymru. Rwy’n adnabod etholwyr na fyddai eu babanod yma gyda ni pe na baent wedi gallu defnyddio rhai o’r gwasanaethau GIG anhygoel yn Lloegr, megis yr uned gofal dwys pediatrig yn Ysbyty Cyffredinol Southampton. Gwn y byddwn i, fel rhiant, am gael y driniaeth orau i fy mhlentyn, ble bynnag y bo ar gael.

Gadewch i ni edrych ar wasanaethau trawsryweddol a gwasanaethau iechyd meddwl. Ddwy flynedd yn ôl, pleidleisiodd y Siambr hon dros archwilio’r posibilrwydd o agor y clinig hunaniaeth rywedd cyntaf yng Nghymru. Ar hyn o bryd, Cymru yw’r unig un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig heb glinig hunaniaeth rywedd, sy’n golygu bod pobl drawsryweddol yn gorfod teithio i Loegr. Roedd ffigurau ar gyfer 2012 yn amcangyfrif bod dros 31,300 o bobl drawsryweddol yng Nghymru, er nad oes gennym unrhyw ganolfan bwrpasol, a byddwn yn awyddus i glywed gan Ysgrifennydd y Cabinet a ydym wedi symud ymlaen o gwbl ar y mater hwn, ond unwaith eto, rwy’n pwysleisio i lefarydd Plaid Cymru, gan nad yw’r gwasanaeth ar gael yng Nghymru, mai’r GIG yn Lloegr sy’n camu i’r adwy, ac mae’r un peth yn wir am elfennau o ddarpariaeth gwasanaethau iechyd meddwl plant. Y GIG yn Lloegr sy’n darparu gwasanaeth ychwanegol a chefnogaeth i ni.

Wrth ddod â fy nghyfraniad i ben, rwy’n annog Plaid Cymru i feddwl eto am y cynnig hwn. Mae angen i ni ystyried yr hyn sydd orau i’r claf, ac nid yr hyn sy’n gweddu orau i farn gul, ideolegol Plaid Cymru am y byd. Fel y casglodd y Pwyllgor Materion Cymreig yn San Steffan yn ei adroddiad ar gyfer 2015, mae symud trawsffiniol wedi bod yn un o ffeithiau bywyd ers blynyddoedd lawer, ac mae hynny yr un mor wir yn achos gwasanaethau iechyd. I’r rhai sy’n byw mewn ardaloedd ar y ffin, efallai na fydd y darparwr iechyd agosaf yn y wlad y maent yn preswylio ynddynt, fel y byddwch chi, Dirprwy Lywydd, yn gwybod yn iawn, gan eich bod yn cynrychioli etholaeth ogleddol. Felly, byddwn yn annog yr Aelodau i wrthod y cynnig a chefnogi ein gwelliant. Rwy’n gobeithio na fydd Llywodraeth Cymru yn goddef y math hwn o nonsens.

Rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl ar y GIG yng Nghymru, ac yn falch hefyd o ddathlu llwyddiannau’r GIG yng Nghymru. Gwnaf hyn, yn amlwg, yn seiliedig ar fy mhrofiad o fod yn feddyg yng Nghymru ers 1980. Mae gweithio yn y GIG wedi bod yn gyffrous, yn heriol, ac yn werth chweil—i gyd ar unwaith weithiau—er gwaethaf yr holl dryblith ac ad-drefnu llywodraethol a rheolaethol a hyrddiwyd yn fy ffordd ar hyd y blynyddoedd. Mae’n creu bond aruthrol gyda phobl. Rwyf wedi tyfu i fyny gyda phobl yn Abertawe. Mae cleifion a oedd yn blant pan ddechreuais yn neiniau a theidiau bellach. Bu’n fraint cael bod yn llinyn cyson ym mywydau cymaint o bobl. Mae’n dangos ymddiriedaeth a pharch cadarn—o’r ddwy ochr—wrth i bobl gydnabod ymrwymiad a sgiliau aruthrol staff y GIG.

Nawr, nid yw’r GIG heb ei ddiffygion, wrth gwrs. Gall adnoddau dynol iawn o’r fath wneud camgymeriadau hefyd, ac nid oes byth ddigon o arian ar gyfer y technolegau a’r cyffuriau diweddaraf. Ond yma yng Nghymru mae gennym GIG—ie, un sydd o dan straen bob dydd, ond eto un sy’n wasanaeth hynod o gyhoeddus mewn dwylo cyhoeddus, ac sy’n ennyn lefelau rhyfeddol o deyrngarwch a pharch gan gleifion Cymru. Ac oherwydd nad yw’n breifat, nid oes arian yn newid dwylo yn ystod yr ymgynghoriad. Mae pobl yn gwybod mai’r cyngor a roddaf iddynt yw’r hyn y byddwn yn ei roi fy nheulu fy hun, heb ei ddifwyno gan gyllid yn sgiwio’r drefn reoli. Gyda phresgripsiynau am ddim, gallaf argymell meddyginiaeth ataliol hirdymor, tabledi sy’n achub bywydau fel statinau a thabledi pwysedd gwaed uchel ac anadlyddion asthma, gan wybod y bydd pobl yn eu cymryd, heb gael eu dylanwadu gan yr angen i dalu mwy na £8 yr eitem amdanynt, fel yn Lloegr.

Rwy’n falch o’r datblygiadau arloesol ym maes iechyd yma yng Nghymru. Mae ein dwy ysgol feddygol ragorol ar flaen y gad mewn gwaith ymchwil a thriniaethau o’r safon orau, gan gynnwys cleifion o Gymru a thu hwnt. Imiwnotherapi cyffrous ar gyfer mesothelioma, fel y clywsom yn y grŵp trawsbleidiol ar asbestos neithiwr: imiwnotherapi ar gyfer mesothelioma yng Nghaerdydd, a chleifion yn dod o bob cwr. Llawdriniaethau blaengar yng Nghaerdydd, ac yn Abertawe, uwch uned losgiadau a phlastig Treforys—sy’n gwasanaethu de-orllewin Lloegr yn ogystal â de Cymru gyfan. Mae’r uned losgiadau a phlastig honno’n wirioneddol anhygoel. Mae canmoliaeth uchel o’r fath i lawdriniaeth y galon yng Nghymru hefyd. Caiff bywydau eu hachub mewn modd na fyddai’n digwydd genhedlaeth yn ôl, ac rwy’n falch o fod yn gysylltiedig â hynny i gyd. A rhoi organau: mae’r system optio allan newydd arloesol yma yng Nghymru, yn trawsnewid trawsblannu arennau yn y Deyrnas Unedig. Dylai’r Cynulliad fod yn haeddiannol falch o’i rôl yn gwireddu hyn, ac am gynnig ysbrydoliaeth ar draws yr ynysoedd hyn, ac organau ychwanegol ar gyfer eu trawsblannu ar draws yr ynysoedd hyn ac ar draws Ewrop.

