Cwestiynau’r llefarwyr nawr, a llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig wythnosau yn ôl yn unig, roedd Prif Weinidog Llafur Cymru yn dweud wrth bobl am bleidleisio dros y Blaid Lafur er mwyn cael gwared ar ffioedd dysgu, ond ddoe, gan fradychu’r myfyrwyr a phleidleiswyr Llafur ledled Cymru, fe gyhoeddoch, ar ran ei Lywodraeth ef, gynnydd yn y cap ar ffioedd dysgu a delir gan fyfyrwyr yng Nghymru. A chredaf fod hynny’n dangos na ellir ymddiried yn y Blaid Lafur i gyflawni’r addewidion y mae wedi’u gwneud i bobl Cymru. Y llynedd, yn etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gwnaethoch addewid i dorri maint dosbarthiadau’r blynyddoedd cynnar i 25 neu lai. A allwch ddweud wrth y Cynulliad heddiw pa gynnydd rydych yn ei wneud ar yr addewid hwnnw?

Yn gyntaf oll, fel y dywedais, nid wyf yn arbenigwr ar faniffesto’r Blaid Lafur ar gyfer etholiadau’r Cynulliad y llynedd, ond rwy’n ymwybodol fod yr ymrwymiad maniffesto yn dweud y byddai myfyrwyr Cymru yn well eu byd na’u cymheiriaid yn Lloegr. Mae’r ffaith y bydd y Llywodraeth hon yn cyflwyno cynllun grant a fydd yn sicrhau bod ein myfyrwyr tlotaf yn gymwys i gael grant sy’n cyfateb i’r cyflog byw yn rhywbeth y gallwn fod yn falch ohono.

Sylwais fod Justine Greening wedi dweud mewn araith y bore yma mai dwy ffordd ymlaen yn unig sydd o ran ffioedd prifysgol: naill ai ffioedd neu gap. Byddwn yn annog Justine Greening i godi’r ffôn a dysgu sut y gall Llywodraeth wneud pethau’n wahanol, gan mai dyna beth rydym yn ei wneud yma yng Nghymru.

O ran maint dosbarthiadau, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn cyflwyno grant lleihau maint dosbarthiadau ar hyn o bryd. Rydym yn gweithio gyda’r awdurdodau lleol ar y ffordd orau i ddefnyddio’r arian hwnnw, gan ganolbwyntio ar ein disgyblion ieuengaf, ein disgyblion mwyaf difreintiedig ac ar y plant nad yw Cymraeg neu Saesneg yn iaith gyntaf iddynt gan mai dyna ble bydd yr arian yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf.

Credaf y bydd y pleidleiswyr yn penderfynu a yw’r Blaid Lafur wedi torri ei haddewidion maniffesto a wnaed ychydig wythnosau yn ôl yn unig mewn gwlad lle mae modd iddi roi’r addewidion hynny ar waith mewn gwirionedd. A gaf fi ofyn am rywfaint o eglurhad? Un o’r pethau y gwnaethoch fôr a mynydd yn eu cylch yn ystod eich ymgyrch etholiadol ar gyfer etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru y llynedd oedd yr addewid y byddech yn lleihau maint dosbarthiadau i lai na 25, ond wrth gwrs, rydych wedi treulio’r 12 mis diwethaf yn glastwreiddio’r addewid hwnnw, onid ydych, fel nad yw’n golygu unrhyw beth o’r fath mewn gwirionedd. Yr hyn rydych wedi siarad yn ei gylch yw lleihau’r gymhareb o staff sy’n oedolion i ddisgyblion mewn ystafelloedd dosbarth yn hytrach na chadw at eich addewid, a hynny, wrth gwrs, am fod gennych fynydd anferth i’w ddringo. Ym mis Ionawr 2016, roedd bron i 80,000 o blant mewn dosbarthiadau blynyddoedd cynnar gyda dros 25 o ddisgyblion—tri o bob pedwar disgybl yn y dosbarthiadau hynny. Gwyddom hefyd fod dros 25,000 o ddisgyblion ledled Cymru mewn dosbarthiadau o 30 neu fwy. Gwnaethoch addewid y byddech yn sicrhau dosbarthiadau o lai na 25. Rydych wedi glastwreiddio hynny nes ei fod yn addewid cwbl ddiystyr. Felly, mae’r Blaid Lafur wedi torri eu haddewidion ar ffioedd dysgu ac wedi torri eu haddewidion ar faint dosbarthiadau. Felly, o ystyried bod yr addewid hwnnw’n ddiwerth gan nad ydych yn mynd i gyflawni 25 neu lai yn yr ystafelloedd dosbarth hynny, a fyddwch yn gwrando yn awr ar y corws o arbenigwyr sydd wedi lleisio’u barn, wedi condemnio’r polisi hwnnw ac wedi awgrymu eich bod yn gwario’r £36 miliwn a glustnodwyd gennych ar ei gyfer ar bethau eraill yn y gyfundrefn addysg yn lle hynny, lle byddwch yn cael gwell gwerth am arian?

