Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Rydym ni'n ymwybodol bod recriwtio a chadw athrawon yn her yng Nghymru, ac mewn gwledydd eraill hefyd, yn wir, a bod yna nifer o resymau am hyn, a bod angen taclo'r broblem mewn sawl ffordd. Mae ystadegau Llywodraeth Cymru'n dangos bod 40 y cant yn llai na'r targed sydd wedi ei osod ar gyfer hyfforddeion ar gyfer y sector uwchradd, er enghraifft, ac mae adroddiadau diweddaraf y Cyngor Gweithlu Addysg yn dangos bod yna fwy o gymorthyddion nag o athrawon yn ein hysgolion ni erbyn hyn. Rŵan, dwi'n gwybod eich bod chi'n ymwybodol iawn o'r broblem yma, sydd wedi cael ei gwyntyllu dros y blynyddoedd, yn wir, yn y Siambr yma. Pa mor ffyddiog ydych chi y gwelwn ni'r sefyllfa yma yn gwella dros y blynyddoedd nesaf? 

Wel, Siân, rydych yn llygad eich lle. Mae hwn yn fater sy'n gyffredin i systemau addysg ledled y byd mewn gwirionedd, a bu’n destun cryn ddadlau pan gynaliasom gynhadledd yr Atlantic Rim Collaboratory yma yng Nghaerdydd yn ôl yn yr hydref. Nid oes unrhyw beth unigol y gallwn ei wneud i fynd i’r afael â’r materion hyn, ond i amlinellu rhai o’r camau y mae’r Llywodraeth hon yn eu cymryd ar hyn o bryd, rydym wedi cytuno ar ddull newydd o hyrwyddo addysgu fel gyrfa gyda Chyngor y Gweithlu Addysg a gobeithio—cyn bo hir—y bydd yr Aelodau'n gallu gweld hysbysebion ar amrywiaeth o blatfformau a fydd yn tynnu sylw at addysgu fel gyrfa bwysig a gwerth chweil.

Rydym yn edrych ar ffyrdd newydd y gallwn gefnogi cymwysterau i athrawon. Felly, bydd yr Aelod yn ymwybodol o achrediad diweddar cynllun y Brifysgol Agored i hyfforddi athrawon. Rydym yn edrych yn benodol yno ar ddenu pobl sy'n newid gyrfa—y bobl nad yw cymhwyso mewn ffordd draddodiadol yn briodol iddynt, efallai, ond sydd ag awydd a dyhead i addysgu. Bydd yr Aelod hefyd yn ymwybodol o'n cynllun diweddar, er enghraifft, i ganiatáu i athrawon cyfrwng Cymraeg yn y sector cynradd nad ydynt efallai wedi gallu dod o hyd i waith yn y sector penodol hwnnw, i newid er mwyn gallu defnyddio eu sgiliau a’u hangerdd yn y sector uwchradd.

Felly, mae nifer o gamau y mae'r Llywodraeth hon yn eu cymryd i fynd i'r afael â recriwtio athrawon. Ond wrth gwrs, ar ôl iddynt gael eu recriwtio i'r proffesiwn, mae'n rhaid inni hefyd weithio'n galetach i'w cadw yn y proffesiwn ac rydym yn rhoi camau ar waith yn hynny o beth hefyd.

Diolch yn fawr, a dwi'n edrych ymlaen at weld ffrwyth y gwaith yna, achos yr athrawon ydy'r adnodd mwyaf gwerthfawr sydd gennym ni yn ein hysgolion, wrth gwrs. 

O gofio'r strategaeth miliwn o siaradwyr, a phwysigrwydd addysg cyfrwng Cymraeg i lwyddiant y nod hwnnw, mae recriwtio athrawon sy'n dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn bryder penodol, onid ydy? Mae ystadegau'r bwletin ystadegol yn dangos mai dim ond 17.5 y cant o'r myfyrwyr ym mlwyddyn gyntaf addysg gychwynnol athrawon yn 2017-18 oedd yn hyfforddi i addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg, efo'r niferoedd yn weddol gyfartal rhwng y sectorau cynradd ac uwchradd, yn digwydd bod.

