Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Caroline Jones.

Trown yn awr at ddadl y Ceidwadwyr Cymreig. Galwaf ar Angela Burns i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6177 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn credu y gall hyrwyddo defnydd arloesol o ofal iechyd trawsffiniol gynnig gwell canlyniadau i gleifion ar gyfer pobl yng Nghymru a Lloegr.

2. Yn nodi canfyddiadau Comisiwn Silk, a wnaeth argymhellion i wella darpariaeth iechyd drawsffiniol, yn enwedig o ran hyrwyddo gweithio agosach ym maes gwasanaethau arbenigol.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried canfyddiadau adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig ar drefniadau iechyd trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr, sy’n cyfleu pryderon am yr anawsterau a’r oedi o ran cael gafael ar wasanaethau eilaidd ac arbenigol ar sail drawsffiniol.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn gynnig y cynnig sydd ger ein bron heddiw, cynnig a gyflwynwyd gan grŵp y Ceidwadwyr Cymreig, a thrwy wneud hynny, hoffwn dynnu sylw at y datblygiadau arloesol y gall gofal iechyd trawsffiniol eu cynnig o ran gwella canlyniadau i gleifion ar y ddwy ochr i’r ffin. Byddem hefyd yn hoffi i’r Cynulliad nodi’r argymhellion cadarn iawn a wnaed gan Gomisiwn Silk, ac a adlewyrchir hefyd yn adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig ar drefniadau iechyd trawsffiniol. Gofynnwn i Lywodraeth Cymru gydnabod yr heriau a ddaw yn sgil gweithio trawsffiniol.

Bydd ein cynnig heddiw, Ddirprwy Lywydd, yn edrych ar ffyrdd o wella canlyniadau i gleifion sydd wedi’u lleoli ar y ddwy ochr i’r ffin, yn ystyried yr argymhellion a wnaed ar y mater hwn gan Gomisiwn Silk, a hefyd yn defnyddio’r dystiolaeth a gymerwyd gan y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig i dynnu sylw at nifer o bryderon a godwyd gan gleifion a sefydliadau iechyd eraill. Byddwn hefyd yn ceisio gwneud awgrymiadau adeiladol ar gyfer gwella gofal iechyd trawsffiniol. Mae heriau gofal iechyd trawsffiniol yn annhebygol o wasgu ar feddyliau’r rhan fwyaf ohonom, ac eto mae’n fater sy’n effeithio ar bob un ohonom sy’n byw yng Nghymru. Nid oes wahaniaeth a ydych yn un o’r 50 y cant o Gymru sy’n byw o fewn 25 milltir i’r ffin â Lloegr, neu unrhyw un arall sy’n defnyddio’r GIG, gan ein bod yn dibynnu ar allu defnyddio gwasanaethau, o feddygon teulu i ofal arbenigol, gan y GIG yn Lloegr. Ac eto, mae llawer o gleifion a sefydliadau yn teimlo bod y system yn aml yn llawn dryswch ac ansicrwydd oherwydd nad ydynt yn ymwybodol mewn gwirionedd o ble y maent yn cael eu gwasanaethau.

Dros y blynyddoedd, datblygodd gwahaniaethau clir iawn rhwng polisïau iechyd Cymru a Lloegr. Mae datganoli wedi galluogi’r ddwy Lywodraeth i lunio polisïau yr ystyriant eu bod yn addas i adlewyrchu anghenion eu poblogaethau eu hunain. Fodd bynnag, mae’n golygu bod angen i ni fod yn fwy effro i’r problemau y gall hyn eu cynhyrchu, a dod o hyd i ateb mwy cadarn ac adeiladol. Nid yw’r problemau hyn yn ddibwys o ystyried bod oddeutu 56,000 o gleifion Cymru yn cael eu derbyn i ysbytai yn Lloegr bob blwyddyn. Mae adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yn dweud nad oes unrhyw obaith ymarferol neu realistig o ddargyfeirio’r llif trawsffiniol hwn sydd wedi hen sefydlu, ac ni fyddai’n ddymunol gwneud hynny. Felly, er nad oes ffordd o newid y patrwm hwn, credwn fod yn rhaid cael ffyrdd i ni allu gwella’r sefyllfa fel bod cleifion ar y ddwy ochr i’r ffin yn cael mynediad teg at driniaethau iechyd.

Nid daearyddiaeth yw’r unig her sy’n ein hwynebu. Mae teneurwydd ein poblogaeth yn rhoi problemau i ni o ran tegwch mynediad at wasanaethau iechyd, ac felly mae’n wirioneddol gadarnhaol fod llawer o gymunedau gwledig yng Nghymru yn gallu defnyddio gwasanaethau iechyd drwy groesi’r ffin i ganolfan agosach atynt yn hytrach na gorfod teithio milltiroedd yng Nghymru, yn enwedig os ydynt yn dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus.

Nawr, er mwyn ceisio mynd i’r afael â rhai o’r heriau a wynebir gan y gwasanaethau perthnasol, cyflwynwyd protocol trawsffiniol gan y ddwy Lywodraeth, gyda’r fersiwn ddiweddaraf yn 2013. Mae’r protocol hwn yn nodi pwy sy’n gyfrifol am ddarparu pa wasanaethau ac i bwy. Fodd bynnag, mae’r saith BILl yng Nghymru yn dal i fod yn gyfrifol am gleifion Cymru. Yn eu tro, mae grwpiau comisiynu clinigol Lloegr yn dal i fod yn gyfrifol am gleifion yn Lloegr. Nawr, gall hyn achosi tensiynau, ac mae’n gwneud hynny, tensiynau a all godi pan fydd polisïau gwahanol yn dod yn weithredol ar y naill ochr neu’r llall i’r ffin, ac mae gennym sefyllfa lle y gall un set o reolau fod yn berthnasol i wahanol gleifion yn yr un feddygfa, yn dibynnu ar ble y maent yn byw, neu reolau gwahanol i gymdogion, yn dibynnu ar ba feddygfa y maent wedi cofrestru ynddi. Achos tensiwn arall yw polisïau gwahanol rhwng Cymru a Lloegr mewn perthynas â chleifion yn dewis eu lleoliad eu hunain ar gyfer cael triniaeth. Os ydynt yn system Lloegr gallant ddewis i ba ysbyty y maent am fynd iddo. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn feirniadol o’r rhyddid hwn, a dywedant fod darparu mwy o lais i gleifion yn bwysig. Nawr, nid yw’r ddadl hon yn ymwneud ag edrych ar y polisi hwnnw. Mae her llais y claf yn hytrach na dewis y claf yn golygu bod cleifion o Loegr sy’n cael eu triniaeth yng Nghymru yn colli’r hawliau sydd gan eu cydwladwyr ar draws y ffin. Felly, rydym yn ceisio tegwch i bawb.

Mae targedau rhestrau aros yn fater arall sy’n achosi tensiwn. Mae gan 95 y cant o gleifion Lloegr hawl gyfreithiol i ddechrau triniaeth o fewn 18 wythnos i gael eu hatgyfeirio, ac nid oes disgwyl i neb orfod aros mwy na 36 wythnos. Fodd bynnag, yng Nghymru, nid yw ein huchelgais wedi ei osod mor uchel, gyda tharged o 26 wythnos ar gyfer dechrau triniaeth, ond nid oes unrhyw hawl gyfreithiol. Yn ôl ffigurau’r mis diwethaf, bu bron i 5 y cant o gleifion Cymru yn aros mwy na 36 wythnos rhwng atgyfeiriad a thriniaeth. Dengys ffigurau y gall amseroedd aros fod cymaint â dwywaith a hanner yn hirach yng Nghymru nag yn Lloegr ar gyfer gweithdrefnau arferol hyd yn oed. Mae hon yn sefyllfa ddryslyd iawn i bobl sy’n byw o amgylch ffiniau ein gwlad. Mae’n destun pryder fod y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig wedi amlygu bod llawer o grwpiau comisiynu clinigol sy’n gweithredu ar hyd ochr Lloegr i’r ffin yn gweithredu dwy restr aros o fewn yr un feddygfa—rhestr Cymru a rhestr Lloegr. Nawr, a gaf fi a fy nghyd-Aeelodau yma adleisio barn y pwyllgor fod angen i Lywodraeth Cymru a’r Adran Iechyd ddatrys y broblem hon, ac fel mater o frys? Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi sicrwydd y bydd hyn yn digwydd, ac y byddwch yn mynd i’r afael â hyn fel mater o frys? Mae’n ymddangos yn annheg iawn fod un feddygfa’n gweithredu mor wahanol yn dibynnu a ydych yn Gymro neu’n Sais.

Roedd adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2015, yn nodi hefyd fod Gweinidog Cymru ar y pryd wedi dweud y byddai’n cynnig diwygio’r rheoliadau angenrheidiol yng Nghymru i gael gwared ar rwystrau i feddygon teulu rhag darparu gwasanaethau ar y naill ochr i’r ffin a’r llall. Rwy’n credu bod hwnnw’n gam ymlaen sydd i’w groesawu’n fawr.

