Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Janet Finch-Saunders.  

Diolch, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi fod angen i ni roi hwb i dwf economaidd ôl-Brexit yng Nghymru. Rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth y DU yn cydweithio â'r gweinyddiaethau datganoledig i sefydlu o leiaf un porthladd rhydd ym mhob gwlad yn y DU. Yma, yng ngogledd Cymru wrth gwrs, rydym yn ffodus o gael Virginia Crosbie, AS ar ran y Ceidwadwyr Cymreig dros Ynys Môn, yn arwain Consortiwm Cais Porthladd Rhydd Ynys Môn, ochr yn ochr ag M-SParc, Prifysgol Bangor, Stena Line, Cyngor Sir Ynys Môn a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. Fel yr unig gais yng Nghymru i gynnwys prifysgol, gallai'r porthladd rhydd ddenu cyflogwyr newydd mawr, gan ddod â chyflogaeth barhaol i hybu'r gadwyn gyflenwi ar draws y rhanbarth cyfan. Mae'n amlwg, o'ch 'Cynllun Gweithredu Diwedd y Cyfnod Pontio 2020', fodd bynnag, fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda phorthladdoedd a'r awdurdodau lleol perthnasol i ystyried anghenion porthladdoedd unigol. Felly, a fyddech yn cofnodi eich bod yn llwyr gefnogi Caergybi fel y prif ymgeisydd i fod yn borthladd rhydd yng Nghymru fel ffordd o ddefnyddio'r porthladd ar ôl Brexit?

Wel, rwy'n ddiolchgar i Janet Finch-Saunders am nodi anghenion porthladdoedd, a'r economïau sy'n agos at borthladdoedd, fel rhai sydd angen cymorth penodol o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae hynny'n sicr yn wir, ac yn sicr ddigon, ein dull gweithredu fel Llywodraeth yw'r un a ddisgrifiodd yn ei chwestiwn, sef gweithio gyda phorthladdoedd, awdurdodau porthladdoedd, cludwyr a busnesau a'r Llywodraethau, wrth gwrs, i hyrwyddo eu buddiannau. Os yw Llywodraeth y DU yn ceisio cefnogi datblygiad porthladd rhydd yng Nghymru, wrth ddarparu cyllid ar gyfer hynny, tybed a yw'n cytuno na ddylai hynny fod yn seiliedig ar swm canlyniadol Barnett, a fyddai'n sicrhau tua 5 y cant o gyfanswm y gost, ond ar sail buddsoddiad llawer mwy sylweddol o tua 10 y cant, sef tua un porthladd allan o nod Llywodraeth y DU o 10 ledled y DU. Felly, byddwn yn falch pe bai'n cadarnhau ei bod o'r farn bod gweithredu ar sail swm canlyniadol Barnett yn annigonol ar gyfer datblygu'r math o gynnig y mae'n ei gefnogi.

Gwnsler Cyffredinol, diolch, ond rhaid imi anghytuno â chi ar y pwynt hwn oherwydd roeddwn yn hapus i ddarllen heddiw mewn gwirionedd y bydd £8 miliwn yn dod i Gymru i helpu gyda'n menter porthladd rhydd. Nawr, Ynys Môn fyddai'r lle delfrydol gan fod ganddi un o'r gwerthoedd ychwanegol gros isaf yng Nghymru—£1,050 o'i gymharu ag £11,769 yng Nghaerdydd. Ac yn rhy aml yma, fel Aelod etholedig yng ngogledd Cymru, rwyf wedi cael llond bol ar bobl sy'n poeni am y rhaniad rhwng y gogledd a'r de.

Nawr, gan aros gyda phorthladdoedd, efallai y cofiwch ichi ddatgan y canlynol yn eich cynllun gweithredu diwedd y cyfnod pontio:

'Rydym yn gweithio i sicrhau cyn lleied o amharu â phosibl ar y rhwydwaith trafnidiaeth, y porthladdoedd a’r cymunedau lleol yng Nghymru.'