Mae ein GIG ni’n gydweithredol, yn ddynol, ac mae unrhyw ddibyniaeth yn gweithio’r ddwy ffordd, fel y nodais eisoes. Oes, ceir unedau arbenigol yn Lerpwl a Manceinion yn gwasanaethu pobl gogledd Cymru, ond maent yn dibynnu ar y 600,000 o bobl o ogledd Cymru i wneud eu hunedau arbenigol yn hyfyw, o ran màs critigol. Heb y 600,000 o bobl yng ngogledd Cymru, ni fyddai’r unedau hynny yn Lerpwl a Manceinion yn hyfyw ychwaith. Mae dibyniaeth yn gweithio’r ddwy ffordd ac ar hyd Clawdd Offa mae tua 15,000 o bobl yn Lloegr wedi cofrestru gyda meddygon teulu yng Nghymru, ac mae tua 13,000 o bobl yng Nghymru wedi cofrestru gyda meddygon teulu yn Lloegr, i fod yn deg. Ond mae ystyriaeth ddynol aeddfed ac anhunanoldeb yn golygu bod y gofal yn parhau beth bynnag am y ddaearyddiaeth. Ond rydym yn byw mewn cyfnod ansicr. Mae Brexit wedi peryglu ein GIG a staff gofal. Mae pleidleisio dros Brexit caled yn cyflwyno ffyrdd Torïaidd eraill o ymdrin â gwasanaethau cyhoeddus hefyd, megis preifateiddio graddol y gwasanaeth iechyd fel yn Lloegr. Rhaid i grwpiau comisiynu yno gomisiynu o’r tu allan i’r GIG. Rhaid iddynt breifateiddio; nid oes ganddynt unrhyw ddewis. Mae rhaniadau a chystadleuaeth yn rhemp; peidio â rheoleiddio a chyfrinachedd sy’n teyrnasu; ac mae ysgrifennydd iechyd Torïaidd yn Lloegr wedi ysgogi streiciau gan feddygon iau am y tro cyntaf ers dros 40 mlynedd. Yng Nghymru, mae’n wahanol. Na, amddiffynwch Gymru ac amddiffynwch ein GIG. Diolch yn fawr.

Rwy’n credu ei bod yn hollol briodol fod rhai gwasanaethau’n cael eu darparu yn Lloegr ac na ellir darparu gwasanaethau prin, arbenigol yng Nghymru oni bai bod nifer ddigonol o gleifion â’r cyflwr i gynnal y rhagoriaeth glinigol y mae pob claf yn dymuno ei chael. Felly, rwy’n cytuno â Dai Lloyd fod rhai o’r gwasanaethau arbenigol ar Lannau Mersi a Manceinion yn dibynnu ar nifer yr atgyfeiriadau o ogledd Cymru, ond mae’r un peth yn berthnasol i bobl yn Swydd Gaerhirfryn ag sy’n berthnasol i bobl yn y gogledd. Mae pawb eisiau gwasanaeth ardderchog ac mae hynny’n golygu bod yn rhaid i chi allu cael llif digonol o gleifion i glinigwyr allu cynnal eu rhagoriaeth glinigol. 

Ond rwy’n anghytuno ag Angela Burns. Nid newyddion ffug yw poeni bod canlyniadau gwariant allanol ar iechyd yn Lloegr o ddifrif yn fygythiad posibl i’r symiau cyffredinol yn y grant bloc a ddaw i Gymru, ac ni allwn anwybyddu hynny. Mae’n rhaid i ni gydnabod hynny a’i glustnodi fel testun pryder go iawn y gallai rhai pobl fod eisiau ei ystyried pan fyddant yn bwrw eu pleidlais yn yr etholiad cyffredinol.

Credaf ein bod i gyd yn cefnogi’r ffaith fod y GIG yn wasanaeth am ddim yn y man darparu, ac na ddylid defnyddio anffawd neb sy’n mynd yn sâl fel ffordd i rywun arall wneud elw ar eu traul. Rwy’n gobeithio y gall pawb ohonom gefnogi hynny, ond credaf fod y sefyllfa’n fwy cymhleth nag y mae’r cynnig yn ei awgrymu o bosibl. Er enghraifft, mae pob meddyg teulu’n gontractwr annibynnol, fel y gŵyr Dai Lloyd, ac er bod y mwyafrif helaeth yn gwbl ymrwymedig i wasanaethu’r cleifion ar eu rhestr, cafwyd rhai enghreifftiau o feddygon teulu’n addasu eu gweithgaredd i elwa ar gymhellion ariannol penodol, naill ai drwy’r fframwaith canlyniadau ansawdd neu drwy gael perthynas amhriodol gyda chwmni fferyllol penodol er mwyn hyrwyddo meddyginiaeth arbennig ar draul un arall ratach. Ni allwn ddianc rhag hynny. Ceir cryn dystiolaeth o hynny ac mae’n un o’r pethau sy’n rhaid i ni ei gadw mewn cof. Awgrymwyd hefyd y gallai ysbyty fod yn awyddus i bresgripsiynu meddyginiaethau cyn i glaf adael yr ysbyty am y gallant wneud arian allan o’r trafodiad hyd yn oed pan fyddai meddyginiaethau’n cael eu rheoli’n well gan feddyg teulu neu fferyllfa leol y claf. Mae’r tensiynau hyn yn bodoli ac mae angen eu rheoli. Y gobaith yw y dylai’r strwythur integredig presennol sydd gennym ar gyfer gofal iechyd, gyda saith bwrdd iechyd yn gyfrifol am ddarparu gofal sylfaenol ac eilaidd, ei gwneud yn haws i gael gwared ar arferion amhriodol o’r fath. Ond mae’n rhaid i ni gydnabod nad yw hynny’n digwydd bob amser.

