Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr, a'r cyntaf eto y prynhawn yma yw llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, llongyfarchiadau ar eich penodiad i'r Cabinet yn y rôl bwysig hon. Mae gennym oddeutu pum/chwe mis nawr cyn yr etholiadau seneddol nesaf ar gyfer Senedd Cymru. Rwy'n derbyn bod yr amserlen yn dynn iawn, ond yn eich asesiad cychwynnol o'r hyn y gallwch ei gyflawni yn y pump i chwe mis hwnnw, pa nodau rydych chi wedi'u gosod i chi'ch hun, fel y byddwch, pan fyddwch yn edrych yn ôl ym mis Mawrth, a phan fyddwn ni, fel deddfwyr, yn craffu ar yr hyn rydych wedi'i gyflawni yn y cyfnod hwnnw, yn teimlo eu bod yn nodau cyraeddadwy o fewn yr adran?

Diolch yn fawr iawn, Mr Davies. A hoffwn egluro bod cyfres o flaenoriaethau eisoes wedi'u nodi yn y cynllun 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'. Ni fydd y blaenoriaethau hynny'n cael eu newid, ond credaf y gallech weld newid yn y pwyslais, a'r hyn rwy'n ei obeithio yw y bydd fy mhenodiad yn helpu i gyflymu'r system—y gallaf roi rhywfaint o ffocws ar rai meysydd penodol.

Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod eisoes yn canolbwyntio'n fawr ar faterion sy'n ymwneud ag iechyd meddwl ymhlith pobl ifanc a'n bod yn awyddus iawn i sicrhau bod therapïau seicolegol hefyd ar gael i bobl, ymhlith pethau eraill. Rwy'n arbennig o awyddus i sicrhau ein bod yn cadw'r ffocws hwnnw a'n sicrhau'r ymyrraeth gynnar honno ac yn gwneud yn siŵr fod darpariaeth yno ar gyfer cymorth haen 1 a haen 0. Rwyf wedi dadlau'n hir dros bresgripsiynu cymdeithasol ac rwy'n awyddus iawn i weld sut mae'r cynlluniau peilot rydym eisoes wedi'u rhoi ar waith yn gweithio.

Rwyf hefyd yn awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod yn monitro'r modd y mae'r sefyllfa hon yn newid, oherwydd rydym yn dal i fod ynghanol hyn. Bydd yna bobl a fydd yn colli eu swyddi yn ystod y misoedd nesaf, a bydd angen i ni sicrhau bod cymorth yn ei le ar eu cyfer. Bydd dyled yn dod yn broblem fawr ac mae angen inni sicrhau ein bod yn deall y berthynas rhwng dyled ac iechyd meddwl, ac yn rhoi mesurau cymorth allweddol iawn ar waith i gefnogi hynny.

A'r peth arall, wrth gwrs, yw y bydd y pandemig hwn yn effeithio mwy ar rai nag ar eraill. Gwyddom fod cymunedau duon a lleiafrifoedd ethnig, er enghraifft, yn fwy tebygol o gael eu heffeithio, a'u bod yn llai tebygol o ofyn am gymorth. Ac felly, mae angen inni sicrhau ein bod yn rhoi mynediad iddynt at wasanaethau mewn ffordd y maent yn teimlo'n gyfforddus â hi. A'r peth arall, wrth gwrs, yw cadw llygad ar bobl sydd eisoes, a oedd eisoes, yn dioddef problemau iechyd meddwl cyn y pandemig oherwydd mae'n bosibl eu bod yn ei chael hi'n anos wynebu hyn na llawer o bobl eraill.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. A gaf fi dynnu eich sylw at achos trasig Dr Deborah Lamont a gafodd sylw heddiw? Yn drist iawn, fe gyflawnodd hunanladdiad y llynedd, ac mae'r canfyddiadau wedi'u cyhoeddi ynghylch y ddeddfwriaeth iechyd meddwl sy'n llywodraethu ystafelloedd gwesty, ac asesiadau a gorfodi yn arbennig. Mae'n ymddangos bod anghysondeb yn y modd y caiff ystafelloedd gwesty eu categoreiddio oherwydd gellir eu dynodi'n dŷ i chi, er mai dim ond am un noson y gallech fod yn aros yn y man penodol hwnnw. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae yna ymgyrch sy'n cael ei chefnogi gan yr heddlu i geisio diwygio'r ddeddfwriaeth hon fel ei bod yn cynnig mwy o amddiffyniad i bobl, ar ochr gorfodi'r gyfraith a'r timau iechyd meddwl, ond hefyd pobl sydd mewn sefyllfaoedd agored i niwed eu hunain.

