Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt.

Diolch yn fawr a phrynhawn da.

Heddiw rydym ni’n nodi Diwrnod Rhyngwladol y Menywod. Mae heddiw'n gyfle i dalu teyrnged i'r menywod a ddaeth o’n blaenau a'r menywod sy'n sefyll ar ysgwyddau'r cewri hyn, gan barhau â'r frwydr dros gydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol—menywod gan gynnwys y ddynes aruthrol, Betty Campbell MBE, pennaeth du cyntaf Cymru, cyd-grëwr Mis Hanes Pobl Dduon a hyrwyddwr amlddiwylliannaeth yng Nghymru. Rwy’n gwybod eich bod chi i gyd yn rhannu fy malchder bod Caerdydd bellach yn gartref i gerflun Betty Campbell, sy'n deyrnged addas i'w gwaddol. Diolch i waith Monumental Welsh Women, bydd gan Aberpennar gofeb wedi'i neilltuo ar gyfer y ddynes eithriadol, Elaine Morgan cyn bo hir hefyd.

Wrth i ni fyfyrio ar gyfraniad menywod yng Nghymru, mae'n rhaid i ni, wrth gwrs, ystyried effaith pandemig COVID-19. Rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r niwed ar raddfa eang a achosodd i'n hiechyd a'n lles cymdeithasol ac economaidd, ac mae menywod wedi bod yn ganolog i hyn. Yn fyd-eang, mae menywod wedi arwain yr ymateb iechyd i COVID-19, gan gyfrif am bron i 70 y cant o'r gweithlu gofal iechyd. Ac ar yr un pryd, mae menywod wedi ysgwyddo llawer o'r baich gartref, gan wneud hyd at 10 gwaith yn fwy o waith gofal na dynion. Mae menywod hefyd wedi wynebu risg uchel o golli swyddi ac incwm, a mwy o risg o drais a cham-drin. Mae'r pandemig wedi datgelu dibyniaeth cymdeithas ar waith sy'n cael ei wneud yn anghymesur gan fenywod, fel gofalwyr di-dâl ac fel gweithwyr ym maes gofal, gwaith cymdeithasol a lletygarwch. Ond mae'r pandemig hefyd wedi tynnu sylw at ragoriaeth cyfraniad menywod i'r ymateb gwyddonol a chlinigol. Wrth i ni symud allan o'r argyfwng hwn ac i mewn i argyfwng arall o ran costau byw, mae'n hanfodol ein bod ni’n rhoi gwerth llawer cryfach i'r gwaith hwn, sy'n ganolog i'n heconomi a'n cymunedau. Mae ein cynllun 'Hyrwyddo Cydraddoldeb rhwng y Rhywiau yng Nghymru' yn darparu'r fframwaith ar gyfer mynd i'r afael â'r newid yn y dirwedd i fenywod yng Nghymru, ac mae ein rhaglen lywodraethu yn rhoi blaenoriaeth i weithredu agweddau allweddol ar y cynllun hwn.

Byddwn yn ariannu gofal plant i fwy o rieni mewn addysg a hyfforddiant ac sydd ar fin mynd mewn i waith, ac mae'r cynnig gofal plant yn rhoi mwy o ddewis i rieni, yn enwedig menywod, a mwy o allu i gael teulu a gyrfa. Mae hyn yn cael ei gryfhau yn ein cytundeb cydweithredu. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol i ddileu'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ethnigrwydd ac anabledd erbyn 2050. Mae hwn yn gam hanfodol tuag at gymdeithas sy'n galluogi pobl i gyflawni eu potensial, ni waeth beth fo'u rhyw, eu cefndir na'u hamgylchiadau. Ddirprwy Lywydd, bydd uned tystiolaeth cydraddoldeb yn cael ei rhoi ar waith o fewn Llywodraeth Cymru eleni, ochr yn ochr ag unedau tystiolaeth gwahaniaethau ar sail hil ac anabledd. A gyda'i gilydd, bydd y rhain yn gwella data ar grwpiau heb eu gwasanaethu'n ddigonol a grwpiau dan anfantais, yn ogystal ag ystyried tystiolaeth o safbwynt croestoriadol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir erioed ynglŷn â'i huchelgais i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched, gan adeiladu ar ein deddfwriaeth arloesol. Byddwn yn cryfhau ein pwyslais strategol ar drais yn erbyn menywod yn y stryd a'r gweithle, yn ogystal â'r cartref, er mwyn sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fod yn fenyw. Rydym ni wedi ymgynghori'n ddiweddar ar ein cynigion, ac rwy’n edrych ymlaen at gyhoeddi ein strategaeth derfynol yn gynnar yn nhymor yr haf. Mae pob un o'r blaenoriaethau hyn yn dangos pwysigrwydd dull croestoriadol o ymdrin â chydraddoldeb rhwng y rhywiau. Wrth i ni herio anghydraddoldeb systemig, mae'n rhaid i ni fod yn siŵr ein bod yn herio hyn ar gyfer pob menyw, ac mae'n rhaid i ni gydnabod a deall bod canlyniadau cyfartal yn gofyn am ddulliau gwahanol a sensitif.

Un o themâu Diwrnod Rhyngwladol y Menywod eleni yw chwalu'r rhagfarn. Ddeng mlynedd ar hugain ers lansio Chwarae Teg, mae'n ein hatgoffa'n amserol o'n cyfrifoldeb ar y cyd i herio ystrydebau rhywedd a'r rhagfarn fwriadol neu anymwybodol sy'n effeithio ar fenywod yma a ledled y byd. Ni ellir gadael unrhyw fenyw ar ôl. Byddwn yn gweithio gyda menywod du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, menywod anabl, menywod lesbiaidd, deurywiol a thraws, menywod mewn tlodi, menywod hŷn, merched ac eraill i sicrhau cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol. Byddwn yn gwneud hyn gyda rhanddeiliaid arbenigol, gan gynnwys Women Connect First, RhDEM Cymru, BAWSO a llawer o rai eraill, i ymgysylltu â chymunedau ledled Cymru, gan adeiladu ar berthnasoedd ac ymddiriedaeth, a ddatblygwyd dros ddegawdau.

Mae'n rhaid i ni hefyd sicrhau bod y Senedd hon yn gartref i grŵp cynyddol o fenywod amrywiol, i weithio er budd pawb. Mae'r un peth yn wir am bob cyngor a phob bwrdd yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn falch o ariannu cynllun mentora Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal yn rhannol. Mae'r cynllun yn rhoi cyfleoedd i gymunedau amrywiol ledled Cymru archwilio swyddogaethau arwain mewn bywyd cyhoeddus yng Nghymru, ac mae'r cynllun eisoes yn cyflawni—mae mentoreion wedi dod yn ASau, cynghorwyr a phenodiadau cyhoeddus allweddol. Rwy’n gobeithio, un diwrnod yn fuan, y byddwn yn eistedd ochr yn ochr â graddedigion y rhaglen.

Ni fydd un syniad ar ei ben ei hun yn mynd i'r afael ag achosion sylfaenol anghydraddoldeb. Mae angen newid diwylliannol systemig ac mae'n rhaid cael cyfrifoldeb ar y cyd o ran sut yr ydym yn ailfeddwl ein cymdeithas a sut yr ydym yn ailosod ein huchelgeisiau ar gyfer cyfle a chanlyniad cyfartal. Byddwn yn ymgorffori cyllidebu ar sail rhyw yn ein prosesau gwneud penderfyniadau i ysgogi newid diwylliannol o ran cyfiawnder cymdeithasol a chynaliadwyedd, ac, wrth wneud hynny, byddwn yn cydnabod yr heriau posibl i fenywod wrth i ni ymdopi ag effeithiau'r newid yn yr hinsawdd. Drwy ein cynllun treialu i brif ffrydio cydraddoldeb, byddwn yn sicrhau bod dyfodol di-garbon yn cynnwys ac yn gwerthfawrogi menywod ac yn darparu cyfleoedd newydd ac arloesol ar gyfer sgiliau, addysg a gwaith, gan sicrhau trosglwyddo cyfiawn i economi werdd. Mae'n hanfodol bod pob un—partneriaid, gweithredwyr a gwleidyddion—yn barod i weithio mewn partneriaeth, i droi'r drol a gwneud cynnydd gwirioneddol, ystyrlon a chyflym i gyflawni'r newid yr ydym ni i gyd yn dymuno ei weld, sef Cymru sy'n gyfartal o ran y rhywiau.