Rhan o’r egwyddor gofal iechyd darbodus yw y dylai gwasanaethau gael eu darparu gan y person sy’n gymwys i ddarparu’r gwasanaeth hwnnw a dim mwy. Mewn egwyddor, gallai gael ei ddarparu gan sefydliad yn y sector preifat mewn rhai achosion. Ddoe, ymwelais â phanel amlddisgyblaethol sy’n gweithio ar sut i reoli mynychwyr rheolaidd yn yr adran ddamweiniau ac achosion brys yng Nghaerdydd a’r Fro. Roedd un unigolyn wedi defnyddio’r gwasanaeth y tu allan i oriau, yr adran ddamweiniau ac achosion brys neu’r gwasanaeth ambiwlans dros 50 o weithiau yn ystod y mis diwethaf, a hynny oherwydd eu bod wedi bod yn aros ers 18 mis i gael eu gweld gan seiciatrydd. Roedd un arall yn hunan-niweidio, gan gynnwys llyncu gwrthrychau miniog, yn ôl pob golwg er mwyn osgoi gorfod cyfarfod â’i swyddog prawf. Mae’r achosion hyn yn bodoli, ac mae’n rhaid i ni fod yn greadigol yn y ffordd yr ydym yn ymdrin â heriau o’r fath.

Mewn rhai achosion, efallai mai’r ffordd orau o wasanaethu unigolion sy’n isel eu hysbryd, yn ynysig neu’n gaeth i rywbeth yw cyrsiau meithrin hyder, cyrsiau byw bywyd llawn, sy’n dod â hwy’n ôl i’r gymuned am fod eu hiselder yn gysylltiedig â’u harwahanrwydd. Mae’r gwasanaethau hynny’n cael eu darparu ar hyn o bryd gan Cymunedau yn Gyntaf, ond gallai cwmni sector preifat eu darparu mewn egwyddor. Nid wyf yn dweud y dylent, ond mae angen i ni o leiaf ei drafod. Mae cwmnïau preifat wedi bod yn rhan o’r gwaith o ddarparu gwasanaethau iechyd meddwl yn y GIG erioed. Fodd bynnag, ceir anfanteision strwythurol, er enghraifft, ansefydlogrwydd—gallai’r corff symud allan os yw eu helw’n gostwng; cost—mae’n bosibl y bydd rhaid iddynt dalu eu cyfranddalwyr; y prosesau trafodaethol y dylid eu hosgoi pan fyddwn yn trafod darpariaeth gyfannol gwasanaethau gan weision cyhoeddus; ac yna ceir y diffyg atebolrwydd y dylai pawb ohonom boeni yn ei gylch. Ond byddai’r GIG yn chwalu heb fewnbwn cwmnïau preifat. Maent yn darparu’r holl offer, yn adeiladu’r ysbytai, yn gwneud y cyffuriau ac yn y byd TG, caiff y cyfan o’r TG mewn gofal sylfaenol ei redeg yn breifat. Felly, ceir digonedd o dystiolaeth y gall darparwyr eraill herio darpariaeth y wladwriaeth, ac o bryd i’w gilydd, gallant wella syniadau, gweledigaeth a pherthynas gyda defnyddwyr gwasanaethau, ac felly mae’n rhaid i ni gael ymagwedd ehangach tuag at y mater hwn.

Rwyf am siarad am integreiddio gofal cymdeithasol a iechyd, a’r problemau y byddai creu darpariaeth a system a fyddai’n mynd yn fwy a mwy darniog ei natur yn eu creu pe baem ni’n symud at ddefnyddio mwy a mwy o gontractwyr preifat.

Rydym wedi trafod yr angen i integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol sawl tro. Mae nifer o broblemau yn cael eu hachosi wrth i sefydliadau gwahanol ddadlau dros y gwahanol elfennau—er enghraifft, brwydrau gweinyddol a biwrocrataidd ynglŷn â lle mae’r cyfrifoldeb dros gleifion yn cael ei basio rhwng sefydliadau, cleifion yn methu cael eu rhyddhau i’r gymuned oherwydd diffyg cyfleusterau a gwasanaethau cymunedol iechyd i alluogi pobl i fyw yn annibynnol, a dadlau am bwy sydd yn talu am beth.

Erbyn hyn, rydym i gyd, fwy neu lai, yn cytuno bod angen integreiddio a bod angen trafodaeth ar hynny, a thrafodaeth ar frys, yn wir, ond un peth a fyddai’n gwneud integreiddio yn anodd fyddai mwy o dendro cystadleuol a rhagor o ddarparwyr yn cystadlu dros gytundebau proffidiol, tra wedyn yn gadael y gwasanaethau hanfodol sydd ddim yn broffidiol yn nwylo system sy’n cael ei gwaedu o fuddsoddiad. Dyna ydy’r perygl a dyna all ddigwydd yng Nghymru os ydy’r Deyrnas Unedig yn arwyddo bargeinion masnach sy’n gorfodi ein gwasanaethau iechyd a gofal i agor eu drysau i ddarparwyr preifat.

Bydd rhai pobl yn codi’r pwynt bod llawer o gontractwyr preifat yn darparu gwasanaethau gofal a iechyd yn barod, ond dyna’n union ydy’r broblem: mae contractio gwasanaethau allan i ddarparwyr sydd o safon isel wedi arwain at weithlu gofal cymdeithasol sydd ddim yn cael eu talu’n ddigonol, ac sy’n dioddef o amodau gwaith sâl. Yn ei dro, mae hynny yn arwain at ddiffyg statws a pharch i’r sector ofal. Os ydym yn cael ein gorfodi i agor ein gwasanaeth iechyd i ddarparwyr preifat oherwydd fod Llywodraeth Lloegr wedi ymrwymo yn ideolegol i’r sector breifat, ac yn arwyddo bargeinion masnach ar ran Cymru, mae perygl gwirioneddol y byddwn ni yn colli rhagor o sgiliau ac y bydd safonau yn disgyn eto.

