Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian. 

Diolch, Llywydd. Mi hoffwn i drafod eich datganiad ysgrifenedig diweddar sy'n cyhoeddi canlyniadau'r ymgynghoriad i ddiwygio rheoliadau cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg, sef y WESPS. Mae gweld symudiad pendant tuag at newid yn gadarnhaol iawn. Mae angen cynllunio bwriadus er mwyn datblygu addysg Gymraeg ar draws y wlad, ond mae yna lawer o ffordd i fynd.

Mae'r sefyllfa ddiweddar ym Mlaenau Gwent yn crisialu hyn i mi. Mae trigolion ardal Tredegar a Rhieni Dros Addysg Gymraeg wedi bod yn brwydro am flynyddoedd dros gael ail ysgol cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. O'r diwedd, cytunodd y cyngor i wneud hynny ar ôl i ymgyrchwyr gasglu'r data sy'n mesur y galw. Sefydlwyd nifer o gylchoedd meithrin er mwyn paratoi at hyn, ond yna, fis diwethaf, fe welwyd tro pedol gan y cyngor a phenderfynwyd peidio ag agor y cylchoedd meithrin yma, sydd yn gam gwag yn sicr. Sut fydd y dyraniad ariannol o fewn eich portffolio chi yn newid er mwyn galluogi'r newidiadau angenrheidiol sydd eu hangen i wireddu amcanion y diwygiad i'r rheoliadau? 

A gaf fi, yn gyntaf oll, ddiolch i'r Aelod am ei chefnogaeth i'r adroddiad ar y ffordd rydym yn datblygu ein cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn y dyfodol?

Mae'r sefyllfa yn Nhredegar yn un rwy'n gyfarwydd iawn â hi. Nid yn unig fod galw clir gan rieni yn yr ardal honno am addysg gynradd drwy gyfrwng y Gymraeg i'w plant, mae Llywodraeth Cymru wedi sicrhau bod cyllid cyfalaf 100 y cant ar gael i adeiladu'r ysgol honno. Mae'r awdurdod lleol wedi gwneud cynnig i'n rhaglen gyfalaf. Buont yn llwyddiannus wrth wneud hynny. Mae'r arian hwnnw ar gael i'r cyngor adeiladu'r ddarpariaeth honno.

Fodd bynnag, fel rydych wedi'i amlinellu, ymddengys bod y cyngor wedi mabwysiadu ymagwedd wahanol bellach. Rwyf wedi trafod hyn gyda deiliad y portffolio ar gyfer addysg ym Mlaenau Gwent a'r cyfarwyddwr addysg ym Mlaenau Gwent. Mae'n rhyfeddol i mi y byddai awdurdod lleol yn gwneud cynnig am yr arian hwnnw, yn llwyddo gyda'r cais hwnnw pan na fu awdurdodau lleol eraill yn llwyddiannus, a bellach mewn sefyllfa lle mae'n ymddangos o leiaf nad ydynt yn awyddus i adeiladu'r ysgol honno. Mae fy swyddogion yn awyddus i ystyried y pwyntiau a godwyd gyda ni gan gyngor Blaenau Gwent ac yn edrych i weld a ellir dod o hyd i ateb, oherwydd fel chithau, Siân, ac fel yr Aelod Cynulliad lleol, rydym am anrhydeddu a darparu gwasanaeth y mae rhieni a phlant yn yr ardal honno yn dymuno'i gael.

Diolch yn fawr. A dwi'n falch iawn eich bod chi yn dyfalbarhau efo'r ymdrechion yna, ac rydw i'n gobeithio'n fawr iawn y bydd y trafodaethau efo'r cyngor yn dwyn ffrwyth yn fuan iawn. 

A throi rŵan at y cynllun siarter iaith arloesol, sydd yn cynyddu'r defnydd o'r Gymraeg tu allan i'r dosbarth, mae yna dystiolaeth gref ei bod hi'n llwyddiannus, ond does gan y 'Fframwaith Siarter Iaith' ddim digon o lais yn y cwricwlwm newydd. Mae'n hanfodol fod yna statws i'r fframwaith. Ar hyn o bryd, mae'n cael ei alw'n 'rhan' o gwricwlwm drafft i Gymru 2022, ond meddal iawn ydy hynny. Mae'n cael ei gategoreiddio o dan y pennawd 'rhagor o wybodaeth a chanllawiau'. Byddwn i'n hoffi gweld y fframwaith yn cael ei rymuso, a dwi'n siŵr eich bod chi eisiau gweld hynny hefyd. Felly, mi fyddai'n dda gweld mwy o gyfeiriad at y siarter iaith yn y cwricwlwm pan ddaw'r fersiynau diwygiedig atom ni. A hefyd, hoffwn i wybod gennych chi, am y siarter, ba ddiwygiadau i reoliadau cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg fydd yn cyfarch yr angen yma i gryfnau'r siarter? 