Felly, dwi'n croesawu'n fawr yr hyn roeddwn yn ei ddarllen yn y wasg yr wythnos diwethaf, sef ei bod hi'n fwriad gennych chi a gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod partneriaid yn gweithio tuag at sicrhau y dylai 30 y cant o'r rhai sy'n cael eu recriwtio i bob rhaglen hyfforddiant cychwynnol athrawon fod yn athrawon fydd yn gallu addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, prynhawn yma, hoffwn i jest gael ychydig bach mwy o wybodaeth am y polisi yma. Wnewch chi ymhelaethu ar eich rhesymau chi dros osod y targed, a pham ydych chi'n ystyried bod gosod y targed yma'n ffordd effeithiol o gynyddu sgiliau Cymraeg o fewn y gweithlu addysg?

Wel, Siân, rydych yn llygad eich lle: mae recriwtio mwy o athrawon cyfrwng Cymraeg yn rhan hanfodol o'n nod i gyrraedd 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae'r gofyniad i ddarparwyr hyfforddiant athrawon weithio tuag at hyfforddi 30 y cant o athrawon i addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn gyfarwyddyd pwysig iddynt, a Chyngor y Gweithlu Addysg, o ran ein bwriad i allu sicrhau bod gennym y staff iawn i ymateb i'r targed hwnnw, ond hefyd i ymateb i rieni Cymru, sy'n fwyfwy awyddus i ddewis addysg Gymraeg i'w plant, ac i ymateb yn gadarnhaol i hynny. Nid hon yw'r unig fenter, fel y nodais, ond rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth yr Aelod iddi, ac yn wir, yr amrywiol sylwadau cefnogol gan Gymdeithas yr Iaith, er enghraifft, fel arwydd pwysig o fwriad y Llywodraeth hon yn hyn o beth.

Yn sicr, mi ydyn ni'n falch o weld y targedau yma'n cael eu gosod. Mae'n rhywbeth rydym ni wedi bod yn galw amdano fo ers tro, wrth gwrs, ac rydym ni'n ei weld o fel cam positif dros ben. Hoffwn i sicrwydd gennych chi y bydd monitro cyflawniad yn erbyn y targed yn digwydd. Efallai y medrwch chi gadarnhau heddiw yma y bydd gennych chi system i fonitro cynnydd fel bod y targed yn un gwirioneddol ystyrlon. Rydych chi wedi gosod y targed yma rŵan ar gyfer un maes penodol, sef darpar athrawon, ac mae'n glir fod Comisiynydd y Gymraeg, ac eraill, yn wir, yn credu fod hwn—beth rydych chi wedi'i wneud efo darpar athrawon—yn gynsail da ar gyfer meysydd eraill. Ydych chi'n gallu sôn y prynhawn yma ynglŷn â lledaenu'r arfer o osod targedau er mwyn cynyddu sgiliau dwyieithog? Ydych chi o blaid, er enghraifft, lledaenu'r arfer yma o osod targedau ar gyfer gweithlu'r dyfodol mewn meysydd fel iechyd a gofal, ac eraill o fewn eich portffolio chi o ran addysg bellach ac uwch?

Wel, Lywydd, nid fi sy'n gyfrifol am iechyd a gofal, ond credaf mai'r hyn sy'n bwysig i mi yw, os ydym am ymateb, fel y dywedais, yn rhagweithiol i'r galw am addysg cyfrwng Cymraeg, os ydym am gyrraedd y targed hwnnw, yr elfen bwysig gyntaf yw ein gweithlu addysgu. Ymunodd yr Aelod â mi ac Aelodau eraill yn ddiweddar yn y digwyddiad a drefnwyd gan ein coleg cenedlaethol. Rydym yn gweithio ar y cyd â hwy a'n partneriaid addysg bellach i gynyddu argaeledd hyfforddiant addysg bellach cyfrwng Cymraeg, gan adeiladu ar y llwyddiant real iawn y mae'r coleg wedi'i gael yn ehangu hyfforddiant cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg uwch.