Nawr, rydym ein dau'n ymwybodol o'r heriau sy'n wynebu ein sector pysgod cregyn a'r £23 miliwn y mae Llywodraeth y DU eisoes wedi'i ddarparu i gefnogi ein hallforwyr bwyd môr. Ond credwn y gallech fod yn gwneud mwy i leihau'r tarfu hwn. Mae rhai pysgotwyr o Gymry yn gwario £15,000 ar fan oergell i gludo cregyn bylchog byw yr holl ffordd i Plymouth. Gallai Llywodraeth Cymru atal hynny i gyd drwy gymryd un cam pendant: cyflwyno cymhellion ariannol i ddatblygu gweithfeydd puro yma yng ngogledd Cymru. Felly, a wnewch chi weithio gyda physgotwyr Cymru sy'n chwilio am y gefnogaeth honno a gweithio gyda Llywodraeth y DU i gefnogi'r sector pysgod cregyn ar ôl Brexit drwy fynd ati'n gyflym i ddatblygu gweithfeydd puro ger ein porthladdoedd yng Nghymru?

Wel, rwy'n falch ei bod wedi aros gyda thema porthladdoedd. Ni ddeallais o'i rhesymeg pam ei bod yn credu y byddai'n briodol i borthladdoedd Cymru gael eu hariannu ar gyfradd is na phorthladdoedd mewn rhannau eraill o'r DU, felly rwyf am ofyn iddi fy helpu gyda hynny pan fydd yn gofyn ei chwestiwn nesaf. Rwy'n credu ei fod yn rhan bwysig o sefyll dros borthladdoedd Cymru.

O ran allforion pysgod cregyn, fel y gŵyr o'n trafodaethau blaenorol mewn perthynas â hyn, mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi sefyll dros fuddiannau pysgotwyr ac felly wedi argymell dull gwahanol iawn o weithredu i'r un y dewisodd Llywodraeth y DU ei fabwysiadu yn ei negodiadau, yn anffodus. Ac rwy'n ofni bod yr heriau sylweddol iawn sy'n wynebu'r sector yng Nghymru yn rhai y gellir eu olrhain yn uniongyrchol i'r dewisiadau a wnaed gan Lywodraeth y DU yn y negodiadau hynny. Ac nid wyf yn credu bod ceisio celu'r realiti hwnnw'n helpu neb mewn gwirionedd. Yr hyn y byddwn yn ei wneud fel Llywodraeth yw parhau â'n cefnogaeth i'r sector mewn unrhyw ffordd y gallwn, ond cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw newid y dirwedd yma mewn ffordd a all gefnogi'r sector pysgod cregyn a physgodfeydd yn gyffredinol. Byddwn yn parhau i fod yn gydweithredol a gweithio ar y cyd â hwy er budd pob sector yng Nghymru sydd wedi'u difrodi gan y math o negodi a wnaed gan Lywodraeth y DU, ond yn y pen draw, mae rhai o'r pethau hyn yn nwylo Llywodraeth y DU ac mae angen iddynt weithredu mewn ymateb i hynny.

Lywydd, mae'n ddrwg gennyf, ond mae'n rhaid i mi wrthod yr hyn a ddywed y Cwnsler Cyffredinol eto. Mae'r £8 miliwn sy'n dod i Gymru i'n helpu gyda'n porthladdoedd rhydd yn newyddion da, ac mae'n flinderus gorfod parhau i glywed y cwyno a'r griddfan cyson ynghylch pryd y mae arian ar gael i ddod yma i Gymru. Pam na wnewch chi ddweud 'diolch' wrth Lywodraeth y DU?

Nawr, byddai datblygu gweithfeydd puro yng Nghymru yn newyddion da. Yn wir, byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth y DU yn cydweithredu â chi, gan fy mod yn siŵr y byddai fy nghynnig yn cyd-fynd yn dda â'r nod o foderneiddio'r diwydiant pysgota. Felly, er y byddwn yn falch o glywed ymrwymiad gennych i weithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn am unwaith, mae'n ymddangos bod gennych alergedd at fuddsoddiad Llywodraeth y DU yng Nghymru. Ddydd Iau diwethaf, gwnaethoch ymuno â'r Gweinidog Cyllid i gwyno bod Llywodraeth y DU yn bwriadu dyrannu cyllid yn uniongyrchol ar gyfer datblygu rhanbarthol a lleol yng Nghymru drwy gronfa codi'r gwastad. Rydych yn cyhuddo Llywodraeth y DU, ac rwy'n dyfynnu, o

'[f]ynd ati'n fwriadol i gymryd arian oddi wrth Gymru'.