Unwaith eto, fel yr Aelod, credaf fod y siarter yn ffordd bwysig iawn o ddatblygu diwylliant ar draws yr ysgol yn hytrach nag mewn gwersi unigol, drwy sicrhau bod disgyblion a staff yr ysgol honno, a rhieni a chefnogwyr yr ysgol honno, yn cael cyfleoedd i ddefnyddio'r iaith mewn amryw ffyrdd. Ac rwyf bob amser yn falch iawn o weld amrywiaeth eang o ysgolion yn croesawu ethos hynny ac yn ceisio'i blethu i mewn i fywyd pob dydd eu hysgol.

Mae'r mater ynddo'i hun ychydig yn fwy ac yn ehangach na mater cwricwlwm yn unig. Bydd yr Aelod yn gwybod, yn dilyn y nifer sylweddol o ymatebion—ymatebion manwl iawn o ansawdd uchel iawn—a gawsom i'r ymgynghoriad ar y cwricwlwm dros yr haf, ein bod bellach mewn cyfnod mireinio, lle mae ein hymarferwyr, gyda chefnogaeth ein harbenigwyr ym maes addysg uwch, yn bwriadu paratoi drafft terfynol. Bydd hwnnw ar gael ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf.

Yr hyn sy'n gwbl hanfodol i mi yw ein bod, y tu hwnt i'r cwricwlwm, yn dod o hyd i gyfleoedd i blant ddefnyddio eu sgiliau iaith, mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg ond hefyd yn ein hysgolion dwyieithog a'n hysgolion cyfrwng Saesneg, fel bod yr iaith yn cael ei defnyddio nid yn unig mewn gwersi, ond ym mywyd ehangach cymuned yr ysgol honno.

Diolch yn fawr. Dwi'n edrych ymlaen, felly, at weld y 'Fframwaith Siarter Iaith' yn cael lle dyledus yn y fersiwn nesaf o'r cwricwlwm Cymreig.

Rhaid imi ddweud dwi yn gefnogol iawn i rai o syniadau'r ymgynghoriad ar y rheoliadau—y symud at dargedau i'w groesawu, y sifft mewn ffocws oddi wrth datblygu ymatebol, sef mesur y galw gan rieni, i symud at y rhagweithiol, y proactive, sef creu'r llefydd addysg cyfrwng Cymraeg yn y lle cyntaf, a hefyd y cynllunio hir dymor o dair blynedd i 10 mlynedd er mwyn bod yn fwy uchelgeisiol—croesawu hynna i gyd.

Ond un mater sydd angen ei ystyried yw sut i ddal awdurdodau lleol i gyfrif os maen nhw'n methu â chreu'r datblygiad addysg cyfrwng Cymraeg hollbwysig yn eu hardaloedd nhw. Ac ydych chi'n cytuno efo fi bod angen inni rŵan gael y drafodaeth fawr sydd ei hangen ynglŷn â deddfu er mwyn cryfhau trwy ddeddfu, ac mai hynny ddylai fod y cam nesaf?

Wel, fel chithau, rwy'n awyddus iawn inni ganiatáu i'r ymagwedd ddiwygiedig newydd tuag at gynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg ddatblygu ac ymsefydlu yn ein hawdurdodau lleol.

Fel rhywun di-Gymraeg a ddewisodd yr opsiwn hwn ar gyfer fy mhlant fy hun, gwn pa mor hanfodol yw darpariaeth yn yr ysgol feithrin neu yn y cylch Ti a Fi cyn hynny—mae cylchoedd Ti a Fi ac ysgolion meithrin, ysgolion cynradd ac uwchradd yn hanfodol os ydym am gyflawni targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac ni fydd ymateb i'r galw yn unig yn ddigon da. Mae'n rhaid inni fod yn rhagweithiol wrth sicrhau a hyrwyddo manteision magu plant dwyieithog, a gobeithio, yn ein cwricwlwm newydd, plant teirieithog.

Ar hyn o bryd, o fewn yr amserlenni sydd gennym yn y Llywodraeth hon, buaswn ar fai'n awgrymu ein bod wrthi'n ystyried deddfwriaeth fel y mae'r Aelod yn awgrymu, ond ni fuaswn yn diystyru hynny fel cam nesaf posibl er mwyn sicrhau'r llwyddiant y mae pawb yn yr adeilad hwn yn awyddus i'w weld mewn perthynas â darpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yn ôl gwefan Cyngor y Gweithlu Addysg, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno targedau ar gyfer nifer y myfyrwyr sy'n ymgymryd â'r cyrsiau TAR newydd yng Nghymru gyda'r bwriad o gymhwyso i addysgu rhai pynciau. Mae rhai o'r pynciau hynny'n cael eu nodi fel blaenoriaethau, ac maent yn cynnwys Cymraeg ac ieithoedd tramor modern, ac edrychaf ymlaen at eich ateb i gwestiwn Delyth Jewell yn nes ymlaen.

Ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais i Weinidog y Gymraeg sut y credai y gallai’r system addysg ysgwyddo’r rhan fwyaf o’r baich ar gyfer y strategaeth o filiwn o siaradwyr erbyn 2050, pan na wnaeth ond 12 athro yn unig gymhwyso i addysgu'r Gymraeg ar lefel uwchradd, sydd draean yn unig o'r ffigur bum mlynedd yn ôl.

Eich targed ar gyfer athrawon Cymraeg newydd erbyn mis Medi eleni oedd 75, sy'n wahanol iawn i 12. Ieithoedd tramor modern—eich targed yw 59, a dim ond 18 a gymhwysodd y llynedd, sef hanner y ffigur bum mlynedd yn ôl. Sut y gwnaethoch benderfynu ar y targedau newydd hyn, a faint o geisiadau llwyddiannus a wnaed i gychwyn ym mis Medi eleni?

Wel, mae'r Aelod yn llygad ei lle yn nodi dull na fu, yn amlwg, yn llwyddiannus yn y gorffennol, a byddai parhau â'r dull hwnnw a gobeithio'n sydyn y gallai newid y canlyniadau—wel, dywedodd rhywun mai gwneud yr un peth a disgwyl canlyniad gwahanol yw'r diffiniad o wallgofrwydd. Felly, mae angen inni roi cynnig ar ddull gwahanol.

Nawr, mae gosod targedau ar gyfer ein darparwyr addysg gychwynnol i athrawon yn bwysig, ond mae angen i ni ddiwygio sut y gwnawn hynny, ond mae'n rhaid i'r ffordd rydym yn marchnata addysgu fel proffesiwn dymunol newid hefyd—mae safon ein haddysg gychwynnol i athrawon yn newid—ond hefyd, yn hanfodol, sut rydym yn sicrhau bod y bobl sy'n hyfforddi i fod yn athrawon yn mynd yn eu blaenau wedyn i weithio yn ein hysgolion, ac nid am gyfnod o flwyddyn neu ddwy yn unig, ond eu bod yn parhau i wneud ymrwymiad parhaus i'r proffesiwn addysgu.

Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried diwygiad systematig llwyr i'r ffordd rydym yn cefnogi newydd-ddyfodiaid i'n darpariaeth addysg gychwynnol i athrawon ac athrawon yn ystod blynyddoedd cyntaf eu gyrfa, gan gyfeirio'n benodol at ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn ein hysgolion uwchradd, sy'n peri pryder i mi. Bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod, yr wythnos hon, wedi lansio cynllun newydd, lle gall y rheini sydd wedi cymhwyso i ddysgu mewn ysgol gynradd, ond sydd â'r potensial a'r sgiliau i addysgu naill ai'r Gymraeg neu drwy gyfrwng y Gymraeg mewn ysgol uwchradd, ond sydd heb gymhwyso i wneud hynny, fanteisio ar gyfleoedd dysgu proffesiynol ychwanegol i'w galluogi i drosglwyddo i ysgol uwchradd. Oherwydd yr hyn a wyddom yw fod gennym, bob blwyddyn, ormodedd o athrawon ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg nad ydynt yn gallu cael swyddi yn ein system. Mae hynny'n wastraff enfawr o'u doniau a'u hadnoddau. Gallwn eu defnyddio mewn ffordd fwy clyfar, ac felly mae rhoi cyfle iddynt drosglwyddo i'r sector uwchradd yn un o'r ffyrdd newydd, arloesol rydym yn ceisio mynd i'r afael â phroblem nad wyf yn cilio rhagddi. Mae'r broblem yno, ac mae angen inni fynd i'r afael â hi.