Os nad ydych yn gyfarwydd â'r achos penodol, rwy'n deall yn iawn, ond a gaf fi ofyn am ymrwymiad ar eich rhan heddiw i adolygu hyn, ac os teimlwch fod hynny'n addas, a gobeithio y byddwch yn teimlo bod hynny'n addas, a gaf fi ofyn i chi gefnogi'r ymgyrch i ddiwygio'r ddeddfwriaeth, sydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn un o ddeddfwriaethau San Steffan, er mwyn darparu'r amddiffyniad nad oedd ar gael i Dr Deborah Lamont, gwaetha'r modd, yn yr achos hwn?

A gaf fi gydymdeimlo â'r teulu yn gyntaf oll? Mae pob achos o hunanladdiad yn un yn ormod ac mae'n rhaid i ni sicrhau bod gwasanaethau ar gael i unrhyw un sydd eisiau mynediad at gymorth iechyd meddwl. Gwyddom nad yw tua 25 y cant o bobl sy'n cyflawni hunanladdiad yn hysbys i wasanaethau cymdeithasol a gweithwyr gofal iechyd eraill. Felly, mae lle inni wneud mwy yma. Fe fyddwch yn ymwybodol fod gennym strategaeth glir iawn, 'Beth am siarad â fi 2', sy'n ymwneud â gostwng lefelau hunanladdiad a hunan-niweidio. Ond rwy'n gwneud ymrwymiad i chi y byddaf yn ymchwilio i'r mater penodol hwnnw, i weld a oes anghysondeb yn wir, ac a oes unrhyw beth y gallwn ei wneud, yn benodol yng Nghymru, i fynd i'r afael â'r mater hwnnw. Ond fel y nodoch chi, efallai mai deddfwriaeth y DU yw hon, ac os felly, os oes problem, gallwn ystyried a ydym am fynd ar drywydd hynny gyda Llywodraeth y DU.

Rwy'n ddiolchgar i chi am yr ymrwymiad rydych wedi'i roi. Rwy'n siŵr y bydd teulu Dr Lamont hefyd yn ddiolchgar iawn am y sicrwydd hwnnw rydych wedi'i roi y prynhawn yma.

Maes arall a oedd yn peri pryder yn yr achos penodol hwn oedd gallu'r tîm brysbennu i gael mynediad at y cofnodion. Pe baent wedi cael gafael arnynt ar y noson roedd yr heddlu'n ceisio cyngor ganddynt, byddai wedi dangos bod Dr Lamont eisoes wedi ceisio cyflawni hunanladdiad yn y gorffennol. Yn anffodus, nid oedd modd gweld ei chofnodion ar y noson honno, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Ers yr adolygiad achos, mae Caerdydd a'r Fro wedi dweud eu bod wedi rhoi mesurau ar waith i geisio sicrhau nad yw hyn yn digwydd eto, ac y byddai timau brysbennu iechyd meddwl yn eu hardal yn gallu cael gafael ar gofnodion cleifion, fel y gellir datblygu darlun cyflawn o'r person y mae gofyn iddynt roi cyngor arno. A allwch chi hefyd ymrwymo i edrych ar y porth penodol hwn y mae Caerdydd a'r Fro wedi'i sefydlu ar gyfer y timau brysbennu, a sicrhau, os oes angen, ei fod yn cael ei gyflwyno ledled Cymru, oherwydd rwy'n siŵr nad yw hwn yn ddigwyddiad ynysig a byddai'n ofnadwy pe baem yn canfod bod arfer da wedi'i ddatblygu o'r trychineb hwn mewn un rhan o Gymru ac nad oedd wedi cael ei rannu â rhannau eraill o Gymru drwy ymarfer gwersi a ddysgwyd?