Bydd arian yn mynd yn uniongyrchol i gynlluniau yma yng Nghymru, felly rhowch y gorau i'r straeon newyddion ffug hyn. Rhowch y gorau i geisio creu brwydr gyfansoddiadol ddi-angen am na allwch oddef Llywodraeth Geidwadol y DU sy'n adeiladu ar ei hanes cadarn o gyflawni dros Gymru, gan gynnwys diogelu bron i 400,000 o swyddi, cefnogi mwy na 100,000 o bobl hunangyflogedig a thros 50,000 o fusnesau ers dechrau'r pandemig. Pam na wnewch chi ddangos rhywfaint o'r caredigrwydd a ddangoswyd yn gynharach gyda Gweinidogion eraill a dweud am unwaith, 'Diolch, Lywodraeth y DU'? Diolch, Lywydd.

Nid wyf yn siŵr fy mod yn cydnabod bydolwg yr Aelod, lle dylai pobl Cymru fod yn ddiolchgar am gael buddsoddiad o'u trethi eu hunain yng Nghymru, ond mae'n debyg ei bod hi'n fydolwg. Mae'n well gennyf fi sicrhau bod dau beth yn digwydd. Yn gyntaf, ar feysydd nad ydynt wedi'u datganoli, fod Llywodraeth y DU yn rhoi'r gorau i wneud cam â Chymru, felly boed yn seilwaith ynni neu seilwaith digidol neu seilwaith rheilffyrdd, byddai'n dda pe bai Llywodraeth y DU yn buddsoddi ar sail gymaradwy yng Nghymru. Ar faterion sydd wedi'u datganoli, fel y soniais yn gynharach, mae arnaf ofn mai symiau bach o arian yw'r rhain, ac nid ydynt yn cael eu defnyddio mewn ffordd sy'n adlewyrchu buddiannau Cymru. Nid gwneud pwynt cyfansoddiadol rwyf i, fel mae'n digwydd; rwy'n gwneud pwynt am fuddsoddi effeithiol yn economi Cymru, a dyna'r gwaith rydym wedi bod yn ei wneud fel Llywodraeth Cymru gyda busnesau Cymru, ac mae arnaf ofn nad oes dim o'r gwaith y mae Llywodraeth y DU wedi'i wneud wedi elwa o hynny. Rwy'n croesawu buddsoddiad yng Nghymru. Byddwn yn croesawu llawer mwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU yng Nghymru, i'w ddefnyddio ar feysydd a gadwyd yn ôl yn fwy effeithiol ganddynt ac ar feysydd datganoledig gan Lywodraeth Cymru.

Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud pa mor bleserus bob amser yw dilyn Janet Finch-Saunders yng nghwestiynau'r llefarwyr? Roeddwn i'n mynd i ddechrau gyda chodi'r gwastad hefyd, Weinidog, a barn wahanol efallai. Fis Gorffennaf diwethaf, fe gofiwch, gofynnais i chi beth roeddech chi'n ei wneud i ymladd yn erbyn Bil marchnad fewnol Llywodraeth y DU, Bil sy'n cipio pŵer. Ym mis Rhagfyr, gofynnais beth roeddech chi'n ei wneud i sicrhau bod buddiannau Cymru'n cael eu cynrychioli yn y negodiadau Brexit. Fe fyddwch yn cofio hynny hefyd. Fis diwethaf, gofynnais beth rydych yn ei wneud i sicrhau nad oedd Cymru ar ei cholled fel rhan o gynigion cronfa ffyniant gyffredin y DU, ac rydym wedi clywed mwy am hynny heddiw. Aeth wythnos arall heibio a dyma ni eto'n trafod ymgais ddiweddaraf y Torïaid yn San Steffan i danseilio democratiaeth Cymru. Felly, fel y gwyddoch, cyhoeddwyd y gronfa codi'r gwastad gan San Steffan y llynedd, cronfa y dywedir ei bod yn agored i bob ardal yn Lloegr. O dan gynlluniau blaenorol, byddai Cymru'n cael ein cyfran o'r £800 miliwn drwy fformiwla Barnett a byddem yn ei wario'n unol â'n blaenoriaethau yma. Mae Trysorlys San Steffan bellach wedi cyhoeddi y byddant yn penderfynu sut y caiff yr un £800 miliwn ei wario yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon ac ni chaiff cyllid i Gymru ei neilltuo. Rwy'n cofnodi hynny, Weinidog, i'ch helpu yma. A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi, yn hytrach na chodi'r gwastad, fod y cynigion diweddaraf hyn yn gwasgaru adnoddau'n deneuach, gan fynd â'n harian o lle mae ei angen fwyaf, a bod codi'r gwastad, i Gymru, yn golygu bod ar ein colled?