Fe wnes i ddechrau fy natganiad heddiw drwy gydnabod arloeswyr cydraddoldeb yng Nghymru, a hoffwn i orffen drwy dalu teyrnged i fenywod Wcráin, sydd, ynghyd â’u teuluoedd, yn ein meddyliau ni i gyd heddiw. Hoffwn pe gallai fy ngeiriau ddadwneud yr arswyd maen nhw’n byw drwyddo. Rwyf yn rhyfeddu'n llwyr at eu cryfder, fel yr ydym ni i gyd heddiw rwy'n siŵr, a'u cadernid, ac rydym yn anfon ein hundod â nhw atyn nhw yn ystod y dyddiau ofnadwy hyn. Diolch.

Gweinidog, diolch yn fawr am eich datganiad. Mae'n rhaid i mi ddweud, fe wnes i werthfawrogi'n fawr bopeth y gwnaethoch ei ddweud. Mae Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn gyfle i gydnabod cyflawniadau'r gorffennol, rwy’n cytuno 100 y cant â chi pan wnaethoch chi ddweud hynny, ac mae edrych ar heriau'r dyfodol hefyd yn hanfodol i bob un ohonom ni.

A minnau'n Gymraes falch, rwy'n falch iawn o fod yn eistedd ymhlith cynifer o fenywod gweithgar ac ymroddedig yn y Senedd hon yma yng Nghymru yn wythnosol. Yn gymaint ag y mae heddiw'n ymwneud â dathlu, mae hefyd yn amser i fyfyrio ar y cynnydd a wnaed o ran mynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhwng y rhywiau yma yng Nghymru a chymryd camau i greu cenedl decach a mwy cyfiawn. Rydym yn gwneud hyn ar ôl gorfod ymateb ac addasu i heriau'r pandemig. Mae menywod wedi bod ar y rheng flaen yn y frwydr yn erbyn COVID-19, boed hynny fel gweithwyr rheng flaen yn y gwasanaeth iechyd, y menywod sy'n ein gwasanaethu yn ein harchfarchnadoedd, neu yn wir y rhai sy'n gweithio yn y sector gofal, ac rwy'n falch o ddweud bod menywod wedi chwarae rhan flaenllaw yn natblygiad y brechlynnau sy'n chwarae rhan mor hanfodol yn ein bywydau wrth i ni ddychwelyd yn ôl i normal.

Un o ganlyniadau'r pandemig hwn yw bod cyflogwyr wedi dod yn ymwybodol o fanteision gweithio'n fwy hyblyg, sy'n sicr yn rhywbeth cadarnhaol. Mae cyfran y menywod sy'n gweithio'n rhan-amser wedi gostwng tua 3 y cant o ganlyniad i weithio mwy hyblyg a gwell darpariaeth gofal plant. Fodd bynnag, mae'n destun pryder bod y bwlch cyflog rhwng y rhywiau wedi cynyddu o 11.8 y cant i 12.3 y cant. Yn anffodus, nid dyma'r stori lawn. Mae gwahaniaethau rhanbarthol yn golygu y gall y bwlch fod mor isel ag 1.9 y cant yng Nghonwy ond mor uchel â 25 y cant yn Nhorfaen. A gaf i ofyn, Gweinidog, sut ydych chi’n bwriadu mynd i'r afael â'r bwlch cyflog cynyddol rhwng y rhywiau sy'n bodoli yma yng Nghymru ar hyn o bryd? Mae gormod o fenywod yn parhau i fod wedi eu crynhoi mewn galwedigaethau â chyflog is. Mae'n rhaid i ni dorri'r canfyddiad bod rhai gyrfaoedd ar gyfer bechgyn ac eraill ar gyfer merched. Pa gamau sy'n cael eu cymryd, Gweinidog, i godi dyheadau menywod a merched ifanc i sicrhau bod mwy yn astudio mathemateg, peirianneg, technoleg a gwyddoniaeth, i godi eu lefelau cyflog posibl a darparu darganfyddwyr brechlynnau’r dyfodol yma yng Nghymru?

Ni fydd byth cydraddoldeb llwyr nes bydd menywod eu hunain yn helpu i wneud y cyfreithiau, ac rwy’n gwybod eich bod chi’n gweithio'n ddiflino i gyflawni hynny a gwneud hynny, ond yn wir mae angen i ni weld mwy. Mae menywod yn parhau i gael eu tangynrychioli mewn bywyd cyhoeddus yng Nghymru, gyda dim ond 29 y cant o gynghorwyr lleol yn fenywod ac mae menywod yn ffurfio llai na hanner y penodiadau cyhoeddus yn 2020. Mae angen gwneud mwy nid yn unig i dorri, ond i chwalu'r nenfwd gwydr hwn. Rwy’n gofyn i chi, Gweinidog, beth arall y gellir ei wneud i gynyddu cynrychiolaeth menywod mewn bywyd cyhoeddus.

Mae achosion proffil uchel diweddar hefyd wedi tynnu sylw unwaith eto at y materion trais, cam-drin ac aflonyddu y mae gormod o fenywod yn eu hwynebu yma yn 2022. Mae achosion o gam-drin domestig a thrais yn erbyn menywod ar gynnydd, wedi eu gwaethygu gan straen y cyfnod clo. Mae angen dewrder mawr i ddod ymlaen ac adrodd am achosion o gam-drin domestig, ac rwy’n cymeradwyo’r holl fenywod hynny sy'n codi llais dros yr achosion hynny ac sy'n gweithio yn y maes hwnnw. Rwy'n gobeithio y bydd strategaeth arfaethedig Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar sicrhau bod cyrff cyhoeddus a phreifat yn adnabod arwyddion cam-drin o'r fath ar y dioddefwyr a'u plant fel y gellir cymryd camau priodol. Mae camfanteisio ar fenywod drwy fasnachu pobl, caethwasiaeth fodern, priodas dan orfod ac anffurfio organau rhywiol menywod yn cael ei gydnabod yn ehangach yn awr nag erioed o'r blaen, sy'n sicr yn gynnydd. Rwy'n eich annog chi, Gweinidog, i ymdrechu’n arbennig o galed a gwneud popeth o fewn eich gallu i ddileu'r cam-drin gwarthus ac anghyfreithlon hyn sy'n digwydd heddiw.

I gloi, ni all menywod sicrhau cydraddoldeb heb fod cyfle’n cael ei greu. Ni all fod yn iawn i botensial hanner ein poblogaeth gael ei fygu a'i atal. Os ydym ni am lwyddo i greu Cymru fwy cyfartal a chyfiawn, yna ni all Diwrnod Rhyngwladol y Menywod fod am un diwrnod yn unig. Mae'n rhaid iddo lywio ein gweithredoedd, bob dydd, er mwyn sicrhau hawliau cyfartal pob menyw a merch ledled Cymru. Diolch yn fawr iawn.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch yn fawr, Natasha, ac mae mor wych eich bod chi gyda ni yma heddiw ac y gallwn ni rannu cymaint o ran dathlu cynnydd, ond hefyd cydnabod yr heriau enfawr sydd o'n blaenau i fenywod. Hoffwn dalu teyrnged a diolch i Joyce Watson am ddod â ni at ein gilydd heno—menywod y Senedd hon, Senedd Cymru—wrth i ni gyfarfod ar draws y pleidiau. A hefyd nid yn unig i rannu ble yr ydym ni'n dymuno symud ymlaen gyda'n gilydd—cynrychiolwyr sy'n fenywod yn y Senedd hon—ond hefyd i wrando ar eiriau ysbrydoledig Lucy Kassa, sy'n ymuno â ni heddiw, newyddiadurwr annibynnol o Ethiopa.