A dyna’r gwir amdani, Llywydd: nid yw Darren Millar yn barod i wrando ar rieni ac nid yw’n barod i wrando ar y proffesiwn addysgu pan ddywedant fod maint dosbarthiadau’n bwysig. Roedd fy maniffesto’n dweud y byddem yn anelu i leihau maint dosbarthiadau i 25, gan ddechrau gyda’r dosbarthiadau mwyaf yn gyntaf, a dyna’n union rydym yn ei wneud â’r £36 miliwn a ddarparwyd i awdurdodau lleol yn ystod tymor y Llywodraeth hon.

Gadewch i mi eich atgoffa o addewid arall a wnaethoch i ddisgyblion a rhieni ledled Cymru: fe ddywedoch y byddech yn codi safonau fel Gweinidog addysg, ac eto, dros y penwythnos, fe’ch gwelsom yn bychanu’r disgwyliadau ar gyfer canlyniadau TGAU yr haf hwn. Nid yw’r ffaith ein bod yn diwygio TGAU yn golygu o reidrwydd ein bod yn anelu am ganlyniadau gwaeth. Felly, a fydd yr addewid y byddwch yn gwella safonau yn addewid arall na fyddwch yn gallu ei gyflawni ar gyfer disgyblion a rhieni, ac a allwch ddweud wrthym pam ar y ddaear nad oes gennych fwy o ffydd yn y disgyblion a’r athrawon ledled Cymru a disgwyl iddynt wneud yn dda?

Rwy’n gwbl ymrwymedig i godi safonau. Dyna yw fy nghenhadaeth genedlaethol i a’r Llywodraeth hon: codi safonau a chau’r bwlch cyrhaeddiad a sicrhau bod gennym system addysg yng Nghymru sy’n destun balchder cenedlaethol a hyder cenedlaethol. Mae’r TGAU diwygiedig yn rhan bwysig o’r broses honno. Y rheswm pam fod Cymwysterau Cymru—y corff annibynnol sy’n goruchwylio’r system arholiadau yng Nghymru—wedi cyhoeddi papurau’n rhybuddio am ostyngiad posibl yn y canlyniadau yw am fod TGAU mathemateg, Saesneg a Chymraeg mwy trwyadl wedi cael eu cyflwyno, gan ein bod yn symud oddi wrth wyddoniaeth BTEC. Mae’n ofnadwy meddwl—[Torri ar draws.] Darren, pe baech yn gadael i mi ateb, mae’n ofnadwy meddwl, mewn rhai ysgolion, nad oedd unrhyw fyfyrwyr yn sefyll arholiadau TGAU mewn gwyddoniaeth tan yn ddiweddar. Roedd cohortau cyfan yn cael eu cyflwyno i sefyll arholiadau BTEC. Roedd hynny’n warthus. Gwyddom hefyd—[Torri ar draws.] Gwyddom hefyd—[Torri ar draws.] Gwyddom hefyd ein bod wedi gweld mwy o fyfyrwyr yn cael eu cyflwyno’n gynnar i sefyll y gyfres hon o arholiadau nag erioed o’r blaen. Rwy’n bryderus iawn fod rhai ysgolion, am ba reswm bynnag, yn cyflwyno plant i sefyll arholiadau’n gynnar, ar ôl un flwyddyn yn unig o astudio cwrs a ddylai gael ei gyflwyno dros gyfnod o ddwy flynedd. A bydd y myfyrwyr hynny, sydd â’r potensial i gael A* efallai ar ôl dwy flynedd, yn cael C yr haf hwn, a bydd yr ysgolion yn setlo am yr C honno. Dyna pam y gofynnais i Cymwysterau Cymru lunio adroddiad ar gyflwyno cynnar, a byddaf yn cymryd y camau priodol i sicrhau nad yw cyflwyno cynnar yn amharu ar fy nod o sicrhau safonau uchel yn ein system addysg.

Llefarydd UKIP, Michelle Brown.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn 2012, fe ddywedoch fod lles disgyblion, athrawon, a staff yn ein hysgolion yn hollbwysig, a hefyd, wrth sôn am ganfod asbestos, y byddai’r Llywodraeth yn ceisio trosglwyddo cyfrifoldeb ymlaen i awdurdodau lleol ac ysgolion. A ydych yn dal o’r farn, fel roeddech pan oeddech yn un o’r gwrthbleidiau, y dylai Llywodraeth Cymru ysgwyddo’r cyfrifoldeb pan fo awdurdod lleol naill ai’n methu neu’n peidio â rhoi hyder i’n hathrawon a’n myfyrwyr eu bod yn addysgu ac yn dysgu mewn amgylchedd diogel?