Ysgrifennydd y Cabinet, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod a oes unrhyw gynnydd wedi’i wneud ar y mater hwn, ac a yw hwn, mewn gwirionedd, yn uchelgais y byddech am ei weld yn digwydd. Deallaf fod y protocol yn destun adolygiad tair blynedd. Fel rwyf eisoes wedi’i sefydlu, lluniwyd y protocol diwethaf yn 2013, felly rwy’n credu y byddwn yn gywir i ddweud ei bod yn rhaid ei bod yn bryd i ni gael adolygiad arall cyn diwedd y flwyddyn. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn ag a yw’r adolygiad hwn wedi ei gynnal, ac os nad yw, a ydych yn bwriadu adolygu, a pha bryd y byddwn yn gweld adolygiad o’r fath?

Mae Comisiwn Silk, a gyflwynodd ei adroddiad ym mis Mawrth 2014, yn mynd ymhellach na darpariaethau protocol 2013 ac yn dadlau y dylid cryfhau’r trefniadau presennol drwy ddatblygu protocolau unigol rhwng pob bwrdd iechyd lleol ar y ffin yng Nghymru a’r Ymddiriedolaeth GIG gyffiniol yn Lloegr. Tybed a oes gennych farn ynglŷn ag a ddylid symud hynny yn ei flaen ai peidio.

Yn ogystal, galwodd Silk ar y gwasanaethau iechyd yng Nghymru a Lloegr i gydweithio’n agosach gyda’i gilydd i ddatblygu strategaethau gwell er mwyn sicrhau cymaint o arbedion effeithlonrwydd â phosibl ar y cyd, ond mae yna ddiffyg eglurder ynglŷn â pha mor bell y mae hynny wedi cael ei symud yn ei flaen. Mae angen i ni wneud y sefyllfa drawsffiniol yn fwy teg o’i chymharu â gwasanaethau y gall pobl eraill yng Nghymru fanteisio arnynt. Felly, a gaf fi ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pan fydd polisïau’n cael eu cyflwyno ym maes iechyd yn y Cynulliad hwn eu bod yn cael eu gwarantu’n awtomatig neu eu harchwilio i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â phrawf ffin addas fel nad yw pobl Cymru yn cael eu rhoi dan ormod o anfantais os ydynt yn mynd at feddyg teulu yn Lloegr? Rwy’n sylweddoli mai nifer cymharol fach o bobl yn unig y bydd yn effeithio arnynt, ond mae angen ei wneud er mwyn darparu mwy o gysondeb mewn gofal iechyd a’i fod hefyd yn cyd-fynd â rhai o’n trafodaethau ddoe yn deillio o adroddiad y prif swyddog meddygol ynglŷn â lleihau anghydraddoldebau iechyd.

Rwy’n gwybod y bydd fy nghyd-Aelodau’n dymuno siarad mwy am ardaloedd unigol ar y ffin, ond mae’n werth cyffwrdd ar rai o’r materion allweddol. Oherwydd y polisi presgripsiynau am ddim, weithiau gofynnir i gleifion o Gymru sy’n cael eu rhyddhau o ysbyty yn Lloegr dalu am eu meddyginiaethau eu hunain ac yna rhaid iddynt geisio’i hawlio yn ôl. Hefyd, mae’r polisïau sy’n ymwneud â rhyddhau i ofal cymdeithasol yn wahanol rhwng y ddwy wlad, gan arwain yn eithaf aml, at gleifion yn wynebu oedi wrth drosglwyddo gofal yn rheolaidd. A gaf fi ychwanegu atodiad cyflym yma? Nid rhywbeth rwyf wedi ei balu allan o unman yw hyn. Mae’n dod o adroddiad Comisiwn Silk, o adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig a chan Gydffederasiwn y GIG. Felly, mae’r rhain i gyd yn enghreifftiau profadwy sy’n digwydd ar lawr gwlad heddiw.

Yn olaf, mae’r diffyg cydgysylltiad rhwng systemau TG ar y naill ochr i’r ffin a’r llall yn prysur ddod yn broblem. Er fy mod yn gwybod bod astudiaeth ar y gweill ar hyn o bryd ar sefydlu system atgyfeirio electronig rhwng meddygon teulu yng Nghymru ac ysbytai yn Lloegr, hoffwn wybod sut y mae’r treial yn mynd rhagddo a pha bryd y cawn wybod ei ganlyniadau. Rwy’n teimlo’n gryf fod mater gwasanaethau TG yn bwysig. Os gallwn gael hyn yn iawn, gallai helpu o ddifrif i symleiddio gwasanaethau a chanlyniadau.

Rhoddwyd tystiolaeth i’r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig gan feddyg yn Ysbyty Iarlles Caer yn Lloegr sy’n ymdrin â diabetes. Disgrifiodd sut y caiff samplau gwaed a gymerir gan feddygon teulu yng Nghymru eu hanfon i Ysbyty Maelor Wrecsam, er bod y claf o dan ei ofal ef. Oherwydd diffyg cydweddoldeb trawsffiniol, nid yw’n gallu cael gafael ar y canlyniadau a darparu ymgynghoriad llawn. Roedd Coleg Brenhinol y Meddygon yn ategu’r farn hon a rhoddodd dystiolaeth ynglŷn â’r modd roedd hi’n aml yn haws ailadrodd profion gwaed yn hytrach na dod o hyd i ganlyniadau o’r ochr arall i’r ffin. Mae’n rhaid bod hyn yn wastraff affwysol o ran amser ac arian. Mae angen i ni allu datrys hyn. Aeth y pwyllgor ymlaen i fanylu ar y modd nad oes rhaglen waith ar y cyd rhwng y GIG yn Lloegr a Llywodraeth Cymru mewn perthynas â threfniadau TG canolog ar hyn o bryd.

Rwy’n cydnabod bod yna wahaniaeth ymagwedd yma, gyda Lloegr yn edrych ar wella’r gallu i ryngweithredu ar gyfer gwasanaethau TG lleol yn Lloegr, ac rydym ni am ddatblygu un system genedlaethol. Ond rwy’n siŵr, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddwch yn cytuno ynglŷn â phwysigrwydd trosglwyddo gwybodaeth am gleifion yn effeithiol rhwng gwasanaethau sylfaenol, eilaidd a thrydyddol, ni waeth pa ochr i’r ffin y maent, ac ar draws y ffin. Felly, tybed a allwch ddweud wrthym neu roi rhywfaint o sicrwydd i ni y bydd y mater hwn yn cael sylw cyn gynted ag y bo modd. A wnewch chi hefyd ystyried ateb tymor byr y gellir ei roi a fyddai’n galluogi cleifion sy’n cael gofal trawsffiniol i gael copi caled neu gopi electronig o’u cofnodion i’w gludo gyda hwy i’w hapwyntiadau? Rwy’n credu y gallwn ymddiried yn y cleifion i ofalu am eu data meddygol eu hunain.

Roedd adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar ansawdd y gwasanaeth iechyd yn y DU yn mynegi pryderon ynglŷn â’r ardal drawsffiniol gyfan, ac er eu bod wedi gweld bod yna drefniadau da ar gyfer gweithio ar y cyd, roeddent yn argymell y gallai cydweithio helpu byrddau iechyd i sicrhau newid ystyrlon drwy ddefnyddio ystod o fentrau, fel partneriaethau mentora rhwng byrddau iechyd, cyfnewid staff a sicrhau bod canlyniadau’n cael eu cymharu’n agored. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn bwriadu bwrw ymlaen ag unrhyw rai o’r argymhellion hynny gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd.

Ysgrifennydd y Cabinet, byddai’r Ceidwadwyr Cymreig yn hoffi gweld gwasanaethau iechyd gwladol, y grwpiau comisiynu perthnasol a Llywodraethau’r ddwy wlad yn gweithio gyda’i gilydd mewn ffordd gydsyniol i sicrhau bod cleifion ar y ddwy ochr i Glawdd Offa yn cael y fargen orau bosibl. Gyda mwy o gydweithrediad trawsffiniol, efallai y gallwn fynd i’r afael â’r pryderon a fynegwyd gan lawer o’r tystion wrth y pwyllgorau amrywiol. Efallai hefyd y byddwn mewn sefyllfa well i fynd i’r afael â rhai o’r problemau staffio sy’n wynebu’r GIG yng Nghymru ar hyn o bryd a lleihau’r ddibyniaeth gynyddol ar staff banc ac asiantiaeth. Ac wrth feddwl am y pwysau ar y gweithlu, hoffwn gadarnhau y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi’r gwelliant a gyflwynwyd gan UKIP. Ysgrifennydd y Cabinet, hyderaf y byddwch yn symud ein harsylwadau ymlaen, ac edrychaf ymlaen at eich atebion i’r cwestiynau a ofynnais.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig, a galwaf ar Caroline Jones i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn ei henw—Caroline.

Gwelliant 1—Caroline Jones

Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi’r problemau o ran recriwtio meddygon teulu mewn ardaloedd gwledig trawsffiniol ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gydag Adran Iechyd Llywodraeth y DU i sefydlu un rhestr cyflawnwyr ar gyfer meddygon teulu, a fydd yn galluogi meddygon teulu i weithio bob ochr i’r ffin.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Rwy’n cynnig gwelliant 1 yn fy enw i. Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno’r ddadl hon heddiw. Fel y darganfu’r Pwyllgor Materion Cymreig, mae’r gwahaniaeth cynyddol rhwng y systemau gofal iechyd trawsffiniol nid yn unig yn achosi dryswch i gleifion sy’n dibynnu ar wasanaethau trawsffiniol, ond hefyd mae’n peri anhawster i gael mynediad at wasanaethau. Fel y bydd eraill yn sôn yn ddiamau, nododd tystion i’r Pwyllgor Materion Cymreig broblemau oherwydd comisiynu o fewn y wlad a diffyg cydweddoldeb rhwng seilwaith gofal iechyd ar y naill ochr a’r llall i’r ffin. Ond rwyf am ganolbwyntio yn fy nghyfraniad ar y trydydd maes, sef rhestrau cyflawnwyr meddygon teulu.