Diolch yn fawr. Gwn fod llawer o waith yn cael ei wneud mewn perthynas â gofal mewn argyfwng, ac mae grŵp sicrwydd wedi'i sefydlu, yn cynnwys yr heddlu, ac roeddwn yn ddigon ffodus i allu trafod y materion sy'n ymwneud â gofal mewn argyfwng gyda hwy dros yr ychydig wythnosau diwethaf.

Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod yn sicrhau bod y concordat sydd wedi'i gynnig yn cael ei ystyried yn fanwl nawr, ac rwy'n siŵr fod rhai o'r materion rydych wedi'u nodi, sy'n ymwneud â sicrhau bod y gwahanol wasanaethau'n siarad â'i gilydd, yn ymwybodol o'r hyn y mae'r gwasanaethau eraill yn ei wneud ac yn gallu cael gafael ar y wybodaeth honno a allai fod o ddefnydd o dan amgylchiadau o'r fath. Felly, byddaf yn edrych i weld a oes cyfeiriad at y mater rydych wedi'i amlinellu yn y concordat a gynhyrchwyd yn ddiweddar gan y grŵp gofal mewn argyfwng hwnnw.

Diolch. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi eisoes wedi cael cyfle yn y pwyllgor iechyd y bore yma i longyfarch y Gweinidog ar ei phenodiad. Mae'r rôl yna o fewn y Cabinet rŵan yn sicr yn gyfle i gynyddu proffil iechyd meddwl o fewn y Llywodraeth.

Os caf i ddechrau efo stigma iechyd meddwl, mi ddylai taclo hynny fod yn flaenoriaeth ym mhob man. Yn Lloegr, serch hynny, rydym ni'n clywed bod yr ymgyrch Amser i Newid, neu Time to Change, yn colli ei chyllid o'r flwyddyn nesaf. Mae'r ymgyrch yma yng Nghymru yn dweud eu bod nhw'n mynd ar ôl ffynonellau cyllid eu hunain. Ydy'r Gweinidog mewn sefyllfa i ddweud a ydy hi'n bwriadu parhau i gyllido Amser i Newid neu ymgyrch debyg yng Nghymru?

Wel, roeddwn i wedi fy synnu o weld bod Llywodraeth Prydain, yng nghanol pandemig, yn stopio'r cyllid ar gyfer y cynllun pwysig yma—cynllun sy'n stopio stigma rhag codi o ran iechyd meddwl, ac mae'n dal i fod gwaith i'w wneud gyda ni yna. Mae'n drueni mawr achos dwi'n gwybod bod pobl sy'n gweithio ar y cynllun yma yng Nghymru wedi bod yn gweithio gyda'r rheini sydd dros y ffin ac, wrth gwrs, fydd hynny ddim yn bosibl yn y dyfodol. Ond dwi'n gobeithio, yn sicr, y byddwn ni yn gallu parhau gydag Amser i Newid yma yng Nghymru, achos dwi yn meddwl ei bod hi'n rhaglen bwysig ac mae'n dal i fod gwaith i’w wneud gyda ni yn y maes yma.

Dwi'n croesawu hynny a dwi'n edrych ymlaen am gadarnhad o hynny maes o law. Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dweud bod achosion o iselder wedi dyblu yn ystod y pandemig yma, a'r haf yma, mi ddywedwyd hyn yng nghylchgrawn The Lancet:

Wrth i ganlyniadau economaidd y cyfyngiadau symud ddatblygu, pan fydd ffyrlo yn troi'n ddiswyddiadau, pan fydd gwyliau morgais yn dod i ben, a phan fydd dirwasgiad yn digwydd, credwn ei bod yn rhesymol disgwyl trallod parhaus a dirywiad clinigol sylweddol yn iechyd meddwl rhai pobl, ond mae hefyd yn rhesymol disgwyl y bydd y dirwasgiad economaidd yn cael effeithiau hirdymor wedi'u disgrifio'n dda ar iechyd meddwl.

A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i gael strategaeth adfer benodol iawn ar gyfer iechyd meddwl er mwyn trio atal y senario yma wrth inni ddod allan o gyfnod y pandemig?