Rydym yn barod wedi gweld problemau system ddarniog Lloegr yn sgil pasio’r Ddeddf iechyd a gofal cymdeithasol yn 2012. Mae’r penderfyniad i roi dyletswyddau iechyd cyhoeddus i awdurdodau lleol wedi arwain at benderfyniad gwarthus gan yr NHS yn Lloegr, sef peidio ariannu’r cyffur PrEP, gan ei fod yn atal trosglwyddiad HIV ac felly yn cael ei gyfrif fel ‘iechyd cyhoeddus’. Ac oherwydd y penderfyniad trychinebus i wneud toriadau anferth i awdurdodau lleol er mwyn talu am warchod yr NHS, mae gwariant ar iechyd cyhoeddus wedi gostwng. Mae iechyd cyhoeddus mewn systemau iechyd yn cael ei ddominyddu gan y sector breifat yn rhwym o wynebu tanfuddsoddiad, oherwydd nid oes arian i’w wneud yn y maes yna. Ac wrth weld y pwyslais yn symud at drin afiechyd yn hytrach na gwasanaethau ataliol, nid yw hynny’n gwneud synnwyr busnes, wrth gwrs, achos mae hi’n ddrytach yn y pen draw.

Mae hi’n hanfodol ein bod ni’n cadw’r gwasanaeth iechyd cyhoeddus yn nwylo’r cyhoedd ac yn cadw dwylo’r Toriaid a’u cytundebau masnachol allan o Gymru. Bydd Plaid Cymru yn amddiffyn gwasanaeth iechyd cyhoeddus Cymru bob cam o’r ffordd.

Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon heddiw, ac rwy’n falch o gymryd rhan. Mae UKIP yn credu’n gryf y dylai’r GIG barhau mewn dwylo cyhoeddus a bod yn wasanaeth am ddim yn y man darparu am byth. Rydym hefyd yn gwrthwynebu’r bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd yn llwyr, ac wedi ymgyrchu’n drwm yn ei herbyn. Cyhyd â bod y claf yn cael ei weld ac yn cael diagnosis cyflym, y canlyniad yw’r ffactor pwysig yn hyn o beth, cyhyd â bod y gwasanaeth am ddim i’r claf. Heb gyfranogiad y sector preifat, ni fyddai rhannau helaeth o’n sector iechyd a gofal cymdeithasol yn gweithredu.

Ni fyddai gennym yr arf pwysicaf yn ein harfogaeth iechyd, yr ymyrraeth therapiwtig a ddefnyddir fwyaf, sef meddyginiaethau. Mae’r rhan fwyaf o’n meddyginiaethau’n cael eu hymchwilio, eu datblygu a’u cynhyrchu gan y sector preifat, sy’n cyfrannu biliynau o bunnoedd i economi’r DU, gan gyflogi miloedd o bobl a darparu cyffuriau sy’n achub bywydau i gleifion y GIG. Yn y tair blynedd diwethaf, mae’r diwydiant fferyllol yn y DU wedi talu dros £1 biliwn o bunnoedd tuag at y cynllun rheoleiddio taliadau fferyllol a wellodd y llif o feddyginiaethau newydd i gleifion y GIG, gan ganiatáu i gleifion gael mynediad at driniaethau sydd ar gael yn eang yng ngwledydd eraill Ewrop.

Y model contractwr annibynnol yw conglfaen ein sector gofal sylfaenol. Mae meddygon teulu a meddygfeydd yn gontractwyr a chwmnïau sector preifat sy’n darparu gofal iechyd i gleifion y GIG. Heb y sector preifat, byddai darpariaeth gofal cymdeithasol yn diflannu ar draws rhannau helaeth o’r wlad, wrth i nifer fawr o gartrefi gofal gael eu rhedeg yn breifat. Heb y sector preifat, ni fyddai gennym fynediad at dechnolegau iechyd arloesol. Bydd canolfan therapi pelydr proton yn agor yn nes ymlaen eleni, gan roi mynediad i gleifion y GIG at y driniaeth ganser arloesol hon. Mae’r ganolfan, ychydig y tu allan i Gasnewydd, yn cael ei rhedeg gan Proton Partners—cwmni preifat a sefydlwyd i ddod â therapi pelydr proton i’r DU. Efallai eich bod wedi darllen yn y wasg dros y penwythnos am driniaeth newydd ar gyfer dioddefwyr llosgiadau, SkinGun, sy’n defnyddio bôn-gelloedd o groen rhoddwr ac yn tyfu haen newydd o groen ar y claf, gan roi diwedd ar impiadau croen poenus a chreithio helaeth. Datblygwyd y dechnoleg hon gan gwmni sector preifat.

Mae’n amlwg i mi fod ymwneud preifat yn y GIG nid yn unig i’w groesawu, ond yn angenrheidiol. Er mwyn i’r GIG ffynnu, rhaid cael cydweithio go iawn rhwng y sector cyhoeddus, y sector preifat a’r trydydd sector. Nid yw cleifion yn poeni pa sector sy’n darparu triniaeth fawr ei hangen, cyn belled â’i bod y driniaeth orau sydd ar gael ac nad oes yn rhaid iddynt dalu amdani. Mae angen i ni roi’r gorau i’r dogma sy’n ystyried bod y sector cyhoeddus yn dda, a’r sector preifat yn ddrwg. Cydweithio yw’r peth pwysicaf ac mae canlyniadau i gleifion yn hollbwysig. Heb y sector preifat ni fyddai ein GIG yn goroesi, felly bydd UKIP yn ymatal ar gynnig Plaid Cymru y prynhawn yma. Diolch yn fawr.

Rwyf am ganolbwyntio fy sylwadau y prynhawn yma ar oblygiadau trefniadau tollau newydd i’r gwasanaeth iechyd gwladol a materion datganoledig eraill, oherwydd beth bynnag yw ein barn wahanol ar y penderfyniad i adael yr undeb tollau a gadael y farchnad sengl Ewropeaidd, gallwn i gyd gytuno, pa un a oeddem yn ffafrio gadael neu aros, neu’n genedlaetholwyr neu’n unoliaethwyr, fod hynny’n mynd i arwain at ganlyniadau nad ydym wedi gorfod eu hystyried ers peth amser. Caiff ei gymhlethu ymhellach, wrth gwrs, os oes gennym sefyllfa lle mae marchnad sengl newydd y DU ac undeb tollau newydd y DU yn cael eu gweinyddu’n unig gan Lywodraeth y DU, caiff ei gymhlethu gan y ffaith fod Llywodraeth y DU, wrth gwrs, yn gweithredu fel Llywodraeth Lloegr mewn pethau fel iechyd. Felly, rwy’n meddwl y gallwn i gyd gytuno y bydd awydd dilys i weld polisi iechyd a model iechyd gan Lywodraeth y DU hefyd yn gorgyffwrdd â threfniadau tollau yn y dyfodol. Felly, rwy’n gwybod ein bod i gyd yn llawn o gyffro etholiad ar hyn o bryd; rwy’n mynd i geisio gweld a allwn gael rhyw fath o gonsensws ynglŷn â chydnabod y gallai cytundebau masnach yn y dyfodol, yn fwriadol neu beidio, os na chânt eu gwneud yr un pryd rhwng Llywodraethau’r DU, arwain, yn anfwriadol neu beidio, at roi gwasanaethau cyhoeddus datganoledig, gan gynnwys y GIG, dan anfantais.

