Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Darren Millar. 

Eitem 7—Mae'n beth da bod gennym amser, onid yw e'? Eitem 7 yw'r ddadl ar adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, 'Imprisonment in Wales: A Factfile'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, Alun Davies.

Cynnig NDM6826 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn nodi adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, 'Imprisonment in Wales—a Factfile', a gyhoeddwyd ar 5 Mehefin 2018.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod Canolfan Llywodraethiant Cymru, ar 5 Mehefin eleni, wedi cyhoeddi, 'Imprisonment in Wales: a Factfile', sy'n tynnu sylw at ddata penodol i Gymru ar draws y system garchar. A gaf i ddweud ar y cychwyn fy mod yn ddiolchgar iawn i Ganolfan Llywodraethiant Cymru a Dr Robert Jones am y gwaith hwn? Rydym ni'n cydnabod mai ciplun ydyw yn hytrach na dadansoddiad manwl, ond y mae hefyd yn dweud llawer iawn wrthym am y gwasanaeth carchardai ac am y ffordd y mae'n gwasanaethu pobl ledled Cymru.

Rydym hefyd yn gwybod bod yr adroddiad hwn yn adroddiad amserol iawn. Rydym wedi gweld yn rhy aml dros y misoedd diwethaf ddadleuon dros ddiogelwch a pherfformiad. Roeddwn yn gwrando y bore yma ar y newyddion bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder a'r Swyddfa Gartref yn caniatáu i chwistrell bupur gael ei defnyddio yn ein carchardai—nid y ffordd orau efallai i ymateb i rai o'r anawsterau a wynebir ar yr ystâd carchardai naill ai yng Nghymru neu unrhyw le arall.

Ond mae'r adroddiad hefyd yn amlygu pwysigrwydd cael data Cymru yn unig i ddeall effaith polisi ac ymarfer cyfiawnder. Yn rhy aml, pan fyddwn yn edrych ar y system gyfiawnder, rydym yn edrych arni ar sail y DU—mae Darren Millar yn ceisio gwneud y pwynt yn ei welliant—oherwydd nad system y DU yw hi; system Cymru a Lloegr yw hi. Ac er ein bod yn fodlon nodi bodolaeth polisi Llywodraeth y DU, byddai'n anghywir ac yn amhriodol, rwy'n credu, inni awgrymu ceir ateb y DU i hyn.

Un o'r pethau yr ydw i wedi ei ganfod wrth gyflawni'r swyddogaeth hon dros y flwyddyn ddiwethaf yw bod datganoli yn aeddfedu, sy'n golygu ein bod yn wynebu cwestiynau newydd, heriau newydd a dealltwriaeth newydd o sut y mae materion datganoledig a rhai a gedwir yn ôl yn rhyngweithio â'i gilydd. Ac rwy'n gobeithio, mewn polisi cyfiawnder, ein bod yn dechrau gweld rhywfaint o'r ddealltwriaeth honno.

Mae rhai o ganfyddiadau allweddol yr adroddiad yn cynnwys nad yw carchardai yng Nghymru yn perfformio cystal â charchardai yn Lloegr o ran amrywiaeth o fesurau diogelwch. Ers 2010, y mae nifer y digwyddiadau a gofnodwyd o hunan-niwed ac ymosodiadau gan garcharorion yng Nghymru wedi cynyddu ar gyfradd uwch nag mewn carchardai yn Lloegr. Er gwaethaf cynnydd mewn capasiti carchardai yng Nghymru, yn 2017, roedd bron i 40 y cant o'r holl garcharorion o Gymru yn cael eu cadw mewn carchardai yn Lloegr. Mewn nifer fawr o achosion, mae carcharorion o Gymru yn cael eu rhoi mewn sefydliadau ymhell oddi cartref. Cadwyd carcharorion o Gymru mewn 118 carchar gwahanol yn 2017.

Dirprwy Lywydd, a gwn o'm hetholaeth fy hun, mae'r adroddiad hwn yn nodi bod 52 o garcharorion yn cael eu cadw o Flaenau Gwent, a chedwir y 52 hynny mewn 20 carchar, nid yn unig yng Nghymru neu'n lleol i Gymru yn ne-orllewin Lloegr, ond mewn carchardai ar draws Lloegr gyfan—yng ngogledd Lloegr, gogledd-ddwyrain Lloegr a gogledd-orllewin Lloegr hefyd. O bryd i'w gilydd, efallai ceir rhesymau pam mae pobl yn cael eu rhoi mewn cyfleuster penodol, ond nid oes a wnelo hyn ag unigolion; mae hyn yn ymwneud â system nad yw'n gweithio i bobl ledled Cymru.

Mae darllen llawer o'r data a welsom wedi'i gyhoeddi ym mis Mehefin yn brofiad trist, ond nid yw hynny'n fwy gwir na phan yr ydym yn disgrifio lle menywod yn y system. Mae'r nifer o fenywod Cymru a gafodd ddedfrydau o garchar ar unwaith wedi cynyddu bron un rhan o bump ers 2011. Caiff y mwyafrif eu dedfrydu i'r ddalfa ar unwaith ac fe'i ceir yn euog o droseddau di-drais. Cafodd tri chwarter yr holl fenywod yng Nghymru a gafodd ddedfrydau o garchar ar unwaith yn 2016, ddedfryd o lai na chwe mis. Mae'r nifer o blant Cymru yn y ddalfa wedi gostwng 72 y cant ers 2010; Fodd bynnag, mae nifer fawr ohonynt yn cael eu cadw mewn sefydliadau dros y ffin yn Lloegr. Felly, yn gyffredinol, nid dyma'r darlun y bydd llawer ohonom eisiau ei weld.