Mae cynnal a chadw rhestrau cyflawnwyr ar wahân yng Nghymru a Lloegr nid yn unig yn effeithio ar allu meddygon teulu i weithredu’n rhydd ar y naill ochr a’r llall i’r ffin, ond fel y darganfu’r Pwyllgor Materion Cymreig, mae’n gweithredu fel rhwystr i recriwtio meddygon teulu. Yn ôl Cymdeithas Feddygol Prydain a Chydffederasiwn y GIG yng Nghymru, bydd llawer o feddygon teulu na fyddant yn mynd drwy’r broses o wneud cais ar wahân i gael eu cynnwys ar y rhestr yn y wlad arall, ac mae hyn wedi atal meddygon teulu ar restr cyflawnwyr Lloegr rhag cymryd swyddi gwag ar yr ochr hon i’r ffin. Hefyd, amlygodd Cymdeithas Feddygol Prydain y ffaith fod rhestrau cyflawnwyr ar wahân yn atal meddygon locwm rhag gweithredu ar draws y ffin. Mae hyn yn effeithio’n andwyol ar ofal, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig yn agos at y ffin. Mae hi bob amser wedi bod yn anodd recriwtio meddygon teulu mewn ardaloedd gwledig, a gyda phoblogaeth sy’n heneiddio o feddygon teulu, rydym yn dechrau gweld mwy a mwy o bractisau gwledig yn cau. Fodd bynnag, pe bai’r practisau hynny yn gallu dibynnu ar gefnogaeth gan bractisau cyffiniol ar yr ochr arall i’r ffin, byddem yn gallu cynnig gofal sylfaenol yn yr ardaloedd hynny.

Mae pobl Cymru yn disgwyl gwasanaeth iechyd gwladol—gwasanaeth sy’n darparu gofal iechyd o’r radd flaenaf, waeth ble rydych yn byw, neu ble rydych yn cael triniaeth. Mae anallu meddygon teulu a meddygon locwm i weithredu’n drawsffiniol yn effeithio’n andwyol ar ofal iechyd yng nghefn gwlad Cymru. Nid wyf yn gwrthwynebu cael mwy o wahaniaeth rhwng y systemau gofal iechyd yng Nghymru a Lloegr, ond ni ddylai gwahaniaeth effeithio ar lefel ac ansawdd y driniaeth i gleifion. Mae UKIP yn credu y dylid cael un rhestr cyflawnwyr ar gyfer Cymru a Lloegr ac yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i weithio gyda’r Adran Iechyd i gyflawni’r nod hwnnw. Ni ddylai biwrocratiaeth a phrosesau byth darfu ar ofal cleifion. Anogaf yr Aelodau i gefnogi’r gwelliant a gyflwynwyd yn fy enw i. Diolch yn fawr. Diolch yn fawr iawn.

Hoffwn ddiolch i Angela Burns am gyflwyno ein dadl a’r mater dan sylw mor dda heddiw. Mae materion gofal iechyd wedi dominyddu fy mewnflwch a fy mag post ers i mi ddod yn AC, ond rwy’n amau mai felly y mae i’r Aelodau ar draws y Siambr. Ond oherwydd yr elfennau trawsffiniol yn fy etholaeth i, mae’r mater yn fwy pwysig, ac yn fy nghyfraniad heddiw, hoffwn dynnu sylw at rai o’r materion y mae fy etholwyr yn eu hwynebu wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd trawsffiniol.

Nawr, Powys, wrth gwrs, yw’r sir gyda’r boblogaeth fwyaf gwasgaredig a’r sir ddaearyddol fwyaf yng Nghymru. Ac wrth gwrs, mae hynny’n creu heriau unigryw i ni. Nid oes gan Bowys ysbyty cyffredinol dosbarth. Yn gyffredinol, caiff trigolion eu gwasanaethu gan Ysbyty Brenhinol Amwythig, Ysbyty’r Dywysoges Frenhinol yn Telford, neu Gobowen. Caiff trigolion yng ngorllewin Sir Drefaldwyn eu gwasanaethu gan Ysbyty Bronglais, ond caiff 80 y cant o fy etholwyr eu gwasanaethu gan wasanaethau ysbytai dros y ffin, ac mae hyn yn golygu, wrth gwrs, fod yn rhaid i fy etholwyr deithio pellteroedd enfawr i gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd. Mae’r gwahaniaethau mewn polisi rhwng Cymru a Lloegr yn effeithio’n uniongyrchol ar fynediad at ofal, a chysondeb ac ansawdd gofal i gleifion yn fy etholaeth. Mae llawer o gleifion yn dioddef yn sgil loteri cod post o ran amseroedd aros, penderfyniadau cyllido a blaenoriaethau triniaeth gwahanol. Mae hyn yn golygu bod cleifion canolbarth Cymru yn aml yn syrthio rhwng y craciau gweinyddol wrth gael mynediad at ofal. Dyma’r mater sy’n cael y sylw mwyaf yn fy mag post, yn fwy felly na ACau eraill o bosibl. Rwy’n ymdrin â phroblemau gweinyddol pobl yn syrthio rhwng dwy system wahanol.

Rhoddaf rai enghreifftiau yma. Mae un o fy etholwyr—fe’i galwaf yn Mr L—angen mewnblaniad falf aortig trawsgathetr—rwy’n gobeithio fy mod wedi ei ynganu’n gywir—yn ysbyty athrofaol Stoke, ond gwrthodwyd arian ar gyfer hyn ddwywaith. Pe bai Mr L yn byw yn Lloegr, byddai wedi cael y llawdriniaeth heb fod angen cais ariannu yn y lle cyntaf hyd yn oed. Mae Mr L yn cael gwybod am y sefyllfa gan feddygon ymgynghorol, wrth gwrs, oherwydd eu bod hwy’n rhwystredig hefyd; mae meddygon ymgynghorol yn rhwystredig am fod yn rhaid iddynt weithredu system ddwy haen; maent yn rhwystredig fod yn rhaid iddynt roi llai o wasanaeth, fel y maent yn ei weld, i gleifion o Gymru.

Mae Mrs E angen llawdriniaeth lawn ar y pen-glin a Mr M angen clun chwith newydd. Mae’r ddau’n aros 26 wythnos am lawdriniaeth yn Gobowen, yn hytrach na 18 wythnos pe baent yn byw yn Lloegr. Mae’r amseroedd aros gwahanol hefyd—. Mae’r targedau gwahanol, mae’n debyg, sy’n rhaid i’r ddau ysbyty weithio gyda hwy mewn perthynas â dwy set o dargedau, wrth gwrs, yn broblem yma. Mae ysbytai’n hwyluso system dwy haen o ran cefnogi cleifion o Gymru ac o Loegr. Mae’r mater hwn yn cael ei ddwyn i fy sylw byth a hefyd, pan fydd claf yn cael gwybod, ‘A, Mrs Jones, rydych yn mynd i orfod aros am 18 wythnos’, ac yna wrth i’r ymgynghoriad fynd rhagddo, ‘O, un funud, rwy’n sylwi eich bod yn dod o Gymru, mae’n 26 wythnos.’ Mae hynny’n digwydd yn rheolaidd. Efallai na fyddai hynny’n digwydd pe bai claf yn byw yng Nghymru ac yn mynd i’r ysbyty yng Nghymru. Mae’r meddygon ymgynghorol wedi arfer gweld cleifion o Loegr, felly dyma un o’r problemau sy’n codi.

Mae nifer o etholwyr hefyd wedi mynegi pryder mawr am sganiau tomograffeg allyrru positronau, lle na chaniateir ond un sgan PET fel arfer. Ond yn Lloegr, wrth gwrs, caniateir dau sgan PET—fel arfer un cyn y llawdriniaeth ac un ar ôl cael llawdriniaeth. Felly, mae’r dryswch ynglŷn ag amseroedd aros, trefniadau ariannu a blaenoriaethau triniaeth yn rhemp, a fy neges i Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth y DU o ran hynny yw: cydweithiwch i chwalu’r rhwystrau hyn a darparu eglurder i gleifion a chlinigwyr.

Rwy’n cytuno’n gryf â Chydffederasiwn GIG Cymru sydd wedi dweud bod angen mwy o ymgysylltiad trawsffiniol â dinasyddion er mwyn codi ymwybyddiaeth o ddatganoli a’r gwahaniaethau yn argaeledd triniaethau. Unwaith eto, dyma rywbeth sy’n llenwi fy mag post. Rwyf fi byth a hefyd yn ateb etholwyr gan ddweud, ‘Dyma fy nghyngor ar gyfer sut i ymdrin â’ch cais chi, ac fe wnaf sylwadau ar eich rhan’. Yna af ati i roi gwers mewn datganoli iddynt, oherwydd yn aml un o’r materion sy’n codi yw, ‘rwy’n drethdalwr, fe ddylai fod gennym wasanaeth iechyd gwladol, beth sydd wedi mynd o’i le yma?’ Ac wrth gwrs, byddaf yn ateb, ‘Wel, mewn gwirionedd, rydych yn anghywir; bellach nid oes gennym wasanaeth iechyd gwladol; mae gennym ddwy Lywodraeth wahanol gyda blaenoriaethau gwahanol’. Rwyf fi byth a hefyd yn ateb hynny, yn wythnosol o bosibl.