Pan gafodd y bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd ei chrybwyll—mae wedi’i chrybwyll sawl gwaith, wrth gwrs—mynegwyd pryderon dilys bryd hynny. Roedd gan Gydffederasiwn y GIG yn benodol broblem gyda chynnwys mecanweithiau setlo dadleuol rhwng buddsoddwr a’r wladwriaeth, sydd, wrth gwrs, yn normal mewn cytundebau masnach, ond mae natur y cyrff hyn yn allweddol mewn perthynas â diogelu gwasanaethau cyhoeddus. Caiff yr achosion hyn eu clywed yn gyfrinachol, mewn llysoedd cyflafareddu preifat, ac maent yn caniatáu i gorfforaethau erlyn llywodraethau sy’n ceisio gwneud penderfyniadau yn seiliedig ar eu mandadau gwleidyddol eu hunain. Mewn un achos enwog, pan gyflwynodd Awstralia becynnau plaen ar gyfer sigaréts, defnyddiodd cwmni tybaco Philip Morris gymal setlo anghydfodau buddsoddwr-i-wladwriaeth a gynhwyswyd yng nghytuniad buddsoddi Awstralia a Hong Kong yn 1993 i geisio mynd â Llywodraeth Awstralia i’r llys. Yn y pen draw, methodd eu hymgais, ond nid heb lawer o flynyddoedd o gynnen wleidyddol.

Y brotest gyhoeddus ledled Ewrop, wrth gwrs, dros y bartneriaeth masnach a buddsoddiad trawsiwerydd a arweiniodd, yn y pen draw, at gynnwys mecanweithiau eraill. Mae cytundeb masnach yr UE gyda Canada, CETA, yn cynnwys rhai darpariaethau sy’n cyfyngu ar y defnydd o’r pwerau hyn a rhai esemptiadau i wasanaethau cyhoeddus. Er ei fod ymhell o fod yn ganlyniad perffaith yn CETA, mae pryder y cyhoedd ynghylch yr effaith y gall cytundebau masnach rhyngwladol ei chael ar wasanaethau cyhoeddus cenedl yn newid y ffordd y caiff cytundebau masnach eu trafod bellach, ac mae hynny’n rhywbeth y bydd yn rhaid inni ei gofio os a phan fydd y DU yn gadael undeb tollau Ewrop yn llwyr.

Ond fel y dywedais, gallwn i gyd gytuno y bydd unrhyw gytundebau masnach yn y dyfodol yn effeithio’n fawr ar Gymru ac ar ein gwasanaethau cyhoeddus yn benodol. Ddoe, gwrandewais yn ofalus ar ateb a roddodd y Prif Weinidog i gwestiwn gan yr Aelod dros Gastell-nedd ar y mater hwn ac a dweud y gwir, mae’n rhaid i mi ddweud nad yw’n ddigon da yn fy marn i fod ein Prif Weinidog yn dweud y dylai Cymru gael llais yn y trafodaethau masnach yn y dyfodol wedi inni adael yr undeb tollau Ewropeaidd. Rhaid inni fod yn fwy nag ymgyngoreion ar faterion sy’n amlwg wedi’u datganoli ac yn rhan o awdurdodaeth y ddeddfwrfa hon. Yr ateb rhesymegol yn gyfansoddiadol, yn fy marn i, os ydym yn mynd i fod y tu allan i’r undeb tollau yn enwedig, yw ffederaleiddio masnach fel bod hwnnw’n gymhwysedd a rennir rhwng y cenhedloedd a Llywodraethau’r DU, wedi’i oruchwylio gan gyngor Gweinidogion y DU ac yn atebol i holl Seneddau’r DU. Wrth gwrs, dyma pam y mae gan sawl gwlad ffederal eu trefniadau tollau eu hunain—dyna pam y maent wedi ffederaleiddio masnach ryngwladol yn hytrach na’i gadw yn y canol yn unig, oherwydd bydd yna orgyffwrdd yn ddieithriad. Fel y soniais yn gynharach, gyda ffactor sy’n cymhlethu fel Llywodraeth y DU yn gweithredu fel Llywodraeth Lloegr ar faterion datganoledig, mae’n gwneud mwy fyth o synnwyr i gael cyngor Gweinidogion y DU i oruchwylio ein buddiannau a rennir mewn perthynas â chytundebau masnach y DU yn y dyfodol. Felly, gall unrhyw un gael llais, a hoffwn ofyn i Lywodraeth Cymru roi’r gorau i’r alwad honno am ei bod yn druenus, a bod yn onest. Rwy’n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ailystyried yr amwysedd yn y maes hwn, oherwydd bydd hynny’n allweddol wrth sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus yma’n cael eu diogelu mewn modd a fynegir yn ddemocrataidd gan bobl yn y blwch pleidleisio yn hytrach nag er budd gorelwa rhyngwladol.