Rwy’n credu ei bod hi’n hollbwysig ein bod yn cydnabod pwysigrwydd y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Mewn gwirionedd, mae mor bwysig bod cwestiynau wedi dod i fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething, am ei gynllun sgiliau cyflogadwyedd, gyda chwestiwn ar ôl cwestiwn yn ymwneud ag 'A fydd hyn yn helpu i fynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau?' Oherwydd bod hyn yn ymwneud ag ymrwymo ein hunain i fynd ar drywydd cyfiawnder economaidd a chymdeithasol, ac mae mynd i'r afael ag anghydraddoldeb cyflog yn elfen hanfodol o hyn. Ac, wrth gwrs, nid yw'r bwlch cyflog wedi ei gyfyngu i’r rhywiau yn unig. Dyna pam rwy’n credu y bydd yr unedau tystiolaeth o gydraddoldeb yr ydym yn eu sefydlu yn hollbwysig i edrych ar fylchau cyflogau ar sail anabledd a hil hefyd—rhan o'n cerrig milltir cenedlaethol ar gyfer llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Mae'n ymdrech ar y cyd, a byddwn yn cyflawni hyn drwy ein dull partneriaeth gymdeithasol, drwy weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, gan fod hynny, mewn gwirionedd, yn rhoi cyfle i ni ymgysylltu â chyflogwyr, undebau llafur a'r gweithlu i'w darbwyllo hefyd o'r manteision a'r canlyniad cadarnhaol wrth fynd i'r afael â bylchau cyflog rhwng y rhywiau a bylchau cyflog o bob dimensiwn.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig cydnabod hefyd y ffordd y cafodd adroddiad blynyddol 'Cyflwr y Genedl' a gafodd ei grybwyll yn gynharach gan arweinydd Plaid Cymru, a gyhoeddwyd gan Chwarae Teg ychydig wythnosau'n ôl—. Fe wnaeth gydnabod mewn gwirionedd fod bwlch cyflog rhwng y rhywiau y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef, a'i brif ffrydio ar draws holl gyfrifoldebau'r Llywodraeth, a fydd yn dechrau gwneud gwahaniaeth. Ond mae angen i ni ymgysylltu â'n partneriaid cymdeithasol i wneud hyn.

Ydy, mae'n hollbwysig ein bod ni'n bwrw ymlaen yn awr â'n hymrwymiad tra bod gennym ni gefnogaeth gref ar draws y Siambr hon i'n strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Rydych chi’n gwybod ein bod ni’n datblygu ein strategaeth pum mlynedd nesaf. Fe wnaethom ymestyn amseroedd ymgynghori i ymgysylltu'n uniongyrchol â phlant a phobl ifanc a dioddefwyr a grwpiau goroeswyr, ac rydym yn cryfhau ac yn ehangu'r strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig hefyd i ni edrych—ac rydym ni wedi mynegi hyn yn y Siambr, a gan ein cyd-Aelodau sy'n ddynion hefyd—ar fynd i'r afael â thrais gwrywaidd a'r casineb at fenywod a'r anghydraddoldeb rhwng y rhywiau sydd y tu ôl iddo, a sut y mae'n rhaid i ni dorri'r cylch a mynd i'r afael ag achosion sylfaenol o drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae'n rhaid i hyn ddechrau gyda bechgyn a dynion ifanc, os yw cenedlaethau'r dyfodol am gael cyfle i dorri'r cylch hwn. Rydym ni hefyd yn cydnabod bod yn rhaid i’r holl gyflawnwyr, ni waeth beth fo'u rhyw, gael eu dwyn i gyfrif am eu gweithredoedd a hefyd cefnogi ein hymgyrch, CallOutOnly, sy’n helpu pobl i adnabod ymddygiadau, yn enwedig yn awr wrth i ni ehangu hynny i aflonyddu ar y stryd hefyd, ac edrych ar sut y gallwn ni fynd i'r afael nid yn unig ag aflonyddu ar y stryd, ond hefyd ag aflonyddu yn y gweithle ac aflonyddu cyffredinol ar fenywod a merched.

A gaf i ddweud, o ran chwalu'r nenfwd gwydr, pa mor wych oedd clywed heddiw y newyddion mai'r Farwnes Tanni Grey-Thompson fydd ein cadeirydd newydd i Chwaraeon Cymru? Rwy’n credu bod hynny'n benodiad cyhoeddus aruthrol i Tanni, a gafodd ei magu yng Nghaerdydd, yng Nghymru, ac sydd ag enw byd-eang. Ond mae hi'n dod yn ôl i Gymru i fod yn gadeirydd ac yn fodel rôl mor wych. Fe wnes i gyfarfod â hi'n ddiweddar ac mae wedi ei hysbrydoli'n fawr gan y gwaith yr ydym ni’n ei wneud ar ein tasglu anabledd ar effaith y pandemig ar bobl anabl. Ond mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn adlewyrchu Cymru wrth redeg Cymru, ac mae hynny o ran ein penodiadau cyhoeddus, ac yn wir ar draws ein holl bleidiau gwleidyddol yng Nghymru. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad a hoffwn ategu ei theyrnged i fenywod Wcráin ar fy rhan i fy hun ac ar ran fy mhlaid.

Bu'n rhaid i fy mam-gu roi'r gorau i'w swydd pan oedd hi'n briod. Dechreuodd fy mam ei gyrfa fel athrawes ar lai o gyflog na'i chymheiriaid a oedd yn ddynion. Bues i’n gweithio'n rhan-amser am dros ddegawd oherwydd nad oeddwn i’n gallu dod o hyd i ofal plant addas. Yn ôl Fforwm Economaidd y Byd, ni fydd yr un ohonom yn gweld cydraddoldeb rhwng y rhywiau yn ein hoes ni, ac nid yw’n debygol y bydd llawer o'n plant yn gweld hynny chwaith. Mae gwaith brys i'w wneud, ac mae adroddiad 'Cyflwr y Genedl 2022' Chwarae Teg, a gyhoeddwyd fis diwethaf, yn dangos yn glir bod gan Gymru lawer o waith i'w wneud.

Neithiwr cymerais ran mewn trafodaeth a drefnwyd gan y Senedd ac a gadeiriwyd gan Jenny Rathbone am ddarpariaeth gofal plant yng Nghymru—neu ddylwn i ddweud yr anghydraddoldeb sy’n cael ei achosi gan ddiffyg gofal plant. Rwy’n falch iawn, wrth gwrs, fod ehangu gofal plant am ddim yn rhan o gytundeb cydweithredu'r Llywodraeth â Phlaid Cymru, ond rydym yn gwybod bod yn rhaid i hwn fod yn gam cyntaf yn unig.

Mewn trafodaeth bord gron gyda Chwarae Teg yr wythnos diwethaf, nodwyd, wrth edrych ar ddata anghydraddoldeb rhwng y rhywiau ac asesu ei achosion sylfaenol, ei fod yn ymwneud bron bob amser â baich cyfrifoldebau gofalu sy'n disgyn yn anghymesur ar fenywod. Fe wnaeth eu hadroddiad ddarganfod, o'r menywod a oedd yn economaidd anweithgar, fod hyn oherwydd cyfrifoldebau gofalu am deulu 24.1 y cant o'r amser; 5.8 y cant yn unig oedd y ffigur ar gyfer dynion. Ni waeth pa bolisïau y byddwn ni’n eu rhoi ar waith ar draws yr economi, na pha gwotâu yr ydym yn eu rhoi ar waith mewn bywyd cyhoeddus, mae'n rhaid i ni greu cymdeithas lle gall menywod fanteisio ar y cyfleoedd sydd o’u blaenau. O ystyried hyn, a allai Llywodraeth Cymru amlinellu pa ddarpariaethau pellach sydd ar waith ar gyfer y menywod hyn sy'n economaidd anweithgar oherwydd eu bod yn gorfod gofalu am deulu gartref, yn enwedig gan nad yw'r cynnig gofal plant presennol ar gael i'r rhai sy'n ddi-waith?