Mae’n gwbl hanfodol i athrawon a disgyblion eu bod yn gwneud eu gwaith mewn amgylchedd sy’n addas at y diben ac sy’n bodloni’r holl reoliadau iechyd a diogelwch angenrheidiol. Dyna pam ein bod, fel y dywedais, yn buddsoddi yn y rhaglen adeiladu ysgolion a cholegau fwyaf ers y 1960au, ac mae cael gwared ar adeiladau anaddas yn rhan allweddol o’r ffordd rydym yn blaenoriaethu ein buddsoddiad yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Y llynedd, pan ddaethoch yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ac unwaith eto heddiw, roeddech yn llygad eich lle i ddweud y dylid cael rhagdybiaeth yn erbyn cau ysgolion gwledig, a bod y disgyblion mewn ysgolion gwledig yn haeddu’r un cyfleoedd â phlant mewn ardaloedd eraill yng Nghymru. Pa gamau, os o gwbl, y byddech yn eu cymryd pe baech yn amau bod awdurdod lleol yn gadael i ysgol wledig bydru er mwyn cryfhau’r achos dros ei chau?

Wel, fel roeddech yn llygad eich lle i’w ddweud, roedd rhagdybiaeth yn erbyn cau yn addewid maniffesto ym maniffesto Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, ac rwy’n falch iawn o gael bod mewn sefyllfa i wneud cynnydd ar hynny o beth yn y Llywodraeth. Fel y dywedais wrth ateb y cwestiwn cyntaf gan Janet Finch-Saunders, rydym yn ymgynghori ar hyn o bryd ar ddiwygio’r cod trefniadaeth ysgolion er mwyn cryfhau’r cod hwnnw, ac yn wir, er mwyn creu diffiniad, am y tro cyntaf erioed yng Nghymru, o beth yw ysgol wledig mewn gwirionedd. Y cwestiwn cyntaf y dylai unrhyw awdurdod lleol ei ystyried wrth edrych ar ysgolion bach a gwledig yw hyfywedd addysgol yr ysgol honno, a dylent ddefnyddio’r cyfle a roddir iddynt gan y £2.5 miliwn rydym yn ei roi ar gyfer y grant ysgolion bach a gwledig i edrych ar ddewisiadau eraill yn hytrach na chau, er mwyn cynnal safon dda o addysg yn yr ysgolion bach hynny.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Os nad yw awdurdod lleol yn cynnal ysgol wledig yn iawn, a fyddech yn ystyried o gwbl ei bod yn briodol cael gwared ar yr ysgol honno a chyfran berthnasol o’r grant cynnal refeniw gan yr awdurdod lleol a’i hariannu’n uniongyrchol fel ysgol ddirprwyedig?

Os ydym yn bwrw ymlaen â diwygiadau i’r cod trefniadaeth ysgolion, fy nisgwyliad yw—. Mae hwnnw’n god ag iddo sail statudol, felly mae’n ofyniad cyfreithiol i awdurdodau lleol gydymffurfio â’r cod hwnnw. Pe bai enghreifftiau lle nad oedd hynny’n digwydd, byddwn yn rhoi’r camau priodol ar waith.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr. Ysgrifennydd y Cabinet, beth a ddywedodd Carwyn Jones wrthych pan ofynnoch iddo a gaech chi godi ffioedd dysgu?

Gwnaed y penderfyniad i gysylltu ffioedd dysgu â chwyddiant gan y Cabinet cyfan, i gydnabod nifer o ffactorau y bu’n rhaid i mi eu hystyried—y ffactorau a amlinellais i chi, Llyr, ym mis Tachwedd y llynedd, pan godoch y mater hwn bryd hynny.

Wrth gwrs, mae’r Arglwydd Adonis, pensaer ffioedd dysgu’r Blaid Lafur, wedi cyfaddef eu bod wedi troi’n anghenfil Frankenstein o £50,000 a mwy o ddyledion i raddedigion ar gyflogau cymedrol nad ydynt yn agos at allu fforddio eu had-dalu. Mae llawer o’r myfyrwyr hynny’n amlwg ar ymyl y dibyn. Beth sy’n lefel dderbyniol o ddyled i fyfyrwyr yng Nghymru yn eich barn chi?