Mae'n egwyddor hollol bwysig i mi ein bod yn rhoi continwwm iaith Gymraeg i blant a phobl ifanc yng Nghymru, o'n cynnig gofal plant hyd at fynediad at ein hysgolion meithrin drwy'r mudiad, i addysg cyfrwng Cymraeg, ac yna iddynt allu parhau i ddatblygu a defnyddio eu sgiliau iaith mewn lleoliadau addysg bellach ac addysg uwch lle bynnag y bo modd.

Byddwn yn parhau i geisio sicrhau, mewn agweddau eraill ar y gweithlu addysg, ein bod yn mynd i'r afael ag anghenion ieithyddol staff, boed hynny'n golygu, er enghraifft, ein cynorthwywyr addysgu, ein cynorthwywyr meithrin yn y mudiad, neu weithwyr proffesiynol eraill sy'n gweithio gyda'n plant a'n pobl ifanc. Mae'n bwysig iawn o safbwynt tegwch ein bod yn parhau i weithio mor galed ag y gallwn i fynd i'r afael â sgiliau ieithyddol gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio ochr yn ochr â'n plant a'n pobl ifanc.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Mohammad Asghar.

Diolch, Lywydd. Y mis diwethaf, bu penaethiaid yng Nghymru yn galw ar Lywodraeth Cymru i adolygu ei chynigion cyllidebol drafft ar gyfer addysg. Dywedodd Cymdeithas Genedlaethol Prifathrawon Cymru nad yw'r gwariant arfaethedig ar addysg a nodwyd hyd yma yn dod yn agos at unioni'r niwed a wnaed gan flynyddoedd o danariannu gan Lywodraeth Cymru. Mae ysgolion mewn diffyg ariannol, yn ei chael hi'n anodd cadw staff cymorth ac athrawon da, a gallent wynebu anawsterau wrth gyflwyno'r cwricwlwm newydd. Weinidog, pam eich bod wedi gwrthod ymrwymo i wario mwy o arian yn uniongyrchol ar ysgolion, ac a wnewch chi gytuno i glustnodi'r cyllid canlyniadol sy'n deillio o gyhoeddiad Llywodraeth y DU ynglŷn â gwariant ychwanegol ar ysgolion cynradd yn Lloegr ar gyfer addysg yng Nghymru?

Yn fy holl ymwneud ag undebau penaethiaid ac undebau athrawon, Oscar, mae'n rhaid imi ddweud mai eu pryder cyntaf yw anallu eich Llywodraeth yn San Steffan i roi lefel briodol o wariant cyhoeddus i'r Llywodraeth hon. Un enghraifft real iawn, Lywydd: ni chawsom unrhyw gyllid canlyniadol eleni i dalu am godiad cyflog athrawon. Ni chawsom ddigon o arian eto eleni i dalu am bensiynau athrawon, nad yw'n fater datganoledig. Bu'n rhaid i'r Gweinidog cyllid, gan weithio ar draws y Llywodraeth hon, ariannu'r diffyg, ac roedd hwnnw'n arian y gellid bod wedi'i wario ar agwedd arall ar addysg, ond rydym wedi gorfod dod o hyd i'r arian hwnnw i fynd i'r afael â'r diffyg ym maes pensiynau athrawon nad yw wedi'i ddatganoli.

Gadewch i mi ddweud yn gwbl glir wrth yr Aelod, rydym wedi gweithio'n galed i roi'r setliad gorau posibl i lywodraeth leol Cymru, sef prif gyllidwyr ein system addysg, yn ogystal â chynyddu'n sylweddol faint o adnoddau sydd ym mhrif grŵp gwariant addysg. Gallwn wneud cymaint yn rhagor pe bai ei Lywodraeth yn rhoi bargen decach i Gymru.

Diolch am eich ateb. [Chwerthin.] Roedd Cymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon yn eich beio chi, nid ni.