Hoffwn gyfrannu’n fyr at y ddadl hon gan Blaid Cymru heddiw fel Aelod sy’n gwasanaethu etholaeth lle mae teithio ar draws y ffin i gael gwasanaethau arbenigol penodol yn ddigwyddiad arferol, boed yn daith i Clatterbridge neu Christie’s am driniaeth oncoleg arbenigol, ysbyty plant Alder Hey yn Lerpwl, neu hyd yn oed y cyswllt hirsefydlog rhwng Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ac ysbyty Stoke-on-Trent i gael triniaeth trawma mawr. Fel y cyfeiriodd Aelodau eraill yn flaenorol, sefydlwyd ysbytai fel Ysbyty Iarlles Caer i wasanaethu cleifion ar y ddwy ochr i’r ffin. Heb y niferoedd o ochr Cymru, ni fyddai gwasanaethau ysbyty yng Nghaer yn gynaliadwy nac yn hyfyw, ac rwy’n falch fod GIG Cymru, o dan Lywodraeth Lafur Cymru wedi aros yn ffyddlon i weledigaeth ei sylfaenydd, Nye Bevan, yn rhydd o farchnadeiddio a phreifateiddio. Ond yr hyn sy’n glir yw nad ydym yn bodoli na’n gweithredu ar wahân, ac mae cynnig heddiw yn briodol yn ei bryder clir ynglŷn â’r goblygiadau cyllidebol a achosir gan breifateiddio cynyddol y GIG yn Lloegr, yn wir, a’r ad-drefnu o’r brig i lawr gwerth £3 biliwn. Mae’r preifateiddio a’r darnio cynyddol hwn yn creu goblygiadau nid yn unig i’n gallu canlyniadol i ariannu’r GIG yng Nghymru—gwasanaethau iechyd yng Nghymru—yn briodol, ond mae hefyd yn destun pryder i mi o ran y goblygiadau i ddarpariaeth a safon y gwasanaethau y mae fy etholwyr sy’n teithio dros y ffin i ogledd-orllewin Lloegr yn eu cael.

Rwy’n deall bod yna brotocol trawsffiniol wedi’i sefydlu rhwng y GIG yng Nghymru a’r GIG yn Lloegr, gyda’r nod o ddarparu gofal o ansawdd uchel ar gyfer cleifion sy’n defnyddio gwasanaethau iechyd trawsffiniol, a bod Llywodraeth Cymru yn parhau â’i gwaith a’i chydweithrediad â’r GIG yn Lloegr i fynd i’r afael â’r ddarpariaeth gofal iechyd yn ardal y ffin. Fodd bynnag, tynnodd etholwyr fy sylw at achosion lle nad yw cleifion o Gymru sy’n defnyddio gwasanaethau dros y ffin wedi cael gwybodaeth deg, gawn ni ddweud, yn niffyg gair gwell, mewn perthynas ag amseroedd aros a gwasanaethau gan unigolion a sefydliadau yn y GIG yn Lloegr, ac maent wedi teimlo weithiau fel pe bai’r cleifion sy’n dod o Gymru i gael triniaeth yn Lloegr yn cael eu rhoi ar ris is na’r rhai sy’n byw yn Lloegr ac sy’n defnyddio’r un gwasanaethau.

Felly, gyda’r cytundebau a’r trefniadau cyllido hyn ar waith, nid fel hyn y dylai fod, yn sicr, ac mae ychydig o achosion yn unig yn ychydig o achosion yn ormod. A phan dynnais sylw at hyn o’r blaen mewn cyfarfod gydag Ysgrifennydd y Cabinet, gwn ei fod yn rhannu fy mhryderon ynglŷn â hyn, ac i orffen, hoffwn apelio ar eraill a Llywodraeth Cymru, wrth barhau’r ymrwymiad i ddarparu’r gofal iechyd o’r ansawdd gorau posibl a chyllido teg i bobl Cymru, i roi’r un gwasanaeth o’r radd flaenaf ag y byddai disgwyl i unrhyw un arall ei gael i fy etholwyr i ac eraill sy’n defnyddio gwasanaethau yn Lloegr.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon, Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Aelodau am gyflwyno dadl ar y pwnc hwn, gan ei fod yn caniatáu i mi ailadrodd ymrwymiad parhaus y Llywodraeth Cymru hon dan arweiniad Llafur Cymru i’r egwyddor o wasanaeth iechyd gwladol a ariennir yn gyhoeddus ac sydd am ddim yn y man darparu. Rydym yn cytuno â’r rhai a gynigiodd y cynnig. Yn wir, roedd diwygiadau 2009 yng Nghymru yn cadarnhau egwyddorion sefydlol Nye Bevan drwy gael gwared ar y trefniadau prynwr-darparwr sy’n seiliedig ar y farchnad a gweithredu gwasanaeth iechyd integredig wedi’i gynllunio. A bellach, mae Simon Stevens wedi tynnu sylw at y gwasanaeth iechyd integredig wedi’i gynllunio hwnnw fel ffordd ymlaen ar gyfer y GIG yn Lloegr. Maent yn symud oddi wrth y rhaniad prynwr-darparwr; maent yn cydnabod ei fod yn aneffeithlon ac yn ddi-fudd. Fodd bynnag, ni allai’r gwrthgyferbyniad rhwng y systemau presennol yng Nghymru a Lloegr fod yn gliriach.

Fel y soniwyd eisoes, mae Deddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol 2012 ar gyfer Lloegr yn gweld iechyd fel nwydd, yn amodol ar ddarpariaethau caffael a chystadleuaeth, gan gynnwys sefydlu Monitor fel y rheoleiddiwr economaidd. Wrth wneud hynny, gwnaeth Llywodraeth y DU ar y pryd ddewis gweithredol i agor y farchnad ddarpariaeth gofal iechyd i unrhyw ddarparwr sy’n awyddus, gan gynnwys darparwyr gofal iechyd preifat. Mae’r ffigurau a ddyfynnodd Angela Burns ar wariant cyhoeddus, neu wariant preifat yn hytrach, yma yng Nghymru, yn cyfateb i lai nag 1 y cant o gyllideb y GIG, ac mae’r gwasanaethau contract—. Ond nid ydym yn rhoi’r gwasanaethau hynny i ddarparwyr allanol. Ond fe welwch hynny mewn trosglwyddiadau ar raddfa eang yn y system yn Lloegr: o wasanaethau ambiwlans di-argyfwng i wasanaethau iechyd rhyw yn Lloegr, mae’r rhain yn cael eu rhoi allan ar raddfa eang i ddarparwyr preifat. Nid yw hynny, ac ni fydd hynny, yn digwydd yma yng Nghymru.

Ni ellir gwadu bod Deddf 2012 wedi arwain at gynyddu preifateiddio yn Lloegr. Mae cyfrifon yr Adran Iechyd ar gyfer 2015-16 yn dangos bod y sector preifat wedi darparu gwerth dros £8.7 biliwn o wasanaethau’r GIG, neu dros 7.5 y cant o gyllideb y GIG yn Lloegr. Ac mae canlyniadau sylweddol i breifateiddio graddol o’r fath, gan gynnwys cynnydd mewn costau cyfreithiol a chostau trafodion yn y system yn Lloegr gyda chwmnïau preifat, ond mae darparwyr GIG hefyd yn cyflwyno achosion llys os ydynt yn colli ymarfer caffael ar gyfer contractio gwasanaethau, a hefyd y pwyntiau a wnaeth Rhun ap Iorwerth , Julie Morgan—neu Jenny Rathbone yn hytrach—ac eraill am yr effaith ar y gyllideb yma yng Nghymru hefyd.

