Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Siân Gwenllian.

Eitem 7 heddiw yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Galwaf ar Sam Rowlands i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8015 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn gresynu at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi methu â chyflawni'r gwelliannau a addawyd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.

2. Yn credu bod y penderfyniad i symud y bwrdd iechyd o fesurau arbennig ym mis Tachwedd 2020 yn amhriodol.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i osod trefn mesurau arbennig ddiwygiedig i roi'r arweiniad a'r adnoddau sydd eu hangen ar y bwrdd iechyd i fynd i'r afael â methiannau, a darparu'r gofal iechyd o ansawdd uchel y mae pobl Gogledd Cymru yn ei haeddu.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar, heddiw, am allu cyflwyno ein cynnig gan y Ceidwadwyr Cymreig ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar. Nawr, pan osodwyd Betsi mewn mesurau arbennig ym mis Mehefin 2015, ni fyddai neb wedi credu ein bod, saith mlynedd yn ddiweddarach, yn dal i drafod methiannau difrifol yn y bwrdd iechyd. Fel y gwyddom, mae Betsi yn gwasanaethu tua chwarter poblogaeth Cymru, a hwy sydd wedi cael cam, dro ar ôl tro, ac maent yn ddig ac yn rhwystredig, a hynny'n briodol. Rydym ni yn y Siambr hon hefyd wedi blino ar yr un hen dangyflawni a'r un hen esgusodion.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Cyn imi symud ymlaen at brofiad cleifion, rwyf am gofnodi fy niolch i'r staff gwych yn Betsi, a nodi hefyd fod fy mrawd a fy chwaer ill dau yn nyrsys yn y GIG. Pan fyddaf yn siarad â staff—boed yn feddygon, nyrsys, bydwragedd, staff cymorth, staff gweinyddol—mae’r stori bob amser yr un fath: maent yn gwneud eu gorau glas, ddydd ar ôl dydd, ond nid ydynt yn cael eu cefnogi gan y Llywodraeth hon, Llywodraeth nad yw wedi cymryd y camau llym y mae angen inni eu gweld yng ngogledd Cymru. Er enghraifft, mae gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sy'n gweithio yn Ysbyty Maelor Wrecsam wedi dweud:

'Nid oes digon o bobl ar y rota. Rhaid dewis rhwng mynd i'r clinig neu adael i feddygon dibrofiad iawn wneud gwaith llanw ar ward ar eu pen eu hunain.'

Mae’r staff rheng flaen yn ein hysbytai yn parhau i wneud eu gorau o dan amgylchiadau anodd bob dydd. Weinidog, rwy’n eich annog i roi’r cymorth sydd ei angen arnynt i wneud eu gwaith yn dda.

Ac yn fy nghyfraniad heddiw, Lywydd, hoffwn ganolbwyntio ar dri mater sydd, yn fy marn i, yn llywio'r ddadl heddiw, a'r cyntaf yw profiad y claf. Y ffaith amdani yw bod diffyg cymorth gan y Llywodraeth yn golygu na all y bwrdd iechyd ddarparu gwasanaethau’n briodol. Mae unrhyw un sydd wedi ymweld â lleoliadau gofal iechyd yn fy rhanbarth yng ngogledd Cymru ac wedi eistedd gyda chleifion yn gwybod pa mor ddrwg y gall pethau fod.

Mae amseroedd rhwng atgyfeirio a thriniaeth yng ngogledd Cymru ymhlith y gwaethaf ar draws y wlad. Mae un o bob pedwar claf yn aros dros flwyddyn am driniaeth, gyda 18,000 o gleifion yn aros mwy na dwy flynedd. Fe soniaf am achos un etholwr, Mrs Jones, yn fy rhanbarth; mae Mrs Jones wedi bod yn aros am glun newydd ers mwy na blwyddyn. Yn yr amser hwnnw, nid yw’r bwrdd iechyd wedi cyfathrebu fawr ddim gyda hi a dros y flwyddyn, mae Mrs Jones wedi dioddef poen sylweddol. Mae hi wedi gorfod rhoi'r gorau i yrru, mae hi'n gaeth i’w chartref mewn poen. Pe bai Gweinidogion iechyd blaenorol wedi mynd i'r afael â'r mater, ni fyddai Mrs Jones yn y sefyllfa y mae ynddi yn awr.

Yn ail, hoffwn ganolbwyntio ar amseroedd aros ambiwlansys ac adrannau damweiniau ac achosion brys. Nid yw perfformiad ystafelloedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys gogledd Cymru yn ddigon da. Ym mis Ebrill 2022, cofnododd Betsi yr amseroedd aros gwaethaf ar gyfer adrannau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru, gydag ychydig dros hanner y cleifion yn cael eu gweld o fewn pedair awr. Ac mae'r stori hyd yn oed yn waeth mewn ysbytai penodol, yn Ysbyty Glan Clwyd ac Ysbyty Maelor Wrecsam, lle mae’r ffigurau’n is na 35 y cant o gleifion yn cael eu gweld o fewn pedair awr, a 40 y cant yn ysbyty Maelor, gydag un o bob pump o gleifion—gwrandewch ar hyn; un o bob pum claf—yn gorfod aros am fwy na 12 awr. Deuddeg awr yn yr adran damweiniau ac achosion brys; mae hynny yn argyfwng. Deuddeg awr.

Ac mae’r methiant i ymdrin â’r pwysau ar ein hadrannau damweiniau ac achosion brys yn gosod pwysau ychwanegol sylweddol ar ein gwasanaethau ambiwlans. Ym mis Ebrill 2017, byddai 79 y cant o ambiwlansys yn cyrraedd o fewn wyth munud ar gyfer galwadau coch pwysig. Bum mlynedd yn ddiweddarach, yn 2022, ar ôl blynyddoedd o fesurau arbennig ac ymyrraeth gan y Llywodraeth hon, mae'r ffigur hwnnw bellach yn 46 y cant, sefyllfa lawer iawn gwaeth nag yn 2017. Ac mae'r rhain yn bobl go iawn, y bobl sy’n aros am yr ambiwlansys hynny, pobl sydd angen sylw meddygol mewn argyfwng.

Rhoddaf enghraifft arall, achos etholwr arall. Cysylltodd y Parchedig John Morgan o Fae Cinmel â’n swyddfa yng ngogledd Cymru yr wythnos diwethaf i rannu ei brofiad. Yn y bore bach am 3 a.m., cafodd y Parchedig Morgan boenau yn ei frest a ffoniodd i alw am ambiwlans. Chwe awr yn ddiweddarach, cyrhaeddodd un, ac aeth ag ef i aros y tu allan i'r adran damweiniau ac achosion brys ac arhosodd y tu allan i'r adran honno am chwe awr arall. Yna cafodd ei roi ar droli yn yr adran damweiniau ac achosion brys, lle y cafodd ei anwybyddu. Er ei fod yn ddiabetig, ni chynigiwyd bwyd iddo. Ar ôl noson ddi-gwsg mewn adran damweiniau ac achosion brys oer heb flanced na gobennydd, aeth i'r ystafell ymolchi, ond canfu nad oedd dŵr yn dod o'r tap ar gyfer ymolchi. Yna gadawyd y Parchedig Morgan i aros cyn cael ei feddyginiaeth. Ar ôl cael ei adael heb ddim byd ond diod ers amser cinio, penderfynodd ryddhau ei hun am 5 p.m. Yn ei eiriau ei hun, dywedodd y Parchedig Morgan ei fod yn teimlo bod yr amodau yn yr adran damweiniau ac achosion brys yn annynol; byddai'n well ganddo farw gartref ar ei ben ei hun na mynd yn ôl i'r ysbyty. Aelodau, mae’r Parchedig Morgan yn 70 oed ac yn gyn-filwr a wasanaethodd yn yr Awyrlu am 25 mlynedd. Mae profiadau fel un y Parchedig Morgan yn gwbl annerbyniol ond yn anffodus, yn llawer rhy gyffredin.

Gallwn fynd ymlaen i sôn am lond llaw o fethiannau yn Betsi: mae gwasanaethau fasgwlaidd yn draed moch, mae mynediad at wasanaethau deintyddol yn loteri, mae meddygfeydd meddygon teulu yn dod â chontractau â’r bwrdd iechyd i ben. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau’n sôn am y pethau hyn heddiw yn y ddadl. Lywydd, y peth i mi sy’n crynhoi methiant Llywodraeth Cymru i wella pethau yn Betsi yw perfformiad y gwasanaethau iechyd meddwl, ac rwyf am orffen gyda hynny heddiw.

Mor ddiweddar â mis Ebrill, datgelodd Y Byd ar Bedwar ar S4C fod cleifion yn cael eu hamddifadu o driniaeth cleifion mewnol—eu hamddifadu o’r triniaethau cleifion mewnol yr oeddent eu hangen. Mae staff yn ofni dod i’r gwaith, ac yn rhy ofnus i godi llais. Mae hyn yn awgrymu na fu unrhyw gynnydd o gwbl ers y mesurau arbennig yn 2015. Mae bron yn anghredadwy fod y bwrdd iechyd a oedd yn gyfrifol am sgandal Tawel Fan yn dal i fod heb ddysgu gwersi. Mae'n amlwg i mi fod tynnu Betsi allan o'r mesurau arbennig hynny yn benderfyniad anghywir, a fisoedd yn unig cyn etholiad y Senedd, roedd yn sicr yn benderfyniad gwleidyddol. Mae’n bryd gwrthdroi’r penderfyniad gwleidyddol a wnaed gan eich rhagflaenydd, Weinidog, a chymryd y camau radical sydd angen inni eu gweld.

Wrth gloi, mae pethau wedi bod yn wael yn Betsi ers llawer gormod o amser, a Llywodraeth Lafur Cymru sydd ar fai. Treuliodd y cyn gapteniaid Drakeford a Gething ormod o amser yn aildrefnu cadeiriau haul ar y dec a dim digon o amser yn trefnu’r cychod achub, gyda’r Gweinidog presennol yn cael ei gwneud yn gapten ar y Titanic ar ôl iddi dorri yn ei hanner. Gyda Llafur Cymru yn methu darparu gwasanaethau iechyd digonol i bobl Cymru, rwy’n awgrymu ei bod yn bryd rhoi rhybudd iechyd ar y Llywodraeth hon. Gall y sgil-effeithiau gynnwys un o bob pump o bobl ar restrau aros, 10,000 o bobl yn aros am fwy na 12 awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, dros 70,000 o bobl yn aros mwy na dwy flynedd am driniaeth, 42 y cant o gleifion canser nad ydynt yn dechrau triniaeth o fewn dau fis, a gobaith 50:50 o gael ambiwlans o fewn yr amser sydd ei angen arnoch. Mae'n bryd newid, ac mae'n bryd cael atebion newydd. Weinidog, rwy’n eich annog i wneud yr hyn na allai eich rhagflaenwyr ei wneud, a mynd i’r afael â’r problemau yn Betsi ar unwaith ac am byth. Diolch yn fawr iawn.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian.