Mae’r Pwyllgor Materion Cymreig—

A ydych yn dod i ben, os gwelwch yn dda?

Dof i ben felly. Hoffwn ddweud felly, Ddirprwy Lywydd, pan fyddwn yn gwneud polisïau, dylem fod yn wneud yn siŵr eu bod yn cydymffurfio â phrawf ffin er mwyn darparu cysondeb mewn gofal iechyd.

Pan fydd gennych wlad lle y mae 50 y cant o’r boblogaeth yn byw o fewn 25 milltir i’r ffin â Lloegr, mae mater gofal iechyd trawsffiniol yn un allweddol. Ni allwn dynnu llinell daclus a mynnu bod yn rhaid i’r boblogaeth sy’n byw ar y ffin fynd i gael eu gweld gan staff y GIG yng Nghymru yn unig. Mae’n afrealistig, mae’n anymarferol, ond yn bennaf oll, ni fyddai ‘n gweddu i lawer o aelodau’r cyhoedd sy’n byw ar y ffin. Felly, mae cael perthynas adeiladol ac iach rhwng byrddau iechyd ar y ddwy ochr i Glawdd Offa yn hollbwysig, ac mae cyhoeddi’r adroddiad yr wythnos hon ar gynaliadwyedd a chynlluniau trawsnewid ar gyfer Swydd Amwythig a Swydd Henffordd yn allweddol i’r ddarpariaeth gofal iechyd ym Mhowys—ardal rwyf fi, fel yr Aelod gyferbyn, yn eu cynrychioli.

Nawr, er ein bod ni yng Nghymru yn cydnabod pwysigrwydd gweithio’n drawsffiniol, rwy’n meddwl ei bod yn werth nodi nad yw’r Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan, yn y canllawiau i ymddiriedolaethau Lloegr, wedi cyfeirio o gwbl at drefniadau gweithio trawsffiniol na’r gofal y dylid ei ddarparu i gleifion o Gymru. Felly, rwy’n croesawu’r ffaith fod y diffyg hwn wedi cael ei gydnabod gan fwrdd partneriaeth Swydd Amwythig, Telford a Wrekin a bod cyfeiriad penodol gan fyrddau iechyd Lloegr mai eu hysbytai yw’r prif ddarparwyr gofal acíwt ar gyfer cymunedau ym Mhowys a’u bod yn deall hynny yn y cynlluniau trawsnewid.

Ond gadewch i ni fod yn glir, er ei bod yn wir fod Cymru angen i’n cleifion ar y ffin gael eu trin yn Swydd Amwythig a Swydd Henffordd, ni fyddai eu gwasanaethau’n gynaliadwy heb gleifion o Gymru—heb yr arian a roddir iddynt gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys. I lawer o bobl sy’n byw ym Mhowys, mae’r rhan fwyaf o’u gofal ysbyty yn cael ei ddarparu yn Lloegr.

Mae’r fframwaith comisiynu strategol a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn nodi sut y mae Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn gweithio gyda darparwyr yng Nghymru a Lloegr i gyflawni’r safonau ansawdd a mynediad y maent yn ei ddisgwyl ar ran cleifion o Gymru yn unol â threfniadau Cymru a’r DU ar gyfer gofal iechyd trawsffiniol. Mae hefyd yn helpu i gyflawni’r argymhellion a nodir yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar drefniadau iechyd trawsffiniol.

Nawr, rwyf wedi cyfarfod ag ymgyrchwyr iechyd ym Mhowys sydd â phryderon go iawn, yn enwedig ynglŷn â mynediad at ofal sylfaenol. Nid problem ar y ffin yn unig yw recriwtio meddygon teulu, mae’n broblem rydym yn dod ar ei thraws yn y rhan fwyaf o Gymru ac rwy’n gobeithio y bydd ymgyrch recriwtio’r Llywodraeth yn y mater hwn yn mynd rywfaint o’r ffordd i ddatrys y broblem. Rwy’n credu ei bod yn werth tanlinellu fod yr anawsterau ychwanegol i gleifion a darparwyr ym Mhowys o weithio ar draws dwy lywodraeth, strwythurau gwahanol a chyfeiriadau gwleidyddol gwahanol, yn golygu bod yna broblem o safbwynt atebolrwydd. Ond nid wyf yn credu ei bod yn amhosibl i ddarparwyr iechyd, hyd yn oed ar lefel sylfaenol, ddod at ei gilydd i wneud yr hyn sy’n iawn i gleifion a darparu gwasanaeth di-dor. Ceir enghraifft o hyn lle y mae meddygon teulu ar y ffin rhwng Powys a Swydd Amwythig yn gweithio’n agos gyda’i gilydd ar gyfer y cymunedau yn Nhrefyclo a Clun. Nawr, mae’r ddau bractis cyfredol wedi gweithio ochr yn ochr â’r bwrdd iechyd i oresgyn heriau gofal iechyd gwledig ar draws y ffin, ac felly maent yn cyflawni disgwyliadau rhaglen lywodraethu Llywodraeth Lafur Cymru.

Y bore yma, cyfarfu bwrdd y rhaglen Parod at y Dyfodol ac argymhellodd gyfres o opsiynau a ffefrir ar gyfer darparu gofal iechyd a fydd yn effeithio ar gleifion ym Mhowys ac yn arbennig cleifion yn Nhrefaldwyn. Mae’r argymhellion hyn yn rhoi diwedd ar flynyddoedd o ansicrwydd ynglŷn â ble y dylai gwasanaethau gael eu darparu. Felly, er fy mod yn croesawu adfer canolfan menywod a phlant dan arweiniad meddyg ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Amwythig, rwy’n awyddus i archwilio ymhellach beth yw effaith symud y rhan fwyaf o lawdriniaethau cleifion allan i Telford. Byddaf yn cyfarfod â Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn y flwyddyn newydd i geisio gweld a ellir cyflawni mwy o lawdriniaethau gofal dydd yr ochr hon i’r ffin, gan leihau amser teithio i gleifion yng Nghymru. Mewn sawl ffordd, efallai fod y ffin rhwng Cymru a Lloegr yn ymddangos yn fwy nag erioed, ond o ran gofal iechyd, fel y gwelsom heddiw ddiwethaf, drwy gydweithio, ymgysylltu cadarnhaol a pharch tuag at y GIG ar y ddwy ochr, gellir gwneud cynnydd i ddatrys y problemau a deimlir ar y ddwy ochr i’r ffin.

Wrth siarad yn nadl y Ceidwadwyr Cymreig ar faterion trawsffiniol yma ym mis Mai 2009, nodais,

‘mae symudiadau trawsffiniol mewn gwasanaethau iechyd... yn ffaith hir sefydledig, yn adlewyrchu’r realiti daearyddol a demograffig.’

Cyfeiriais at adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar wasanaethau trawsffiniol ar y pryd a ddaeth i’r casgliad fod diffyg cyfathrebu effeithiol rhwng Llywodraeth Cymru a’r Adran Iechyd yn Lloegr, a galwai ar y ddau i weithio gyda’i gilydd i sicrhau bod hawliau trigolion Cymru i ddefnyddio gwasanaethau yn Lloegr, a’r ffordd arall, yn cael eu diogelu. Roeddent o’r farn fod protocol gwell ar lefel Llywodraeth yn hanfodol i safoni ac egluro trefniadau ariannu a mecanweithiau atebolrwydd, gan ddweud mai’r canlyniad y dylid ei sicrhau yw gofal di-dor i gleifion ar sail angen clinigol.

Roedd llywodraethwyr Sir y Fflint ar fwrdd Ysbyty Iarlles Caer wedi datgan mai eu dewis cyntaf o ysbytai yw Ysbyty Iarlles Caer ac ysbytai addysgu Lerpwl, ac roedd cleifion orthopedig wedi mynegi eu hangen i barhau i ddefnyddio ysbyty Gobowen. Roeddent yn cyfeirio at ddatganiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig na ddylai ymgysylltiad â dinasyddion ddod i ben ar y ffin, ac at adroddiad blynyddol bwrdd iechyd lleol Sir y Fflint y flwyddyn flaenorol, a oedd yn dweud bod mwy o gleifion Sir y Fflint yn cael eu trin fel cleifion allanol, achosion dydd neu achosion brys yn Ysbyty Iarlles Caer nag yn Ysbyty Maelor Wrecsam nac Ysbyty Glan Clwyd.