Rydym yn cydnabod bod llawer o'r rhesymau dros hyn yn hanesyddol. Rydym yn cydnabod nad oes gennym sefydliadau diogel y byddai arnom eu hangen yng Nghymru. A dyma pam y mae gwrthod gwelliant 2 yn enw Darren Millar mewn gwirionedd yn bwysig iawn, iawn. Os edrychwn ar y sefydliad carchardai, y sefydliadau diogel a etifeddwyd, nid yw'r rhain yn sefydliadau diogel a gynlluniwyd ar gyfer anghenion pobl yng Nghymru. Hyd at ychydig flynyddoedd yn ôl, hyd at 18 mis yn ôl, nid oedd gennym ni lety diogel yn unrhyw le y tu hwnt i goridor yr M4. Nid oedd gennym ni unrhyw gyfleusterau diogel yn gwasanaethu'r gogledd o gwbl. Ai dyna beth mae pobl y gogledd eisiau o'r gwasanaeth? Ac wedyn pan welwn ni garchar yn agor yn Wrecsam, caiff ei agor gyda chapasiti ymhell y tu hwnt i'r hyn sydd ei angen yn y rhanbarth. Nid yw yno i wasanaethu anghenion Cymru; nid yw yno i wasanaethu cymunedau'r gogledd; nid yw yno i wasanaethu anghenion a buddiannau'r bobl yr ydym yn eu cynrychioli yma yn y Siambr hon.

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am gymryd yr ymyriad. Roedd Llywodraeth Cymru yn cefnogi sefydlu CEM Berwyn yn Wrecsam, felly rwy'n synnu gweld eich bod chi bellach yn beirniadu'r buddsoddiad sylweddol a'r swyddi medrus sydd wedi dod i'r gogledd-ddwyrain o ganlyniad i benderfyniad Llywodraeth y DU.

Rwy'n sôn am system a strwythur o sefydliadau diogel, ac rwy'n gofyn y cwestiwn: a yw hynny'n gwasanaethu buddiannau Cymru? A chredaf y byddai'n anodd iawn canfod yr ateb 'ie' wrth archwilio hynny.

Ac os ydych yn edrych ar sefydliadau diogel sydd gennym yma yn y de, ar hyd coridor yr M4, rwyf am weld buddsoddi sylweddol yn y sefydliadau diogel hynny. Os ydych chi'n cerdded i mewn i Abertawe neu Gaerdydd, fe welwch amodau nad wyf yn credu yr ydym eisiau eu gweld yn y wlad hon heddiw. Credaf y dylem fuddsoddi mewn sefydliadau diogel sy'n parchu bodau dynol, parchu'r angen i gadw pobl yn y ddalfa, ond hefyd sy'n canolbwyntio'n glir iawn ar y gymuned ac ar adsefydlu. Gobeithiaf y bydd pob ochr o'r Siambr hon yn cytuno bod arnom angen sefydliadau diogel yng Nghymru sydd yn fodern, sydd yn gyfredol, sy'n gwasanaethu anghenion y gymuned gyfan. A byddwn yn gweld hefyd, os ydych yn edrych ar y sefydliad troseddau ieuenctid sydd gennym yn y Parc—sefydliad ar gyfer troseddwyr ifanc yng nghanol y carchar i oedolion—nad dyna'r math o gyfleuster sy'n ofynnol inni ei gael ac sydd ei angen arnom os ydym o ddifrif eisiau gweld carchar, nid yn unig yn broses gosbol, ond yn fodd o ymyrryd ac adsefydlu hefyd. A dyma pam nad oes unrhyw ateb y DU i hyn a pham fy mod yn gwahodd Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 2 i'r cynnig hwn: oherwydd bod angen strwythur cyfannol a chydlynol i bolisi cyfiawnder arnom yng Nghymru.

Rwyf wedi dadlau eisoes, Dirprwy Lywydd, o'r lle hwn, fod Llywodraeth Cymru yn dymuno gweld datganoli plismona i Gymru i sicrhau bod plismona, ochr yn ochr â'r holl wasanaethau cyhoeddus eraill, yn cael eu rheoli fel un system gydlynol, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wthio'r achos hwnnw, ond y mae angen inni hefyd gael polisi carchar a chosbol sy'n diwallu anghenion Cymru ac sy'n gydlynol gyda gwasanaethau eraill. Pan fyddaf yn edrych ar y system, pan fyddaf yn ymweld â charchardai, pan fyddaf yn siarad â charcharorion, pan fyddaf yn siarad â theuluoedd a phan fyddaf yn siarad â'r bobl hynny sy'n gweithio yn y system, rwy'n siarad yn rhy aml o lawer â phobl sydd wedi eu siomi gan y system honno, pa un ai nhw yw'r rhai sy'n cael eu cadw yn y ddalfa neu nhw yw'r bobl sy'n cadw'r bobl hynny yn y ddalfa. Rwyf wedi siarad â gormod o bobl sy'n gweithio yn y system sy'n mynd i weithio o ddydd i ddydd gan wybod nad yw'r system ei hun yn darparu ar gyfer y bobl sydd yn cael eu cadw yn y ddalfa mewn sefydliad diogel yng Nghymru. Mae hynny'n annerbyniol. Mae'n annerbyniol heddiw ac ni allwn, fel Llywodraeth ac fel Cynulliad Cenedlaethol, fel Senedd ar gyfer y wlad hon, sefyll yn ôl a dweud, 'Nid ein cyfrifoldeb ni yw hynny.' Credaf fod angen inni ddadlau o blaid polisi gwahanol a ffordd wahanol.

Dirprwy Lywydd, rwy'n edrych, ar y funud, ar sut yr ydym yn gweithio gyda'r gwasanaeth carchardai a'r gwasanaeth prawf. Rwyf wedi cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ymhen pythefnos inni drafod dyfodol y gwasanaeth prawf. Rydym wedi gweithio gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a'r gwasanaeth carchardai a'r gwasanaeth prawf er mwyn darparu glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd a throseddu ieuenctid yng Nghymru. Maes o law, byddaf yn gofyn i'r Cynulliad Cenedlaethol gymeradwyo'r polisi hwnnw a'r dull hwnnw. Ond yn rhy aml o lawer, ar hyn o bryd, rydym yn canfod ein hunain mewn sefyllfa lle nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig na Llywodraeth Cymru yn gallu darparu dull cydlynol i bolisi a dull gweithredu cyfannol a chydlynol i ddelio â phobl sydd yn y system cyfiawnder troseddol. Mae adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn rhoi cipolwg gyda'r ddealltwriaeth o hynny. Ein swyddogaeth ni, fel cynrychiolwyr etholedig pobl Cymru, yw mynegi ffordd ymlaen. Diolch.

