Cwestiynau nawr lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu nifer dinasyddion yr UE sy'n gwneud cais am statws preswylio'n sefydlog o dan y cynllun?

Yn sicr. Cynllun Llywodraeth y DU yw'r cynllun hwnnw; nid yw'n gynllun y byddem wedi'i gynllunio pe baem wedi bod yn rheoli'r ffordd y mae'n gweithio, ond rydym yn cydnabod mai dyna'r cynllun sydd ar gael. O ganlyniad, rydym wedi rhoi nifer o gamau ar waith er mwyn cynorthwyo dinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru i wneud cais i'r cynllun. Rwy'n credu ein bod wedi ymrwymo tua £2 filiwn yn fwyaf diweddar mewn perthynas â chyllido gwasanaethau cynghori. Mae rhywfaint o hwnnw drwy sefydliadau megis Cyngor ar Bopeth; mae rhywfaint ohono o natur lawer mwy technegol drwy gwmni cyfraith mewnfudo. Rydym wedi ariannu awdurdodau lleol i gefnogi eu cymunedau eu hunain yn lleol; ac mae gennym strategaeth gyfathrebu, gan gynnwys strategaeth gyfathrebiadau digidol, i gynyddu'r niferoedd sy'n ymgeisio. Rydym yn manteisio ar bob cyfle, gan fy nghynnwys i, yr wythnos hon, gyda swyddogion y Swyddfa Gartref, i'w hargyhoeddi o'r angen i sicrhau bod cyfathrebiadau ar draws y DU yn gwneud popeth y gellir ei wneud i annog cymaint o bobl ag y bo modd i ymgeisio.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Gwn eich bod chi a minnau eisiau gweld cynifer â phosibl o ddinasyddion yr UE, sydd wedi dewis byw yng Nghymru, yn aros yma yng Nghymru. Ond credaf mai'r hyn sy'n peri pryder yw bod ffigurau a ryddhawyd gan Lyfrgell Tŷ’r Cyffredin yn dangos, hyd at fis diwethaf, mai dim ond 71 y cant o ddinasyddion yr UE sy'n byw yma yng Nghymru sydd wedi gwneud cais i gynllun preswylio'n sefydlog yr UE mewn gwirionedd, ac mae hynny o'i gymharu â 93 y cant mewn ardaloedd eraill o'r DU. Felly, yn amlwg, mae gwahaniaeth sylweddol o ran nifer y bobl sy'n manteisio ar y cynllun o Gymru, ac rwyf eisiau deall pam. A ydych wedi gwneud unrhyw waith dadansoddi fel Llywodraeth i weld pam y gallai pobl fod yn ei chael hi'n anos cael mynediad at y cynllun, neu pam fod llai o bobl yn manteisio ar y cynllun yma yng Nghymru o gymharu â rhannau eraill o'r DU?

Mae ffigurau diweddaraf y Swyddfa Gartref yn dangos mewn gwirionedd mai Cymru yw’r ail o bedair gwlad y DU o ran nifer y ceisiadau. Yn amlwg, rydym am weld 100 y cant o ddinasyddion cymwys yn ymgeisio, a byddem yn gobeithio ac yn disgwyl i Lywodraeth y DU rannu'r uchelgais hwnnw hefyd. Credwn fod rhan o'r mater yn ymwneud â'r strategaeth gyfathrebu ledled y DU, sydd wedi canolbwyntio ar ddinasoedd, ac wrth gwrs, mae mwy o ddinasoedd â phoblogaethau mwy o ddinasyddion yr UE yn Lloegr nag sydd yng Nghymru, lle mae'r poblogaethau'n fwy gwasgaredig. Credwn fod honno’n un agwedd ar y sefyllfa. Yr agwedd arall efallai yw nifer y dinasyddion o Iwerddon o fewn y garfan gyffredinol honno o ddinasyddion yr UE. Yn amlwg, nid oes angen i ddinasyddion Iwerddon sy'n byw yng Nghymru wneud cais i'r cynllun, ac rydym o'r farn y gallai hynny fod yn rhan o'r ffactor hefyd. Ond rydym yn hollol glir, er mai cynllun wedi’i gadw'n ôl yw hwn, nid cynllun datganoledig, rydym yn rhoi cyllideb Llywodraeth Cymru tuag at sicrhau bod cynifer o bobl ag sy’n bosibl yn gwneud cais. 

Rydym wedi gweithio'n llwyddiannus i berswadio Llywodraeth y DU, er enghraifft, i gynyddu nifer y canolfannau digidol yng Nghymru, o un i saith ar hyn o bryd rwy'n credu, ac iddynt gael eu gwasgaru ledled Cymru. Rydym wedi gweithio'n galed i sicrhau bod hynny'n digwydd ac i gynyddu nifer y canolfannau cymorth yn gyffredinol. Ond gwn y bydd yn rhannu fy uchelgais i sicrhau bod 100 y cant o’r rhai sy’n gwneud cais yng Nghymru yn gallu gwneud hynny a llwyddo yn eu ceisiadau. 