Er mwyn sicrhau cydraddoldeb gwirioneddol rhwng y rhywiau yng Nghymru, mae'n rhaid i ni ganolbwyntio ar y menywod mwyaf ymylol yn gyntaf—y menywod mewn cymdeithas sy'n wynebu'r rhwystrau mwyaf a'r rhai dan anfantais fwyaf. Mae'r effaith gyfansawdd, fel yr ydych chi wedi ei ddweud yn eich datganiad, o'r croestoriad rhwng anghydraddoldeb rhwng y rhywiau ac anghydraddoldebau economaidd-gymdeithasol eraill yng Nghymru yn glir. Yn ôl adroddiad 'Cyflwr y Genedl', yng Nghymru, yn 2021, roedd 78.4 y cant o ddynion yn economaidd weithgar o'i gymharu â 70.3 y cant o fenywod gwyn a oedd mewn cyflogaeth. Ond dim ond 56 y cant o fenywod o leiafrifoedd ethnig oedd mewn cyflogaeth.

Mewn gwleidyddiaeth a bywyd cyhoeddus, mae amrywiaeth yn hanfodol, gan mai dyma le mae penderfyniadau sy'n effeithio ar fywyd o ddydd i ddydd yn cael eu gwneud. Heb gynrychiolaeth croestoriadol i fenywod, ni fydd gennym ni ystod amrywiol o leisiau yn yr ystafell sy'n caniatáu i wahanol faterion a safbwyntiau gael eu trafod a'u clywed. Mae menywod, fel yr ydym yn gwybod, eisoes wedi eu tangynrychioli mewn bywyd cyhoeddus. Er bod 43 y cant o'r cynrychiolwyr etholedig yn y Senedd hon yn fenywod, mae hyn yn dal yn llai na phan wnaethom ni orffen tymor diwethaf y Senedd, ac mae gennym ni gyfran uwch o fenywod yma nag sydd gennym ni ymhlith ASau Cymru, er enghraifft, a dim ond 29 y cant o gynghorwyr Cymru sy'n fenywod.

Mewn llywodraeth leol, mae angen gwirioneddol i ni weld llawer mwy o fenywod yn cael eu hethol yn yr etholiad nesaf hwn ym mis Mai, a sicrhau bod hyn yn cyfateb i niferoedd uwch o fenywod mewn cabinetau llywodraeth leol ac fel arweinwyr. Rhan o hyn yw sicrhau bod arferion gwaith yn gweithio i fenywod; gall cynnal yr elfen rithwir i gyfarfodydd a chadw at oriau gwaith hyblyg sy'n ystyriol o deuluoedd helpu. Felly, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau gwelliant yn y gyfradd honno o 29 y cant ar gyfer ethol menywod yn gynghorwyr yn yr etholiad ym mis Mai?

Mae menywod o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig, cefndiroedd dosbarth gweithiol, incwm isel a menywod ag anableddau yn cael eu cynrychioli'n llai yn gyfrannol mewn ardaloedd lle bydd eu lleisiau'n cael eu clywed neu le byddan nhw’n cael y cyflog uchaf. Yng Nghymru yn 2021, roedd llai na 5 y cant o benodiadau cyhoeddus yn 2020-21 o gefndiroedd du, Asiaidd neu leiafrifoedd ethnig, ac roedd llai na 5 y cant yn bobl ag anableddau.

Mae gwaith cadarnhaol yn cael ei wneud yng Nghymru, ac rwy’n llongyfarch y Farwnes Tanni Grey-Thompson ar ei phenodiad. Rwyf hefyd yn croesawu creu'r uned tystiolaeth o gydraddoldeb ochr yn ochr â'r unedau gwahaniaethau ar sail hil ac anabledd, a fydd yn sicr o'n helpu i weld beth sy'n mynd o'i le. Fodd bynnag, mae'n rhaid gwneud mwy i sicrhau bod pawb sy'n rhan o wneud penderfyniadau am wariant a pholisi cyhoeddus yn ymgorffori dadansoddiad cydraddoldeb croestoriadol ym mhob dim maen nhw’n ei wneud. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod cydraddoldeb croestoriadol a chydraddoldeb rhwng y rhywiau yn cael ei ystyried yn ystod penodiadau cyhoeddus yng Nghymru, er enghraifft? A oes lle i fandadu neu annog y defnydd o gwotâu, nid yn unig yn etholiadau'r Senedd, fel yr ymrwymwyd iddo ar hyn o bryd yn y cytundeb cydweithredu, ond hefyd penodiadau cyhoeddus? A fyddai Llywodraeth Cymru hefyd yn ystyried gweithredu hyfforddiant cydraddoldeb rhwng y rhywiau a hyfforddiant cydraddoldeb arall i bawb sy'n ymwneud â gwneud penderfyniadau am wariant a pholisi cyhoeddus, er mwyn sicrhau ein bod yn ymgorffori dadansoddiad cydraddoldeb croestoriadol ym mhob dim yr ydym yn ei wneud? Diolch.

Diolch, Sioned Williams. Rwyf i yn credu ei bod hi mor bwysig ein bod ni’n myfyrio ar y menywod yr ydym yn ddisgynyddion iddyn nhw hefyd—ein mamau a'n neiniau. Mor aml rydym ni’n talu sylw i'r dynion yr ydym yn ddisgynyddion iddyn nhw hefyd, oherwydd eu bod nhw wedi cael cyflawniadau, ond y menywod yr ydym yn ddisgynyddion iddyn nhw sydd mor bwerus i ni. Ac mae gennym ni gyfrifoldeb iddyn nhw yn ogystal ag i genedlaethau'r dyfodol.

Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn mynd i'r afael â chyflogau rhwng y rhywiau, ac os edrychwch chi ar feysydd sy'n peri pryder mewn cysylltiad â chyflogau rhwng y rhywiau, fe wnaeth ehangu ychydig yng Nghymru eleni. Ac mae menywod hefyd—y pwynt hwn am ofal plant—yn parhau i fod pedair gwaith yn fwy tebygol o nodi gofal plant fel y rheswm dros fod yn economaidd anweithgar. Ond hefyd, yn groestoriadol, cynrychiolaeth pobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig a phobl anabl—ymysg penodiadau cyhoeddus, rydym yn gwneud rhai newidiadau, ond mae'n isel o hyd, ac mae angen i ni edrych ar dangynrychiolaeth menywod ymhlith arweinwyr busnes, rheolwyr, cyfarwyddwyr.

Rwy’n credu bod rhai cwestiynau wedi codi am fenywod ym meysydd STEM yn gynharach y prynhawn yma. Os edrychwn ni ar arolygon cyfredol, maen nhw’n dangos mai dim ond 11 y cant o weithlu peirianneg y DU sy'n fenywod, a ni sydd â'r ganran isaf o fenywod proffesiynol ym maes peirianneg yn Ewrop. Felly, rwy'n credu bod y gwaith Nid i Fechgyn yn Unig y mae Chwarae Teg wedi ei wneud yn hanfodol bwysig hefyd. Rydym yn gwybod bod y farchnad lafur yn wahanedig iawn o ran y rhywiau. Fe wnes i ymweld â meithrinfa ddydd yn fy etholaeth i ychydig wythnosau yn ôl. Nid ydyn nhw erioed wedi recriwtio dyn ifanc i weithio yn y feithrinfa ddydd, ac mae'n weithlu sy'n fenywod i gyd ym maes gofal plant, ac i raddau helaeth ym maes gofal cymdeithasol hefyd. Mae'n wych bod gennym ni’r cyflog byw go iawn, oherwydd y bydd hynny'n helpu i fynd i'r afael â gwahaniaethau cyflog menywod hefyd, ac mae angen y cyflog byw go iawn arnom fel ffordd hanfodol o fynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ac yna cynnydd yn y farchnad lafur.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn i ni edrych ar y rhai mwyaf ymylol a'r rhai sydd â nodweddion gwarchodedig. Dyna pam y gwnes i ganolbwyntio ar y dull croestoriadol yn fy natganiad, ond mae cyfraddau tlodi wedi cynyddu—mae costau byw, pandemig, anghydraddoldebau wedi cynyddu, ac wrth gwrs nawr—. Ac rydym yn gwybod, mewn gwirionedd, mai rhieni sengl sy'n dal i fod yn y perygl mwyaf o fyw mewn tlodi. Rwy’n credu, y materion y gwnaethom eu codi y llynedd ynglŷn â'r ffaith bod y toriad i gredyd cynhwysol, y toriad hwnnw o £20—ei fod wedi effeithio'n uniongyrchol ar fenywod a'u teuluoedd ar y cyflog isaf. Rwy'n credu bod angen i ni gydnabod bod yn rhaid mynd i'r afael â gwaith gofal di-dâl, aflonyddu, cam-drin a thrais.