Diolch yn fawr. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig, a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig y ddau welliant, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark.

Gwelliant 1—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi agenda Llywodraeth y DU ar ddiwygio carchardai.

Gwelliant 2—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cydnabod yr angen am ateb DU gyfan i'r materion a nodwyd yn adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, 'Imprisonment in Wales—a Factfile'.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch. Wel, fel y dengys yr adroddiad hwn, mae bron i ddwy ran o dair o droseddwyr Cymru yn cael eu cadw yng Nghymru ac roedd gan 70 y cant o'r holl droseddwyr a gadwyd yng Nghymru gyfeiriad yng Nghymru cyn mynd i'r ddalfa.

Wrth gyfeirio at raddau'r problemau pellter sy'n wynebu pobl Cymru mewn carchardai, mae'n darparu enghraifft o 44 o droseddwyr gwrywaidd o sir y Fflint a gedwir mewn gwahanol garchardai yn Lloegr. Fodd bynnag, roedd dros dri chwarter o'r rhain wedi eu carcharu yng ngogledd-orllewin Lloegr gyfagos, a dros 40 y cant yng Ngharchar ei Mawrhydi Altcourse gerllaw. Yn ystod fy ymweliadau blaenorol â CEM Altcourse, gwelais waith wedi'i dargedu uned ailsefydlu Gogledd Cymru. Wrth gwrs, fe fyddai'n niweidiol ac yn wrthgynhyrchiol pe byddai troseddwyr yn cael eu gwahanu yn ôl lle'r oeddent yn byw o'r blaen. Hefyd, ni fyddai dull o'r fath yn ystyried yr ystyriaethau ymarferol sy'n berthnasol pan wneir penderfyniadau ynghylch lle caiff carcharor ei gadw. Mae ein gwelliannau, felly, yn nodi agenda Llywodraeth y DU ar ddiwygio carchardai ac yn cydnabod yr angen am ateb traws-ffiniol i'r materion a nodwyd yn adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru. Nid yw diwygiadau Llywodraeth y DU yn ymwneud â chynyddu capasiti ond y mae'n ymwneud â disodli carchardai sy'n heneiddio ac sy'n aneffeithiol gydag adeiladau addas ar gyfer gofynion heddiw, ac i rannu'r manteision economaidd ehangach, nid dim ond yn Lloegr, a dyna pam yr oeddent yn cael eu croesawu yn bennaf yn Wrecsam.

Yn groes i adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, nid yw Llywodraeth y DU yn parhau i roi ffydd mewn un model i bawb ar gyfer y carchar mawr. Er enghraifft, rhennir carchar Berwyn yn Wrecsam, carchar hyfforddiant ac ailsefydlu, yn dri thŷ, pob un wedi'i rannu'n wyth cymuned yn ogystal ag uned ofal a chymorth fechan. O ran pellter a deithiwyd, y mae CEM Berwyn 152 o filltiroedd o Benfro, 140 o Gaerdydd, 81 o Aberystwyth, 77 o Gaernarfon, 70 o Birmingham, 54 o Fanceinion, 40 o Lerpwl a 13 o Gaer.

Yn dilyn ei ymweliad diweddar â Berwyn, dywedodd AS Llafur Wrecsam, Ian Lucas, ei fod, dyfynnaf:

yn falch iawn bod arwyddion adeiladol ar gyfer y dyfodol. 

Dywedodd fod y gwaith adeiladol sy'n digwydd yn y carchar yn cynnwys troseddwyr:

sy'n gweithio ar wahanol brosiectau megis cynnal arolygon ffôn a gwaith ystyrlon arall na all ond helpu i ddarparu hyfforddiant ar gyfer swyddi pan ddaw dedfrydau i ben.

Ychwanegodd ei fod yn falch iawn bod gwasanaeth y gegin wedi bod yn helpu yn y gymuned gyda phrosiectau gwirfoddol a bod:

y gwaith garddio yn arbennig o nodedig.

Yn hytrach na phum carchar cymuned i fenywod yng Nghymru a Lloegr, cyhoeddodd Llywodraeth y DU y bydd yn treialu pum canolfan breswyl i helpu troseddwyr sy'n ferched gyda materion fel dod o hyd i waith ac adsefydlu cyffuriau, yn ogystal â lletya plant, pryd mae'r rhai ar ddedfrydau cymunedol yn llai tebygol o droseddu na'r rhai sydd wedi treulio tymor byr mewn carchar. Fel y dywedodd Cyfarwyddwr Gweithredol Carchar ei Mawrhydi a Gwasanaeth Prawf Cymru wrth y Pwyllgor Dethol ar faterion Cymreig y mis diwethaf:

nid oes gennym y ddarpariaeth yng Nghymru i ymdrin â llawer o wahanol bethau...er enghraifft: nid oes gennym...unman i roi troseddwyr diogelwch uchel neu unrhyw le i gadw terfysgwyr.

Ychwanegodd:

fod gennym system yng Nghymru a Lloegr nad yw wedi'i chynllunio ar sail lleoliad daearyddol yn unig. Mae hefyd wedi'i chynllunio ar sail anghenion y carcharor, a gallant fod wedi'u gwasgaru'n ddaearyddol... Rhaid i chi bwyso a mesur… beth yw'r gyfundrefn, y ddarpariaeth a'r ymyrraeth yr ydych am roi i'r unigolyn, yn erbyn agosatrwydd â chartref.