Er bod Gweinidog Iechyd Llywodraeth Cymru, yn ystod y trydydd Cynulliad, wedi dweud mai ei phrif nod oedd sicrhau cymaint o wasanaethau ag y gellid eu darparu’n ddiogel o fewn ffiniau Cymru, ac er bod Gwasanaeth Ymchwil diduedd y Cynulliad wedi dweud wrthyf yn 2013 eu bod wedi siarad â swyddog o Lywodraeth Cymru a gadarnhaodd mai polisi Llywodraeth Cymru oedd dychwelyd cleifion o Gymru sy’n cael gwasanaeth ar hyn o bryd mewn sefydliadau cleifion mewnol yn Lloegr, ysgrifennodd Gweinidog Iechyd diwethaf Cymru ataf i ddatgan bod y wybodaeth hon yn anghywir—nid oes polisi cudd i ddychwelyd cleifion i Gymru. Fodd bynnag, mewn cyfarfod gydag Ysbyty Iarlles Caer ym mis Medi 2013, dywedwyd wrthyf fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn lleihau neu’n canslo atgyfeiriadau ac yn tynnu gweithgarwch yn ôl dros y ffin, er nad oedd ganddynt gapasiti i wneud hynny. Fel y dywedasant, dylai’r ffocws fod ar y claf ac roeddent yn awyddus i gyfrannu at ddarparu gofal trawsffiniol cyflymach, gwell a mwy economaidd.

Yn gynnar y llynedd, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod yn comisiynu clinigau rheoli poen o Loegr ar ôl i restrau aros yng Nghymru gyrraedd 78 wythnos. Cysylltodd etholwyr â mi a oedd mewn poen ac a oedd bob amser wedi cael eu triniaeth yn Ysbyty Iarlles Caer, ond yn lle hynny roeddent bellach yn cael eu rhoi ar restrau aros hir yng Nghymru. Pan soniais wrth y bwrdd iechyd am hyn, roeddent yn cydnabod bod amser aros am y gwasanaeth hwn, ond nad oeddent wedi llwyddo i sicrhau capasiti GIG ychwanegol yng ngogledd-orllewin Lloegr. Felly, cysylltais â phrif weithredwr Ysbyty Iarlles Caer a atebodd fod Cymru wedi tynnu allan o’u gwasanaeth poen ddwy flynedd ynghynt ac o ganlyniad, ni allent dderbyn atgyfeiriadau o Gymru bellach. Ond ychwanegodd: efallai fod hyn yn rhywbeth y gallech ei drafod gyda Llywodraeth Cymru i weld a oes ewyllys gwleidyddol i ni gael ein gweld fel rhan o’r ateb gofal iechyd acíwt yng ngogledd Cymru.

Pan wneuthum hyn, fodd bynnag, trosglwyddodd y Gweinidog iechyd ar y pryd y baich yn ôl i’r bwrdd iechyd.

Er bod y protocol Cymru-Lloegr ar gyfer gwasanaethau gofal iechyd trawsffiniol wedi ei roi ar waith ym mis Ebrill 2013 i wella cyfathrebu, mae Cydffederasiwn GIG Cymru yn datgan yn awr fod angen i’r broses o wneud penderfyniadau ar y ddwy ochr i’r ffin fod yn fwy cydgysylltiedig, yn fwy cydlynus ac yn fwy tryloyw. Mynegwyd pryder yn adroddiad 2016 y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig ar drefniadau iechyd trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr fod yna ddiffyg cyfathrebu ynglŷn â newidiadau i wasanaethau gofal iechyd, a allai gael effaith ar draws y ffin, ac argymhellodd y dylid rhoi protocolau ffurfiol ar waith i sicrhau bod ymgynghori’n digwydd rhwng byrddau iechyd lleol Cymru a grwpiau comisiynu clinigol yn Lloegr pan fo newidiadau i wasanaethau’n effeithio ar boblogaethau ar draws y ffin.

Fel y dywedodd Dr Dai Lloyd yma yn 2009:

‘Mae cenhedloedd aeddfed yn cydweithio ar draws ffiniau mewn dull hanesyddol er lles iechyd eu holl bobloedd.’

Dyna ffordd ragorol o’i roi. Fel y dywedais ar y pryd, rhaid i ni ar bob cyfrif osgoi llen lechi mewn gwasanaethau rhwng y ddwy genedl Brydeinig hyn. Dylai ein ffin hir a thyllog fod yn achos dathlu a chydweithredu, yn hytrach na rhwystr i effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd.

Mi fydd Plaid Cymru’n cefnogi’r cynnig yma a’r gwelliant. Mae’r argymhellion a gafodd eu gwneud gan y Pwyllgor Dethol Materion Cymreig yn rhai synhwyrol; rydw i’n gobeithio y bydd Llywodraethau ar ddwy ochr y ffin yn eu hystyried nhw. Mae llif trawsffiniol o gleifion, wrth gwrs, yn beth cyffredin iawn, iawn ar draws Ewrop, ac yn sicr ar draws y byd. Rwy’n siŵr ei bod yn aml yn gwneud synnwyr i glaf groesi ffin i gael y driniaeth fwyaf priodol. Mi allwn i dynnu sylw at sawl enghraifft o gydweithio. Mae enghreifftiau’n cynnwys rhannu cyfleusterau iechyd yn yr ardal denau ei phoblogaeth yna ar y ffin rhwng Ffrainc a Sbaen yn y Pyreneau; yswirwyr yn yr Iseldiroedd yn contractio efo ysbytai’r Wlad Belg ar gyfer gwasanaethau arbenigol; a merched yn Ffrainc yn dewis rhoi genedigaeth yng Ngwlad Belg oherwydd agosatrwydd daearyddol a hefyd canfyddiad o ansawdd gwell o ofal. Felly, nid ydy hyn yn ddim byd newydd. Mae o o fudd, felly, i bawb gael pethau’n iawn ac i roi trefn ar y math a’r lefel o gydweithio sy’n cymryd lle.

Mae yna ambell i fater y byddwn i’n dymuno eu codi. Y cyntaf ydy bod sawl cynnig ar y bwrdd ar hyn o bryd i ganoli gwasanaethau brys yn Lloegr, ac yn ôl bob tebyg, mwy ar y gweill. Mae’r rhain yn anochel yn mynd i effeithio ar bobl mewn rhannau o Bowys a’r gogledd yn arbennig, a fydd yn wynebu pellteroedd teithio mwy fyth mewn sefyllfaoedd o argyfwng, ac, o ganlyniad, yn wynebu mwy o risg. Rydw i’n gofyn i Lywodraeth Cymru gydnabod hynny ac i ystyried pa drefniadau allai gael eu gwneud i liniaru effeithiau’r newidiadau yma. Nid dadl yn erbyn gwasanaethau trawsffiniol ydy hyn. Cofiwch beth a ddywedais i ar y dechrau—mae teithio ar draws ffiniau yn digwydd yn aml pan fo hynny’n gwneud synnwyr daearyddol. Mewn sefyllfa lle mae pobl yn gorfod teithio dros dair awr yn y gogledd am wasanaeth dros y ffin, nid ydy hynny’r un fath. Mae o’n annerbyniol. Mae pellteroedd felly’n awgrymu i mi’r angen i gynllunio gwasanaeth iechyd sydd yn fwy addas ar gyfer ardal wledig.

Yr ail bwynt ydy y gallai newidiadau i wasanaethau fod o fantais i Gymru os oes gennym ni yma yr agwedd gywir. Yn rhy aml, rydw i’n meddwl, yn y gorffennol, mae gwasanaethau arbenigol wedi cael eu gweld fel rhywbeth mae pobl yng Nghymru’n gorfod teithio i Loegr i’w cael nhw, efallai am nad oes gennym ni’r boblogaeth angenrheidiol i gyfiawnhau’r gwasanaethau yma, ond cofiwch fod yna fwy o bobl yn dod o Loegr i weld GP na sy’n mynd o Gymru i Loegr ar gyfer gofal sylfaenol. Os ydym ni’n ystyried pobl yn Lloegr sy’n byw wrth y ffin fel darpar ddefnyddwyr gwasanaethau arbenigol yng Nghymru, yna mi allwn ni gyfiawnhau sefydlu, neu ddatblygu neu gryfhau gwasanaethau o’r fath yma, a dod ag arian i mewn i’n gwasanaethau yma, yn ogystal hefyd—ac mae hyn yn bwynt pwysig—â chynyddu atyniad yr NHS yng Nghymru i ddarpar staff ac ati. Felly, mi fyddwn i’n gofyn i’r Llywodraeth a’r Ysgrifennydd Cabinet i gadw llygad ar newidiadau mewn gwasanaethau yn Lloegr i weld os oes yna newidiadau yno yn rhoi sgôp inni ehangu ein gwasanaethau yma. Wedi’r cyfan, fel y clywsom ni gan Eluned Morgan, mae ein poblogaeth ni yn ychwanegu at y ‘critical mass’ i helpu i gynnal gwasanaethau yn Lloegr, ac mi allem ni droi hynny ar ei ben wrth gynnig rhagor o wasanaethau i’n cymdogion ninnau.

Yn olaf, rydw i am symud at y materion trawsffiniol nad ydynt yn effeithio ar Gymru a Lloegr ond sy’n effeithio ar Gymru a gweddill Ewrop. Siarad ydw i am yr hawliau sydd gan ddinasyddion Cymru i driniaeth feddygol yn Ewrop wrth gario cerdyn yswiriant iechyd Ewropeaidd ac, wrth gwrs, yr hawliau sydd gan ddinasyddion Ewropeaidd i driniaeth wrth ymweld â Chymru. Er fy mod i’n siŵr fy mod i’n gallu eithrio un blaid yn y Siambr yma o’r consensws sy’n datblygu ar ofal trawsffiniol, mae’r gweddill ohonom ni, gobeithio, yn parhau i fod yn gefnogol i wasanaethau iechyd trawsffiniol Cymru-Ewropeaidd o’r fath. Felly, mi fuaswn i’n licio cael sicrwydd nad yw’r math yma o ofal iechyd trawsffiniol yn mynd i gael ei adael allan o ystyriaethau Llywodraethau.