Hoffwn i ddweud, wrth i ni symud tuag at yr etholiadau llywodraeth leol, ei bod yn bwysig iawn bod gennym ni fwy o fenywod yn ymgeisio. Rwy'n siŵr bod pob plaid wleidyddol yn chwilio am hyn ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol. Rwy'n falch iawn bod gennym ni fenywod yn arweinwyr bellach ar draws ein pleidiau gwleidyddol beth bynnag yn cynrychioli llywodraeth leol, sydd ar flaen y gad ym mhob dim yr ydym yn ei wneud o ran cyflawni polisi. Ac roeddwn i’n falch iawn o gyfarfod â'r holl aelodau cabinet sy'n gyfrifol am gydraddoldeb yn ddiweddar ac, wrth gwrs, mae Rebecca Evans, y Gweinidog llywodraeth leol, wedi rhannu â mi y ffyrdd yr ydym yn bwrw ymlaen â'r cynllun gwella'r gyllideb, gan edrych ar gyllidebu ar sail rhyw yn ogystal â helpu i fynd i'r afael â'r bwlch cyflog, ond hefyd edrych ar ffyrdd y gallwn ni sicrhau bod mwy o fenywod yn cael eu cynrychioli, a hefyd gweld hynny fel dull croestoriadol a chraidd hefyd.

Felly, mae gennym ni ffordd bell i fynd, ond rwy’n credu fy mod i’n falch iawn o weld neges trydar y Prif Weinidog ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod heddiw ei fod yn falch iawn o'r ffaith bod ganddo fwy o fenywod yn y Cabinet na dynion, ac rwy’n credu weithiau fod yn rhaid i bobl ddweud, 'O, mae rhai menywod yn rhedeg Cymru yma', ac mae gennym ni fenywod sy'n Cadeirio pwyllgorau ar draws y Senedd, ein Llywydd. Dyma le mae'n rhaid i ni sefyll gyda'n gilydd a gobeithio—. Rwyf i wedi sôn am y fenter llais cyfartal. Mae'n rhaid i ni sicrhau yn wirioneddol ein bod yn ysbrydoli ac yn galluogi ein menywod ifanc i'n holynu yn y lle hwn. Diolch.

Fel arfer, byddwn i'n myfyrio ar—. Hoffwn i fyfyrio ar thema Diwrnod Rhyngwladol y Menywod eleni, sef chwalu'r rhagfarn, ac rwy'n falch iawn bod Llywodraeth Cymru yn helpu i frwydro yn erbyn y rhagfarn ym maes gofal iechyd, gyda chyhoeddiad heddiw am nyrsys arbenigol endometriosis. Mae'n gyflwr difrifol sy'n newid bywydau sy'n effeithio ar un o bob 10 menyw, ac mae'n haeddu cael ei drin felly, gydag adnoddau priodol.

Ond, heddiw, fel menywod ledled y byd, mae'r sefyllfa yn Wcráin, ac o'i amgylch, yn fy nychryn. Mae dros 1 miliwn o bobl Wcráin eisoes wedi ffoi o'r wlad, menywod a phlant yn bennaf. Y Diwrnod Rhyngwladol Menywod hwn, dylai Llywodraeth y DU wneud y peth iawn a sefydlu llwybrau syml, cyflym, diogel a chyfreithiol ar gyfer noddfa yn y DU, fel gwledydd Ewropeaidd eraill. A dweud y gwir, mae'r sefyllfa bresennol o ran visa yn codi cywilydd ar ein gwlad.

Ond, o ran yr hyn y gallwn ni yng Nghymru ei wneud, rwy'n gwybod bod menywod a grwpiau menywod ledled Cymru yn trefnu apeliadau cymunedol yn frwd. Nhw fydd y cyntaf i groesawu ffoaduriaid pan fyddan nhw'n cyrraedd, fel y gwnaethon nhw groesawu pobl Syria ac eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, ynglŷn â hynny, allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am eich cyfarfod yr wythnos diwethaf gyda'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ynghylch paratoadau i letya ffoaduriaid o Wcráin?

Diolch yn fawr, Joyce Watson, ac a gaf i ddiolch i Joyce am fod yn hyrwyddwr mor arweiniol dros fenywod yng Nghymru? Cyn i chi ddod yn Aelod o'r Senedd, dyna fu eich ymrwymiad bywyd fel oedolyn.

Ond mae'n bwysig canolbwyntio ar y thema, chwalu'r rhagfarn, o ran Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, ac rwyf i wedi ymateb i lawer o bwyntiau am chwalu'r rhagfarn eisoes, ond hoffwn i gydnabod hefyd fod iechyd menywod—. Mae popeth yr ydym yn ei wneud yn Llywodraeth Cymru yn effeithio ar fywydau menywod, ac mae iechyd a lles yn hollbwysig, felly mae'n dda gweld cynnydd yn cael ei wneud drwy'r grŵp gweithredu ar iechyd menywod, a sefydlwyd gan y cyn Weinidog iechyd, i edrych ar faterion sy'n ymwneud ag endometriosis a gweld bod gennym ni bellach y broses hon o recriwtio rhwydwaith o nyrsys endometriosis arbenigol ym mhob bwrdd iechyd, gan ddatblygu'r llwybrau cenedlaethol hynny, oherwydd ei bod yn fater hollbwysig i fywydau menywod o ran eu gweithgarwch economaidd a phob agwedd ar eu bywydau.

O ran diweddariad, oherwydd ein bod ni’n gwybod, o ran y menywod a'r plant, y ffoaduriaid, sydd bellach yn dianc rhag yr arswyd yn Wcráin, mai menywod a phlant fyddan nhw yn bennaf, ac rydym yn awyddus i'w croesawu i Gymru fel cenedl noddfa, felly rydym ni wedi gofyn ac wedi galw'n gyson, fel y mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud heddiw mewn cyfraniadau y prynhawn yma, am y llwybr cyfreithiol cyflym, syml hwnnw i'n galluogi—y croeso sy'n dod gan deuluoedd, ond hefyd gan awdurdodau lleol.

Felly, fe wnes i a Rebecca Evans, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, gyfarfod â phob arweinydd yr wythnos diwethaf. Yr hyn y gwnaethon ni ei weld oedd yn y cyfarfod hwnnw cryfder arweinyddiaeth ymroddedig, dosturiol. Fe wnaeth Partneriaeth Ymfudo Strategol Cymru, Cyngor Rhyng-ffydd Cymru, ac asiantaethau cefnogi ffoaduriaid ymuno â ni hefyd. Felly, yr hyn maen nhw eisoes wedi ei wneud ers y cyfarfod hwnnw yr wythnos diwethaf yw cyfarfod—. Mae tai yn hollbwysig, yn amlwg, felly mae aelodau'r cabinet dros dai ledled Cymru wedi cyfarfod. Maen nhw wedi cyfarfod â'n swyddogion tai. Maen nhw’n edrych ar wahanol lefelau o gydlynu y mae angen iddyn nhw eu cynnig, o ran manteisio ar y llu o gynigion gan bobl sydd am gynnig lle yn eu cartrefi eu hunain, ond hefyd yn cydnabod y bydd angen llety dros dro, gwestai a llety dros dro ar hyn hefyd, gan adeiladu i raddau helaeth ar y profiad o wacáu Affganistan, dull tîm Cymru. Ond mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei hun yn teimlo'n rhwystredig iawn oherwydd y diffyg cynnydd o ran llwybrau i mewn i Gymru ac maen nhw hefyd, fel y dywedodd y Prif Weinidog, wedi bod yn galw am ffordd y gallwn gael ymateb cymunedol pwrpasol yma yng Nghymru. Felly, heddiw fydd hi, wrth i ni feddwl am fenywod a merched Wcráin. Mae rhai hefyd yn ymladd yn Wcráin. Rwy’n gwybod bod Mick Antoniw ac Adam Price, pan wnaethon nhw ymweld ag Wcráin, wedi cwrdd â menywod a oedd yn y rheng flaen, yn ogystal â menywod a phlant sydd wedi gadael ac sy'n dymuno cael eu haduno â'u dynion pan fydd y rhyfel gwarthus hwn ar ben.