Mae’n rhaid i’r cwestiwn ynglŷn â sut rydym yn ariannu myfyrwyr drwy eu haddysg uwch ystyried egwyddorion mynediad at yr addysg honno a’r gallu i’w chynnal. Fe fyddwch yn ymwybodol iawn, Llyr, fod Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr, drwy eu hymgyrch ‘Punt yn Eich Poced’, wedi pwysleisio mai costau byw yn hytrach na ffioedd sy’n rhwystr i bobl o gefndir incwm is rhag camu ymlaen i addysg uwch. Mae hwnnw’n safbwynt sy’n cael ei arddel yn adolygiad Diamond, a deallaf fod gan Blaid Cymru gynrychiolydd ar yr adolygiad hwnnw a’u bod wedi gallu cyfrannu ato’n llawn. Dywedasant wedyn mai dyna oedd y mater roedd angen mynd i’r afael ag ef. Gwn fod y rhain yn faterion anodd a heriol, fel y gwyddoch chithau, Llyr, fod y rhain yn faterion anodd a heriol, oherwydd, fel y dywedoch yn y Siambr hon ym mis Tachwedd, mae perygl mai ehangu a wnaiff y bwlch cyllido rhwng sefydliadau yng Nghymru a Lloegr, a:

‘Mae yna bosibiliad y bydd yna ganfyddiad, efallai, fod ansawdd y cyrsiau yng Nghymru, oherwydd eu bod nhw’n rhatach, ddim cystal.’

Aeth yn ei flaen i ddweud—[Torri ar draws.] Aethoch yn eich blaen i ddweud—[Torri ar draws.] Aethoch yn eich blaen i ddweud, Llyr—[Torri ar draws.] Aethoch yn eich blaen i ddweud, Llyr, pe bai’r ffioedd yn codi yn Lloegr, fel y gwnaethant, y byddai’n anodd gweld sut y gallech wrthsefyll yr un symudiad yng Nghymru mewn sawl ffordd. Rydych yn deall yr anhawster sy’n wynebu ein sector a dylech gydnabod hynny yma yn y Siambr.

Wel, nid rhoi pwysau ar y myfyrwyr yw’r ateb, nage? Ac mae ceisio awgrymu bod Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yn cefnogi’r cynnydd yn y ffi a gyhoeddwyd ddoe yn gwbl anghywir. Oes, mae yna newid yn y ffordd rydych yn cefnogi myfyrwyr—nid oes unrhyw un yn amau hynny. Ond nid yw cynyddu’r ddyled sy’n wynebu myfyrwyr yng Nghymru—ac nid ydych wedi ateb fy nghwestiwn, gyda llaw—yn ateb derbyniol yn fy marn i. Nawr, roeddwn o dan yr argraff fod y Democratiaid Rhyddfrydol a’r Blaid Lafur, o ran—mai eu hegwyddor oedd ceisio dynesu at addysg rad ac am ddim. Mae eich penderfyniad chi wedi golygu ein bod ymhellach i ffwrdd oddi wrth hynny nag erioed o’r blaen. Felly, a allwch gadarnhau bod yr egwyddor wreiddiol a fu unwaith mor bwysig i chi ac eraill ar fainc y Llywodraeth yno o hyd?

Wrth gwrs, mewn byd delfrydol, dylai addysg ar bob lefel fod yn rhad ac am ddim, ond nid wyf yn byw yn y byd delfrydol hwnnw. Rwy’n byw mewn byd lle na all pobl o gefndiroedd tlotach gael mynediad at addysg uwch gan nad ydynt yn gallu fforddio talu am eu llety neu eu llyfrau neu eu bwyd. Felly, yr hyn rydym wedi’i wneud yw newid yn sylfaenol, yn unol ag argymhellion adolygiad Diamond—yr oedd Plaid Cymru yn rhan ohono ac yn ei gefnogi—. Rydym wedi newid y ffordd rydym yn cynorthwyo ein myfyrwyr fel y gallwn sicrhau y bydd y rhai o’r cefndiroedd tlotaf yn cael yr hyn sy’n cyfateb i gyflog byw, y bydd myfyrwyr cyffredin yng Nghymru yn cael grant o £7,000 y flwyddyn nad oes angen ei ad-dalu. Ac mae hynny, Llyr, yn gwrthgyferbynnu’n llwyr â’ch plaid chi, nad yw wedi addo unrhyw beth tuag at gostau a delir ymlaen llaw, nad yw wedi addo unrhyw beth at gostau byw o ddydd i ddydd y wlad hon. Ac rydym wedi mynd gam ymhellach na hynny, gan y byddwn yn sicrhau y bydd hyn ar gael i fyfyrwyr rhan-amser a myfyrwyr ôl-raddedig. Unwaith eto, pe bai Plaid Cymru mewn grym, benthyciadau a fyddai ar gael i fyfyrwyr ôl-raddedig yn hytrach na grantiau. Rydym ni’n darparu grantiau.