Ni allwch, meddai: gymharu pob carchar â phob carchar; mae rhaid i chi wneud carchardai mewn grwpiau cymaryddion... mae Abertawe a Chaerdydd yn perfformio'n well na'u grwpiau cymaryddion yn erbyn diogelwch a threfn... Ar... hunan-niwed a thrais, mae Abertawe a Chaerdydd... yn perfformio'n well. Mae gan Frynbuga a Phrescoed rai o'r lefelau gorau o berfformiad yn eu systemau.

Mae'r rhan fwyaf o boblogaeth Cymru yn byw yn agos at Loegr ac nid yw gweithgarwch troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol.

Mae gwasanaethau carchardai yr Alban wedi eu datganoli, ond mae'r materion y maen nhw'n eu hwynebu yn debyg i'r rhai a amlinellwyd yn yr adroddiad hwn. Amlygodd prif arolygydd carchardai'r Alban yn ddiweddar gynnydd mewn achosion o sylweddau seicoweithredol, diffyg lle o fewn rhaglenni triniaeth, a gwaith sydd ei angen i leihau'r nifer o garcharorion benywaidd yn y ddalfa.

Yn wahanol i garchardai yn Lloegr, nid yw carchardai Cymru yn cynnig triniaeth cyffuriau integredig. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gyfrifol am iechyd ac addysg troseddwyr o fewn carchardai Cymru, ac eto nid yw'r adroddiad yn cynnwys canlyniadau ar gyfer troseddwyr ar ystâd Cymru, nac ar gyfer carcharorion o Gymru mewn carchardai yn Lloegr. Ac mae gwallgofrwydd y galwadau am ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol yn cael eu hamlygu gan honiad y Prif Weinidog y gellid anfon troseddwyr peryglus ledled y Deyrnas Unedig ar ôl datganoli er mwyn mynd i'r afael â diffyg carchardai categori A yng Nghymru. Am hurt.

Hoffwn ddechrau gyda'r gwelliant. Fe gymeraf i'r ail un yn gyntaf. Mae'n rhyfeddol sut y gallai unrhyw un ddarllen yr adroddiad hwn a meddwl bod atebion ledled y DU yn mynd i fynd i'r afael â materion penodol Cymru yn yr adroddiad hwn. Y mae y math o welliant sy'n edrych fel ei fod wedi'i gyflwyno gan rywun sydd heb drafferthu hyd yn oed i ddarllen yr adroddiad, ac ni ddywedaf ddim mwy am hynny.

Nid yw'r gwelliant cyntaf yn ychwanegu dim at y cynnig. Wrth gwrs, ceir agenda DU ar ddiwygio carchardai, ond mae'n agenda o danariannu, gorlenwi a storio mewn warws nad yw'n werth ei nodi hyd yn oed y tu allan i'r cyd-destun dadlau dros Gymru i wneud pethau'n wahanol.

Rwy'n croesawu'r adroddiad amserol hwn gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru. Mae'n anodd credu ein bod ni'n dal yn cael y ddadl hon ynghylch a ddylai Cymru gael rheolaeth dros ei system cyfiawnder troseddol ei hun. Nid yn unig hynny, ond y mae sefydliad San Steffan yn parhau i gredu bod carchardai enfawr yn dda ar gyfer carcharorion yn ogystal ag ar gyfer datblygu economaidd pan nad yw'r naill na'r llall yn wir. Ceir casgliadau amlwg y gellir eu tynnu o'r adroddiad hwn. Mae peidio â chael unrhyw reolaeth dros gyfiawnder troseddol wedi arwain at sefyllfa lle mae San Steffan yn gweld Cymru yn fewnforiwr net o garcharorion. Ar yr un pryd, nid oes gennym y cyfleusterau i sicrhau y gall carcharorion o Gymru dreulio'u tymor yn y carchar yn agosach at adref a chael eu hadsefydlu'n briodol. Mae peidio â chael unrhyw reolaeth hefyd yn golygu nad yw San Steffan yn cydnabod anghenion Cymru. Roedd yn rhaid cael gafael ar yr holl ddata a gasglwyd ar gyfer yr adroddiad drwy geisiadau rhyddid gwybodaeth. Onid yw hynny'n dweud y cyfan?

Nid yw anghenion iaith Gymraeg, sydd yn amlwg yn hanfodol i adsefydlu, yn cael eu cydnabod yn aml, heb sôn am ddarparu ar eu cyfer pan nad yw'r rhai sy'n gyfrifol am gasglu'r data yn gwybod neu'n malio faint o garcharorion sy'n siaradwyr Cymraeg. Mae San Steffan wedi cael 11 mlynedd ers i'r Pwyllgor Materion Cymreig ofyn i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder gasglu a chyhoeddi'r wybodaeth hon, a dim byd o hyd. Tybed pam.

Mae sefydliad y carchardai presennol yn gwahaniaethu yn erbyn menywod Cymru, a dwi wedi gwneud y pwynt hwn droeon. Anfonir menywod ymhellach i ffwrdd. Byddant yn cael eu gwahanu oddi wrth eu plant am gyfnod hirach. Byddant yn fwy tebygol o aildroseddu a byddant yn methu cael y cymorth y mae arnynt ei angen pan fyddant yn dychwelyd adref. Mae'r adroddiad hwn hefyd yn dangos bod 75 y cant o fenywod sy'n cael dedfrydau o garchar yng Nghymru yn cael dedfryd o lai na chwe mis am drosedd di-drais. Mae hyn yn dangos nad yw'r rhan fwyaf o fenywod yn bobl beryglus, ac eto rydym ni'n gosod cosb fwy difrifol ar droseddwyr sy'n fenywod a'u gosod mewn amgylchedd yn bell i ffwrdd sy'n gwneud adsefydlu yn llawer mwy heriol.