Felly, diolch, Joyce, am ddod â'r pwynt pwysig hwn i'r datganiad Diwrnod Rhyngwladol y Menywod heddiw.

Prynhawn da, Weinidog. Hoffwn i, fel llawer yn y Siambr hon, gan gynnwys fy nghyd-Aelod Joyce, ganolbwyntio ar y sefyllfa yn Wcráin. Wn i ddim am bobl yma, ond ni allaf feddwl am unrhyw beth ar hyn o bryd ar wahân i'r sefyllfa drasig honno. A dim ond un mater i'w godi, ac mae hynny'n ymwneud â masnachu pobl. Ar 6 Mawrth, daeth adroddiadau i'r amlwg fod masnachwyr rhyw yn targedu menywod sengl a phlant ifanc ar hyd ffin Wcráin, a rhybuddiodd elusen polisi cymdeithasol fod ffoaduriaid anobeithiol mewn perygl o ddisgyn i ddwylo masnachwyr pobl. Erbyn hyn, mae'r heddlu a gweithwyr cymorth yng Ngwlad Pwyl wedi cyhoeddi rhybudd am fasnachwyr rhyw, gan nodi bod y dioddefaint i'r rhai sy'n gorfod gadael eu cartrefi ymhell o fod ar ben.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod Cymru, unwaith eto, yn barod i chwarae ei rhan wrth ddarparu noddfa i'r rhai hynny sydd ei hangen, ond tybed a allwn i ofyn i Lywodraeth Cymru ysgrifennu at Lywodraeth y DU i sicrhau bod masnachu menywod a phlant sy'n ffoi o Wcráin yn gadarn ar eu radar. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane Dodds. Ac mae hon yn agwedd arall yr ydych chi wedi ei dwyn i sylw'r Siambr eto heddiw—Siambr heddiw. Mae'n bwysig iawn ein bod ni—. Rwy'n hapus iawn i ysgrifennu'r llythyr hwnnw heddiw, ac, mewn gwirionedd, rwy'n credu ei bod yn llythyr y byddem ni i gyd yn dymuno ei rannu ar draws y Siambr hon, ac wrth i ni gyfarfod heno, menywod yn cyfarfod heno, rwy'n credu y gallwn ni gytuno, mae'n debyg, ar rai pethau yr hoffem ni gytuno arnyn nhw a'u datblygu. Ond yn sicr fe wnaf i ymrwymo fy hun yn awr i ysgrifennu'r llythyr hwnnw. Gan ein bod yn gwybod ar y ffiniau ac yn y gwledydd lle mae pobl yn cael eu croesawu—yn enwedig menywod a phlant—eu bod nhw'n cael y croeso mwyaf rhyfeddol yn y gwledydd hynny sydd ar y ffin ag Wcráin. Rydym yn gwybod bod Gwlad Pwyl, Hwngari, Belarws—nid Belarws—Gwlad Pwyl, Hwngari, Moldova, maen nhw i gyd hefyd yn rhoi cymaint o groeso, a hefyd yn gofalu am, ac yn gwarchod cymaint o fenywod a merched a theuluoedd sy'n ffoi. Ond mae angen i ni edrych ar hyn. Yn anffodus, mae angen mynd i'r afael â'r masnachu pobl—mae'r elusennau sydd yno wedi tynnu sylw at hyn—mae angen mynd i'r afael â hyn. Diolch yn fawr, Jane.

Diolch, Weinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw. Ac wrth ddathlu Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, ac fel sydd wedi ei amlinellu gennych chi, Weinidog, a gan gyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr, mae'n bwysig iawn, wrth gwrs, ein bod yn parhau i ddathlu llwyddiannau menywod a merched o bob rhan o Gymru. Ac ar y diwrnod hwn hefyd, fel sydd wedi ei amlinellu gan Sioned Williams, mae'n bwysig ein bod yn cydnabod pa mor bell mae Cymru wedi dod o ran hawliau menywod a bod camau'n cael eu cymryd i greu mwy o gydraddoldeb. Ond, wrth gwrs, mae mwy i'w wneud. Ac yn anffodus, fel y gwyddom, nid yw'r cydraddoldeb sydd yma yng Nghymru yn wir ledled y byd. Er enghraifft, mae 10 gwlad yn y byd o hyd lle na chaniateir i fenywod bleidleisio, ac mae gwledydd fel Affganistan, Syria, Yemen, Pacistan, Irac, lle nad oes llawer o ryddid ac amddiffyniadau sylfaenol i fenywod ar waith ar hyn o bryd, ac mae'n rhaid i ni barhau i wneud ein rhan yng Nghymru i weld y newid hwn.

Ac rwyf i yma ac yn dymuno siarad yn fyr heddiw, nid yn unig fel Aelod o'r Senedd, ond hefyd fel tad i dair merch ifanc. Mae'n amlwg bod gen i ddiddordeb personol mewn sicrhau ein bod yn parhau i ddiogelu hawliau a lleoedd menywod yma yng Nghymru. Ac yng ngoleuni hyn, Weinidog, tybed sut ydych chi'n credu y bydd y byd y bydd fy merched yn ei brofi yn y dyfodol yn wahanol i'r byd yr ydym ni'n ei weld heddiw o ganlyniad i weithredoedd Llywodraeth Cymru. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Sam Rowlands. Mae bob amser yn—. Mae'n wych pan fydd y dynion sy'n gyd-Aelodau i ni yn siarad ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod hefyd, ac rydym ni wedi cael llawer o ddadleuon a datganiadau dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf lle'r ydych chi wedi gwneud cyfraniadau pwerus iawn ar draws y Siambr hon. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod Cymru hefyd yn edrych tuag allan. Dyna pam yr ydym yn genedl noddfa ac yn dymuno rhoi'r croeso hwnnw i'n ffoaduriaid o Wcráin, a fydd yn fenywod a phlant yn bennaf. Ond hefyd, fel y dywedais i, mae gennym ymweliad heddiw gan Lucy Kassa sydd—. Mae hi yn yr oriel, rwy'n gobeithio, wrth i ni siarad. Mae hi'n newyddiadurwr o Ethiopia sy'n adrodd ar y rhyfel yn Tigray. Mae wedi tynnu sylw at gyflafanau, trais rhywiol, newyn o law dyn a cham-drin hawliau dynol eraill, a bydd yn ymuno â ni heno. Ond rwy'n falch iawn ein bod wedi edrych allan mewn gwirionedd, gyda'n rhaglen Cymru ac Affrica, am raglen grymuso menywod, ac mae gennym BAWSO hefyd, sydd wedi cael cyllid i—. Mae'n ei ddefnyddio i amddiffyn merched a menywod ifanc rhag trais ar sail rhywedd drwy godi ymwybyddiaeth o'r heriau y mae merched a menywod yn eu hwynebu, sydd wedi dioddef effaith andwyol arbennig yn ystod y pandemig. Ac mae BAWSO yn gweithio gyda sefydliadau anllywodraethol yn Kenya, gan weithio gyda'i gilydd.

Nawr, ein dyfodol—. Rwy'n credu mai dim ond edrych ar Senedd Ieuenctid Cymru y mae'n rhaid i chi ei wneud, ac, rwy'n siŵr y bydd y Llywydd yn cytuno, i weld y menywod ifanc gwych sy'n cynrychioli pobl ifanc heddiw. Ymrwymiad Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, sy'n edrych tuag at ein dyfodol. Mae'n rhaid i ni rymuso ein menywod ifanc, eich merched chi, ein merched ni a'n hwyresau, o amgylch y Siambr ar gyfer y dyfodol, ond mae gan y Llywodraeth gyfrifoldeb o hyd. A dyna pam y gallaf fod, ie, yn cadw ymgysylltiad trawsbleidiol â'r materion hyn heddiw, ond ni allwn wneud hyn drwy arddel rhestrau dymuniadau yn unig, mae'n rhaid i ni wneud rhywbeth am y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, am ofal plant.