I gloi, felly, fel rydw i’n dweud, mi fydd Plaid Cymru yn cefnogi’r cynnig yma heddiw, ac rydw i’n nodi, yn fy ngeiriau olaf, os gall gwledydd eraill ar draws Ewrop ddatrys agweddau ymarferol iechyd trawsffiniol, yna’n sicr mi allwn ni ddatrys materion trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr hefyd, a hynny er budd pobl ar y ddwy ochr i’r ffin.

Mae llwybrau gofal iechyd i gleifion bob amser wedi croesi’r ffin rhwng Cymru a Lloegr. Cyn datganoli, nid oedd yn broblem gan mai un GIG a geid. Darparodd Deddf y GIG 1946 ar gyfer sefydlu gwasanaeth iechyd cynhwysfawr ar gyfer Cymru a Lloegr. Roedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gyfrifol am wasanaethau yn y ddwy wlad, er bod y GIG yng Nghymru wedi dod yn rhan o gyfrifoldebau Ysgrifennydd Gwladol Cymru o 1969 ymlaen. Nawr, gyda dyfodiad datganoli, Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol amdano. Fodd bynnag, gan fod hanner poblogaeth Cymru yn byw o fewn taith 15 munud ar y bws, neu mewn car neu ambiwlans i’r ffin, mae symud drosti i gael mynediad at ofal iechyd yn digwydd fel mater o drefn. Mae oddeutu 55,000 o drigolion o Gymru, fel y mae Angela newydd ei ddweud, yn cael eu derbyn i ysbytai yn Lloegr bob blwyddyn. Mae ysbytai Cymru yn derbyn oddeutu 10,500 o bobl sy’n byw yn Lloegr. Mae ychydig o dan 21,000 o drigolion Lloegr wedi cofrestru gyda phractisau meddygon teulu dan contract gyda’r GIG yng Nghymru. Mae’r ffigur ar gyfer trigolion Cymru sydd wedi cofrestru gyda meddygon teulu yn Lloegr rywle rhwng 15,000 a 16,000.

Mae pawb ohonom am weld pobl yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt yn y lle gorau ar eu cyfer. Yn amlwg, weithiau bydd y gwasanaethau hynny ar draws y ffin. Yn ei adroddiad, clywodd y Pwyllgor Materion Cymreig am bryderon ynglŷn ag anawsterau ac oedi wrth ddefnyddio gwasanaethau eilaidd ac arbenigol ar sail drawsffiniol. Yn benodol, roedd cleifion yn pryderu ynglŷn â newid canfyddedig i gomisiynu ‘o fewn y wlad’ ar ran Llywodraeth Cymru. Roeddent yn credu mai’r nod yn y pen draw oedd trin yr holl gleifion o Gymru yng Nghymru, pa un a oedd hynny er eu lles gorau ai peidio. Mewn rhai achosion, dywedwyd wrth gleifion a oedd yn byw yn ne-ddwyrain Cymru ac a oedd yn cael triniaeth yn Henffordd neu Fryste na fyddai Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan yn parhau i ariannu eu triniaeth. Cyflwynodd Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan bolisi ym mis Medi 2012 i gyfyngu ar atgyfeiriadau y tu allan i Gymru. Roeddent yn dweud, a dyma’u dyfyniad:

y Bwrdd Iechyd yw darparwr sylfaenol gwasanaethau gofal eilaidd i’r boblogaeth sy’n byw... yng Ngwent... Lle na all gwasanaethau’r Bwrdd Iechyd ei hun ddarparu’r gofal hwn... bydd y Bwrdd Iechyd yn mynd ati i gynllunio a sicrhau’r gwasanaethau angenrheidiol gyda Darparwyr eraill y GIG yng Nghymru drwy ei lwybrau gofal y cytunwyd arnynt.

Cau’r dyfyniad. Ni fyddai Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan yn edrych dros y ffin oni fo bwrdd iechyd yng Nghymru yn methu darparu’r gwasanaethau priodol. Er eu bod wedi newid y polisi hwn yn 2013 ar gyfer trigolion o Loegr gyda meddyg teulu yng Nghymru, ni wnaethant hynny ar gyfer trigolion o Gymru. O ganlyniad, mae angen cymeradwyaeth ymlaen llaw o hyd cyn y gelllir atgyfeirio claf o Gymru yng Ngwent i gael triniaeth gan ddarparwr yn Lloegr.

Yn syml, mae yna lawer o wasanaethau arbenigol nad ydynt ar gael yng Nghymru, Ddirprwy Lywydd. Comisiynir gwasanaethau arbenigol ar sail genedlaethol gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru. Mynegwyd pryderon nad yw bob amser yn bosibl ffurfioli cytundebau lefel gwasanaeth rhwng Cymru a Lloegr oherwydd gwahaniaethau allweddol yn y dogfennau contract. Mae’r gwahaniaethau allweddol a nodwyd yn cynnwys gwahaniaethau o ran meini prawf mynediad, targedau amseroedd aros a’r ffaith nad yw Cymru’n gweithredu cynllun dewis i gleifion. Mae gwahanol raglenni TG sy’n cael eu defnyddio yn y gwasanaethau gofal iechyd yng Nghymru a Lloegr hefyd yn ei gwneud yn anodd i systemau sylfaenol, eilaidd a thrydyddol gyfathrebu â’i gilydd ar draws y ffin. Ddirprwy Lywydd, mae symudiadau trawsffiniol i gael gofal iechyd wedi bodoli ers blynyddoedd lawer. I lawer o drigolion ardaloedd ar y ffin efallai na fydd y darparwr iechyd agosaf yn y wlad lle y maent yn byw. Mae’n hanfodol, felly, nad yw’r ffin yn dod yn rhwystr rhag cael mynediad at y gofal iechyd gorau. Os ydym yn hyrwyddo’r defnydd arloesol o ofal iechyd trawsffiniol, gallwn ddarparu’r canlyniadau gwell i gleifion y mae pawb ohonom am eu gweld yng Nghymru.

Yn olaf, hoffwn ofyn, Weinidog: mae’r rhestr aros a chanslo cleifion yng Nghymru yn wynebu argyfwng go iawn. I rai o fy etholwyr fy hun, o leiaf hanner dwsin o weithiau, gwn fod eu llawdriniaeth wedi ei chanslo ar ôl aros dwy flynedd a hanner. Ac ar ôl hynny—y chweched tro—cafodd y llawdriniaeth ei chanslo. Am drychineb yn y GIG. Dylem ddefnyddio ein teulu ein hunain i roi llawdriniaethau, o fewn nid yn unig 18 mis o aros ond cyn aros am 18 mis, a gadewch i’r rhestrau aros hyn gael eu byrhau cyn gynted ag y bo modd yng Nghymru. Diolch.

Fel Aelod Cynulliad sy’n gwasanaethu etholwyr sydd wedi arfer defnyddio gwasanaethau penodol ar draws y ffin, croesawaf y ddadl hon a’r cyfle i allu cyfrannu’n fyr. Rwyf eisoes wedi sôn droeon yn y Siambr hon sut y mae ardal gogledd-ddwyrain Cymru wedi ei chysylltu’n economaidd ac yn ddiwylliannol â gogledd-orllewin Lloegr, ac mae’r ffin yn cynorthwyo fel llwybr dwy ffordd i ffyniant, yn hytrach na rhwystr braidd yn artiffisial. Yn wir, ni ddylai fod unrhyw rwystr o’r fath hefyd o ran defnyddio gwasanaethau eilaidd arbenigol. I’r rhai sy’n byw mewn rhannau o ogledd Cymru, mae cael mynediad at wasanaethau arbenigol yng ngogledd-orllewin Lloegr yn arfer safonol sy’n mynd yn ôl cyn datganoli. Rwyf fi, fel llawer o’r rhai sy’n byw yn Nelyn ac ar draws gogledd-ddwyrain Cymru, wedi profi hyn yn uniongyrchol ac yn ceisio’r un fath â phawb arall i fy anwyliaid, hynny yw, sicrhau’r driniaeth arbenigol orau bosibl mor agos i’w cartrefi â phosibl, boed yn llawdriniaeth ar y galon yn ysbyty Broadgreen yn Lerpwl, neu driniaeth ganser yn ysbyty Clatterbridge yng Nghilgwri. Rwy’n croesawu’r protocolau trawsffiniol a roddwyd ar waith gan Lywodraeth Cymru ar gyfer trin cleifion a atgyfeiriwyd ar draws y ffin, ond yr her mewn gwirionedd yw sut y cânt eu dilyn a’u gweithredu yn y ffordd orau ar lawr gwlad, o ddydd i ddydd ac wrth gwrs i wneud yn siŵr nad oes unrhyw gleifion sy’n byw yng Nghymru ac sy’n cael triniaeth gan y GIG yn Lloegr yn cael eu trin yn llai ffafriol na’u cymheiriaid sy’n byw yn Lloegr.