Rwy'n cytuno â Dai Lloyd, o ran maint y cyllid a'r ffaith nad yw wedi'i neilltuo i Gymru, fod y syniad mai cronfa codi'r gwastad yw hon yn ddisgrifiad anghywir. Mae ffordd well o wneud hyn. Mae arian sylweddol ar gael yn amlwg, ond mae yna ffordd o'i wneud sy'n adlewyrchu anghenion busnesau a chymunedau yng Nghymru mewn gwirionedd ac fel y dywedais yn gynharach wrth ateb cwestiynau cynharach, ffordd sy'n adlewyrchu'r dull rydym wedi ceisio'i ddilyn fel Llywodraeth o weithio gyda rhanddeiliaid ledled Cymru i ddatblygu fframwaith ar gyfer buddsoddi yn y dyfodol, yn hytrach na chael rhywbeth sy'n ddewisol yn yr ystyr honno.

Byddwn yn dweud wrtho fy mod yn credu bod y ffordd y dechreuodd ei gwestiwn yn iawn, os caf ddweud, i gydnabod mai Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yw hon sy'n mynd ar drywydd y dull hwn. Credaf ei bod yn bosibl gwneud i hyn weithio ar sail y DU gyfan gydag ewyllys wleidyddol mewn ffordd sy'n adlewyrchu anghenion Cymru'n well o lawer, a dyna'r weledigaeth sydd gennym ni fel Plaid Lafur Cymru a Llywodraeth a arweinir gan Lafur Cymru ar gyfer cyllid rhanbarthol yn y dyfodol.

Diolch ichi am hynny, Weinidog, ac yn amlwg, mae eich datganiad mewn ymateb, pan gafodd ei gyhoeddi yr wythnos diwethaf, yn ogystal â'r hyn rydych wedi'i ddweud heddiw, eich ymateb i'r llanast diweddaraf hwn, wedi'i eirio'n gryf ac yn condemnio'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan. Ond unwaith eto, mae ychydig yn brin o nodi camau ymarferol ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ddiogelu buddiannau Cymru yn awr, oherwydd rydym yn wynebu brwydr yma braidd o ran colli arian a cholli pwerau, ac nid dyma'r enghraifft gyntaf, fel yr awgrymais ar ddechrau'r cwestiwn cyntaf. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, pa gamau ymarferol rydych yn eu cymryd i sicrhau nad yw Cymru'n cael ei thanseilio ac ar ei cholled unwaith eto gyda'r gronfa codi'r gwastad hon?

Fel y soniais yn gynharach, rydym wedi mynegi gweledigaeth wahanol iawn ar gyfer sut y dylai cyllid rhanbarthol weithio yng Nghymru, ac mae honno'n ddadl rydym yn parhau i'w gwneud. Credwn fod honno'n ffordd lawer mwy rhesymegol o gefnogi economi Cymru ar lefel Cymru gyfan ond rhanbarthau Cymru hefyd, a datganoli'r broses o wneud penderfyniadau mewn ffordd gynhyrchiol a mwy effeithiol. Bydd yn gwybod, o ystyried y rhestr o eitemau a ddarllenodd ar ddechrau ei gwestiwn cyntaf, ein bod wedi cymryd pob cam a allwn i sefyll dros Gymru fel Llywodraeth, gan gynnwys dwyn achos cyfreithiol mewn perthynas â'r Ddeddf. Er nad oes modd herio'r eitem hon ynddi ei hun, mae'r Ddeddf yn destun adolygiad barnwrol ar hyn o bryd, neu rydym yn ceisio adolygiad barnwrol yn y llysoedd. Felly, fe fydd yn gwybod ein bod, fel Llywodraeth, yn rhoi pob cam sy'n agored inni ar waith er mwyn amddiffyn hawliau'r Senedd a hawliau pobl Cymru. Edrychaf ymlaen at ddiwrnod pan fydd gennym Lywodraeth yn San Steffan sydd â diddordeb go iawn mewn sicrhau bod pob rhan o'r DU yn ffynnu mewn undeb diwygiedig, a gorau po gyntaf y cawn hynny drwy ethol Llywodraeth Lafur yn San Steffan.