Weinidog, yn ddiweddar, fe gyhoeddoch chi adroddiad cynnydd ar y grant o £36 miliwn a ddarparwyd i leihau maint dosbarthiadau babanod yng Nghymru. O dan y cynllun, darperir cyllid ar gyfer staff ysgol newydd neu ystafelloedd ysgol ychwanegol ar gyfer disgyblion rhwng pedair a saith oed. Fodd bynnag, dywed y rhan fwyaf o ysgolion a benododd athrawon i dorri maint dosbarthiadau babanod na fyddant yn gallu eu cadw pan ddaw'r grant hwn i ben. O ystyried bod lleihau maint dosbarthiadau, yn eich geiriau chi,

'yn elfen allweddol o genhadaeth ein cenedl i godi safonau a chreu cyfleoedd i’n holl bobl ifanc', sut rydych yn bwriadu lleihau maint dosbarthiadau yng Nghymru ymhellach yn awr?

Yn gyntaf oll, Lywydd, nid oes arnaf eisiau diolch gan yr Aelod am ateb ei gwestiwn; yr hyn a fyddai’n fwy defnyddiol i mi yw pe bai’n gwneud rhywbeth yn ei gylch ac yn cael sgwrs gyda’i gymheiriaid yn San Steffan.

O ran y gronfa lleihau maint dosbarthiadau rydym wedi'i darparu i ysgolion, rwy'n falch fod yr Aelod yn cydnabod y gall maint dosbarthiadau bach, yn gyntaf oll, fod o fudd mawr i athrawon a phlant. Mae'n llygad ei le: yn yr adroddiad, mae athrawon wedi mynegi eu pryder ynghylch yr hyn a fydd yn digwydd pan ddaw'r grant hwnnw i ben. Mae'r grant yn ddiogel tan ddiwedd sesiwn y Senedd hon. Mater i'r Senedd newydd fydd edrych ar y dystiolaeth a gwrando ar athrawon a rhieni am bwysigrwydd y grant hwnnw, a buaswn yn gobeithio'i weld yn parhau.

Mae'n ofynnol i ysgolion amddiffyn disgyblion rhag radicaleiddio ac eithafiaeth fel rhan o'u dyletswyddau diogelu. Dywedodd adroddiad Estyn yn ddiweddar fod gan y mwyafrif o ysgolion ddealltwriaeth o’u rôl a’u cyfrifoldebau yn hyn o beth; fodd bynnag, mewn lleiafrif o ysgolion, nid yw arweinwyr o'r farn fod radicaleiddio ac eithafiaeth yn berthnasol i'w hysgolion neu'r ardaloedd cyfagos. Aethant yn eu blaenau i ddweud y gallai staff yn yr ysgolion hyn golli cyfle i nodi a mynd i'r afael â phryderon cynnar am ddisgybl. Weinidog, pa gamau a gymerwch, yng ngoleuni canfyddiad Estyn, i sicrhau bod pob ysgol yng Nghymru yn cyflawni eu rhwymedigaethau i amddiffyn disgyblion rhag radicaleiddio ac eithafiaeth yng Nghymru?

Rwy'n croesawu adroddiad thematig Estyn yn fawr a thynnaf sylw’r Aelod at yr ymarfer da mewn ysgolion sydd eisoes yn cyflawni camau cadarnhaol iawn, er fy mod hefyd yn derbyn yr argymhellion mewn meysydd sydd angen eu gwella ymhellach. Er enghraifft, rydym yn ariannu Uned Eithafiaeth a Gwrthderfysgaeth Cymru, gan weithio mewn partneriaeth â rhaglen graidd cyswllt ysgolion Cymru gyfan, i gynhyrchu fideos ac adnoddau ar atal radicaleiddio ac eithafiaeth i gael eu defnyddio gan ein swyddogion rhawd ysgolion. Ar hyn o bryd, rydym yn adolygu ein canllawiau 'Cadw dysgwyr yn ddiogel' i sicrhau bod unrhyw ddatblygiadau yn agenda Prevent yn cael eu hadlewyrchu'n llawn. Mae'r neges fod Prevent yn dod o dan ymbarél diogelu wedi'i mynegi'n glir yn y diweddariad i'r canllawiau y byddwn yn eu cyhoeddi yn nes ymlaen eleni.