A dylai pawb ohonom fod yn bryderus hefyd ynglŷn â system sy’n fwy seiliedig ar yswiriant. Mae’n golygu taliadau ymlaen llaw am ofal sylfaenol. Er enghraifft, yn Iwerddon, os ydych am weld meddyg teulu, gallwch ddisgwyl talu mwy na €50 am ymgynghoriad yn unig, ac mae ffi go iawn i’w thalu wedyn am y feddyginiaeth hefyd. Mae’n newid y ffordd y mae pobl yn ymddwyn a hygyrchedd meddyginiaeth o ansawdd uchel. Mae’n newid yr ymddiriedaeth yn y bobl hynny hefyd. Os ydym yn mynd i weld ewyllys wleidyddol yn cael ei chynnal—ailadrodd y gwirionedd fod gwasanaeth iechyd gwladol a ariennir yn gyhoeddus yn werth da am arian ac yn gynaliadwy, os oes ewyllys wleidyddol i fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae hynny’n galw am newid agwedd sylweddol gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig.

Ond er gwaethaf y preifateiddio diymwad yn Lloegr, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fabwysiadu ymagwedd bragmatig tuag at lifau trawsffiniol, fel yr amlinellodd nifer o siaradwyr yn y ddadl hon, gan gynnwys Hannah Blythyn cyn i mi siarad. Byddwn yn parhau i ganolbwyntio ar ddarparu’r gofal gorau i bawb sydd ei angen. Wrth gwrs, mae ein dull o gydweithio rhwng y gwasanaeth iechyd yng Nghymru a’r gwasanaeth iechyd yn Lloegr yn canolbwyntio ar anghenion ein poblogaethau. Anghytundeb bach â Dr Lloyd, ond rwy’n deall bod mwy na 20,800 o drigolion Lloegr wedi cofrestru gyda meddyg teulu yng Nghymru, ond bod ymhell dros 14,000 o drigolion Cymru wedi cofrestru gyda meddyg teulu yn Lloegr—realiti llifau trawsffiniol. Ac wrth gwrs, rydym yn gweld y rheini mewn gofal iechyd arbenigol rhwng Cymru a Lloegr ac o Loegr i Gymru. Disgrifiodd Hannah Blythyn lif ei hetholwyr i ogledd-orllewin Lloegr, ond wrth gwrs, fel y crybwyllodd Dai Lloyd, mae ysbyty Treforys—yr uned losgiadau—yn ganolfan arbenigol, nid yn unig i Gymru ond i dde-orllewin Lloegr yn ogystal. Mae canolfan ganser Felindre yng Nghaerdydd yn darparu gwasanaethau canser arbenigol i’r rhan fwyaf o Gymru, yn ogystal â thrin cleifion a gyfeirir yno o Loegr yn ogystal. Mae’r llif yn mynd i’r ddau gyfeiriad. Rydym am weld hynny’n cael ei gynnal. Ein nod, fel Llywodraeth, yw sicrhau bod pob claf yn cael gofal iechyd o ansawdd uchel ar yr adeg iawn ac yn y lle iawn. Weithiau, gwasanaethau a ddarperir ar draws y ffin yn Lloegr fydd y rheini. Ar adegau eraill, bydd yn digwydd yma, y gwasanaeth yng Nghymru. Ceir llifau cleifion hirsefydlog i Loegr i gael gofal ysbyty i’r bobl sy’n byw yn nwyrain ein gwlad. Mae gan fyrddau iechyd lleol hyblygrwydd i gyfeirio cleifion am driniaeth allan o’u hardal lle mae angen clinigol ac amgylchiadau’r claf yn cyfiawnhau hynny neu lle na chaiff gwasanaethau eu darparu yma yng Nghymru.

Nawr, i droi at y pwynt a wnaed yn y cynnig am yr Undeb Ewropeaidd, rydym yn cydnabod bod mwyafrif pobl Cymru wedi pleidleisio dros adael. Rydym wedi bod yn glir y bydd y penderfyniad democrataidd yn cael ei barchu. Fodd bynnag, nid ydym yn credu bod pobl Cymru wedi pleidleisio dros fod yn waeth eu byd, i weld niwed yn cael ei wneud i’n heconomi neu i’n gwasanaethau cyhoeddus. Felly, rydym yn benderfynol o sicrhau dyfodol cadarnhaol i Gymru ar ôl Brexit, ac rydym wedi bod yn glir mai ein blaenoriaeth ar gyfer y berthynas rhwng yr Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol yw mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Rydym wedi gosod ein safbwynt ehangach yn fanwl yn y Papur Gwyn ar y cyd gyda Phlaid Cymru. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i—.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ildio. Rwy’n gwybod ei fod yn ailadrodd y safbwynt ar y farchnad sengl, ond yn benodol yn fy nghyfraniad gofynnais am drefniadau tollau a bwriad neilltuol Llywodraeth y DU i dynnu’n ôl yn rhannol o leiaf o Undeb Tollau’r Undeb Ewropeaidd. Felly, gyda hynny mewn golwg, fel Ysgrifennydd y Cabinet yn Llywodraeth Cymru, beth yw eich barn am y trefniadau ar gyfer cytundebau masnach yn y dyfodol? A ydych eisiau i’ch Llywodraeth gael llais llawn sy’n ystyrlon ar lefel y DU mewn cytundebau masnach yn y dyfodol er mwyn amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus, neu a ydych am fod yn ddim mwy nag ymgynghorai yn y broses honno?