O’r ohebiaeth a’r sgyrsiau a gefais gydag etholwyr, mae’n ymddangos bod gwell cyfathrebu â defnyddwyr gwasanaethau iechyd trawsffiniol ar lefel gofal sylfaenol yn allweddol, hyd yn oed ar y lefel sylfaenol fod pobl yn deall pam y cânt eu atgyfeirio i gael triniaeth benodol ar draws y ffin. Drwy gymryd camau i adeiladu ar waith Llywodraeth Cymru mewn perthynas â gofal iechyd trawsffiniol, a thrwy gydweithio mewn gwirionedd ar bob lefel, mae’n bosibl, ac mae’n rhaid i ni sicrhau bod gofal o’r ansawdd gorau posibl yn cael ei ddarparu i gleifion sy’n defnyddio gwasanaethau iechyd trawsffiniol.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon, Vaughan Gething.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Aelodau am gyflwyno dadl ar y pwnc hwn, fel y gallwn drafod realiti triniaeth drawsffiniol i gleifion rhwng Cymru a Lloegr. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn awyddus i sicrhau bod yr ymagwedd at lif cleifion trawsffiniol yn synhwyrol ac yn bragmatig ac yn canolbwyntio ar ddarparu’r gofal gorau i bawb sydd ei angen. Dyna yw prif ffocws y protocol trawsffiniol wedi bod.

Nod Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod pob claf yn cael gofal iechyd o ansawdd uchel ar yr adeg gywir ac yn y lle iawn. Weithiau, y gwasanaethau a ddarperir ar draws y ffin yn Lloegr fydd orau ar gyfer cleifion o Gymru. Fel sydd wedi’i drafod heddiw, mae llif cleifion hir sefydledig wedi bod i mewn i Loegr ar gyfer gofal ysbyty. Mae gan fyrddau iechyd lleol hyblygrwydd i atgyfeirio cleifion allan o’u hardal am driniaeth pan fo angen a phan fo amgylchiadau clinigol y claf yn cyfiawnhau hynny, neu ble nad yw gwasanaethau’n cael eu darparu yng Nghymru.

Fodd bynnag, ceir realiti’r ymagwedd wleidyddol a ddefnyddiwyd i ddisgrifio GIG Cymru, ac yn anffodus, mae hynny wedi tarfu ar rywfaint o’r ddadl. Nid oedd y sylw am Glawdd Offa yn arbennig o ddefnyddiol, ac nid yw wedi cael ei ddadwneud mewn gwirionedd. Ond a bod yn deg, ac er clod i Angela Burns, nid yw wedi mabwysiadu’r dull dallbleidiol wrth siarad am ofal iechyd trawsffiniol a’r hyn sydd angen i ni ei wneud mewn gwirionedd. [Torri ar draws.] Cafwyd awgrymiadau yn y gorffennol gan sefydliadau yn Lloegr nad yw’r GIG yng Nghymru yn talu o flaen llaw am gleifion o Gymru, ac nid yw hynny’n wir. Roedd hynny’n wirioneddol siomedig ac fe niweidiodd y berthynas ar un adeg mewn gwirionedd rhwng gwahanol sefydliadau a oedd yn gorfod trin cleifion o Gymru. Yn wir, mae’n iawn—ac mae llawer yn y Siambr hon wedi gwneud y sylw hwn o’r blaen—fod y gwasanaethau hynny dros y ffin yn dibynnu ar lif cleifion o Gymru i wneud y gwasanaethau hynny’n gynaliadwy. Felly, mae angen cael sgwrs ddilys a synhwyrol ynglŷn â sut y mae cleifion yn cael triniaeth a ble y maent yn ei chael.

Ac wrth gwrs, nid mater o driniaeth gofal eilaidd safonol yw hyn oherwydd, wrth gwrs, mae yna wasanaethau arbenigol, lle y mae angen i bobl fynd i Loegr. Disgrifiodd Hannah Blythyn rai o’r rheini yn ei sylwadau. Wrth gwrs, mae gan ogledd Cymru gysylltiad â’r ganolfan trawma yn Stoke. Nawr, mae hynny wedi gwella canlyniadau mewn gwirionedd. Mae’r ffaith fod pobl yn teithio ymhellach yn ddaearyddol er mwyn mynd i’r ganolfan gywir yn Lloegr wedi gwneud gwahaniaeth go iawn iddynt mewn gwirionedd o ran gwella canlyniadau. Dyna enghraifft dda o gomisiynu’r gofal iawn, ar yr adeg iawn ac yn y lle iawn er budd cleifion yng ngogledd Cymru.

Ond wrth gwrs, nid llif cleifion allan o Gymru i Loegr yn unig a geir oherwydd mae Ysbyty Treforys yn Abertawe yn gwasanaethu fel canolfan losgiadau arbenigol ar gyfer Cymru a de-orllewin Lloegr, a Chanolfan Ganser Felindre yng Nghaerdydd yn darparu gwasanaethau canser arbenigol i Gymru yn ogystal â thrin nifer o gleifion sy’n cael eu hatgyfeirio o Loegr. Rydym yn gwybod bod yna heriau mewn rhai lleoliadau yn Lloegr lle y mae byrddau iechyd Cymru yn comisiynu gofal fel arfer—Powys a Betsi yn arbennig. Mae gwasanaethau yng ngrŵp comisiynu clinigol dyffryn Gwy, Caerloyw a Swydd Amwythig, er enghraifft, wedi bod yn—neu’n dal i fod—yn destun mesurau arbennig. Mae’n fater rwy’n ei drafod yn rheolaidd pan fyddaf yn cyfarfod â phobl o Fwrdd Iechyd Addysgu Powys—sut y maent yn diogelu eu sicrwydd eu hunain nid yn unig ynglŷn ag ansawdd gofal, ond ynglŷn â pha mor amserol yw’r gofal hwnnw, ac i wneud yn siŵr, fel yr awgrymwyd yn rhai o’r sylwadau, nad yw cleifion o Gymru yn cael eu trin mewn modd llai ffafriol, a’u bod yn cael y gofal y maent yn ei gomisiynu mewn gwirionedd. Felly, mae’n rhan reolaidd o’r sgwrs ar lefel perfformiad yn ogystal ag ar lefel fwy strategol.

Rydym hefyd yn gwybod, yn anffodus, y bydd peth o’r gwasanaeth arbenigol hunaniaeth o ran rhywedd yng nghlinig Charing Cross yn cael ei ddirwyn i ben, a daw hynny â ni yn ôl at yr her, mae’n debyg, ar ddechrau hyn—sut rydym yn sicrhau bod y gofal iawn yn cael ei ddarparu ar yr adeg iawn ac yn y lle iawn ar gyfer y cyhoedd rydym yma i’w gwasanaethu?

Nodaf ganfyddiadau Comisiwn Silk, ac rwy’n hapus i roi gwybod i’r Aelodau fod Llywodraeth Cymru yn cynnal trafodaethau parhaus gyda GIG Lloegr ynghylch darpariaeth gofal iechyd ar hyd ein ffin. Yn fwy diweddar, roedd y trafodaethau hyn yn canolbwyntio ar drefniadau atgyfeirio meddygon teulu, a byddwn yn ystyried anghenion ehangach cleifion y ffin a fydd yn elwa o roi cytundeb mwy ffurfiol ar waith. Oherwydd fel y cydnabuwyd, mae mwy o lif trawsffiniol o gleifion gofal sylfaenol i mewn i Gymru na’r ffordd arall. Mae dros 20,800 o drigolion Lloegr wedi eu cofrestru gyda meddyg teulu yng Nghymru, o’i gymharu â’r 14,700 o drigolion Cymru sydd wedi eu cofrestru gyda meddyg teulu yn Lloegr.

Fel Llywodraeth, ni fyddem yn ystyried cychwyn neu atal protocolau unigol rhwng byrddau iechyd lleol a grwpiau comisiynu clinigol, gan fod unrhyw drefniadau ffurfiol rhwng y sefydliadau hynny yn well o’u gwneud ar lefel leol, gan y sefydliadau sydd yn y sefyllfa orau i asesu a darparu yn ôl anghenion cleifion unigol.

Rwyf wedi edrych ar ganfyddiadau ymchwiliad y Pwyllgor Materion Cymreig i ofal iechyd trawsffiniol, ac rwy’n cydnabod bod llawer o’r casgliadau a’r argymhellion a amlygir yn eu hadroddiad eisoes yn cael eu gweithredu ar adeg cyhoeddi’r adroddiad. Ers ymchwiliad y pwyllgor, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda’r Adran Iechyd yn Lloegr, ac i raddau hyd yn oed yn fwy gyda GIG Lloegr, er mwyn helpu’r Adran Iechyd i fynd i’r afael â’i phroblemau gyda diffyg cydymffurfiaeth â’i deddfwriaeth—y ddeddfwriaeth mewn perthynas â thrigolion Lloegr sydd wedi eu cofrestru gyda meddyg teulu yng Nghymru sydd angen gofal eilaidd. Mae hyn yn amlygu’r ffaith fod rhai o’r heriau yma yn ymwneud â systemau gwahanol, ac â’r ffordd y mae GIG Lloegr bellach yn nodi hawliau cyfreithiol ymddangosiadol mewn cyfansoddiad ymddangosiadol, felly mae’n anodd gweld sut y caiff rheini eu gorfodi. Ond nid wyf yn meddwl ei fod yn effeithio’n ymarferol ar berfformiad, sy’n her go iawn, fel y gwyddoch, a chyrraedd rhai o’u targedau amseroedd aros. Nid yw’r iaith yn y ddeddfwriaeth wedi newid hynny. Ond mae sgwrs ymarferol go iawn i’w chael ynglŷn â sut rydym yn mynd i oresgyn rhai o’r heriau hynny.