Gwelliant 1—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw am gomisiynu adolygiad annibynnol i ystyried manteision posibl disodli Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr â strwythurau newydd i ddarparu gofal iechyd yn y gogledd, oherwydd ei broblemau cronig.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n falch o allu cynnig y gwelliant hwn yn ffurfiol. Rydyn ni wedi bod yma o'r blaen, onid ydym? Rydyn ni wedi bod yma gymaint o weithiau o'r blaen, ac mae o'n fy nhristáu i. Does yna ddim beirniadaeth o staff yma; yn wir, yn wyneb yr holl gwestiynau am y bwrdd iechyd, mae angen gwneud mwy i'w cefnogi nhw. Rydyn ni'n diolch ichi am eich gwasanaeth diflino, ac mae hynny'n mynd am staff rheng flaen, clinigol a'r rheini sy'n rheoli ac sy'n rhannu ein pryderon ni. Ond mae'n gwelliant ni heddiw yn dweud hyn, i bob pwrpas: ydyn ni'n gofyn iddyn nhw gyflawni yr amhosib? Dwi'n siarad ar ran Plaid Cymru heddiw, ond rydyn ni i gyd, fel trigolion y gogledd, yn siarad fel defnyddwyr gwasanaethau Betsi. Rydyn ni'n siarad fel rhieni, fel plant i rieni oedrannus efallai, rydyn ni'n siarad fel rhai sy'n adnabod ac yn ffrindiau i staff ymroddedig, ac rydyn ni i gyd wedi cael llond bol ar fethiant Llywodraeth Cymru i ddatrys pethau yn y gogledd.

Ddoe, cyhoeddwyd cyfres o ymyriadau rhy wan a rhy hwyr gan Lywodraeth Cymru—Llywodraeth Cymru sydd wedi methu mynd i’r afael â phroblemau Betsi Cadwaladr dro ar ôl tro. Cyhoeddwyd y gyfres o ymyriadau mewn ymateb i ragor o adroddiadau damniol—adroddiadau eithriadol o ddamniol. Ond ble mae'r adroddiad nesaf? Mae profiad yn dweud wrthym efallai nad yw'n bell iawn.

Sefydlwyd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ym mis Hydref 2009, y mwyaf o fyrddau iechyd newydd Cymru, yn ddaearyddol ac o ran poblogaeth. Mae'n fwrdd iechyd cymhleth. Ond ychydig dros bum mlynedd yn ddiweddarach, cafodd ei wneud yn destun mesurau arbennig. Wrth inni symud i mewn i’r 2020au, canfu’r bwrdd ei fod wedi bod yn destun mesurau arbennig am oddeutu hanner ei fodolaeth. Ar ôl pum mlynedd a mwy o fesurau arbennig, nid yw'r mesurau hynny'n arbennig mwyach. Maent yn dod yn sefyllfa arferol. Rwyf fi a llawer ohonom yn cwestiynu pa mor barod ydoedd i gael ei dynnu allan o drefn mesurau arbennig bryd hynny, yn gyfleus iawn wrth nesu at yr etholiad diwethaf. Ond hyd yn oed bryd hynny, symud i lefel is arall o ymyrraeth wedi'i thargedu a wnaed, lefel a gafodd ei hestyn ddoe, er nad oedd, fel y dywedais, yn mynd yn ddigon pell. Ceir ymyrraeth barhaus ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl—nid yw’n syndod ar ôl sgandalau Hergest, Tawel Fan, atal adroddiad Holden. Mae gwasanaethau fasgwlaidd yn Ysbyty Glan Clwyd o dan drefn ymyrraeth wedi'i thargedu. Pam ar y ddaear y cymerodd gymaint o amser i’r Gweinidog, a arhosodd am dri mis i weld a fyddai rhywbeth yn digwydd? Roedd hyd yn oed cipolwg ar yr adroddiad damniol a gyhoeddwyd ym mis Chwefror yn dweud wrthych fod angen gweithredu ar frys.

Mae adroddiad beirniadol arall yn arwain at osod adran achosion brys Ysbyty Glan Clwyd dan drefn mesurau arbennig. Wrth gwrs, cafwyd beirniadaeth o wasanaethau mewn mannau eraill nad ydynt wedi'u cynnwys mewn ymyriadau wedi'u targedu. Mae adroddiad gan yr ombwdsmon yn dweud bod Betsi Cadwaladr wedi achosi anghyfiawnder i wyth claf canser y prostad ar ôl methu monitro eu gofal a'u triniaeth yn briodol. Codais bryderon yn ddiweddar ynglŷn ag achosion o fygwth neu fwlio nyrsys yn Ysbyty Gwynedd; nyrsys yn cael eu symud o'u meysydd arbenigedd, pryderon a sbardunodd adolygiad ar unwaith. Ac wrth gwrs, clywaf bryderon rheolaidd am gleifion a staff sy'n poeni bod gwasanaethau yn anghynaliadwy. Roeddwn yn trafod achos etholwr y bore yma. Cafodd ei mab ffit, ni allai gael ambiwlans, ni allai ganmol digon ar staff wrth iddynt drin ei mab yn y coridor yn y adran argyfwng tra bod 13 ambiwlans yn aros y tu allan—rwy'n credu ei fod yn 14 ddoe yn ôl meddyg. Ai problemau Betsi Cadwaladr yw'r rhain neu broblemau ehangach y GIG? Welwch chi, y broblem sydd gennym yw bod gennym ddiffyg hyder sylfaenol mai'r bwrdd iechyd trafferthus hwn yw'r ffordd orau o ddarparu gofal iechyd yng ngogledd Cymru. Ac mae'r diffyg hyder yn gwaethygu gyda phob adroddiad. Yn y pen draw, mae'n ymwneud â diogelwch cleifion. Mae staff yn gadael, mae recriwtio'n anodd, mae cleifion yn cwyno.

Weinidog, fe fyddwch wedi gweld yr un ffigurau ag a welais i, sy'n dangos Betsi'n mynd o niferoedd cwynion is na'r cyfartaledd yn 2012 i ddwywaith y cyfartaledd yn 2017. A byddwch wedi gweld ffigurau'r system adrodd a dysgu genedlaethol a gesglir gan eich uned gyflawni eich hun, sy'n dangos bod Betsi, ers 2007, wedi cofnodi mwy o ddigwyddiadau difrifol a bron cymaint o farwolaethau â gweddill Cymru gyda'i gilydd. Mae rhywbeth o'i le, ac mae arnaf ofn fod yn rhaid inni fod yn barod i feddwl y tu allan i'r bocs i geisio datrys pethau. Mae ein gwelliant yn galw am gomisiynu adolygiad annibynnol i ystyried manteision posibl cael strwythurau newydd yn lle Betsi Cadwaladr i ddarparu gofal iechyd yn y gogledd. Mae'r Llywodraeth hon wedi rhoi cynnig ar fesurau arbennig ac mae wedi methu. Mae'n rhoi cynnig ar ychydig o ymyriadau wedi'u targedu, ac fel y dywedais ddoe, rwy'n gobeithio y gallant wneud gwahaniaeth, ond gadewch inni o leiaf chwilio am ddewis arall. Ein dyletswydd i bobl gogledd Cymru yw cael y sgwrs honno ar sut y gallem ddod â gofal iechyd yn ôl yn nes at y bobl.

Russell George.

Diolch yn fawr, Lywydd. Nid oeddwn yn disgwyl cael fy ngalw y funud hon. Diolch, Darren Millar, am gyflwyno'r ddadl hon heddiw. Ers i fwrdd Betsi gael ei dynnu allan o drefn mesurau arbennig yn sydyn yn 2020—ac roedd yn sydyn, fel y nododd Rhun ap Iorwerth—gan y Gweinidog iechyd ar y pryd, Vaughan Gething, mae methiannau sylweddol wedi parhau i ddigwydd wrth gwrs, gan amrywio o wasanaethau iechyd meddwl i wasanaethau fasgwlaidd ac adrannau achosion brys ar draws y bwrdd. I mi, camgymeriadau mynych sydd wedi parhau ers 2015 yw'r hyn a drafodwn yma. Byddai gennyf fwy o ddealltwriaeth pe bai'r rhain yn fethiannau newydd, ond maent yn fethiannau sydd wedi'u hailadrodd dros y saith mlynedd diwethaf a chredaf mai dyna'r rhwystredigaeth a glywch yn y Siambr heddiw, rhwystredigaeth yr ydych wedi'i chlywed ers peth amser, Weinidog.

Mae cyfathrebu'n wael—cafwyd ambell enghraifft yng nghyfraniad Sam Rowlands—a diffyg camau uwchgyfeirio i staff allu gwyntyllu eu pryderon. Dro ar ôl tro, tynnodd adolygiadau annibynnol sylw at gamgymeriadau parhaus sy'n arwain at risg i ddiogelwch cleifion a hyd yn oed at farwolaethau. Fel y trafodwyd ddoe, rydym yn gyfarwydd iawn, wrth gwrs, ag adran achosion brys Ysbyty Glan Clwyd—nid yw amseroedd aros wedi gwella ers cyhoeddi'r adroddiad. Rydych wedi clywed enghreifftiau penodol gan Aelodau ar draws y Siambr hon droeon—gwrandewais ar enghreifftiau Sam Rowlands, yn benodol, hefyd—ac yn aml iawn, gellir dweud, 'Wel, dim ond enghreifftiau unigol yw'r rhain', ond nid yw hynny'n wir, wrth gwrs. Gwyddom fod dau o bob tri chlaf yn aros mwy na phedair awr—mae hynny'n gwbl annerbyniol. A bod yn deg, mae'r Gweinidog wedi derbyn bod hynny'n annerbyniol, ond mae'r methiannau'n dal i ddigwydd, a'r hyn nad yw'r Gweinidog yn ei wneud yw gosod y bwrdd dan drefn mesurau arbennig. Mae hyn yn parhau dros saith mlynedd o fesurau arbennig ac ymyriadau wedi'u targedu ac mae hyn yn parhau i fod yn wir. Mae'n werth dweud, wrth gwrs, nad adran achosion brys Ysbyty Glan Clwyd yn unig sy'n methu, mae Maelor Wrecsam hefyd yn methu—60 y cant o gleifion yn aros dros bedair awr yno.