Os caf droi yn fy nghwestiwn olaf at Brexit a phorthladdoedd, rydym wedi clywed tipyn, ond gyda gogwydd ychydig yn wahanol. Yn amlwg, tan fis Rhagfyr, ac nid yw hynny ond deufis yn ôl, Caergybi oedd y porthladd fferi gyrru mewn ac allan prysuraf ond un yn y Deyrnas Unedig ar ôl Dover. Roedd tua 450,000 o lorïau'n gyrru drwodd bob blwyddyn ar eu ffordd i Ddulyn, gyda chargo cig, cynnyrch amaethyddol, ceir ail-law ac eitemau ar gyfer silffoedd archfarchnadoedd Iwerddon, i gyd yn llifo drwy Gaergybi. Mae ymadawiad y DU â'r UE wedi newid hynny i gyd, yn amlwg. Mewn cwta saith wythnos, mae cyfeintiau nwyddau wedi gostwng 50 y cant. Mae perchennog y porthladd, Stena Line, yn rhybuddio y gallai'r cwymp fod yn barhaol, ac rydym yn gweld llwybrau môr newydd yn agor. Yn amlwg, bydd y Gweinidog wedi astudio'r mapiau, fel finnau. Mae gennym Ddulyn, Rosslare a Cork ar y naill ochr, a llwybrau môr newydd yn agor i Roscoff, Cherbourg a Dunkirk ar yr ochr arall, gan osgoi Cymru'n gyfan gwbl. Felly, a gaf fi ofyn, a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi ymhellach fod hyn yn dangos bod y problemau sy'n codi yng Nghaergybi a phorthladdoedd eraill Cymru'n dangos bod Brexit yn cael effaith wirioneddol andwyol ar economi Cymru ac nad problemau cychwynnol a dros dro yn unig mo'r rhain?

Rwy'n cytuno'n llwyr na ddylid diystyru'r rhain fel problemau cychwynnol. Maent yn broblemau i'w hystyried o ddifrif, ac rydym yn gwneud hynny fel Llywodraeth oherwydd y rhesymau y mae'r Aelod yn eu hamlinellu yn ei gwestiwn. Rydym yn glir iawn fod y bont dir rhwng Iwerddon a thir mawr Ewrop yn bwysig iawn i ni yn strategol, ac rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i ddatrys hyn. Fel y gŵyr yr Aelod, o ran yr hyn sydd wedi'i gadw'n ôl a'i ddatganoli yn y gofod hwn, mae'r materion penodol sy'n achosi'r heriau yn rhai a gadwyd yn ôl mewn gwirionedd. Ond rydym wedi gweithio, ac rydym yn parhau i weithio, gyda Llywodraeth y DU, gyda Llywodraeth Iwerddon ac eraill i geisio datrys hyn, gan weithio'n fwy eang hefyd gyda'r ystod o randdeiliaid perthnasol i ddatblygu cynllun gweithredu pendant i geisio datrys rhywfaint o hyn. Rwyf am fod yn glir iawn ein bod yn ystyried hwn yn faes pwysig i'w ddatrys, a'r neges allweddol a gawn gan randdeiliaid yw ei bod yn costio llawer mwy mewn rhai achosion i deithio ar y llwybrau uniongyrchol rhwng Iwerddon ac Ewrop. Felly, mae'n ymddangos i ni fod cyfle pwysig i ni yno i ddod o hyd i ateb i hyn fel y gallwn adfer y bont dir fel y prif lwybr tramwy yn y ffordd y byddai pawb ohonom yn dymuno ei gweld.