Wel, y peth cyntaf i'w wneud yw sicrhau bod y wybodaeth gyda ni. Rŷn ni wedi edrych ar beth y mae'r World Health Organization yn ei ddweud ynglŷn â'r sefyllfa ac, wrth gwrs, beth mae'n rhaid inni ei wneud yw rhoi pethau mewn lle fel nad ydym ni'n gweld y cynnydd aruthrol yma, sydd yn sicr o ddigwydd, yn cynyddu i rywbeth sydd yn fwy anodd i ni ddelio ag e. Felly, mae ymyrraeth gyflym yn hollbwysig a dyna pam dŷn ni ddim yn aros i wneud asesiad newydd ac i ailwampio'r holl strategaeth sydd gyda ni—rŷn ni eisoes yn gwneud y newidiadau yna, eisoes yn ymyrryd, ac eisoes yn sicrhau bod mwy o ofal ar gael ar lefel isel. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n gweithio gyda'r sector gwirfoddol yn hyn o beth achos, yn aml, dyw pobl ddim eisiau mynd trwy eu GP nhw i gyrraedd yr help sydd ei angen. Efallai ein bod ni'n gallu ffeindio ffyrdd eraill i gynnal yr help yna ac i roi hynny i'r bobl sy'n dioddef.

Felly, wrth gwrs mi fyddwn ni'n cadw llygad agos ar y datblygiadau hynny, ac, wrth gwrs, os oes angen i ni ailedrych ar y cynllun sydd gyda ni—rŷn ni eisoes wedi'i ddiwygio ym mis Hydref, jest cyn i mi gael fy mhenodi—ac os oes raid inni ei ddiwygio eto, mi wnawn ni.

Diolch yn fawr iawn, a dwi'n sylweddol, a hithau'n newydd i'r rôl, ei bod hi'n annheg, o bosib, disgwyl cynlluniau concrit gan y Gweinidog, ond mae hi'n amlwg bod delio efo sgil-effeithiau'r pandemig yn mynd i fod angen ymdrech enfawr a hefyd, dwi'n meddwl, newid radical yn y ffordd yr ydym yn mynd i’r afael â phroblemau iechyd meddwl.

Mae nifer o adroddiadau pwyllgor, ac ati, dros y blynyddoedd wedi awgrymu mai un o’r prif broblemau efo gwasanaethau iechyd meddwl ydy bod pobl yn aml yn cael eu troi i ffwrdd am nad ydyn nhw’n cael eu hystyried eto i fod yn ddigon sâl a wedyn mae problemau yn cael cyfle i fynd yn waeth. Ydy'r Gweinidog yn cydnabod y broblem honno, a sut mae hi'n bwriadu newid y ffordd o ddelio efo hynny a sicrhau ymyrraeth gynharach?

Wel, dwi'n meddwl mai'r peth cyntaf i ddweud yw bod yn rhaid inni fod yn ofalus nad ydym ni'n gweld problemau iechyd meddwl fel jest rhywbeth sydd yn ymwneud ag iechyd; mae'n ymwneud â phethau fel diweithdra, gyda phroblemau priodasol, gyda phroblemau dyled. Mae yna bob math o bethau sydd yn gallu effeithio ar hyn, a dyna pam allwch chi ddim jest ei rhoi hi mewn i un slot sy'n ymwneud ag iechyd. A dyna pam mae'r ymyrraeth yn gorfod bod yn ymyrraeth sydd ar draws y Llywodraeth, a dwi'n gwybod eich bod chi, Rhun, yn cydnabod hynny.

Dwi yn poeni os yw pobl yn cael eu troi i ffwrdd o help os ydyn nhw'n gofyn am help o ran iechyd meddwl. Beth mae'n rhaid inni fod yn ofalus ohono yw nad ydyn ni'n gwthio pobl mewn i sefyllfa lle rŷn ni'n 'medical-eiddio' eu problem nhw. Mae'n rhaid inni sicrhau ein bod ni'n cynnig y gofal yna ar y lefel isaf yn gyntaf ac, os oes angen help pellach, ein bod ni yn cynyddu'r gofal yna wrth inni fynd ymlaen. Felly, mae'n rhaid inni sicrhau bod, er enghraifft, GPs â'r adnoddau ac â'r posibilrwydd o sicrhau bod pobl yn cael eu harallgyfeirio i help sydd ddim o reidrwydd yn help meddygol bob tro.