Nawr, gwrandewais ar y datganiad ddoe a'r Aelodau'n gofyn cwestiynau a'r Gweinidog yn ymateb—ni ofynnais unrhyw gwestiynau fy hun; gwrandewais yn ofalus ar y cwestiynau a'r ymatebion. Mae'r Gweinidog am symud yn gyflym a gwella gwasanaethau, ac mae hynny i gyd yn dda i'w glywed, ond mae cynigion y Gweinidog yn awgrymu fel arall yn ôl yr hyn a welaf. Ni fydd y grŵp teiran yn cyfarfod—a gallaf weld y Gweinidog yn edrych ar hyn—y mis nesaf, na'r haf hwn, nid tan fis Hydref. Nawr, do, clywais eich ymateb i hyn ddoe, Weinidog, ond bedwar i bum mis i ffwrdd, nid yw hynny'n dangos unrhyw fath o frys. Nawr, dywedodd y Gweinidog ddoe, 'O, bydd cyfarfodydd yn cael eu cynnal bob pythefnos', ond mae staff a chleifion yn crefu am gefnogaeth gyflymach a mwy pendant. Pa gamau a gymerir bob pythefnos? Beth fydd lefel y tryloywder yn y cyfarfodydd sy'n digwydd bob pythefnos i fonitro—? Pa fath o fonitro a fydd yn digwydd yn y cyfarfodydd hynny bob pythefnos? Felly, bydd gennyf ddiddordeb mewn gweld a fydd y Gweinidog, yn ei hymateb, yn rhoi sylw i rai o'r materion hynny.

Nawr, mae tri o'r pedwar mater y mae'r Gweinidog yn eu hamlinellu—arweinyddiaeth, llywodraethu, gwasanaethau iechyd meddwl, gwasanaethau brys—maent yn cael eu hadlewyrchu mewn gwasanaethau ysbyty eraill ar draws y bwrdd. Soniais o'r blaen am adran achosion brys Ysbyty Maelor Wrecsam, ond soniais hefyd am uned iechyd meddwl Ablett yn Ysbyty Gwynedd. Hefyd, yn yr achos penodol hwnnw, yn anffodus, gwelsom un claf yn cyflawni hunanladdiad. A'r mis diwethaf, mynegodd crwner cynorthwyol dwyrain gogledd Cymru y pryderon difrifol ynghylch ymchwiliadau'r bwrdd iechyd i farwolaeth y claf. Nawr, byddai gennyf rywfaint o gydymdeimlad, mewn gwirionedd—bu gennyf rywfaint o gydymdeimlad yn y gorffennol—gyda barn gref y Gweinidog nad dyma'r amser i ad-drefnu, ond mae degawd o reolaeth wael iawn wedi mynd heibio a saith mlynedd o drefn mesurau arbennig neu ymyrraeth wedi'i thargedu. Nid oes a wnelo hyn â'r pandemig; mae hyn wedi bod yn digwydd ers dros ddegawd. Ac i mi, mae'n rhaid i mi ddod i'r casgliad, os nad nawr yw'r amser i ailedrych ar sefydliad neu i ailedrych ar sut y caiff gwasanaethau eu darparu, pryd yw'r amser i wneud hynny? Felly, mae pobl yn y gogledd, cleifion yn y gogledd, ond hefyd staff yn y gogledd, yn haeddu gwasanaeth iechyd o safon, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau heddiw ar draws y Siambr yn cefnogi ein cynnig a gwelliant Plaid Cymru yn y cynnig hwn heddiw hefyd.

Nid oes amheuaeth mai'r ddarpariaeth iechyd yw'r mater unigol mwyaf sy'n peri pryder i bobl yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd, a hynny o gryn dipyn. Ac er y byddai'r mwyafrif llethol o bobl yn y rhanbarth yn sicr yn cymeradwyo ymdrechion rhyfeddol a diflino'r gweithlu gofal iechyd, mae cryn bryder ynghylch y modd y caiff gwasanaethau eu darparu a chanlyniadau.

Nawr, mae cynnig y Ceidwadwyr yn gweld cyfres wahanol o fesurau arbennig fel yr ateb i fethiannau'r bwrdd iechyd. Mae gwelliant Plaid Cymru yn cynnig ad-drefnu fel yr ateb. Rwyf wedi ystyried y ddau yn wirioneddol ofalus, ac rwy'n teimlo bod y ddau'n haeddu eu harchwilio ymhellach ac ymateb meddwl agored gan y Llywodraeth hefyd. Ond gallaf ddeall yr ymateb tebygol i'r ddau, nad dyma'r amser iawn i ad-drefnu, a bod gennym broses sefydledig ar gyfer gosod gwasanaethau penodol a byrddau cyfan dan drefn mesurau arbennig. Ac felly, wrth ystyried y cynnig heddiw, a gwelliant Plaid Cymru, a'r datganiad ddoe yn ogystal, hoffwn wneud yr awgrymiadau canlynol: yn gyntaf, dylid cynnal rhyw fath o adolygiad o'r gwirionedd—gydag adolygiad annibynnol ac awdurdodol—i edrych yn drwyadl ar y broses mesurau arbennig fel ffordd o sicrhau gwelliant. Os canfyddir bod trefniadau goruchwylio mesurau arbennig yn ddiffygiol mewn unrhyw ffordd, gadewch inni fwrw ati i'w diwygio. Yn ail, dylid cynnal asesiad gwirioneddol annibynnol o effeithiau gwirioneddol a thebygol ad-drefnu ar ganlyniadau gwasanaethau yn y tymor byr. Gadewch inni agor ein llygaid i'r canlyniadau tymor byr tebygol cyn archwilio manteision hirdymor ad-drefnu. Dylid penderfynu a ddylid cychwyn ar daith o'r fath ar sail manteision hirdymor posibl, ynghyd â'r effaith debygol yn y tymor byr ar wasanaethau a chanlyniadau. Yn drydydd, byddwn yn argymell sefydlu, yn ddi-oed, i fod yn onest, panel y bobl yn y gogledd, i ymchwilio i'r heriau a'r holl atebion posibl—heb gyfyngiadau, heb ofn, heb ffiniau. Credaf y gallai panel y bobl gynnig barn wrthrychol, wybodus, anwleidyddol wedi'i harwain gan ddinasyddion o'r hyn sydd angen ei newid. Ac yn bedwerydd, gadewch inni wella cyfathrebu a thryloywder, sefydlu dangosfwrdd data ar-lein hygyrch ar gyfer y saith ardal bwrdd iechyd, fel y gall y cyhoedd weld sut y mae eu gwasanaethau'n cymharu â rhannau eraill o Gymru o ran canlyniadau.

Nawr, byddaf yn cefnogi'r Llywodraeth heddiw, ond ni allwn fod yn ôl yma eto ymhen chwech neu 12 mis yn cael yr un ddadl. Carwn erfyn ar y Gweinidog i ystyried pob awgrym adeiladol, megis y rhai a gynigiais, er mwyn adfer hyder y cyhoedd mewn gwasanaethau iechyd yn y gogledd ac adfer—

A gaf fi dorri ar draws Ken Skates am eiliad? A wnewch chi dderbyn cais am ymyriad gan Rhun ap Iorwerth?

Gwnaf, wrth gwrs.

Diolch yn fawr am dderbyn yr ymyriad, ac a gaf fi ddiolch ichi hefyd am wneud y gyfres honno o awgrymiadau adeiladol iawn? Mae gennyf ddiddordeb arbennig yn yr ail o'r rheini, sydd i'w weld yn adlewyrchu yn union y math o sgwrs y gofynnwn amdani ynglŷn â sut y gallai ad-drefnu weithio a'r manteision a allai ddeillio o hynny. A wnewch chi gadarnhau eich bod yn bwriadu cefnogi'r gwelliant hwnnw gennym heddiw?

Mewn gwirionedd, Rhun, mae'n agos iawn, ond credaf, yn gyntaf oll, mai'r hyn y mae angen inni ei wneud yw edrych ar effaith ad-drefnu yn y tymor byr. Mae Betsi Cadwaladr yn wynebu ôl-groniad enfawr ar hyn o bryd, byddai angen inni ddeall cyn inni adolygu ac arfarnu manteision posibl ad-drefnu yn hirdymor—. Credaf fod angen inni gael gwybod beth y gallai'r effaith fod yn y tymor byr o ran y modd y caiff gwasanaethau eu darparu, amseroedd aros a chanlyniadau. Felly, maent yn ddau adolygiad gwahanol, mae arnaf ofn, a chredaf y dylai'r adolygiad cyntaf asesu beth fyddai'r effaith yn y tymor byr o ran canlyniadau darparu gwasanaethau. Pe canfyddid bod yr effeithiau tymor byr hynny'n fach iawn yn wir, byddwn yn awgrymu symud ymlaen gyda'r ail adolygiad, yr adolygiad a argymhellir gennych chi yn eich gwelliant heddiw. Rwy'n gobeithio bod hynny'n egluro fy safbwynt a fy argymhellion.

Gwn fod Gweinidogion bob amser yn cael eu cynghori nad dyma'r amser iawn i ad-drefnu unrhyw sefydliad, waeth beth fo'r amser a'r digwyddiadau ar y pryd, ac mae Gweinidogion yn aml yn cael eu llethu gan lais y sefydliad sy'n wynebu ad-drefnu. Ond faint o lais y claf sy'n torri drwodd mewn gwirionedd? Credaf y gallai panel y bobl, i adrodd yn uniongyrchol i Weinidogion, sicrhau bod atebion yn y dyfodol, waeth beth y bônt, yn cael cefnogaeth y bobl a wasanaethwn.

Gan ein bod yn sôn am lais y dinesydd, rwyf wedi cyflwyno datganiad barn heddiw y byddwn yn gwahodd pob Aelod i'w gefnogi. Mae'n ddatganiad sy'n galw am i'r corff llais dinasyddion ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol gael ei bencadlys yng ngogledd Cymru. Yn fy marn i, mae'n hanfodol fod y corff hwnnw wedi'i leoli yn y gogledd, lle mae gennym y boblogaeth fwyaf o dan un bwrdd iechyd, a gellid dadlau, yr her fwyaf a wynebir gan unrhyw un o'n saith bwrdd iechyd.