Wel, diolch am eich ateb. Roedd rhywfaint ohono'n ddiddorol iawn, ond ni sonioch chi mewn gwirionedd am y pwynt ynghylch faint o ymgeiswyr newydd ar gyfer y cyrsiau penodol hyn a gafwyd eleni na sut y cyrhaeddwyd y targedau hyn. Efallai y gallaf ofyn i chi a ydych yn mynd i gael gwared â'r targedau hyn. Dychmygaf mai oddeutu nawr y byddech yn anfon llythyr cylch gwaith at Gyngor y Gweithlu Addysg, felly efallai y gallwch ymateb i'r cwestiwn hwnnw pan ofynnaf yr un nesaf i chi. Oherwydd mae Cyngor y Gweithlu Addysg hefyd yn nodi, a dyfynnaf:

'Os ydych chi'n ystyried gyrfa mewn addysgu yng Nghymru, o fis Medi 2019'— sef eleni—

'bydd angen i chi gael statws addysgu cymwysedig (SAC) trwy astudio ar raglen AGA, wedi'i achredu gan Gyngor y Gweithlu Addysg (CGA), trwy ei Fwrdd Achredu AGA.'

Nawr, yn draddodiadol, mae statws athro cymwysedig o Loegr yn cael ei dderbyn yma'n awtomatig, ond rwy'n cydnabod bod y newidiadau i'n cwricwlwm, ein cymwysterau, a'r dull asesu y mae SAC bellach yn mynd drwyddo yn Lloegr yn dra gwahanol i Gymru. Serch hynny, rydych wedi dweud o'r blaen nad ydych am atal athrawon talentog o'r tu allan i Gymru rhag dod â'u talent i'n hysgolion, ond ni allaf ddod o hyd i unrhyw wybodaeth ynglŷn â sut y gall yr athrawon hynny hyfforddi'n gyflym i addysgu yn ein hysgolion, a gwneud hynny wrth ei gwaith, yn ddelfrydol. Yn ôl pob tebyg, byddai angen iddynt gael eu hachredu gan Gyngor y Gweithlu Addysg o hyd. Mae mis Medi wedi bod ac wedi mynd—am ba mor hir y bwriadwch atal athrawon newydd gymhwyso o'r tu allan i Gymru rhag dod i'n hysgolion yng Nghymru?

Nid oes unrhyw fwriad, fel rwyf wedi'i nodi mewn datganiadau blaenorol, i atal cronfa o bobl dalentog a allai fod yn ystyried cychwyn gyrfa addysgu neu sy'n awyddus i ddod adref i addysgu yn ein system newydd gyda'n cwricwlwm newydd gwych. Felly, mae digon o gyfleoedd i'w cael i'r rheini sydd am ddod dros y ffin neu o wledydd eraill ddysgu yn ein system ac mae cyfleoedd hyfforddi ar gael, yn hollbwysig, wrth y gwaith—nid oes angen ichi fynd yn ôl i brifysgol i wneud hynny—er mwyn sicrhau bod gan unrhyw un a ddaw i'n system y sgiliau, yr wybodaeth a'r ddealltwriaeth o'n dulliau yng Nghymru.

O ran niferoedd, bydd yr Aelod yn maddau i mi, nid ydynt gennyf o'm blaen, ond rwy'n fwy na pharod i'w hanfon ati.

Diolch. Buaswn yn gwerthfawrogi hynny'n fawr. Pe gallech wneud hynny, byddai hynny'n wych. Diolch yn fawr iawn. Efallai y gallech anfon ffigurau atom hefyd ar nifer y cyfleoedd i hyfforddi yn y gwaith y mae athrawon o'r tu allan i Gymru wedi manteisio arnynt.

Fe sonioch chi am hyn yn eich ymateb i fy nghwestiwn cyntaf, mewn gwirionedd, eich bod am i ysgolion fod yn cyflogi'r athrawon newydd a fydd yn dod drwy'r system o ganlyniad i hyn oll. Sut y byddwch yn sicrhau y gall ysgolion fforddio cyflogi mwy o'r athrawon hyn ac arafu'r ddibyniaeth ar asiantaethau cyflenwi, sydd wrth gwrs, yn arwain at broblemau eraill? Faint o'r £195 miliwn o gyllid canlyniadol i addysg sy'n dod i Gymru o ganlyniad i adolygiad gwariant y DU eleni a fydd yn mynd i ysgolion Cymru yn benodol? Diolch.

Wel, mae'r Aelod yn ymwybodol iawn o fwriad y Llywodraeth i gyhoeddi ei chyllideb yng nghanol mis Rhagfyr, bellach—mae wedi'i gohirio, rwy'n ymwybodol o hynny. A bydd yn amlwg i'r Aelodau sut y mae'r camau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i wella nid yn unig y gyllideb addysg—ond hefyd, yn hanfodol, mae'r mwyafrif helaeth o gyllid ysgolion yn mynd i ysgolion nid drwy fy nghyllideb i, ond drwy'r Gweinidog llywodraeth leol a'r grant cymorth refeniw. A bydd yn rhaid i'r Aelod aros ychydig wythnosau eto cyn y bydd y manylion hynny ar gael i'r holl Aelodau.