Cwestiynau nawr gan lefaryddion y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Clywsom neithiwr fod Cymwysterau Cymru wedi cael gwared ar arholiadau uned mis Ionawr mewn TGCh, llenyddiaeth Saesneg a llenyddiaeth Gymraeg, er y bydd arholiadau eraill—nid arholiadau sy’n cael eu hailsefyll yn unig—yn dal i gael eu cynnal. Tybed a allwch ddweud pam yr ystyrir bod cau ysgolion a cholegau yn cael llai o effaith ar ddysgu'r myfyrwyr sy'n sefyll arholiadau uned lefel 2 a 3 mewn iechyd a gofal cymdeithasol na'r rheini sy'n sefyll arholiadau llenyddiaeth a TGCh.

Mae Cymwysterau Cymru wedi gwahaniaethu rhwng cymwysterau etifeddol—dyma'r tro olaf i'r papurau hynny gael eu sefyll; ni fyddant yn cael eu cynnig mwyach—a'r papurau hynny y bydd cyfle gwahanol iddynt gael eu hasesu mewn ffordd wahanol.

Diolch am eich ateb. Fy nealltwriaeth i yw y byddai rhai o'r TGAU etifeddol yn cael eu sefyll, ond dim ots.

Hoffwn symud ymlaen yn awr at gau ysgolion, a gallaf weld bod pob grŵp blwyddyn ond un yn fy hen ysgol yn Aberdâr wedi’u hanfon adref i hunanynysu y diwrnod o'r blaen. Mae ysgolion yng Ngheredigion, wrth gwrs, yn cau am bythefnos, gan gynnwys ysgolion cynradd, a chefais fy synnu gan hynny, rhaid i mi ddweud, pan ddywedir wrthym dro ar ôl tro fod y risg o drosglwyddiad yn isel yn y lleoliadau hyn. Rydych wedi dweud wrthyf nad ydych yn casglu data ynglŷn ag a yw achosion positif mewn ysgolion wedi dod yno o'r gymuned, neu a ydynt o ganlyniad i drosglwyddiad yn yr ysgol, ac nid yw hynny'n helpu penaethiaid ysgolion i asesu’r perygl o drosglwyddiad yn yr ysgol. Mae'n amlwg nad yw’r diweddariad a gyhoeddwyd gennych i’r canllawiau—tua thair wythnos yn ôl bellach mae'n rhaid—i helpu ysgolion wedi cael unrhyw effaith ar leihau'r niferoedd sy’n cael eu hanfon adref y naill ffordd neu'r llall, ac nid yw'r rhaglen brofi ac olrhain wedi cael unrhyw effaith ychwaith. Felly, rwy’n deall pam eich bod wedi rhoi’r canllawiau newydd ar waith ar orchuddion wyneb mewn mannau cymunedol mewn ysgolion, ond pam eich bod wedi cymryd bod y cyngor yn y ddogfen a gawsoch gan y grŵp cyngor technegol yn golygu y dylai disgyblion eu gwisgo yn yr awyr agored ar dir yr ysgol?

Diolch, Suzy. Fel rydych wedi nodi’n gwbl gywir, rydym yn parhau i weld cyfnod o darfu sylweddol ar ein haddysg oherwydd y pandemig. Rydym yn gweithio gydag ysgolion i leihau'r tarfu hwnnw gymaint ag y gallwn. Rwy'n falch iawn fod ysgolion Sir Benfro a oedd ar gau ddechrau'r wythnos hon bellach mewn sefyllfa i ailagor. Cyfarfûm ddoe gyda’r prif swyddog addysg a phrif weithredwr Ceredigion i ddeall y broses o wneud penderfyniadau sydd wedi arwain at gau ysgolion yn yr ardal benodol honno.

Mae'n hynod siomedig, onid ydyw, ac mae'n dangos yn amlwg iawn sut y gall dewisiadau a gweithredoedd unigolion yn y gymuned, a dewisiadau gwael, gael effaith ddinistriol, yn yr achos hwn, ar gynaliadwyedd addysg yn yr ardal benodol honno, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, Lywydd, ac fe fyddech yn ymwybodol iawn o hyn, ar y gwasanaeth tân ac achub sydd ar gael yn yr ardal honno. Mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb—pob un ohonom—os ydym yn dymuno gweld ysgolion yn parhau ac addysg yn parhau, i wneud y peth iawn.