Yn olaf, a gaf fi ofyn i'r is-bwyllgor Cabinet dros ogledd Cymru, dan gadeiryddiaeth fy nghyfaill a fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, barhau i roi ystyriaeth ganolog i faterion iechyd yn y gogledd, a bod barn rhanddeiliaid allweddol, megis ein chwe arweinydd awdurdod lleol, yn cael ei hystyried yn llawn drwy'r is-bwyllgor Cabinet hwnnw? Diolch.

Yn anffodus, mae gofal iechyd yn Nyffryn Clwyd, yn llanastr gwirioneddol ac mae wedi bod felly ers blynyddoedd lawer bellach, wrth i Lywodraethau Llafur olynol fethu cael rheolaeth ar faterion recriwtio. Nid oes ond raid ichi edrych ar wefan Betsi Cadwaladr. Rwy'n credu, ar hyn o bryd, fod yno oddeutu saith neu wyth tudalen o swyddi gwag, ac mae'r rhan fwyaf ohonynt, a bod yn onest, yn staff rheng flaen sy'n gwneud y newid i fywydau pobl o ddydd i ddydd. Rydym yn dda iawn am greu rheolwyr a biwrocratiaeth yn y GIG, ond yn wael iawn am roi staff ar y rheng flaen.

Roedd Ysbyty Glan Clwyd, fel y dywedais ddoe, yn arfer bod yn un o'r ysbytai gorau yn y Deyrnas Unedig yn yr 1980au a'r 1990au, nes i Lywodraeth Cymru gael eu dwylo arno. Nawr mae angen arbenigedd datblygu allanol, clinigol a sefydliadol ar yr ysbyty er mwyn darparu amgylchedd gwaith diogel a thriniaethau diogel i fy etholwyr.

Nid yw'r problemau sy'n wynebu gofal iechyd yn Nyffryn Clwyd yn newydd, maent wedi bodoli ers ad-drefnu trychinebus Jane Hutt bron i 20 mlynedd yn ôl, ac ad-drefnu Edwina Hart yn 2009. Mae wedi peri i lawer o bobl gwestiynu a oedd creu awdurdod iechyd mwyaf Cymru yn ffordd synhwyrol o fynd ati, ac i ofyn a yw Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn addas i'r diben. Wedi'r cyfan, mae'r bwrdd wedi bod angen rhyw fath o ymyrraeth gan y Llywodraeth am y rhan fwyaf o'i fodolaeth. Treuliodd bum mlynedd dan drefn mesurau arbennig cyn iddo gael ei dynnu allan o ymyrraeth uniongyrchol gan y Llywodraeth ychydig cyn yr etholiad diwethaf, fel y nododd Sam Rowlands wrth agor y ddadl, gweithred o gyfleustra gwleidyddol yn hytrach nag arwydd fod popeth yn hyfryd ar y brig. Gwn o brofiad personol nad oedd hynny'n wir, gan fy mod wedi gweithio i Betsi Cadwaladr am 11 mlynedd, rhwng 2010 a 2021, pan gefais fy ethol i'r Senedd. Roeddwn yn gweithio yn Ysbyty Glan Clwyd am lawer o'r blynyddoedd hynny, ac mae llawer o fy ffrindiau'n dal i weithio yno. Roeddem yn gwybod bod pethau wedi mynd o'i le ar y brig, ac eto, er gwaethaf y diwylliant a'r arweinyddiaeth wael, parhaodd ein cleifion i gael gofal rhagorol. Ond roedd llai a llai o bobl am ddod i weithio i'r hyn yr oeddent yn ei ystyried yn fwrdd iechyd a oedd yn methu, oherwydd os ydych yn ceisio camu ymlaen yn eich gyrfa, nid yw'n edrych yn dda iawn ar y CV os ydych wedi cael eich cyflogi gan fwrdd iechyd sy'n methu ers sawl blwyddyn. Felly, dyfnhaodd y problemau wrth i lai a llai o staff weithio ar y rheng flaen, a daeth y pwysau ar staff i fod yn annioddefol ac yn anghynaliadwy. A dyna pryd y mae diogelwch cleifion yn dechrau dioddef go iawn.

Mae fy mag post yn orlawn o broblemau yn Ysbyty Glan Clwyd ac fel y dywedais o'r blaen, Weinidog, mae croeso mawr unrhyw bryd i chi ddod i fy swyddfa i weld fy mewnflwch a gweld beth rwy'n ymdrin ag ef bob dydd, ac rwy'n siŵr bod Darren yng Ngorllewin Clwyd a Sam Rowlands, Mark Isherwood, Janet Finch-Saunders i gyd yn cael yr un profiad, ac Aelodau eraill o bleidiau eraill yn ogystal. Un o'r achosion diweddaraf a gefais oedd etholwr a gafodd gwymp gartref ychydig cyn 10.00 a.m. Fe'u cynghorwyd gan y rhai sy'n ateb galwadau ambiwlans i aros ar y llawr oer tan i ambiwlans gyrraedd, er eu bod yn dweud y byddai'r ambiwlans yn cymryd awr i gyrraedd. Cyrhaeddodd ambiwlans am 3.30 yn y prynhawn, ond nid oedd ei gyfarpar codi cleifion yn gweithio. Cyrhaeddodd ambiwlans arall awr yn ddiweddarach. Dywedodd parafeddygon, er nad oeddent yn amau bod asgwrn wedi'i dorri ac nad oedd yn gwaedu, fod ei phwysedd gwaed a'i siwgr gwaed bellach mor isel fel y byddai angen iddi fynd i'r ysbyty ar ôl cymaint o amser ar y llawr. Ar ôl cyrraedd yr ysbyty, aeth chwe awr arall heibio cyn ei derbyn i Ysbyty Glan Clwyd. Symudwyd y claf i ward yr uned feddygol acíwt yn y pen draw. Yn y diwedd, cafodd y teulu alwad dridiau'n hwyr yn dweud wrthynt am ddod i'r ysbyty'n gyflym. Fe wnaethant gyrraedd yn rhy hwyr—roedd yr aelod o'u teulu wedi marw. Felly, nid oedd yn fawr o syndod i mi pan ryddhawyd adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Roedd yn dal i fod yn frawychus. Mae'r llinell fwyaf damniol yn yr adroddiad yn cyfeirio at graidd y broblem—roedd arweinwyr yr adran wedi ceisio codi pryderon ynghylch materion yn ymwneud â diogelwch cleifion, ond ni wrandawyd ac ni weithredwyd ar y rhain.

Mae'r pysgodyn yn pydru o'r pen, ac mae'r drewdod o Betsi yn llethol. Mae arnom angen newid ar y brig a hynny ar frys, a dim ond aildrefnu'r cadeiriau haul ar y Titanic yw'r mesurau a amlinellwyd gan y Gweinidog ddoe. Mae arnom angen dull gweithredu newydd, nid mwy o'r un peth, a dyna pam y byddaf yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru heddiw, ac rwy'n annog fy nghyd-Aelodau i wneud yr un peth. Diolch yn fawr iawn.

Rwyf wedi ymatal rhag gwneud sylw am y pryderon a godwyd hyd yma, ac rwyf bob amser yn wyliadwrus ynghylch trafod diwygio byrddau iechyd, yn enwedig o gofio'r tarfu sylweddol y byddai ad-drefnu'n ei gael yn sgil COVID-19. Mae Betsi yn un o dri bwrdd iechyd yn ein rhanbarth, ac er fy mod yn cael gwaith achos gan y byrddau iechyd eraill, rhaid dweud bod y rhai o ardal Betsi yn ddifrifol iawn yn fy marn i. Dyma un a gefais ddoe yn unig. Dywedodd Mr Jones, 'Roedd fy nghyflwr yn un brys. Ar ôl saith mis ers cael fy atgyfeirio gan y meddyg teulu am apwyntiad brys, nid wyf wedi clywed dim o hyd ac nid oes blaengynllun. Yn bersonol, nid oes gennyf unrhyw hyder o gwbl yn Betsi.'

Nid oes byth amser da i ad-drefnu. Nid oes byth sefyllfaoedd nac amodau cywir ar gyfer adolygiad enfawr. Ond gwaetha'r modd, mae'n teimlo i mi mai dyma'r unig adeg, oherwydd, fel y dywedwyd, pryd yw'r amser iawn? Rwyf wedi clywed hynny dro ar ôl tro yma yn y Siambr hon, a dyna pam fy mod wedi bod yn amharod i wneud sylwadau, ond wrth gynrychioli barn a phrofiadau'r bobl rwy'n eu cynrychioli—a gwn eich bod chi'n gwneud hynny hefyd, Weinidog iechyd, ac eraill—rwy'n teimlo na ellir eu hanwybyddu mwyach.

Rwyf am gofnodi fy niolch i chi, Weinidog, oherwydd gwn eich bod wedi ymroi i'r mater hwn, a darllenais eich datganiad ddoe yn fanwl. Hoffwn gofnodi fy niolch yn ogystal i staff Betsi Cadwaladr—y staff a'r cleifion sy'n cael cam ar hyn o bryd. Mae staff wedi bod yn gweithio'n galed mewn amgylchiadau anodd ac mae'n bwysig ein bod yn cael sgwrs agored a gonest am y methiannau a'r hyn sy'n rhaid ei wneud i roi hyder i'r staff a'r cyhoedd y mae pawb ohonom yn eu cynrychioli. Felly, byddaf yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru a'r cynnig pan gaiff ei ddiwygio. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Ceidwadwyr am ddod â'r ddadl yma gerbron, dadl sy'n hynod o bwysig. Nôl yn 2013, fe wnes i, Mark Jones ac ymgyrchwyr o Flaenau Ffestiniog, Prestatyn, Llangollen a Fflint sefydlu cynghrair iechyd gogledd Cymru er mwyn gwrthwynebu'r newidiadau oedd yn cael eu gorfodi ar bobl y gogledd yn erbyn ein hewyllys. Roedd y cyfan yn cael ei gyflwyno bryd hynny o dan y pennawd, 'Mae Gofal Iechyd yng Ngogledd Cymru yn Newid'. Do, fe newidiodd ein gwasanaethau iechyd, ond nid er gwell. Dwy flynedd yn ddiweddarach, cafodd y bwrdd ei roi mewn mesurau arbennig. 