Gallwn hefyd weld bod y carcharorion sydd yn aros yng Nghymru ac yn agosach at deulu— unwaith eto, yn hollbwysig er mwyn atal aildroseddu—yn wynebu amgylchedd lle ceir y niferoedd uchaf erioed o achosion o hunan-niwed ac ymosod. Mae hyn er gwaetha'r ffaith nad yw un o'r carchardai dan sylw yn garchar categori A, lle y byddem yn disgwyl gweld y carcharorion mwy peryglus a threisgar yn cael eu cadw. Mae hyn yn dweud wrthyf bod gennym ormod o bobl yn y carchar sydd â phroblemau iechyd meddwl difrifol. A ddylai pob un fod yn y carchar? Rwy'n amau hynny'n fawr iawn. A yw hyn yn gysylltiedig â chwestiwn ansawdd rheoli carchar? Wel, ar ôl nodi cyfanswm o 212 o argymhellion o fewn ei harolygiadau blaenorol yng Nghymru, roedd canfyddiadau diweddaraf Arolygiaeth Carchardai ei Mawrhydi yn adrodd mai dim ond 77 sydd wedi'u cyflawni'n llawn. Pam y byddai rheolwyr yn trafferthu i weithredu'r argymhellion hyn beth bynnag? Nid yw fel pe bai unrhyw un o'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn trafferthu i gadw golwg. Nid oes neb yn gwylio.

Tybiaf mai'r rheswm pam mae San Steffan wedi gwrthsefyll datganoli'r system cyfiawnder troseddol cyhyd yw oherwydd eu bod y wir yn credu y gallant wneud y gwaith yn well, neu efallai eu bod yn ofni y byddai Cymru yn gwneud rhywbeth gwahanol ac yn canolbwyntio ar adsefydlu a lleihau cyfraddau aildroseddu, sef yr hyn y credaf i y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn y Siambr hon ac yn ein gwlad eisiau ei weld.

Ond ofer yw dim ond beio San Steffan pan fod gennym Brif Weinidog sydd wedi bod yn amwys ar y gorau ynglŷn â chymryd cyfrifoldeb am y system cyfiawnder troseddol ac ymateb cychwynnol ei Lywodraeth i garchar Port Talbot oedd trafod y pris ar gyfer y tir sydd ei angen gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder. A hoffwn dalu teyrnged i'r holl ymgyrchwyr hynny am eu buddugoliaeth yn hynny o beth. Mae'n dal yn wir bod gennym Lywodraeth y mae ei greddf yn erbyn cymryd cyfrifoldeb. Fel cyn swyddog prawf, fe wn mai'r cam cyntaf wrth adsefydlu yw eich bod yn gorfod cymryd cyfrifoldeb drosoch eich hun. Mae angen i Lywodraeth Cymru ddechrau ei hadsefydlu ei hun a cheisio a chymryd y cyfrifoldeb fel y gellir cywiro'r anghyfiawnder a amlygir yn yr adroddiad hwn.

Croesawaf y ddadl hon heddiw, a'r cyfle i drafod y materion pwysig iawn hyn ynghylch carchardai yng Nghymru ac adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru.

Mae gennym ni boblogaeth garchar sy'n tyfu yng Nghymru, fel y noda'r adroddiad, a dyna'r sefyllfa yn Lloegr hefyd. Yn yr un modd, ceir cynnydd yn y nifer o ymosodiadau, achosion o hunan-niwed ac aflonyddwch yn y carchar. Mae gennym ni broblemau trawsffiniol pan fo pobl o Gymru yn teithio pellteroedd i gael eu carcharu yn Lloegr, sy'n gwneud yr ymweliadau gan wasanaethau a'r teulu llawer mwy anodd a gwneud yr ymdrech adsefydlu yn llawer mwy anodd o ganlyniad, ac y mae'r un peth yn wir pan ddaw pobl sy'n byw yn Lloegr i garchardai yng Nghymru. Felly, gyda'r math hwnnw o gefndir a'r mathau hynny o broblemau, rwy'n croesawu'n fawr iawn Gomisiwn Llywodraeth Cymru ar Gyfiawnder yng Nghymru, a'r ystyriaeth ynghyd ymagwedd unigryw at bolisi cosbi y mae Llywodraeth Cymru wedi datgan ei bod yn dymuno ei hystyried yn ofalus a, gobeithio, ei datblygu.

Rwy'n meddwl ei bod yn deg i ddweud, Dirprwy Lywydd, os edrychwn ar bolisi carchardai Llywodraeth y DU, mae'n stori arswyd a dweud y lleiaf. Mae llawer iawn o bobl mewn carchar na ddylen nhw fod yno. Ni ddefnyddir carcharu fel dewis olaf. Mae gan lawer iawn o bobl sy'n cael eu carcharu broblemau iechyd meddwl. Mae ganddyn nhw broblemau cyffuriau ac alcohol. Mae ganddyn nhw sgiliau isel iawn. Nid yw'r ymdrech i helpu'r bobl hyn yn un a ddylai fod yn digwydd mewn carchardai; ni ddylen nhw fod yn y carchar yn y lle cyntaf. Ac, wrth gwrs, mae llawer ohonyn nhw wedi cael dedfrydau byr, sydd yn gwneud adsefydlu yn anodd iawn, oherwydd dydyn nhw ddim yn y carchar yn ddigon hir mewn gwirionedd, er mwyn i'r profiad adsefydlu priodol ddigwydd. Ac os mai dim ond y dedfrydau byr hynny y maen nhw'n eu cael, mae hynny eto'n codi'r cwestiwn: pam yr oedd angen eu carcharu o gwbl? Felly, o ystyried y prinder staff sydd hefyd yn broblem, a gorlenwi, fe wyddom ni nad yw adsefydlu ystyrlon yn y carchar yn digwydd ar y raddfa neu i'r graddau y mae eu hangen. A beth yw canlyniad hynny? Mwy o aildroseddu, mwy o ddioddefwyr troseddau, mwy o wrthgilio. Cylch cythreulig gwrthgynhyrchiol a diffygiol iawn sydd i'w weld ar hyn o bryd.