Nawr, o ran masgiau wyneb ar gyfer disgyblion ysgolion uwchradd y tu allan i’r ystafell ddosbarth, gwyddom fod cyfathrebu a negeseuon clir yn elfen hanfodol o roi unrhyw fesurau lliniaru ar waith yn llwyddiannus. A chyda hyn mewn golwg, rydym yn awyddus i wneud mwy i gefnogi ein penaethiaid, i sicrhau bod y negeseuon yn glir, ac i sicrhau bod masgiau’n cael eu gwisgo a’u diosg mor anaml â phosibl. Felly, mae'r neges yn glir iawn: pan fyddwch mewn ystafell ddosbarth, nid oes raid i chi wisgo masg wyneb; os ydych y tu allan i'r ystafell ddosbarth, gwisgwch fasg wyneb.

Wel, diolch am yr ymateb, ond nid oedd yn ateb fy nghwestiynau mewn gwirionedd ynghylch pam y dylech wisgo masg yn yr awyr agored. Pe baech wedi dweud wrthyf fod llawer o dystiolaeth fod disgyblion yn hel at ei gilydd ar iard yr ysgol ac yn camymddwyn, efallai y byddwn wedi bod yn barod i glywed eich tystiolaeth ynglŷn â hynny. Ond ddoe, er enghraifft, cysylltodd rhywun â mi—rhiant—i gwyno bod 30 o blant y tu allan ar iard, fel y'i galwodd, iard maint cae hoci, a dywedwyd wrthynt i gyd am wisgo gorchuddion wyneb. Nawr, yn amlwg, nid yw hynny'n syniad gwych. Felly, roeddwn yn gobeithio clywed rhywbeth am yr anawsterau, efallai, roedd athrawon yn eu profi wrth orfodi disgyblion i gadw pellter ar yr iard, a pham eu bod yn cael trafferth gwneud hynny, oherwydd nid wyf yn gweld pam y dylent.

Yr awgrym yn awr, wrth gwrs, yw mai profion llif unffordd yw'r ffordd ymlaen. Nid wyf eisiau siarad am brofion yn gyffredinol, ond rwyf wedi cael gwybod am un achos penodol. Cefais weld ffurflen caniatâd rhieni un ysgol, yn gofyn i'w plentyn gael ei brofi. Nid yw'n dweud a fyddai'r plentyn hwnnw'n dal i gael mynychu'r ysgol pe na bai'r rhieni'n rhoi eu caniatâd. Felly nid wyf eisiau siarad am brofion yn gyffredinol, ond mewn perthynas â rhieni'n gwrthod rhoi caniatâd, a fyddwch yn gadael y penderfyniad hwn i ysgolion, neu a fyddwch chi'n dangos arweiniad ar hyn, ac yn gwneud y sefyllfa'n glir ynglŷn â'r hyn y dylai ysgolion ei wneud o dan yr amgylchiadau hynny?

Yn sicr. Ac a gaf fi ddweud wrth yr Aelod, mae'n sôn am ddisgyblion yn hel at ei gilydd—mae gennym lawer o ddisgyblion yn hel at ei gilydd mewn ysgolion. Fel y gallwch ddychmygu, rydym wedi derbyn nifer o adroddiadau gan ein hawdurdodau lleol am oedolion yn hel at ei gilydd wrth gatiau ysgol. Ac yn wir, ar yr iard chwarae, mae'r syniad fod pob plentyn yn rhedeg o gwmpas ac yn cadw 2 fetr oddi wrth ei gilydd, mae hwnnw'n syniad hyfryd, mae'n syniad hardd, ond gadewch i ni wynebu'r peth, nid dyna'n union sy'n digwydd. Mae disgyblion yn hel at ei gilydd mewn meysydd chwarae neu ar gaeau. Mae pob un o'n hysgolion yn wahanol. Mae gan rai ddigon o le yn yr awyr agored i gadw eu swigod mewn rhannau penodol y tu allan i'w hysgol; mae ysgolion eraill yn gorfod dod â swigod at ei gilydd yn yr awyr agored. Ac mae hwn yn fesur lliniarol arall rydym yn ei gyflwyno i geisio lleihau'r tarfu a chadw plant mewn ysgolion cyhyd ag y bo modd. Dylai pob un ohonom, hyd yn oed pan fyddwn y tu allan, geisio cadw pellter cymdeithasol, ac os na allwn gadw pellter cymdeithasol, neu os ydym yn dewis peidio—mae angen i bob un ohonom wisgo masgiau. Ac yn anffodus, rydym mewn sefyllfa nawr, lle rydym yn gweld y tarfu, ac rydym yn teimlo mai dyma'r prawf priodol.