Yn y naw mlynedd ers hynny, mae'r bwrdd wedi cael pedwar prif weithredwr gwahanol. Yn wir, mae Betsi Cadwaladr yn medru herio unrhyw glwb yn y Premier League am hirhoedledd eu rheolwyr. Yr hyn yr ydyn ni'n ei weld ydy model ddinesig o ddarparu gwasanaethau iechyd yn cael ei orfodi ar ardal wledig, heb ystyriaeth o fath yn y byd am anghenion cymunedau ynysig a diarffordd. Pam ddylai pobl ardal Dysynni, er enghraifft, weld eu meddygon yn gadael, eu deintyddfa yn cau a'u fferyllfa yn cau? Pam ddylai fy etholwyr i yn Nwyfor Meirionnydd orfod cael dim ond dwy nyrs gymunedol ar alw mewn ardal mor anferthol yn y nos, efo un achlysur lle'r oedden nhw'n gorfod mynd o Dywyn yn ne'r sir i Forfa Nefyn yn y gogledd mewn un alwad? Pam ddylai dynes 82 oed orfod aros 13 awr mewn A&E cyn cael sylw, heb fwyd na diod, heb sôn am y problemau fasgwlar, urology, iechyd meddwl, yr holl yma rydyn ni'n ymwybodol ohonyn nhw?

Ond rwy'n drist i ddweud, yn ogystal â'r holl broblemau unigol y mae pawb ohonom yn ymwybodol ohonynt, rwy'n siŵr, ychydig iawn o ffydd sydd gennyf hefyd yn yr ystadegau a'r data a'r wybodaeth a ddarperir gan y bwrdd iechyd. Er enghraifft, rhoddodd y bwrdd iechyd wybod i'r ombwdsmon fod llenni â chlymiadau wedi'u tynnu yn 2010, ond gwyddom am gleifion a geisiodd dagu eu hunain yno wedi'r dyddiad hwnnw, ac fe'u tynnwyd yn 2018. Felly, cafodd pobl eu camarwain gan eu bwrdd iechyd. Yn eu hadroddiadau blynyddol eu hunain ers 2012, mae Betsi Cadwaladr wedi dweud wrth y bwrdd eu bod wedi cael 1,021 o atgyfeiriadau i'r ombwdsmon. Ond mewn ymateb rhyddid gwybodaeth yr wythnos diwethaf, cadarnhaodd yr ombwdsmon mai'r ffigur cywir oedd 1,579—500 yn fwy nag y maent wedi'i ddatgan yn gyhoeddus. Ond yn fwyaf damniol, rhaid i'r Gweinidog egluro wrthym hefyd pam fod Betsi Cadwaladr wedi cofnodi mwy o ddigwyddiadau diogelwch cleifion difrifol bob blwyddyn na gweddill Cymru gyda'i gilydd, a bod mwy o farwolaethau wedi'u cofnodi yn yr un bwrdd iechyd hwn na gweddill Cymru gyda'i gilydd. Yn ôl y system adrodd a dysgu genedlaethol, cofnodwyd 239 o ddigwyddiadau difrifol a chofnodwyd 12 o farwolaethau rhwng mis Rhagfyr 2020 a mis Medi 2021, tra bod y ffigurau ar gyfer gweddill Cymru gyfan yn 113 o ddigwyddiadau difrifol ac wyth marwolaeth. 

Yn olaf, clywsom ddoe nad dyma'r amser ar gyfer ad-drefnu costus. Mae arnaf ofn fod honno'n farn naïf ac anwybodus. Os bydd ad-drefnu'n gwella'r canlyniadau iechyd i bobl gogledd Cymru, dylid ei ystyried. A faint yn fwy o arian y mae'r Llywodraeth wedi gorfod ei wario ar Betsi Cadwaladr oherwydd mesurau arbennig ac ymyrraeth wedi'i thargedu ers 2015? Mae arnom angen datrys hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach.

Mae'n ofidus iawn fod Llywodraeth Cymru wedi methu cyflawni'r gwelliannau a addawyd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a bod Gweinidogion iechyd olynol, dymor ar ôl tymor, wedi methu mynd i'r afael â phroblemau difrifol yn ymwneud â'r bwrdd iechyd a godwyd gennyf fi ac eraill ar ran etholwyr. Byddai'r Llywodraeth hon yng Nghymru yn methu gwneud ei dyletswydd os yw'n gwrthod ein galwad heddiw arni i osod trefn mesurau arbennig ddiwygiedig er mwyn rhoi'r arweiniad a'r adnoddau angenrheidiol i'r bwrdd iechyd allu mynd i'r afael â methiannau a darparu'r gofal iechyd o ansawdd uchel y mae pobl gogledd Cymru yn ei haeddu. Wrth ddweud hyn, nodaf fod y drefn mesurau arbennig a gyflwynwyd yn Lloegr yn sgil adolygiad Keogh yn galw am ymyrraeth gan dîm allanol i wneud y gwelliannau angenrheidiol. 

At hynny, mae datganiad y Gweinidog ddoe mai dim ond i gynnwys Ysbyty Glan Clwyd y mae angen ymestyn ymyriadau newydd wedi'u targedu yn cael ei wrthbrofi gan fy ngwaith achos yn yr etholaeth, a'i herio gan y dystiolaeth a gafodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus. Ar ôl i'r bwrdd iechyd ddod i'r pwyllgor ar 9 Mawrth, fel Cadeirydd y pwyllgor ysgrifennais at eu prif weithredwr a'u cadeirydd ynghylch pryderon yr Aelodau am rai o'r ymatebion yr oeddent wedi'u darparu, ac yn gofyn am eglurder ar rai pwyntiau. Fel y dywedodd ein llythyr, yn gyffredinol nid oedd yn ymddangos bod cynllun gweithredu cadarn ar gael ar gyfer sicrhau'r gwelliannau sy'n ofynnol o fewn y bwrdd iechyd, dim ymdeimlad o faint y problemau, na brys i fynd i'r afael â'r rhain. Ni ddarparwyd unrhyw eglurder ynghylch beth yw'r meysydd blaenoriaeth ar gyfer y bwrdd, ac nid oedd y dystiolaeth yn ddigon manwl, nac yn cynnwys amserlenni penodol, yn enwedig mewn perthynas â thrawsnewid gwasanaethau fasgwlaidd ac iechyd meddwl. Cawsom ein siomi nad oedd y weithrediaeth yn cymryd cyfrifoldeb am y problemau yn y bwrdd. Roedd llawer o gyfeiriadau at yr hyn y mae staff ar draws y sefydliad yn ei wneud, yn hytrach na'r hyn y mae uwch-reolwyr yn ei wneud i bennu cyfeiriad strategol a chymryd cyfrifoldeb. 

Ar wasanaethau iechyd meddwl, gofynnodd ein llythyr iddynt ddarparu ymateb manwl ynglŷn â'r modd y maent yn bwriadu mynd i'r afael â phroblemau yn y maes hwn, gydag amserlenni ar gyfer gweithredu, a rhoi manylion i ni am eu hamcanion a'u blaenoriaethau, a sut y maent yn mesur perfformiad yn erbyn y rhain, gan gynnwys unrhyw weithgarwch meincnodi i gymharu perfformiad y bwrdd â byrddau iechyd tebyg. Er bod eu hymateb yn 235 tudalen o hyd, dywedais yng nghyfarfod y pwyllgor ar 25 Mai fod y llythyr yn nodi bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cymeradwyo ei gynllun tymor canolig integredig am y tair blynedd nesaf; mae hefyd yn nodi bod y bwrdd iechyd wedi ymgysylltu â chymorth allanol i roi darlun diduedd o'u gwaith casglu tystiolaeth ac asesu cynnydd, ond ni ddarparwyd unrhyw fanylion pellach. Nid yw'r blaenoriaethau arfaethedig a nodwyd yn cynnwys gwasanaethau iechyd meddwl, ond maent yn cynnwys rhywfaint o wybodaeth gyffredinol am y gwaith sydd ar y gweill yn y maes hwn. Nid yw'r cynllun yn sôn am wasanaethau damweiniau ac achosion brys. Mae'r llythyr a'r cynllun yn nodi bod yn rhaid i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wneud arbedion o £105 miliwn dros y tair blynedd nesaf. Nid yw'r llythyr a'r cynllun yn manylu ar sut y cyflawnir yr arbedion hyn, er bod set eang o gyfleoedd ar gyfer arbed arian wedi'u rhestru mewn meysydd fel gofal wedi'i gynllunio, gofal heb ei drefnu, iechyd meddwl ac eraill. Ac o ran gwasanaethau iechyd meddwl, mae llawer o'r meysydd hyn sy'n peri pryder yn dal heb eu datrys, er gwaethaf argymhellion a chasgliadau a wnaed mewn gwahanol adroddiadau dros y degawd diwethaf, gan gynnwys adroddiadau Holden, Ockenden, y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol a'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus.

Rydym hefyd yn pryderu am bresenoldeb parhaus swyddogion gweithredol a rheolwyr yn y bwrdd iechyd a oedd yn gysylltiedig â chasgliadau'r adroddiadau hyn, ac am eu gallu i gyflawni'r newid mewnol sydd ei angen. Fel y dywedodd un o drigolion gogledd Cymru wrthyf mewn e-bost ddydd Sadwrn diwethaf, 'Rhaid mynd ati mewn ffordd glir a thryloyw i gael gwared ar y rheolwyr Teflon hynny nad aethpwyd i'r afael â'r modd y byddent yn bwlio staff.'

Mae llawer o feysydd difrifol eraill yn peri pryder, gan gynnwys data strôc diweddar sy'n dangos mai dim ond graddau cyffredinol D ac E a sgoriodd yr unedau strôc yng ngogledd Cymru ar dderbyn cleifion i unedau strôc, ar raddfa o A i E; achos ar ôl achos yn sir y Fflint o blant â chyflyrau niwroamrywiol yn cael eu hamddifadu o ddiagnosis gan wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed, gyda rhianta gwael yn cael ei feio yn lle hynny, a theuluoedd yn cael eu gwthio i argyfwng—un arall ddoe ddiwethaf—a honiadau difrifol nad yw'r bwrdd iechyd wedi bod yn adrodd yn gywir am y cwynion yn ei erbyn, ac am nifer a difrifoldeb digwyddiadau diogelwch cleifion adroddadwy yn genedlaethol a adroddwyd i'r bwrdd iechyd. 

Mae'n fwy na chlir fod y penderfyniad i symud y bwrdd iechyd o drefn mesurau arbennig ym mis Tachwedd 2020 yn amhriodol, a bod cwestiynau difrifol angen eu hateb. 