Felly, yn fy marn i, Dirprwy Lywydd, gorau po gyntaf y caiff Llywodraeth Cymru fwy o gyfrifoldeb dros y system cyfiawnder troseddol a charchardai. Oherwydd, fel y dywedodd Leanne Wood yn hollol gywir, rwy'n ffyddiog y byddai'r consensws o fewn y Siambr hon a gwleidyddiaeth yng Nghymru yn ein gwthio ni i gyfeiriad gwahanol iawn, llawer mwy cynhyrchiol, yn ymwneud â chadw pobl allan o'r carchar, ac yna pan fydd pobl yn gorfod mynd i'r carchar, osgoi gorlenwi a diffyg staffio, sy'n gwneud adsefydlu mor anodd. Felly, gallem ni gael system pan fydd pobl yn gorfod mynd i'r carchar, y byddant yn cael eu hadsefydlu'n iawn, ac yna ar ôl cael eu rhyddhau, dydyn nhw ddim yn cyflawni troseddau pellach ar y raddfa sy'n digwydd ar hyn o bryd.

Felly, os edrychwn ni ar y math o ddarlun y gallem ei gael yng Nghymru, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu y byddai'n llawer gwell i bobl sydd yn cyflawni troseddau. Byddai'n llawer gwell i ddioddefwyr troseddau. A byddai'n llawer gwell i'n cymunedau a'n cymdeithas yn gyffredinol, oherwydd byddai gennym amodau gwaraidd priodol ac adsefydlu priodol yn ein carchardai. Byddai gennym ni lai o lawer o bobl, fel y dywedaf, yn dod allan, yn troseddu ymhellach. Byddai hynny o fudd iddyn nhw, byddai o fudd i'w teuluoedd, eu cymunedau a chymdeithas yn gyffredinol. Felly, os edrychwn ni ar faterion yn eu cyfanrwydd, rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr hon, Dirprwy Lywydd, yn dod i'r farn mai gorau po gyntaf y caiff Llywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros y materion hyn a gorau po gyntaf y caiff y Siambr hon benderfynu ar graffu a pholisi.

Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl heddiw, ac rwy'n credu y bu cyfraniadau diddorol gan bawb hyd yma. Rwy'n cytuno â'r Gweinidog bod angen system adsefydlu yn ogystal â system gosbol, ac edrychaf ymlaen at ddarllen ei lasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd ac ifanc. Gobeithio y bydd hynny'n symud y ddadl yn ei blaen, ac y gallwn edrych ar bethau ychydig yn fanylach. Nid wyf yn argyhoeddedig, fodd bynnag, na allwn ddatrys y problemau yn y system cyfiawnder troseddol ar sail y DU gyfan. Fe wnaeth Mark Isherwood godi'r mater bod problemau tebyg i'w cael yng ngwasanaeth carchardai'r Alban lle mae'r mater wedi'i ddatganoli, felly rwy'n credu bod angen inni gadw hynny mewn cof.

Y rheswm yr wyf yn anghytuno gyda'r Ceidwadwyr, o ran beth y maen nhw'n ei wneud ar sail y DU gyfan, yw'r mater o breifateiddio gwasanaeth carchardai. Nid oes unrhyw dystiolaeth go iawn yr ydym wedi'i gweld sy'n cefnogi'r farn bod carchardai preifat yn cael eu rhedeg yn well na'r rhai sy'n cael eu rhedeg gan y gwasanaeth carchardai. Yn wir, mae'r dystiolaeth yn tueddu i awgrymu'r gwrthwyneb. Felly, yn UKIP, yn sicr nid ydym o blaid unrhyw system sy'n symud tuag at fwy o garchardai preifat.

Byddwn yn tueddu i gytuno â'r pwyntiau a wnaeth nifer o bobl: ceir llawer o bobl yn y carchar nad ydyn nhw'n dreisgar ac nad ydyn nhw'n peri unrhyw fygythiad corfforol i gymdeithas yn gyffredinol, felly gallwn gytuno y dylid gwneud ymdrechion i adsefydlu'r troseddwyr hynny y gellir eu hadsefydlu, oherwydd gellid gostwng y gost i gymdeithas yn gyffredinol drwy ryw fath o ymyrraeth gymharol gynnar ym mywydau'r bobl hyn.

O ran carcharorion benywaidd, dylem ystyried yr angen i'w hadsefydlu, wrth gwrs, ac mae'n ddigon posibl yn wir nad oes angen carcharu llawer ohonynt yn y lle cyntaf. Ond, er ein bod yn cytuno bod angen inni edrych ar hynny, yn sicr, os oes angen cael carchar i fenywod yng Nghymru oherwydd yr anawsterau a geir yn sgil carcharorion benywaidd yn gorfod cael eu carcharu yn Lloegr, yna rhaid inni edrych ar adeiladu'r carchar hwnnw yng Nghymru o bosibl, ac wrth gwrs nid ydym yn gwrthwynebu'r syniad o adeiladu rhagor o garchardai os yw hynny'n angenrheidiol ar gyfer diogelwch y gymuned.

Felly, dyna'r pwyntiau eang yr hoffwn eu gwneud heddiw, a diolch i chi. Diolch yn fawr.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru ar garcharu yng Nghymru yn tanlinellu beth y mae llawer ohonom wedi ei ddweud dros nifer o flynyddoedd: mae Cymru yn dibynnu ar garchardai yn Lloegr. Fel un a oedd yn rhedeg ei hadran ei hun yn y gwasanaeth carchardai, gwn fod y carchar yn gweithio, ond dim ond os yw'n cael ei ariannu'n iawn ac yn cael adnoddau priodol. Yn aml nid oes dewis arall heblaw carchar, ond nid yw carcharu yn ymwneud ag amddiffyn y cyhoedd yn unig; mae a wnelo hefyd â sicrhau bod y carcharor yn cael ei helpu i adsefydlu.