Nodaf yr hyn a ddywedoch ynghylch gwelliannau diweddar yn y ffigurau hyn, ac o'r wybodaeth sydd gennyf, mae'n awgrymu ein bod, o fis Rhagfyr i fis Ionawr, wedi gweld cynnydd o 8 y cant yn nifer y bobl sy'n gwneud cais am y cynllun yma yng Nghymru. Er hynny, y cyfartaledd ledled y DU yw 93 y cant o ddinasyddion yn hytrach na’r 71 y cant yma yn y ffigurau a gyhoeddwyd yn fwyaf diweddar. Nawr, rwy'n croesawu peth o'r gwaith a wnaed. Fe gyfeiriwch yn gywir at y ffaith bod Llywodraeth y DU wedi canolbwyntio ar gyfathrebiadau mewn dinasoedd, a bod angen ychwanegu at hynny yma oherwydd natur wahanol y boblogaeth a wasgarwyd ledled Cymru. Ond yn amlwg, rwy'n credu ei fod yn destun pryder mai dim ond 71 y cant o bobl sydd wedi manteisio ar y cynllun hyd yn hyn.

A gaf fi ofyn pa gyfathrebiadau neu drafodaethau a gafodd Llywodraeth Cymru gydag awdurdodau lleol ynghylch rhoi hwb penodol i'w rôl yn estyn allan at y cymunedau alltud yn eu hardaloedd, oherwydd, yn amlwg, mae ganddynt rôl allweddol, rwy'n credu, o ystyried eu cysylltiad â’r cymunedau hyn ar lawr gwlad? Ac o ystyried pa mor gyfyngedig yw adnoddau rhai awdurdodau lleol, a oes mwy y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i’w cynorthwyo? 

Wel, roedd y cyfarfod a gefais yn gynharach yr wythnos hon gydag ystod o randdeiliaid ledled Cymru, a swyddogion y Swyddfa Gartref, yn cynnwys cynrychiolaeth o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Yn fwyaf diweddar, rydym wedi sicrhau bod cyllid ar gael i bob awdurdod lleol i gefnogi eu hymdrechion yn ychwanegol at yr ymdrechion rydym yn eu gwneud ledled Cymru, fel bod gan awdurdodau lleol allu i'w wneud eu hunain yn eu hardaloedd lleol. Un o nodweddion y ffigurau hyn yw ei bod yn ymddangos bod mwy o obaith o gael statws preswylydd sefydlog yng Nghymru yn hytrach na statws preswylydd cyn-sefydlog na mewn rhannau eraill o'r DU. Un o'r ffynonellau pryder mawr i'r rhan fwyaf o ddinasyddion yr UE sy'n gwneud cais i'r cynllun yw'r nifer uchel iawn o bobl sy’n cael statws preswylydd cyn-sefydlog mewn amgylchiadau lle byddem yn disgwyl gweld statws preswylydd sefydlog yn cael ei roi. Ac rwy’n credu ei bod hi'n anodd gorddatgan y math o bryder sy'n deillio o hynny. I lawer o bobl, ymwneud â'r math hwn o fiwrocratiaeth polisi ymfudo yw'r tro cyntaf iddynt orfod gwneud hynny erioed. Ac felly, mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth y DU i’w wneud yn syml, a rhoi cymaint o gefnogaeth ag y bo modd, a chynyddu gobaith y rhai sy'n gymwys i gael eu statws preswylwyr sefydlog a gwarchod eu hawliau yma. 

Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd. 

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yn amlwg, mae angen cydweithredu rhyngwladol parhaus ar gyfer masnachu cynnyrch iechyd yn ddirwystr ar draws ffiniau'r DU-UE yn y dyfodol, ar ôl Brexit. Nawr, mae tua 45 miliwn o becynnau cleifion o feddyginiaethau yn cael eu cyflenwi o'r DU i wledydd yr UE a’r ardal economaidd Ewropeaidd bob mis, ac mae dros 37 miliwn o becynnau cleifion o feddyginiaethau yn dod o'r UE i'r DU bob mis. Ac eto, heb unrhyw gysoni rheoliadol yn y dyfodol, fel y cyhoeddodd y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan, a gaf fi ofyn i chi: beth yn y byd allai fynd o’i le? 

Mae'n nodi enghraifft fyw iawn, mae'n ymddangos i mi, o rai o'r problemau y gallem yn sicr eu hwynebu oni fydd y negodiadau â'r Undeb Ewropeaidd yn dod i ben gyda'r math o gytundeb sy'n lleihau'r rhwystrau i fasnachu a chludo nwyddau'n rhyngwladol, sydd mor bwysig i sawl agwedd ar ein bywyd economaidd, ond fel y mae ei gwestiwn hefyd yn ei ddangos, i fywyd ein dinasyddion mewn ffordd uniongyrchol iawn, o ran gwasanaethau cyhoeddus. Gallaf ei sicrhau ein bod yn manteisio ar bob cyfle—wedi manteisio ar bob cyfle—i bwyso ar Lywodraeth y DU, nid yn unig i geisio lleihau tariffau a chwotâu yn eu negodiadau, ond hefyd y math o rwystrau di-dariff, sy'n broblem sylweddol, fel y mae ei gwestiwn yn nodi.