A gaf fi ddechrau drwy ddweud fy mod yn cefnogi'r argymhellion a wnaeth Ken Skates yn gynharach? Roeddwn i'n meddwl eu bod yn dda iawn. Rwy'n croesawu'r ymyriadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud: hyfforddi nyrsys newydd, darparu bwrsariaethau, adeiladu ysgol feddygol newydd ym Mangor, ceisio goresgyn y prinder staff y mae Brexit a'r pandemig wedi'u creu, gan gynnwys cymhlethdodau gyda cheisiadau am fisa. Ac mae croeso mawr i'r ymyriadau. Mae angen inni gadw ein staff da presennol— 

Member of the Senedd:

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

—ac adeiladu gweithlu sefydlog os ydym am adeiladu sefydliad sy'n gallu hunanwella.

Yr adborth a gefais gan weithwyr iechyd proffesiynol yw bod morâl yn isel, eu bod wedi blino, a bod cylch dieflig lle mae'r rhai presennol, cyn gynted ag y caiff mwy o staff eu recriwtio, yn gadael oherwydd yr oriau hir a'r pwysau. Mae hyn yn digwydd dro ar ôl tro ar draws sawl maes cyflogaeth lle y disgwylir yn gynyddol i bobl weithio oriau hwy a shifftiau afrealistig dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf—rwy'n meddwl am y pump i 10 mlynedd diwethaf, mewn gwirionedd—lle mae cynhyrchiant ac effeithlonrwydd wedi bod yn gyrru'r gweithlu mewn ras i'r gwaelod. Ac yn awr, yn dilyn Brexit a'r pandemig, mae pobl yn ailwerthuso eu bywydau ac yn dweud, 'Digon yw digon', ledled y DU.

Hyd nes yr eir i'r afael ag oriau gwaith a chyflogau, rwy'n poeni nad yn y GIG yn unig y byddwn yn parhau i gael problemau, ond hefyd yn y sector gofal iechyd cymdeithasol, sydd bron iawn â chyrraedd y pen—ac mae'r rhain yn cydgysylltu. Nid yma yng Nghymru yn unig y mae hyn yn digwydd ond hefyd yn y DU. Weinidog, a gaf fi ofyn pa sgyrsiau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU i ariannu'r sector cyhoeddus yn briodol, yn dilyn blynyddoedd o doriadau o dan y cyni ariannol, a sicrhau bod cyllid digonol ar gael i ariannu cyflogau ac amodau gwaith gweddus i'r rheini yn y sector iechyd a gofal cymdeithasol?

Lle bu gwelliant, megis ym maes iechyd meddwl, gwelsom ei fod yn eithriadol o fregus, oherwydd ni cheir ymrwymiad hirdymor gan y bobl sydd wedi gyrru'r newid hwnnw. Mae cadw staff yn broblem enfawr. Gwn am uwch-glinigwyr sydd wedi ymrwymo i'r GIG, sydd wedi ymrwymo i Betsi, ond nad ydynt yn gallu ymrwymo'r oriau yr hoffent eu rhoi oherwydd y goblygiadau treth pensiwn a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU. Yn y bôn, mae angen treth deg ar gyflogeion—mae'n ddrwg gennyf, cyflog teg—amodau gwaith hyblyg a datblygiad proffesiynol parhaus, er eu hiechyd a'u lles eu hunain. Rydym yn gweld hyn ar draws y DU.

Mae angen i'r gweithlu gael eu clywed a gwybod bod rhywun yn gwrando arnynt. Yn fy marn fach i, o'r hyn a glywais gan staff, nid wyf yn credu y bydd rhoi Betsi Cadwaladr dan drefn mesurau arbennig yn gwella'r sefyllfa, lle mae morâl yn isel a lle mae'r bwrdd iechyd yn ymdrechu'n daer i recriwtio ac ailhyfforddi. Rwy'n croesawu'r penderfyniad i ymyrryd mewn ffordd sy'n gweithio, ochr yn ochr â staff Betsi, i feithrin capasiti a gallu, i adeiladu timau sy'n cyflawni yn y tymor byr ac yn hirdymor. Fodd bynnag, byddai ymyriadau wedi'u targedu gyda mesurau diffiniol ac amserlenni, fel eu bod yn gwybod bod yn rhaid gwneud gwelliannau mewn modd amserol y tro hwn, i'w croesawu'n fawr. 

Dywedodd y Gweinidog yn y datganiad ddoe fod y corff teiran wedi argymell peidio â rhoi'r bwrdd iechyd dan drefn mesurau arbennig ac y byddai adolygiad ym mis Hydref, ac y bydd yn cadw llygad ar gynnydd bob pythefnos. A wnaiff y Gweinidog ddweud wrthyf beth fydd y sbardun ar gyfer ymyrryd? Sut y bydd Llywodraeth Cymru a'r bwrdd iechyd yn rhoi gwybod i staff a phreswylwyr beth yw'r ymyriadau, er mwyn rhoi rhywfaint o sicrwydd bod rhywbeth yn digwydd yn awr? Clywais fod cyfathrebu'n wael. Mae angen i'r staff gael eu grymuso, eu gwerthfawrogi a'u clywed. Felly, sut y bydd cyfathrebu'n gwella?

Er mwyn ymdrin â'r ôl-groniad o lawdriniaethau dewisol, dywedir wrthyf fod angen buddsoddi cyfalaf. Mae angen hyn hefyd er mwyn denu gweithwyr proffesiynol arbenigol newydd. Mae arnom angen cyfleusterau modern gyda thechnoleg fodern. Rwy'n ymwybodol fod gostyngiad o 11 y cant mewn cyllid cyfalaf dros y tair blynedd nesaf gan Lywodraeth y DU. Sut y bydd hyn yn effeithio ar allu i ymdrin â'r ôl-groniad? A wnewch chi ateb hynny, os gwelwch yn dda? Gofynnir imi ai'r broblem yw bod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn rhy fawr. Mae'r arweinyddiaeth yn cyfaddef eu bod yn sefydliad mawr a chymhleth. Fy ymateb i hynny yw ei fod, ydy, yn rhy fawr, ond pan ofynnaf i weithwyr iechyd proffesiynol—yn y sector gofal iechyd cymdeithasol hefyd—dywedant wrthyf y byddai ad-drefnu o'r fath yn ymyriad costus ar hyn o bryd, ac mae angen i'w holl adnoddau cyfyngedig ganolbwyntio ar adeiladu'r gweithlu a'r cyfleusterau presennol.

Nid yw symud pobl o gwmpas yn newid diwylliant ynddo'i hun. Beth bynnag y bo'r strwythur bron, mae angen inni gydnabod bod yn rhaid i'r gwaith o newid diwylliant ar bob lefel fod yn flaenoriaeth. Roeddent yn dweud wrthyf hefyd fod yna feysydd lle mae gwasanaethau'n dda, megis gofal mamolaeth a gofal canser, ac mae'n annheg rhagdybio bod pob maes yn wael. Clywaf hefyd am elfennau o ragoriaeth gan fy etholwyr, ac anogaf bawb yma heddiw i ddathlu'r rhagoriaeth honno lle rydym yn ei gweld. Ni ddylem osgoi craffu na beirniadaeth adeiladol lle mae'n haeddiannol, ond yn yr un modd, dylem ddathlu'r hyn sy'n dda.

Mae angen inni geisio bachu ar bob cyfle i ddenu, ac yn benodol i gadw, staff da a chaniatáu iddynt wneud eu swyddi, ac rydym yn ffodus mewn rhai ffyrdd, yma yng Nghymru, fod yna graffu ac atebolrwydd cyhoeddus, yn wahanol i Loegr, lle bydd ymddiriedolaethau'n cau gwasanaethau fel y maent wedi'i wneud gydag adran ddamweiniau ac achosion brys—

Rwy'n credu y bydd yn rhaid i chi ddod â'ch cyfraniad i ben yn awr. 

Iawn, diolch. Hoffwn orffen drwy ddiolch i'r holl staff sydd wedi gweithio'n galed iawn yn ystod y pandemig ac sy'n parhau i wneud hynny yn awr. Diolch yn fawr iawn.

Fel yr Aelod dros Arfon, sy'n cynnwys Ysbyty Gwynedd wrth gwrs, dwi wedi bod yn bur bryderus am y bwrdd iechyd ers tro, ac mae arnaf ofn na fydd y cyhoeddiad ddoe yn ein symud ymlaen at ddyddiau gwell. Dros y blynyddoedd, mae etholwyr wedi tynnu sylw at eu pryderon, rhai ohonyn nhw yn ymwneud efo colli gwasanaethau o Ysbyty Gwynedd. Bu'n rhaid inni ymladd bygythiad i'r gwasanaethau mamolaeth. Fe wnaed yr achos dros gadw ac adeiladu ar y gwasanaeth fasgiwlar, ond fe'i symudwyd i'r dwyrain, gan chwalu uned o ansawdd rhagorol, ac rydyn ni'n gyfarwydd iawn efo canlyniadau damniol ac ysgytwol y penderfyniad hwnnw ar gyfer holl gleifion y gogledd. Codwyd pryderon difrifol iawn am uned iechyd meddwl Hergest, ond ceisiwyd claddu adroddiad Holden.

Mae'r pryderon yma i gyd wedi dod i'm sylw i yn bennaf drwy staff bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, y gweithlu ardderchog sydd gennym ni, a'r bobl sy'n brwydro yn erbyn yr heriau sylweddol yn ddyddiol. Dwi'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am eu gwaith, ond dwi'n ddiolchgar hefyd i'r rhai hynny ohonyn nhw sydd wedi dod â'u pryderon nhw ymlaen. Drwyddyn nhw rydym ni'n gallu dod i ddeall gwir natur y problemau.

Mae'r staff wedi dod ataf fi eto yn ddiweddar am resymau eraill. Dwi wedi derbyn cwynion am ddiwylliant o fwlio yn Ysbyty Gwynedd—cwynion difrifol iawn—a dwi yn falch bod Rhun ap Iorwerth wedi bod yn mynd ar ôl hyn hefyd ac wedi sicrhau adolygiad o'r sefyllfa. 