Mae profion llif unffordd yn ddatblygiad pwysig. Rydym yn bwriadu cyflwyno profion llif unffordd yn ein hysgolion o ganlyniad i gynllun peilot Merthyr Tudful. Ac o dan yr amgylchiadau hynny, nid ydym yn gorfodi neb i gael prawf. Maent yn gwbl wirfoddol, ac ni fyddem yn gorfodi plentyn, nac oedolyn, i gael prawf llif unffordd os nad ydynt yn dymuno gwneud hynny. Ond yn amlwg, wrth inni fynd drwy'r peilot a dysgu'r gwersi ar gyfer hynny, byddwn mewn gwell sefyllfa i wneud datganiadau polisi pan fyddwn yn gweld y dechnoleg honno, gobeithio, yn cael ei chyflwyno'n ehangach.

Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.

Diolch yn fawr iawn. Dwi am ddechrau lle roeddech chi'n gorffen yn fanna, sef efo'r profion ar raddfa eang. Dwi'n ymwybodol eich bod chi'n gwneud gwaith ac yn ystyried cyflwyno rhaglen ar raddfa eang mewn ysgolion a cholegau, i ddisgyblion ac athrawon, ac yn cytuno'n llwyr bod angen rhaglen gynlluniedig o brofion i fynd rhagddi. Mae yna brofion mewn ysgolion yn ardal Lerpwl, a rydych chi newydd sôn am y cynllun peilot ym Merthyr. Mae'r undebau athrawon, yn gyffredinol, o blaid, dwi'n credu, a rhannau eraill o'r byd yn cynnal profion eang ar ddisgyblion a staff—Efrog Newydd, Vienna, Berlin, Nashville, Montreal. Oes yna rwystrau penodol i atal profi asymptomatig mewn ysgolion yng Nghymru? Hynny yw, pam fod o'n cymryd bach gormod o amser cyn bod hwn yn cael ei rowlio allan? A fyddwch chi'n targedu ardaloedd arbennig? Beth fydd eich meini prawf chi wrth rowlio'r rhaglen brofi eang yma allan? A beth yn union ydy'r amserlen? 

Wel, rydym yn cyflwyno profion llif unffordd yn y gymuned addysg cyn gynted ag y byddant ar gael yn ehangach i Gymru. Felly, mae pob un o'n prifysgolion yn cymryd rhan yn y rhaglen beilot, cyn diwedd y flwyddyn academaidd, ac erbyn hyn mae gennym raglen Merthyr Tudful, lle rydym yn ceisio cynnal profion llif unffordd yn yr ysgol, yn ein hysgolion uwchradd ac yn y coleg lleol, a chyfathrebu â rhieni sy'n byw yn ardal Merthyr Tudful, ond y mae eu plant yn mynychu'r ysgol y tu allan i Ferthyr Tudful, i'w hannog i gymryd rhan yn rhaglen gymunedol y profion llif unffordd. Rydym yn ystyried ymestyn honno i gynnwys ardaloedd yn Rhondda Cynon Taf, o gofio bod honno, unwaith eto, yn ardal lle ceir nifer fawr o achosion, ac rydym yn dysgu'r gwersi a'r rhwystrau posibl a'r anawsterau o ran cyflwyno'r rhaglen hon yn yr ysgol.

Ar ôl cyfarfod yr wythnos diwethaf â phenaethiaid yr ysgolion uwchradd ym Merthyr Tudful, pennaeth y coleg a'r prif swyddog addysg ym Merthyr Tudful, a gaf fi ddweud eu bod i gyd wedi ymrwymo'n llwyr i sicrhau bod y dechnoleg hon ar gael yn eu hysgolion? Mae'n rhan bwysig o ddeall yr hyn y mae'r clefyd yn ei wneud yn y gymuned, a gallai ein helpu hefyd, gyda'r sefyllfa y cyfeiriodd Suzy Davies ati, i ganiatáu i blant ddychwelyd i'r ysgol yn gynt, yn hytrach na chyfnod ynysu o 14 diwrnod os ystyrir eu bod wedi dod i gysylltiad â'r haint. Gall prawf dyddiol ganiatáu iddynt barhau i fod yn yr ysgol neu ganiatáu i athro barhau i fod yn yr ysgol, yn hytrach na chyfnod ynysu o 14 diwrnod. Felly, rydym yn edrych arno, nid yn unig o ran budd cymunedol ehangach, ond fel ffordd o gyfyngu ar darfu wrth symud ymlaen.