A gaf fi ddiolch i chi am yr ateb hwnnw? Gan symud ymlaen at fater arall cysylltiedig, mae cyfran sylweddol o gyfraith cyflogaeth y DU, fel y clywsom eisoes, yn tarddu o'r UE, gan gynnwys y gyfarwyddeb oriau gwaith Ewropeaidd. Dyna a ataliodd feddygon rhag gweithio 120 awr bob wythnos i lawr i tua 58 awr dros y blynyddoedd. Felly, a gaf fi ofyn: pa drafodaethau rydych chi'n eu cael ynglŷn â diogelu hawliau cyflogaeth i weithwyr yng Nghymru ar ôl Brexit?

Wel, roedd y datganiad gwleidyddol, fel y bydd yr Aelod yn cofio o bosibl, yn glir fod y ddau barti—Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ar y pwynt hwnnw, a'r Undeb Ewropeaidd—yn ymrwymo i gynnal safonau, o ran hawliau'r gweithle ac yn y blaen, a oedd ar waith ar ddiwedd y cyfnod pontio. Roedd hynny'n un o nodweddion y datganiad gwleidyddol.

Rwy'n siŵr y bydd yn rhannu fy mhryder ynghylch darllen hap-geisiadau ac mewn areithiau gan y Prif Weinidog ac eraill, ynghylch y potensial, fel y byddent yn ei ddisgrifio—a byddai ef a minnau'n ei ddisgrifio fel anfantais—gwanhau rheoliadau llafur o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw'r mathau hynny o uchelgeisiau ac amcanion yn rhai rydym yn eu rhannu yn y Llywodraeth hon ac ni fyddent yn cael eu rhannu'n eang ar draws y Siambr hon. Credwn fod y math o berthynas y bydd pobl yng Nghymru yn ei disgwyl yn y dyfodol yn un sy'n ein galluogi i gynnal y safonau llafur hynny, yng Nghymru ac yn y DU, ac i gael ymrwymiad i wneud hynny fel y gallwn fanteisio ar y lefel honno o gysoni i gefnogi ein heconomi i'r dyfodol.

Diolch. Ac i droi at faes arall, bydd unrhyw un sydd wedi mynychu'r Gwobrau Gofal Cymdeithasol Cenedlaethol yma yng Nghaerdydd yn gwybod bod gofal cymdeithasol yn broffesiwn medrus. Yn wir, mae'r enghreifftiau sy'n cael eu harddangos bob blwyddyn yn y seremoni wobrwyo honno'n dangos lefel uchel iawn o sgiliau. Ond yn amlwg, mae cyflogau isel yn bla ym maes gofal cymdeithasol ac o ganlyniad, mae'n methu cydymffurfio â system fewnfudo Llywodraeth y DU sy'n seiliedig ar bwyntiau. Nawr, mae Cymru'n dibynnu ar weithwyr gofal cymdeithasol proffesiynol o'r UE fel y mae mewn system sydd eisoes o dan bwysau. Felly, pa sylwadau rydych yn eu cyflwyno ar ofal cymdeithasol yng Nghymru ar ôl Brexit?

Wel, diolch i'r Aelod am dynnu sylw at y pwynt hwnnw. Pan gyfarfûm â chadeirydd y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo, roedd y sector gofal cymdeithasol yn un o'r sectorau y dywedais wrtho eu bod yn wynebu risg o'r mathau o bolisïau ymfudo a oedd yn cael eu crybwyll gan Lywodraeth y DU ar y pwynt hwnnw ac a gadarnhawyd yn y cyhoeddiad diweddaraf. Roeddem wedi gobeithio, fel Llywodraeth, y byddai Llywodraeth y DU yn cael ei pherswadio i gyflwyno set o bolisïau ymfudo a fyddai'n cefnogi'r economi a gwasanaethau cyhoeddus ledled y DU. Nid felly y bu, ac o ganlyniad i'r trothwy cyflogau a'r trothwy sgiliau, ymysg pethau eraill, bydd sectorau fel y sector gofal cymdeithasol, ac eraill, yn wir, ym maes cynhyrchu bwyd, logisteg a rhai rhannau o'r sectorau gweithgynhyrchu, yn pryderu am eu gallu i staffio eu gwasanaethau a'u busnesau yn y dyfodol.

Ac rwyf am wneud un pwynt mewn perthynas â'r sylw ar ddechrau cwestiwn yr Aelod. Ni fydd ef na minnau, na llawer o rai eraill yn y Siambr, os nad pawb, ysywaeth, yn cydnabod y term 'sgiliau isel' yng nghyd-destun y sector gofal. Bydd unrhyw un sydd wedi dod i gysylltiad â'r mathau o gymorth a chefnogaeth fedrus y mae llawer o'n pobl sy'n derbyn gofal yn eu cael yn cydnabod bod y rheini'n rolau medrus iawn yn wir.