Bob tro mae aelod o staff yn dod ataf fi, mae hi neu fo yn pwysleisio nad ydw i fod i grybwyll eu henwau nhw wrth drafod â'r bwrdd iechyd. Ers blynyddoedd, mae yna ddiwylliant o guddio materion dan y carped; o ddiffyg tryloywder; o greu ofn ymhlith staff sydd am siarad allan, ac, yn anffodus, mae hyn yn mynd yn waeth yn hytrach na gwella, er gwaetha'r holl ymyriadau sydd wedi bod dros y blynyddoedd o du Llywodraeth Cymru. Dydy'r cyhoeddiad ddoe ddim am wella'r diwylliant yna, ac mae'r diwylliant yna wrth wraidd llawer o'r problemau.

Mae'r sefydliad angen newid drwyddo draw er mwyn gyrru'r newid anferth sydd ei angen. Mae angen gweithredu brys ar draws y sefydliad i greu diwylliant agored, sydd yn croesawu mewnbwn staff, nid un sy'n ceisio eu tawelu nhw, ac yn sicr, mae angen meddwl o ddifrif a ydy'r model presennol yn ffit i bwrpas. A dyna bwrpas ein gwelliant ni, a dwi'n falch o gael cefnogaeth trawsbleidiol yn y Siambr yma iddo fo. Felly, dwi yn erfyn arnoch chi i feddwl o ddifrif am yr awgrym yma rydyn ni'n rhoi gerbron efo'n gilydd heddiw yma. Dwi'n erfyn arnoch chi i droi pob carreg—pob carreg—i greu gwelliant. Gwrandewch ar beth mae'r staff rheng flaen yn ei ddweud. A, plis, a wnewch chi gydnabod, yn ddiamod, fod y sefyllfa yn un ddifrifol iawn, iawn?

Y Gweinidog iechyd nawr i gyfrannu i'r ddadl. Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr. Ddoe, rhoddais ddatganiad llafar ynghylch statws uwchgyfeirio Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, lle y dywedais fy mod wedi cael a derbyn cyngor gan swyddogion Llywodraeth Cymru y dylid ymestyn trefniadau ymyrraeth wedi'i thargedu yn y bwrdd iechyd i gynnwys gwasanaethau yn Ysbyty Glan Clwyd.

Hoffwn i jest ei gwneud hi'n hollol glir fy mod i yn derbyn bod y sefyllfa yn un ddifrifol, a dyna pam rŷn ni'n cymryd y camau yma.

Cefais fy nghyhuddo ddoe o wthio datganiad i mewn yn fwriadol i danseilio'r ddadl heddiw, a hoffwn eich sicrhau nad oedd hynny'n wir. Ar brynhawn 26 Mai, cynhaliwyd y cyfarfod teiran. Ddydd Gwener 27 Mai, cefais fy mriffio ar yr argymhellion. Ddydd Llun 30 Mai, am 2.25 p.m., comisiynwyd fy natganiad llafar gan swyddogion arweiniol. Ac am 5 p.m. y prynhawn hwnnw, cyhoeddwyd y cynnig ar gyfer dadl y Ceidwadwyr. Cefais gyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Betsi, ynghyd â phrif weithredwr GIG Cymru, ddydd Mercher, 1 Mehefin, ac rwy'n ymddiheuro imi awgrymu ddoe mai dydd Mawrth oedd hynny. Ac wrth gwrs, fe wnaethom hysbysu agenda'r Cyfarfod Llawn ar 1 Mehefin y byddai pethau'n newid o ran yr agenda. Ddoe, felly, oedd y cyfle cyntaf imi ddod ag argymhellion y pwyllgor teiran i'r Senedd.

Nawr, mae'r penderfyniad, fel y dywedais ddoe, yn adlewyrchu pryderon difrifol ac eithriadol iawn am yr arweinyddiaeth, y trefniadau llywodraethu a chynnydd, yn enwedig yng Nglan Clwyd, gan gynnwys y gwasanaeth fasgwlaidd ac yn yr adran achosion brys. A hoffwn ei gwneud yn gwbl glir fod profiadau fel yr un y cyfeirir ato—y Parchedig Jones, er enghraifft—yn gwbl annerbyniol. Mae'r enghraifft a roddwyd gan Gareth—unwaith eto, mae'r holl bethau hyn yn annerbyniol, a dyna pam ein bod yn rhoi'r mesurau hyn ar waith. Mae gennyf bryderon difrifol hefyd am yr honiadau o fwlio ac aflonyddu ymhlith staff a nodwyd gan Siân Gwenllian ac eraill. Nid yw hyn wedi'i anwybyddu wrth ehangu'r ymyrraeth wedi'i thargedu, ac rwyf wedi cyfarwyddo'r bwrdd iechyd i adolygu eu dull o ymgysylltu â staff, er mwyn sicrhau yr eir i'r afael â'r materion hyn fel rhan o'u prosesau uwchgyfeirio presennol ar gyfer ymyrraeth wedi'i thargedu. A Carolyn, rydych chi'n llygad eich lle fod angen i lais y staff gael ei glywed.

Nawr, wrth wneud y penderfyniad hwn, ystyriais a ddylid uwchgyfeirio'r bwrdd iechyd i fesurau arbennig ai peidio. Rwyf wedi penderfynu nad yw mesurau arbennig yn briodol ar hyn o bryd, a'r rheswm am hyn yw bod y bwrdd a'r prif weithredwr wedi tynnu sylw at eu penderfyniad i wneud cynnydd, ac wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'n pryderon, ac eisoes wedi dechrau gwneud hynny. Rwyf hefyd yn ymwybodol o'r effaith a gafodd y statws mesurau arbennig yn flaenorol ar allu'r bwrdd iechyd i recriwtio a chadw staff—mater y mae llawer ohonoch wedi tynnu sylw ato heddiw—a phwysigrwydd gallu denu'r bobl iawn i'r sefydliad.

Cafodd mesurau arbennig effaith negyddol ar ddiwylliant y sefydliad, gan eu bod yn dibynnu ar eraill i wneud penderfyniadau allweddol, yn hytrach na bod y bwrdd iechyd yn datblygu eu hatebion eu hunain. Ac er ein bod ni a'r bwrdd iechyd yn cydnabod bod methiannau sylweddol a difrifol yn bodoli, mae'n bwysig meithrin hyder a chefnogi'r sefydliad i fod yn fwy uchelgeisiol, ac i edrych ymlaen at ddyfodol gwell. Mae'n bwysig ein bod yn cefnogi'r bwrdd iechyd i barhau ar ei daith wella, ac i hyrwyddo diwylliant agored, lle mae problemau'n cael eu cydnabod a'u harchwilio, ac rydym am hyrwyddo dysgu. Ni fydd dynodiad mesurau arbennig yn cyflawni hynny. Ond wrth gwrs, os nad ydym yn gweld gwelliant, mae hynny'n dal ar y bwrdd fel opsiwn.

Beth fydd y sbardun ar gyfer hynny? Un enghraifft, er enghraifft, yw methu gweithredu'r cynllun gweithredu ar gyfer y gwasanaeth fasgwlaidd, ac felly, adeiladu ar y rhaglen bresennol ar gyfer ymyrraeth wedi'i thargedu, fel y disgrifiwyd yn fy natganiad ddoe. A Russell, rwy'n dweud wrthych y byddaf yn monitro. Rwy'n monitro'r cynllun gweithredu ar gyfer y gwasanaeth fasgwlaidd yn barod bob pythefnos a byddwn yn edrych am effaith Gwelliant Cymru a'r gwahaniaeth y gall ei wneud i adrannau damweiniau ac achosion brys.

Ac rwyf am fod yn glir nad oes gennyf unrhyw fwriad i ailstrwythuro gwasanaethau ysbytai yng ngogledd Cymru, ac fe ddywedaf wrthych pam. A Ken, fe ofynnoch chi beth fyddai effaith hyn yn y tymor byr. Byddai'n gostus, byddai'n tynnu sylw oddi ar y gwaith sy'n mynd rhagddo ar wella gwasanaethau, ac ni fyddai ynddo'i hun yn mynd i'r afael â'r heriau y mae'r bwrdd iechyd yn eu hwynebu, gan gynnwys y rhestrau aros hir. Mae'n hanfodol ein bod yn cefnogi'r bwrdd iechyd i fwrw ymlaen â thrawsnewid a pheidio â chynnal gwaith ailstrwythuro aflonyddgar sy'n dargyfeirio adnoddau oddi wrth ofal cleifion. Credaf ei bod yn bwysig inni gydnabod ein bod yn gwrando ar leisiau cleifion, ac rwyf hefyd yn cael llawer o negeseuon e-bost, gallaf eich sicrhau, gan bobl yn Betsi, ac nid ydynt yn dweud, 'Ad-drefnwch os gwelwch yn dda', maent yn dweud, 'Rhowch lawdriniaeth clun i mi yn gynt', 'Helpwch fi gyda fy nhriniaeth canser', 'Gwnewch yn siŵr y gallaf weld meddyg teulu yn gyflymach'. Rwy'n credu mai un pwynt yr hoffwn ei wneud, a hynny mewn ymateb i bwynt Ken, yw bod angen mwy o dryloywder ynghylch y gwelliannau sy'n cael eu gwneud ac rwyf eisoes wedi gofyn i'r bwrdd iechyd weithredu ar hynny.

Ddoe, fe wnes i esbonio yr ymyriadau difrifol a sylweddol sydd yn cael eu gwneud, ac fe wnaf i ddim ailadrodd hynny eto. Mae gwelliannau sylweddol wedi bod ar draws y bwrdd iechyd dros y saith mlynedd diwethaf ac mae'r sefydliad yn un sylfaenol wahanol i'r un a gafodd ei roi dan fesurau arbennig. Mae'r tîm gweithredol wedi'i adnewyddu, gan gynnwys prif weithredwr a chyfarwyddwr meddygol newydd, ymhlith eraill. Mae'r ffordd y mae'r bwrdd iechyd yn ymgysylltu â staff, partneriaid a'r cyhoedd yn dangos bod yna fwy o aeddfedrwydd a bod yna effeithlonrwydd cynyddol. Gall hynny bellach gefnogi eu gwaith i weithredu'r strategaeth tymor hir ar gyfer gwasanaethau clinigol, integredig a thrawsnewid gwasanaethau sy'n gysylltiedig â hynny.

Mae'r bwrdd iechyd wedi dangos y gallu i ysgogi gwelliant sy'n galluogi tynnu gwasanaethau allan o fesurau arbennig. Mae'r gwasanaethau mamolaeth a'r gwasanaethau tu allan i oriau wedi cyflawni'r cynnydd yma ac maen nhw bellach yn rhan o ymgyrch wella barhaus y bwrdd ei hun.