Mae rhan fawr o'r adsefydlu hwnnw yn dibynnu ar gynnal cysylltiadau teuluol agos. Mae'r cysylltiad hwnnw yn hanfodol bwysig ac yn rhoi cipolwg i garcharorion, yn aml iawn, ar yr effaith gaiff eu gweithredoedd ar eu teulu a'u ffrindiau, ond hefyd y mae'n helpu i sicrhau bod ganddynt rwyd achub, rhywle i ddychwelyd iddo ar ôl cael eu rhyddhau. Yn anffodus, y mae rhai carcharorion heb deulu, ac yn aml caiff rhai eu rhyddhau gyda dim ond bag du yn llawn o eiddo pitw, gyda dim cartref i fynd iddo. Nid adsefydlu yw hyn, ac nid yw'n ddigon da. Nid yw ond yn helpu'r drws tro y mae'r mwyafrif o garcharorion—llawer o garcharorion—yn ei wynebu pan nad oes ganddyn nhw unrhyw le arall i droi ato.

Yn anffodus, nid oes gennym ni ddigon o le mewn carchardai yng Nghymru i sicrhau bod carcharorion o Gymru yn cael eu carcharu'n agos at y cartref. Mae gan Gymru 4,747 o garcharorion, ac eto mae gan y pum carchar yng Nghymru leoedd gweithredol ar gyfer 3,700 o garcharorion. Nid oes gennym ni garchar i fenywod yng Nghymru a dim un carchar categori A. Canlyniad hyn yw nifer fawr o garcharorion o Gymru yn bwrw eu penyd yn Lloegr, gannoedd o filltiroedd oddi cartref.

Mae'r carchardai sydd gennym yn orlawn. CEM Abertawe yw'r trydydd carchar mwyaf gorlawn yn y DU. Pan gafodd ei adeiladu fe'i cynlluniwyd i ddal tua 240 o garcharorion. Ar hyn o bryd mae ganddo ddwywaith y rhif hwnnw. Ac eithrio'r carchar newydd yng ngogledd Cymru, mae ein carchardai i gyd yn orlawn. Mae Caerdydd yn gweithredu ar 150 y cant o'r capasiti, fel y mae Brynbuga. Mae'r Parc yn gweithredu ar ychydig dros gapasiti. Wedi gweithio am flynyddoedd lawer yn CEM Parc, gallaf ddweud wrthych fod gorboblogi yn galed ar staff a charcharorion fel ei gilydd.

Fel y mae adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn amlygu, mae nifer yr ymosodiadau ar staff a charcharorion wedi neidio i fyny. Y llynedd cafwyd tua 6,500 o ymosodiadau ar staff, yn sgil 761 ohonynt roedd rhaid i swyddog carchar fynd i'r ysbyty. Mae hyn yn arwain at argyfwng arall eto yn ein carchardai: prinder staff. Mae nifer y swyddogion carchar sy'n rhoi'r gorau iddi ychydig fisoedd ar ôl cwblhau eu hyfforddiant yn cynyddu fwyfwy. Mae traean y swyddogion carchar yn rhoi'r gorau iddi o fewn blwyddyn i ddechrau'r swydd, ac yr ydym hefyd yn colli staff profiadol oherwydd gorlenwi a diffyg buddsoddiad.

Rhaid inni adeiladu mwy o garchardai, gan ganolbwyntio a rhoi pwyslais ar adsefydlu. Yn benodol, mae'r carcharorion hynny â phroblemau iechyd meddwl angen cymorth ychwanegol. Ceir llawer o garcharorion, na ddylent fod yn y carchar ac sydd wedi'u siomi gan gymdeithas, yn enwedig y digartref a'r rhai, fel y nodwyd eisoes, sydd â phroblemau iechyd meddwl. Rwyf wedi mynegi fy nghefnogaeth ar gyfer carchar newydd yn fy rhanbarth, a fydd nid yn unig yn lleihau'r straen ar Abertawe a'r Parc, ond hefyd yn dod â swyddi mawr eu hangen i'r ardal—i un o ardaloedd mwyaf difreintiedig y wlad.

Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gweld yr adroddiad hwn fel rhybudd amserol a bydd yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i leihau gorlenwi a thanariannu yn ein carchardai cyn iddi fynd yn rhy hwyr. Diolch yn fawr.

A gaf i alw nawr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, Alun Davies, i ymateb i'r ddadl?

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd yr amser i gyfrannu at y ddadl y prynhawn yma.

Mae hon yn ddadl bwysig i bob un ohonom, ar bob ochr i'r Siambr hon, oherwydd mae'r ffordd yr ydym yn ymdrin â system cyfiawnder troseddol yn sylfaenol i'r ffordd yr ydym yn trefnu ac yn rheoli ein gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. A gadewch imi ddweud hyn wrth Mark Isherwood: mae angen inni wneud mwy na dim ond ymarfer llinellau i'w dilyn yn y ddadl hon. Mae angen inni gael dadl go iawn am sut yr ydym yn rheoli'r system cyfiawnder troseddol. Ac mae hynny'n golygu dadl ynglŷn â sut yr ydym yn darparu iechyd mewn sefydliadau diogel, sut yr ydym yn darparu addysg mewn sefydliadau diogel, sut yr ydym yn sicrhau y rhoddir ar waith y mathau o bolisïau a'r dulliau hynny a all ymdrin â'r materion fel problemau camddefnyddio cyffuriau yr ydych wedi'u codi, Mark, a hefyd rhai o'r materion iechyd meddwl a gododd Leanne Wood yn ei chyfraniad.