Ac rwyf i yn awyddus i ddweud—. Nid oeddwn i'n gallu ymateb yn llawn i'r mater gofal plant. Mae hynny'n mynd i fod yn hollbwysig i'ch teulu, ac rwy'n siŵr y bu i bob teulu yn y Siambr hon, y bydd y cynnig gofal plant, sydd bellach yn ehangu i ganolbwyntio ar y rhieni hynny mewn addysg a hyfforddiant, yn golygu y bydd mwy o deuluoedd a menywod yn gallu elwa ar well rhagolygon cyflogaeth, cadw eu swyddi a'u gyrfaoedd i symud ymlaen. Ond rwy'n hynod falch ein bod ni am ehangu gofal plant am ddim i blant dwyflwydd oed o ganlyniad i'r cytundeb cydweithredu, oherwydd bod hynny'n ymwneud â mynd i'r afael â thlodi ac yn ymwneud â mynd i'r afael â'r rhai sydd â'r cyflog isaf ac sydd â'r risg fwyaf o gael eu hallgáu a'u colli o ran y farchnad lafur. Ond mae'n ymwneud â llesiant cenedlaethau'r dyfodol, y mae angen i ni edrych ymlaen. Ac rwy'n credu bod yn rhaid i ni wneud y cysylltiad hwnnw ar bob lefel o bolisi, gan gynnwys cynllun Sero Net Cymru ac, yn wir, yn bwysicaf oll, gan Weinidog yr Economi, beth yw nodau ac amcanion y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad yma, a diolch am y cyfle i drafod hyn. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n neilltuo amser i nodi Diwrnod Rhyngwladol y Merched yma yn y Senedd. Y thema eleni, wrth gwrs, ydy 'break the bias'. Un maes lle mae'r bias neu'r bwlch yn bodoli ydy maes iechyd, efo trawiad y galon yn benodol. Mae adroddiad diweddar y British Heart Foundation am y bwlch biolegol yn dweud bod merched dan anfantais ar bob cam o lwybr claf pan fo'n dod at glefyd y galon—yn llai tebygol o gael diagnosis sydyn, yn llai tebygol o gael y driniaeth orau ac ati. Rŵan, dwi'n gwybod bod y Llywodraeth yn llunio cynllun iechyd merched ar hyn o bryd, a dwi'n falch iawn o hynny, ond a gaf i ofyn i'r Gweinidog am sicrwydd y bydd hi'n gwthio am barhau i geisio cau'r bwlch yma pan fo'n dod at driniaeth deg i ferched efo clefyd y galon? A gaf i ofyn iddi wthio i sicrhau bod ymwybyddiaeth yn cael ei gynyddu o'r risgiau sy'n ymwneud ag iechyd y galon y merched yn benodol? Pan ydych chi'n edrych ar ffigurau sy'n awgrymu, o bosib, fod 8,000 o fywydau wedi cael eu colli ymhlith merched oherwydd diffygion yn fan hyn, mae o yn sobri rhywun, a hynny mewn cyfnod o 10 mlynedd. Pan ydym ni'n meddwl mae'n bosib mai beth sydd wrth wraidd hyn yw diffyg merched yn mynd i'r proffesiwn cardioleg, gaf i sicrwydd y bydd annog merched i fynd i'r proffesiwn hwnnw hefyd yn rhan flaenllaw o waith y Llywodraeth yn y maes yma?

Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Mae mor bwysig ein bod ni'n edrych ar anghydraddoldebau iechyd i fenywod ac nid dim ond o ran cyflyrau penodol yng nghylch oes menywod, megis yr hyn rydyn ni eisoes newydd wneud sylwadau arno—endometriosis a'r menopos. Yr wythnos diwethaf, fe wnes i roi datganiad ar urddas mislif, ac mae lles mislifol bellach yn y cwricwlwm, ond rhaid i ni edrych ar yr effeithiau eraill o ran triniaeth deg i fenywod ar draws yr holl gyflyrau. Ac rwy'n credu ei bod hi'n werthfawr iawn eich bod chi wedi tynnu sylw at glefyd y galon a'r risg mae menywod yn ei wynebu, ac yn amlwg, mae'n rhywbeth sydd wedi'i ddwyn i'n sylw'n glir iawn gan yr elusennau hynny a'r cyrff ymgyrchu hynny sy'n cydnabod hyn fel mater allweddol i fenywod. Felly, diolch i chi am hynny. Rydw i'n siŵr y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ac, yn wir, y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Lles wedi nodi hyn heddiw a byddwn yn myfyrio arno o ran y cynllun iechyd menywod.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Roeddwn i'n falch iawn o glywed sôn am gerflun Elaine Morgan a fydd yn cael ei ddadorchuddio cyn bo hir yn Aberpennar yn fy etholaeth. Rwy'n edrych ymlaen at fynychu'r dadorchuddiad swyddogol wythnos i nos Wener, gyda chi, ac rwy'n gwybod y bydd yn ganolbwynt gwych yn y dref.

Rwy'n cofio pan gefais fy ethol i'r lle hwn am y tro cyntaf yn 2016 i mi sôn am yr angen i ni gael cerfluniau o fenywod rhyfeddol yng Nghymru, bryd hynny, nid oedd unrhyw rai. Y teimlad cyffredinol yn ôl bryd hynny oedd bod hyn yn afrealistig—roedd cerfluniau'n rhy ddrud o lawer a dylem edrych ar ffyrdd eraill o ddathlu'r bywydau hyn yn lle hynny. Pa mor bell rydyn ni wedi dod ers hynny. Rwyf mor falch nawr bod dau gerflun o'r fath yng Nghymru ac y bydd yr ail o'r rhain yng nghwm Cynon, ac mae'n deyrnged i fenyw hynod y cefais y pleser o'i hadnabod yn bersonol. Byddai diddordeb gen i wybod am unrhyw drafodaethau y gallech chi fod wedi'u cael gyda'r Gweinidog addysg ynghylch sut y gellir integreiddio straeon y pum menyw hyn o Gymru ac eraill yng Nghwricwlwm Cymru.

Rwy'n nodi hefyd eich sylwadau am fenywod, gwaith menywod a'r pandemig. Rydyn ni'n gwybod mai menywod yw'r rhan fwyaf o'n gweithlu manwerthu, felly mae'n destun pryder bod y Gymdeithas Siopau Cyfleustra wedi adrodd bod 90 y cant o weithwyr manwerthu wedi cael eu cam-drin ar lafar, er enghraifft, wrth i densiynau gynyddu yn ystod y pandemig. Bydd y grŵp trawsbleidiol ar siopau bach yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am ymgyrch ShopKind yr wythnos nesaf, sy'n ceisio annog ymddygiad cadarnhaol mewn siopau a chydnabod rôl bwysig gweithwyr mewn siopau. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i gyfleu'r neges hon nad yw cam-drin yn rhan o'r gwaith i fenywod sy'n gweithio yn y sector manwerthu?

Diolch yn fawr iawn, Vikki Howells. Rwy’n gwybod fod Elaine Morgan yn falch iawn ohonoch chi hefyd, a byddai wedi bod yn falch iawn eich bod chi’n Aelod o'r Senedd dros Gwm Cynon. Roedd hi’n fenyw ysbrydoledig, arloesol ac roeddwn i’n falch iawn o'i chyfarfod droeon, a bydd llawer ohonoch chi wedi gweld y llyfr a gyhoeddwyd y llynedd am ei bywyd—talent a gallu eithriadol, ac eto'n fenyw a arhosodd yn breswylydd ac yn ddinesydd yng nghwm Cynon tan y diwrnod y bu farw.