Rhaid inni gofio bod dros 19,000 o aelodau staff yn gofalu am boblogaeth y gogledd bob dydd ac, i'r mwyafrif, mae'r gofal yn dda, boed hynny yn y feddygfa, mewn clinigau cleifion allanol, yn y gymuned neu yn yr ysbyty. Er bod y sefydliad bellach o dan lefel uwch o ymyrraeth wedi'i thargedu, hoffwn i sicrhau'r cleifion a'r cymunedau sy'n cael eu gwasanaethu gan y bwrdd iechyd, a'r staff sy'n gweithio ynddi, y bydd gwasanaethau a gweithgareddau o ddydd i ddydd yn parhau fel arfer. Er hynny, mae meysydd sylweddol o bryder i'r bwrdd rhoi sylw gofalus iddynt, a byddaf i'n gwneud yn siŵr eu bod nhw’n cael eu monitro.

Darren Millar nawr i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. Nid yw Betsi yn gweithio. Rydych wedi'i glywed dro ar ôl tro yn y Siambr hon dros nifer o flynyddoedd bellach. Mae cleifion yn cael cam. Mae diogelwch cleifion yn cael ei beryglu. Mae rhai cleifion wedi cael niwed; mae eraill wedi marw hyd yn oed o ganlyniad i'r hyn sydd wedi digwydd yn y bwrdd iechyd.

Gwyddom fod amgylchedd gwaith staff yn annerbyniol. Mae'r staff o dan bwysau aruthrol. Ceir prinder sylweddol o staff nyrsio yn enwedig yn y bwrdd iechyd, ac yn wir nid yw rhai swyddi meddygon ymgynghorol wedi'u llenwi. Ac mae'r pwysau'n arwain at gamgymeriadau. A dyna pam ein bod yn y sefyllfa yr ydym ynddi. Gwyddom fod staff hefyd wedi cael eu hannog i beidio â chodi llais pan fydd ganddynt bryderon. Pan fyddant yn siarad ac yn lleisio pryderon, gwyddom eu bod wedi cael eu hanwybyddu. Dyna a ddywedodd adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i bob pwrpas am y sefyllfa yn yr adran achosion brys. A gwyddom fod bygwth a bwlio staff wedi digwydd, nid yn unig yn Ysbyty Gwynedd, ond ym mhob ysbyty ar draws y bwrdd iechyd cyfan a dweud y gwir ac yn y rhan fwyaf o'r adrannau—ni fyddwn yn dweud pob un, ond yn sicr yn y rhan fwyaf.

Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw cynllunio'r gweithlu wedi bod ers 20 mlynedd wrth gwrs. Nid yw'r pwysau yn ddim byd newydd yn ein hysbytai. Mae wedi bod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru ers 20 mlynedd. Felly, nid Brexit na fisâu sy'n achosi'r problemau hyn mewn gwirionedd; methiant i gynllunio ar gyfer y gweithlu'n effeithiol ydyw ac i hyfforddi digon o bobl i ymgymryd â'r proffesiynau iechyd pwysig hyn.

Nid yw'n ymwneud yn unig â chyllid ychwaith. Mae'r gwasanaeth iechyd dros y ffin yn Lloegr yn perfformio'n well i bob golwg. Mae'n anodd cymharu'n uniongyrchol, ond mae'n ymddangos ei fod yn perfformio'n well mewn adrannau achosion brys ac mewn agweddau eraill ar ofal—amseroedd aros—ac mae'n gwario llai o arian y claf er mwyn cyrraedd yno. Rydym yn gwario mwy o arian y claf ac mae'n ymddangos bod gennym wasanaethau gwaeth ac mae'n loteri cod post yng Nghymru wrth gwrs, oherwydd nid yw pobman, diolch byth, gyn waethed â bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr o ran y gwasanaethau sy'n cael eu darparu.

Ond oherwydd nad oes a wnelo hyn ag arian, a'i fod yn rhywbeth i'w wneud â chynllunio'r gweithlu, a'n bod yn gwybod bod gennym y problemau hyn, dyna pam fy mod wedi fy siomi braidd gan eich ymateb, Weinidog. Faint yn rhagor o adroddiadau y bydd yn rhaid inni eu cael cyn i Lywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd ddeall bod Betsi wedi torri? Rwyf bob amser wedi amddiffyn safbwynt Llywodraeth Cymru, ers blynyddoedd lawer, mai'r peth olaf y mae ar y bwrdd iechyd ei angen yn y gogledd yw ad-drefnu. Rwyf wedi amddiffyn hynny. Bellach nid wyf yn argyhoeddedig fod hynny'n gynaliadwy. Credaf efallai mai dyma'r ateb cywir, a dyna pam ein bod yn barod i gefnogi gwelliant Plaid Cymru heddiw, a dweud, 'Gadewch inni gael person annibynnol i edrych ar y strwythurau i weld a ydynt yn iawn,' oherwydd os yw hynny'n rhan o'r broblem, rwyf am iddo gael ei ddatrys.

Bu fy nhad-yng-nghyfraith yn ddigon anffodus i dorri gwddf asgwrn y forddwyd; cafodd doriad i wddf asgwrn y forddwyd—ei glun—wythnos neu ddwy yn ôl. Roedd yn yr adran damweiniau ac achosion brys am 15 awr. Oni bai bod fy ngwraig gydag ef, ac roedd hyn ar ôl chwe awr yn aros am ambiwlans, ni fyddai wedi cael cynnig unrhyw ddiodydd, unrhyw fwyd. Roedd yn ddryslyd. Yn ystod oriau'r nos, roedd mewn ystafell glinigol olau, a heb wely i allu bod yn gyfforddus. Ac roedd hyn ar ôl i adroddiad AGIC gael ei gyhoeddi, ac ar ôl inni gael sesiynau briffio fel Aelodau lleol o'r Senedd fod y gwasanaethau'n gwella ac nad oedd y mathau hynny o brofiadau'n digwydd mwyach. Felly, rwy'n edmygu eich hyder—yr hyder sydd gennych yn y tîm arwain yno. Fe ddywedoch chi mai un o'r rhesymau pam nad oeddech wedi'i roi dan drefn mesurau arbennig yr wythnos hon oedd oherwydd eich bod wedi cael sicrwydd gan y bwrdd a'r prif weithredwr eu bod yn benderfynol ac wedi ymrwymo i wneud y newidiadau angenrheidiol i wella pethau. Rwyf wedi eu clywed i gyd o'r blaen. Fe'u clywais y diwrnod cyn i fy nhad-yng-nghyfraith fynd i mewn i'r adran achosion brys a chael ei brofiad ofnadwy, a dim ond un o nifer o enghreifftiau a glywsoch heddiw yw ef.

Mae gennym hefyd ddrws troi o arweinyddiaeth yn y bwrdd iechyd hwnnw. Nid yw'n sefydlog. Nid yw'n sefydlog o gwbl. Rydym wedi cael yr holl brif weithredwyr gwahanol hyn, hanner dwsin o gyfarwyddwyr cyllid, cyfarwyddwyr meddygol lu hefyd, ac nid yw'n ymddangos ei fod yn cyflawni'r newid, y newid diwylliant o fewn y sefydliad, oherwydd yn anffodus, Weinidog, mae rhai pobl yno o hyd mewn swyddi allweddol uwch a ddylai fynd ac nid ydynt wedi gwneud hynny. 

Nawr, heddiw, yr hyn sydd gennych yn y Siambr yw mwyafrif y bobl sy'n cynrychioli etholaethau'r gogledd a fydd yn pleidleisio dros adolygiad, ac a fydd yn pleidleisio dros becyn diwygiedig o fesurau arbennig—nid y mesurau arbennig a oedd gennym o'r blaen, oherwydd nid oeddent yn gweithio, ac nid yr ymyrraeth wedi'i thargedu a oedd gennym o'r blaen, am nad yw hynny wedi gweithio ychwaith. A phan fydd saith mlynedd wedi mynd heibio, ac mae'n saith mlynedd yr wythnos hon ers i fesurau arbennig gael eu gosod ar bethau fel iechyd meddwl ac arweinyddiaeth a llywodraethu, pan fydd saith mlynedd wedi mynd heibio, mae'n rhaid i chi feddwl, 'A ydym yn gwneud y pethau iawn yma?' ac nid wyf yn meddwl ein bod. Ac os oes gennych fwyafrif o Aelodau yn y Siambr hon o ogledd Cymru yn dweud wrthych, yn erfyn arnoch, 'Os gwelwch yn dda, er mwyn popeth, mae angen inni ddatrys y broblem hon yn awr am fod pobl yn marw ac yn cael niwed, a theuluoedd yn colli anwyliaid, a staff wedi ymlâdd ac yn cael problemau iechyd meddwl oherwydd y sefyllfa yn Betsi,' rwy'n erfyn arnoch i ystyried yn ddiffuant a gofalus.

Gwn eich bod yn ddiffuant yn eich awydd i yrru'r newid hwn yn ei flaen—rwy'n credu hynny o ddifrif a gwn fod eich Dirprwy Weinidog iechyd meddwl eisiau hynny hefyd—ond rwy'n erfyn arnoch. Gwelais ddigon o ddagrau, gwelais ddigon o anwyliaid mewn profedigaeth, gwelais ddigon o adroddiadau gan y crwner yn dweud na ddylai'r peth hwn fod wedi digwydd ac na ddylai'r peth arall fod wedi digwydd, gwelais ddigon o adroddiadau ombwdsmon i fy narbwyllo nad yw'n gweithio. Nid yw'n iawn. Felly, gadewch inni gael yr adolygiad annibynnol o'r strwythurau. Gadewch inni sicrhau ein bod yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r cyhoedd a bod y staff yn cael gwybod am y newidiadau y bydd angen eu gwneud, a gadewch inni gael rhaglen mesurau arbennig sy'n gweithio. Gadewch inni gael gwared ar y bobl sy'n gyfrifol am y diwylliant gwaelodol yn y sefydliad, y bobl nad ydynt erioed wedi gadael ac sydd wedi bod o gwmpas drwy gydol yr amser, a gadewch inni gael hyn yn iawn er mwyn y boblogaeth yng ngogledd Cymru a'r etholwyr rwy'n eu gwasanaethu.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe fyddaf i'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

A dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Nawr fe fyddwn ni'n cymryd toriad byr i baratoi ar gyfer y bleidlais yna yn dechnegol.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 19:19.

Ailymgynullodd y Senedd am 19:25, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.