Mae'n bwysig ein bod yn gallu gwneud hynny, a dyna pam nad yw datganoli'r materion hyn yn ddadl academaidd sych. Nid yw'n fater ar gyfer seminar neu sgwrs mewn prifysgol neu rywbeth. Mae hon yn ddadl o bwys i bobl, ac y mae hon yn ddadl y bydd ei chanlyniadau yn effeithio'n fawr ar fywydau pobl ar hyd a lled y wlad. Mae angen inni allu cael dull cydlynol o gam-drin sylweddau. Mae angen inni gael dull cydlynol o ymdrin â materion iechyd meddwl mewn sefydliadau diogel. Ac, ar hyn o bryd, nid ydym  yn gallu gwneud hyn. A beth sy'n waeth, dyma, hyd y gwelaf fi, yw'r unig ran o'n cyfrifoldebau neu ddarparu gwasanaethau cyhoeddus lle nid yn unig y mae Llywodraeth Cymru yn methu cyflawni polisïau y byddai'n dymuno eu gwneud oherwydd setliad gwael, ond hefyd y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn methu â gwneud hynny. A, Mark, rwy'n deall y pwyntiau yr ydych chi'n ceisio eu gwneud, ond, ar hyn o bryd, nid oes gennym setliad pryd gall y naill Lywodraeth sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau yn y wlad hon sicrhau dull cydlynol a chyfannol o ran polisi. A'r bobl sy'n dioddef yw nid y bobl sy'n eistedd mewn mannau fel hyn, ond y bobl sydd ar hyn o bryd yn y sefydliadau diogel yng Nghymru a rhai eraill ar draws y system cyfiawnder troseddol. Ac rwy'n deall—a gobeithio na fydd pobl yn gweld adroddiad Llywodraethiant Cymru a sgyrsiau am ansawdd y cyfleusterau ac ansawdd y buddsoddi yn yr ystâd fel beirniadaeth ar y bobl sy'n gweithio o fewn y system nac yn feirniadaeth ar y rhai sy'n ceisio gwneud eu gorau mewn amgylchiadau anodd iawn, iawn.

Rydym yn cydnabod bod y materion sy'n ein hwynebu heddiw yn faterion o hanes, lle'r ydym yn cydnabod na wnaed y buddsoddiad er mwyn creu ystad sy'n darparu'r math o ethos a dull a pholisi sydd yn ofynnol gennym. A bydd y pwyntiau a wnaed—a chredaf eu bod wedi cael eu gwneud yn dda iawn gan Leanne Wood a John Griffiths—ar adsefydlu yn sail i unrhyw ymagwedd y Llywodraeth hon.

Mae'r materion a gododd Leanne Wood am le menywod yn y system wedi'u cyflwyno'n dda ac nid diben y Llywodraeth hon yw adeiladu carchar i fenywod yng Nghymru. Gadewch imi ddweud hynny'n gwbl glir. Nid dyna yw diben y Llywodraeth hon na—[Torri ar draws.] Mae ef. Na'r dull gweithredu yr ydym ni'n bwriadu ei gymryd. Byddaf yn ymweld â'r Alban yn ddiweddarach y mis hwn i siarad â Llywodraeth yr Alban am sut y maen nhw'n datblygu canolfan ddiogel i fenywod a sut y gallwn ni ddarparu cymorth i fenywod a theuluoedd yn y system i sicrhau nad oes gennym y math o fethiant strwythurol sydd gennym ni heddiw.

Ac rwy'n gobeithio y bydd y staff sydd yn y gwasanaeth heddiw yn gallu ein helpu i sicrhau gwasanaeth y dyfodol. Ac mae'r pwyntiau yr oeddwn yn teimlo a wnaeth John Griffiths ar adsefydlu a dedfrydau byrrach yr union bwyntiau yr ydym am roi sylw iddyn nhw. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder eisoes wedi dechrau mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau hynny o ran polisi dedfrydu. Gadewch imi ddweud hyn: yn yr amser yr wyf i wedi bod yn y swydd, rwyf wedi cwrdd â holl Weinidogion perthnasol y weinyddiaeth gyfiawnder. Rwy'n bwriadu parhau i gwrdd â'r Gweinidogion hynny dros y misoedd nesaf i sicrhau bod gennym ni berthynas lle'r ydym yn gallu dadlau a thrafod y materion hyn. Mae'r glasbrintiau yr ydym yn ceisio eu datblygu ar hyn o bryd wedi eu datblygu yn rhan o'r gwaith ochr yn ochr â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a'r Swyddfa Gartref.

Ond gadewch i mi ddweud hyn, a gadewch imi gloi gyda'r sylw byr hwn, Dirprwy Lywydd: nid yw'r materion hyn yn faterion am adolygiad academaidd y setliad yn unig. Mae hyn yn ymwneud â phobl go iawn sydd yn cael eu siomi heddiw, yfory, sydd yn cael eu siomi gennym ni yn y system hon, sydd yn cael eu siomi gan system o Lywodraeth nad yw'n darparu ar gyfer pobl yn y wlad hon. Mae'n bwysig bod pob un ohonom yn cydnabod canlyniadau dynol y materion hyn.

Eisteddais mewn cell yng Nghaerdydd dros yr haf a siarad â dau o bobl sydd yn cael eu cadw yn y ddalfa yng Nghaerdydd. Mae'r ddau i fod i gael eu rhyddhau tua'r adeg hon. Bydd y ddau angen gwasanaethau, bydd y ddau angen cymorth o ran iechyd meddwl, bydd y ddau angen cymorth o ran camddefnyddio sylweddau. Byddan nhw hefyd angen cymorth o ran gallu cael eu hyfforddi i weithio, bydd angen cymorth o ran lle maen nhw'n byw, lle byddan nhw'n cysgu heno a nos yfory. Ein cyfrifoldeb ni yw unioni'r pethau hynny. Ein cyfrifoldeb ni yw sicrhau nad yw'r ddau ddyn y siaradais â hwy yn mynd yn eu holau i'r system cyfiawnder troseddol. Ein cyfrifoldeb ni yw sicrhau bod gan y fenyw a gafodd ei rhyddhau i deithio yn ôl i Gasnewydd ar brynhawn dydd Gwener rywle i gysgu nos Wener. Ein cyfrifoldeb ni yw cael y pethau hyn yn iawn, a dyma sy'n ein mesur ni fel Senedd a phobl: ein penderfyniad i sicrhau nad yw'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn cael eu siomi gan wleidyddion na allant gytuno ar yr hyn y mae angen inni ei wneud. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan pleidleisio. [Torri ar draws.] Na, wel—[Torri ar draws.] Byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Rydym wedi cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Felly, oni bai bod tri aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, yna symudaf at y cyfnod pleidleisio. Pawb yn hapus? Iawn. Iawn ta.