Diolch yn fawr, a dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno gorau po gyntaf mae'r rhaglen yma'n cael ei rhowlio allan, yn enwedig o gofio bod yna lacio rhywfaint yn mynd i ddigwydd dros y Nadolig, ac mi fydd yr agwedd yma—y profi yma—yn hollbwysig ym mis Ionawr, wrth i ni symud ymlaen. 

Yn ogystal â'r profion ar raddfa eang, a'r gwisgo mygydau yr oeddem ni'n ei drafod yn gynharach, pa fesurau pellach ydych chi'n ystyried er mwyn cadw'r ysgolion ar agor, ond hynny mewn ffordd ddiogel? Er enghraifft, awyru adeiladau'n well. A oes yna ganllawiau manwl ynglŷn â hynny? Ac a fedrwch chi sôn am unrhyw fesurau arbennig i ddiogelu staff ysgolion sy'n fregus—y clinically vulnerable employees—? Mae'r ddau faes yma—mae'r undebau'n gofyn am eglurder yn eu cylch nhw.

Ac wedyn, mae yna alw hefyd am ddosbarthiadau llai a rhoi system rota ddysgu ar waith, os bydd yr achosion yn cynyddu, wrth gwrs. Beth ydy eich barn chi am hynny? Ac, os ydy hwnnw'n mynd i ddod i mewn, yn amlwg, mi fydd angen cymorth ychwanegol ar gyfer dysgu o bell efo mwy o ddisgyblion adref. 

Mae canllawiau gweithredol ar gael i bob ysgol a phob awdurdod addysg lleol, sy'n cynnwys cyfeiriad at awyru adeiladau. Dylai pob aelod o staff fod yn destun asesiad risg. Felly, dylai unrhyw wendidau sy'n gysylltiedig â'r unigolyn gael eu hystyried gan yr asesiad risg unigol a chan y cyflogwyr.

O ran y system rota y mae'r Aelod wedi'i hawgrymu, yn amlwg, rydym wedi gofyn i ysgolion ac awdurdodau lleol baratoi ar gyfer nifer o senarios a allai gynnwys system rota, pe teimlid mai dyna'r cam angenrheidiol sydd ei angen i gadw rheolaeth ar y pandemig. Felly, mae'n cael ei adolygu'n barhaus, rhag ofn y bydd angen gwneud hynny.

Diolch yn fawr. Ac, yn olaf, a gaf i droi at y COVID catch-up scheme? Mae yna amheuon ynglŷn â'r cynllun yma. Dydy o ddim yn glir iawn sut mae'r help yn cael ei dargedu, sut mae anghenion yn cael eu mesur, pa fonitro sydd yn digwydd. Yn amlwg, mae angen sicrhau bod yr arian yn cael ei ddefnyddio yn bwrpasol i ddelio efo'r colli addysgol sydd yn rhwym o fod yn digwydd ar hyn o bryd, ac sydd yn mynd i bara am rai misoedd. Felly, mi wnes i ofyn, y tro diwethaf yr oedd y sesiwn yma ymlaen, am ddiweddariad, a dydw i ddim wedi cael hwnna. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig i ni gael gwybod yn union sut mae'r cynllun yma'n gweithredu, ac os oes yna unrhyw rwystrau efo fo, bod ni'n cael gwybod hynny hefyd.

Wel, rwy'n sicr yn cytuno â'r Aelod fod yr adnoddau'n cael eu gwario mewn ffordd bwrpasol, ac mae gennyf bob ffydd y bydd y penaethiaid sy'n gwneud penderfyniadau ar sut i wario'r arian hwn, oherwydd mater iddynt hwy yw penderfynu ar y ffordd orau o ddefnyddio'r arian sydd ar gael iddynt, hefyd wedi bod yn gwneud penderfyniadau i sicrhau bod yr adnoddau'n cael eu gwario mewn ffordd bwrpasol.

O ran casglu data, rydym yn aros am y ffurflenni terfynol gan rai ysgolion unigol, a rhai awdurdodau addysg lleol unigol, ond rwy'n falch iawn o ddweud wrth yr Aelod fy mod yn fodlon iawn ein bod wedi cyrraedd ein targedau cychwynnol o tua 900 cyfwerth ag amser llawn.