Felly, rwy’n credu bod cerflun Betty Campbell yn arwyddocaol iawn. Y rheini ohonom ni oedd yno i ddadorchuddio'r cerflun anhygoel hwn, ac fe wnaethom ni roi arian i mewn iddo, mewn gwirionedd,  Llywodraeth Cymru, a chodwyd llawer o arian ar draws unigolion yn y sector preifat a'r sector cyhoeddus—. Ond mae mor arwyddocaol o ran y gwaddol a adawodd o ran sicrhau bod gennym ni hanes du yn y cwricwlwm erbyn hyn, wedi'i orfodi'n statudol, gan sicrhau ei fod yn y cwricwlwm. Dyna beth oedd hi ei eisiau a byddai hi wedi bod mor falch, fel y dywedodd ei merched a'i hwyresau ar y diwrnod. Ond hefyd, mae hwnnw’n lle i ymweld ag ef; ychydig fel cerflun Aneurin Bevan yn Heol y Frenhines, nawr mae cerflun Betty Campbell yn lle i blant, ysgolion a phobl ifanc ymweld ag ef. Yn wir, mae'r ysgol wnaeth ganu yn yr agoriad, o ychydig ar hyd y ffordd yma yn Nhre-Biwt, yn dweud eu bod mor falch o'r ffaith eu bod yno ac wedi helpu i ddadorchuddio. Rhaid iddo fod yn rhan o'r cwricwlwm, nid yn unig o ran bod hanes pobl ddu yn rhan o'r cwricwlwm nawr, ond hefyd yr agwedd rhywedd ar hyn o ran yr holl fenywod sy'n mynd i fod yn awr—. Bydd y cerfluniau'n parhau i ddod i'r amlwg o ran ymgyrch Monumental Welsh Women. A bydd yn cael ei gynnwys ym mhob agwedd ar y cwricwlwm. Ond rwy'n credu, o ran cydraddoldeb, rwy'n credu mai dyna lle y bydd y cwricwlwm newydd o ran y cyfleoedd i bobl ifanc sy'n wybodus yn foesegol yn dod drwodd.

Ond hefyd, rydych chi'n llygad eich lle: dim ond i ymateb i'ch materion am fenywod yn y pandemig, ac yn enwedig y gweithwyr allweddol. Rydw i wedi crybwyll, yn fy natganiad, fod tua 70 y cant o'r gweithlu gofal iechyd yn y rheng flaen yn fenywod; yr un peth mewn gofal cymdeithasol hefyd. Ond, mewn gwirionedd, rhaid i ni beidio ag anghofio ein gweithwyr manwerthu, y gweithwyr allweddol ar y rheng flaen. Ac, i gydnabod hefyd mai'r gweithwyr allweddol yw'r rhai sydd yn aml hefyd yn llywio mwy nag un swydd, mewn sectorau â chyflogau is. A byddwn, drwy ein dull partneriaeth gymdeithasol, yn gweithio gyda'r undebau llafur a chyflogwyr, yn cydnabod rôl a phwysigrwydd gweithwyr allweddol. Maen nhw hefyd ar y rheng flaen o ran risg hefyd. A diogelwch, wrth i ni symud yn ein cynllun pontio, rhaid i ni—. Bydd pobl, Aelodau'r Senedd, wedi gweld ein cynllun pontio, a gyhoeddwyd ddydd Gwener. Mae adrannau clir iawn ar gydraddoldeb yn y cynllun hwnnw o ran yr effeithiau ar fenywod a phawb sydd â nodweddion gwarchodedig.

Ond diolch, Vikki Howells, am dynnu sylw nid yn unig at Elaine Morgan—a byddwn yn dathlu'r cerflun hwnnw yr wythnos nesaf, pan fydd yn cael ei ddadorchuddio—ond hefyd bwysigrwydd y gweithwyr allweddol, y menywod sydd yn y rheng flaen o ran y sector manwerthu hefyd.

A Cranogwen yn Llangrannog fydd y trydydd cerflun, gobeithio, i gael ei ddadorchuddio yn yr ymgyrch Monumental Welsh Women. Pum cerflun o bum merch o Gymru.

Delyth Jewell yn olaf.

Diolch, Llywydd. Bob blwyddyn, pan fyddwn yn nodi Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, mae pobl ddi-rif yn cwestiynu pam mae ei angen arnom a phryd mae Diwrnod Rhyngwladol y Dynion. A, rhag ofn bod unrhyw un yn pendroni, oes, mae Diwrnod Rhyngwladol y Dynion; mae ar 19 Tachwedd. Ond, Gweinidog, a ydych yn cytuno mai'r amlygiad mwyaf grymus ac arswydus o'r angen am Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod—dyna pam y mae angen i ni ei nodi—yw'r rhestr gyson o fenywod a laddwyd gan ddynion? Mae wyth dyn wedi eu cael yn euog neu wedi cyfaddef i lofruddio menywod yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Roedd y dioddefwr ieuengaf yn ei harddegau, roedd yr hynaf yn ei 70au. Cafodd y menywod hyn eu lladd oherwydd eu bod yn fenywod. Felly, a ydych yn cytuno bod angen i ni nodi Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, a bydd angen i ni ei nodi'n gyson hyd nes daw diwedd ar orfod cyfrif mwy o fenywod marw?

Diolch yn fawr, Delyth Jewell. Wyddoch chi, mae'n rhaid i mi ddweud mai dyma pam yr ydym ni wedi cael datganiadau, rydym ni wedi cael dadleuon; mae'n rhaid i ni gadw hyn ar frig yr agenda, nid dim ond ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod. Os edrychwch ar gyfrifiad y menywod sydd wedi eu lladd gan ddynion, mae'n ddarn trasig ond angenrheidiol o gasglu data. Mae cyhoeddiad diweddaraf yn dangos bod un fenyw, ar gyfartaledd, yn cael ei lladd gan ddyn bob tri diwrnod yn y DU. Wyddoch chi, dyna pam—. Mae'n astudiaeth gynhwysfawr iawn o fenywod a laddwyd gan ddynion yn y DU, ac mae wedi cofnodi nid yn unig y ffaith bod un fenyw yn cael ei lladd bob tri diwrnod yn y DU, ond, mewn gwirionedd, fel y gwnaethoch ei ddweud, y ffaith mai partneriaid a chyn-bartneriaid sy'n gyfrifol, a dangosir bod hwn yn broblem enfawr o ran rheolaeth drwy orfodaeth. A hefyd, mae sgil-effeithiau'r pandemig wedi bod yn eithaf clir o ran y problemau, ac fe wnaeth y cyfyngiadau symud yn anoddach i fenywod adael dynion a oedd yn eu cam-drin. Rwyf wedi sôn am hyn yn ein dogfen drosglwyddo. Mae'n rhaid i bobl ddarllen hon, ei chofio a chlywed heddiw mai dyma le mae'n rhaid i ni gymryd sylw, ac mae angen i ni gael ein dwyn i gyfrif; mae angen i chi fy nal i gyfrif o ran yr hyn y mae angen i ni ei wneud.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig hefyd bod yn rhaid i ni wneud mwy ynghylch yr oedi yn y system cyfiawnder troseddol. Dyna pam yr ydym yn dymuno cael mwy o reolaeth dros y system cyfiawnder troseddol, oherwydd nid oedd dros chwarter yr holl achosion hysbys o ladd yn 2020 wedi eu dwyn i brawf erbyn diwedd 2021 oherwydd oedi yn y system cyfiawnder troseddol, ac mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cael y cyfiawnder hwnnw i'r menywod hynny a'i gael yn gyflym. Ond mae hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni weithio arno i gyflawni'r strategaeth gryfach ynghylch trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac rwy'n falch y byddaf yn cyd-gadeirio bwrdd y rhaglen gyda Dafydd Llywelyn, y comisiynydd heddlu a throseddu arweiniol eleni, ond gyda chefnogaeth yr holl gomisiynwyr heddlu a throseddu. A hefyd er mwyn cyflawni'r strategaeth honno, mae'n hanfodol bwysig bod gennym ein haddysg cydberthynas a rhywioldeb, sy'n ffordd allweddol o roi terfyn ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Diolch i'r Gweinidog.