Wel, fe glywsoch y Prif Weinidog yn nodi ein safbwynt ar sawl achlysur am y berthynas gyda’r undeb tollau o ran cael cyd-bwyllgor gweinidogion i symud y materion hynny yn eu blaenau. Mae angen i ni gael llais go iawn i Gymru yn y dyfodol, a byddwn yn parhau i bennu ein blaenoriaeth ar gyfer ymadael a chytundebau masnach yn y dyfodol drwy gyd-bwyllgor gweinidogol. Rydym hefyd wedi bod yn glir, o dan y setliad datganoli, fod rhaid i unrhyw bwerau mewn meysydd sydd wedi’u datganoli a ddelir ar hyn o bryd ar lefel yr Undeb Ewropeaidd gael eu harfer ar lefel ddatganoledig. Ac oni bai bod rheswm clir wedi’i gytuno’n ddiamwys dros iddynt gael eu harfer gan Lywodraeth y DU, rhaid i’r pwerau hynny ddod i’r lle hwn yn gyntaf heb lifo drwy Lywodraeth y DU. Yn syml iawn, ni fydd unrhyw safbwynt arall yn dderbyniol.

Gan droi at rai o’r sylwadau a wnaed, i egluro, rwy’n meddwl, rhywfaint o’r gamddealltwriaeth ynglŷn â’r hyn sy’n digwydd yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, a’r sylwadau a wnaed gan lefarydd UKIP, oherwydd rwy’n meddwl bod y cyfeiriad at ymwneud preifat yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn mynd â ni grym bellter oddi wrth breifateiddio a ddeallwn—. Nid yw’n anodd deall y gwahaniaeth. Nid wyf i na chynigwyr y cynnig hwn yn dweud y dylem geisio cael gwared ar y bobl hynny yn y sector preifat a ddatblygodd nwyddau meddygol, offer meddygol, dyfeisiau meddygol, neu’r holl fathau eraill o driniaethau a gwelliannau y gwelwn ein gwasanaeth iechyd gwladol yn manteisio arnynt. Mae hynny gryn bellter oddi wrth realiti preifateiddio, wrth gwrs. Mae arweinydd presennol y DU o’r hyn sydd ar ôl o UKIP ar sawl achlysur yn y gorffennol wedi dweud ei fod yn credu bod y gwasanaeth iechyd gwladol yn rhwystr i gystadleuaeth, ac y byddai’n ei israddio a’i ddileu.

Nid ydym yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, sy’n ymgais eithaf amlwg i ddileu’r cyfeiriad at breifateiddio’r Torïaid yn Lloegr. Mae’r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i wasanaeth iechyd gwladol o ansawdd uchel mewn dwylo cyhoeddus, ac rwy’n falch o ddweud y byddwn yn parhau i sefyll dros Gymru a byddwn yn parhau i sefyll dros y gwasanaeth iechyd gwladol.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu heddiw. Mae pwrpas y ddadl yma, a phwrpas y cynnig, yn glir, rwy’n meddwl, ac yn eithaf syml. Rwy’n credu bod y Ceidwadwyr yn eiddgar i drosglwyddo rhagor o rym a chyllideb dros y gwasanaeth iechyd i’r sector preifat. Mae tystiolaeth yn dangos hynny. Mi oedd y ffigurau—. Roedd yr 8 y cant o’r gyllideb a oedd yn mynd i’r sector breifat, gyda llaw, yn eithrio’r trydydd sector. Ond, hyd yn oed os nad yw’r Ceidwadwyr yn gallu dylanwadu’n uniongyrchol ar bolisi NHS yng Nghymru, mae eu penderfyniadau gwariant nhw fel plaid yn Llundain yn effeithio yn uniongyrchol arnom ni. Rwy’n gobeithio ein bod ni wedi gallu egluro hynny heddiw.

Ar ben hynny, wrth gwrs—a thra’r wyf yn croesawu cefnogaeth Llafur i’r cynnig yma— mae methiannau Llywodraeth Lafur Cymru i gynnal gwasanaethau, rwy’n meddwl, o’r safon y mae staff yr NHS yng Nghymru a chleifion yng Nghymru yn ei haeddu yn gwthio mwy a mwy o bobl at y sector preifat. Mi gawsom araith gan Angela Burns yn dweud na ddylai Plaid Cymru fod yn gul a gwrthwynebu gwasanaethau trawsffiniol. Nid wyf yn hollol siŵr o ble y cafodd hi hynny. Ni wnes i, yn sicr, grybwyll hynny. Nid yw’r cynnig sydd o’m blaen i fan hyn yn crybwyll hynny. Yn wir, mi wnaeth Dr Dai Lloyd, yn ei araith o, bwysleisio pa mor dda y mae gwasanaethau trawsffiniol yn gweithio yn y ddau gyfeiriad. Mi roddaf gyfle i chi, os dymunwch chi, egluro yn union pam yr aethoch chi i lawr y trywydd hwnnw. Fel arall, mi wnaf i gario ymlaen. Mi soniodd am wasanaethau rhagorol yn Southampton. Mi fuaswn i yn gyrru fy mhlentyn i’r lleuad am y gofal gorau, ac mi fyddwn i yn ei gymryd fel sarhad personol pe baech yn awgrymu, rhywsut, ei fod yn well gen i ddim gwasanaeth yn hytrach na gwasanaeth oddi ar dir Cymru. Chi sy’n siarad nonsens drwy awgrymu’r fath beth am gleifion Cymru.

Ond—ac rwy’n gobeithio’n arw y buasai’r Ceidwadwyr yn cytuno efo fi ar hyn—ni ddylai tanberfformiad yr NHS yma, nac unrhyw agenda breifateiddio, danseilio’r gwasanaethau y dylem ni allu eu disgwyl i gael eu darparu yng Nghymru. O edrych ar eich rhestr chi, yn eich gwelliant chi, o wasanaethau yr ydych chi yn credu y dylem eu cydnabod fel bod yn Lloegr, a ydych chi wir yn credu y dylem eistedd yn ôl a derbyn nad yw plant efo problemau iechyd meddwl yn gallu cael eu trin yn agos at eu cartref? Yn Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl—[Torri ar draws.] Mae’r Aelod yn dweud na wnaeth hi ddweud hynny. Mi wnaf i ddarllen o’ch gwelliant chi, sef y dylai’r Cynulliad gydnabod dibyniaeth cleifion Cymru ar wasanaethau arbenigol yn Lloegr’, gan gynnwys ‘gwasanaethau iechyd meddwl i blant’. Os ydych chi yn meddwl y dylem eistedd yn ôl a derbyn hynny yn Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl, cywilydd arnoch chi. Mae gen i ofn bod bwriad a bygythiad y Ceidwadwyr yn glir. Cefnogwch y cynnig heddiw.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.