Wrth gwrs mae yna heriau gwirioneddol ynglŷn â sut y mae rhai triniaethau yn cael eu darparu i drigolion o Loegr sy’n gweld trigolion Cymru yn cael gwell gwasanaeth. Mae llawer o’r enghreifftiau a gafwyd yn y ddadl heddiw wedi bod y ffordd arall, gyda phobl yn dweud, ‘A dweud y gwir, hoffem gael yr hyn sydd gan Loegr’, ond ar ystod o faterion, er enghraifft, Sativex, deallwn fod hynny’n her yn Lloegr, lle nad yw wedi bod ar gael ar yr un cyfnod o amser. Mae cael gwared ar y brychau yn broses ddwy ffordd o ran y ffordd rydym yn siarad â’n gilydd.

Yn wir, rwyf wedi clywed y sgwrs—eto, pwynt Eluned Morgan—am ofal iechyd trawsffiniol a’r ffordd y caiff ei gynllunio. Roeddem yn bryderus o’r blaen fod sgyrsiau’n digwydd am gynllun Parod at y Dyfodol y GIG ar draws ein ffin nad oeddent yn ystyried llif cleifion o Gymru yn llawn wrth wneud y dewis hwnnw. Nawr, rydym wedi ein calonogi fod dewis wedi ei wneud heddiw, ond mae’n amlwg fod angen iddo fynd i grwpiau comisiynu clinigol yn Lloegr, felly mae angen i ni wneud yn siŵr o hyd. Nid yw’r sgyrsiau hynny wedi eu cwblhau eto, nid yw’r penderfyniad terfynol wedi ei wneud eto, ac mae angen i ni fod yn rhan o’r sgwrs. Mewn gwirionedd, ers dechrau hynny, mae bwrdd iechyd Powys yn cymryd rhan yn briodol bellach fel rhan o’r bwrdd rhaglen i ddeall beth sy’n digwydd yn y ffordd y mae’r penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud.

Rydym yn cydnabod bod cydweithio’n parhau ar lefel leol ar y rhwydwaith trawsffiniol. Mae comisiynwyr a darparwyr gofal iechyd, gan gynnwys meddygon teulu, yn dod at ei gilydd yn chwarterol i drafod materion lleol sy’n effeithio ar ofal iechyd trawsffiniol. Rwyf am fynd i’r afael â mater un rhestr cyflawnwyr yma, oherwydd ni fyddwn yn cefnogi’r gwelliant. Byddem yn hapus i weld un rhestr cyflawnwyr, ond yr Adran Iechyd yn Lloegr yw’r broblem. Nid ydynt yn awyddus i weld hynny’n digwydd. Rydym wedi gwneud popeth a allwn i wneud yn siŵr y gall meddygon teulu fod yn gyflawnwyr ar y ddwy restr yng Nghymru ac yn Lloegr. Rydym wedi gwneud popeth a allwn i wneud y broses yn haws ac yn symlach. Mae’n wirioneddol bwysig mewn ardaloedd ar draws y ffin. Ond rydym am i’r Adran Iechyd ddod i siarad â ni a chytuno ar ffordd ymlaen. Nid ydym mewn sefyllfa i’w gwneud yn ofynnol iddynt weithredu yn y ffordd y byddem yn dymuno, ac y gwn y byddai’r Aelodau yn y Siambr yn dymuno heddiw. Mae wedi bod yn drafodaeth ddefnyddiol ar y pwynt hwnnw, mewn gwirionedd, oherwydd yn syml iawn, ni allaf roi gwarantau ynglŷn â system Lloegr.

Byddwn yn parhau i wneud newidiadau sy’n gwella GIG Cymru, ond ni allwn gael ein dal yn ôl gan Lywodraeth y DU sy’n gwrthod gwneud yr un peth naill ai ar yr un cyflymder neu i’r un cyfeiriad. Dyna realiti cael gwahanol systemau rhwng y ffiniau. Rwy’n awyddus, fodd bynnag, i wneud yr hyn y gallem ac y dylem ei wneud, a chynnwys y pwynt a grybwyllodd Angela Burns ar rannu gwybodaeth am gleifion. Mae mater yno ynglŷn ag ansawdd y gofal y mae pobl yn ei gael.

Nid yr hyn rydym yn ei wneud yn awr yw’r her. Yr her yw beth y gallwn ei wneud i wella’r hyn sydd gennym ymhellach. Rwy’n hapus i weithio gyda GIG Lloegr i wella canlyniadau, ond wrth gwrs, mae’n galw am bartner sy’n barod i wneud hynny a lefel o ymddiriedaeth. Rwy’n hapus i weithio yn y ffordd honno yn awr ac yn y dyfodol er budd cleifion yng Nghymru a Lloegr.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Darren Millar i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon. Rwy’n credu ei bod wedi bod yn ddadl dda a chafwyd rhai pwyntiau pwysig iawn am rai o’r heriau sy’n deillio o gael dwy system iechyd wahanol ar y ddwy ochr i’r ffin, a’r canlyniadau i lawer o’n hetholwyr o ganlyniad i hynny, yn enwedig yng nghanolbarth Cymru, fel y mae Russ George wedi ei ddweud, ac yn wir mewn rhannau o ogledd Cymru, fel y nododd Mark Isherwood a Janet, ac wrth gwrs mae’n rhaid i ni beidio ag anghofio ychwaith, Oscar, eich sylwadau mewn perthynas â rhai o’ch etholwyr i lawr yng Ngwent.

Mae’r rhain yn faterion difrifol iawn ac wrth eu gwraidd mae cynllunio gwael, weithiau ar ochr Lloegr ac weithiau ar ochr Cymru, diffyg cyfathrebu rhwng sefydliadau iechyd ar y naill ochr i’r ffin wrth iddynt geisio cynllunio ar gyfer anghenion eu poblogaeth, a diffyg cydnabyddiaeth hefyd weithiau o’r gwahaniaethau yn nyheadau Llywodraeth Cymru o ran targedau a thriniaethau. Mae’n hawdd i chi ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, fod gan bob bwrdd iechyd hawl i atgyfeirio ar draws y ffin—mae hynny’n hollol gywir—ond yn aml iawn mae yna broses gomisiynu sy’n rhaid i chi fynd drwyddi er mwyn comisiynu’r gwasanaethau ar draws y ffin, neu’r triniaethau hynny, neu atgyfeiriadau, mewn ffordd nad yw’n creu rhwystrau i gleifion yn Lloegr rhag cael eu hatgyfeirio i rai o’r ysbytai arbenigol hynny.

Yn aml iawn, mae fy mag post yn llawn o adroddiadau gan unigolion yn dweud eu bod yn cael problemau gyda mynediad at rai o’r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Rwy’n cydnabod bod y Llywodraeth hon yng Nghymru wedi ymrwymo i gynnal y cysylltiadau trawsffiniol â’r gwasanaeth iechyd ac mae hynny’n bwysig iawn. Yn sicr, nid oedd gennym yr ymrwymiad hwnnw pan oedd trefniant clymblaid gyda Phlaid Cymru yn y trydydd Cynulliad, lle y cafwyd penderfyniad polisi bwriadol i ddychwelyd gwasanaethau ar draws y ffin â Chymru a dod â’r holl gleifion yn ôl. Roedd hynny’n gwneud cam mawr â chleifion mewn sawl rhan o Gymru, y polisi penodol hwnnw, ond rwy’n falch fod y sefyllfa honno bellach wedi ei gwrthdroi, a bod pwysigrwydd cynnal y cysylltiadau gwasanaeth iechyd hyn yn cael ei gydnabod yn llwyr.

Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ymadrodd pwysig arall: dywedodd na ddylai cleifion o Gymru gael eu trin mewn ‘modd llai ffafriol’ o ganlyniad i gael eu hatgyfeirio at ysbyty dros y ffin yn Lloegr. Ond y gwir amdani yw eu bod. Yng ngogledd Cymru, os oes claf yn cael ei gyfeirio gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr am lawdriniaeth orthopedig i ysbyty dros y ffin yn Lloegr, hyd yn oed os yw’r ysbyty hwnnw’n gallu eu trin o fewn y targed o 18 wythnos, sef targed amser aros y GIG yn Lloegr, maent yn aml iawn yn gorfod aros am 52 wythnos oherwydd bod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn dweud, ‘Ni chewch eu trin o fewn unrhyw amser sy’n llai na 52 wythnos oherwydd bod hynny’n gwneud cam’—[Torri ar draws.] Mae hynny’n hollol wir. Mae gen i gopïau o lythyrau, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n hapus i’w rhannu gyda chi, os mai dyna yr hoffech ei weld.

A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?

Mae angen i ni wneud yn siŵr—. Cytunaf yn llwyr â’ch dyhead na ddylai fod anfantais, ond mae’n rhaid i ni ddechrau gwireddu rhai o’r pethau hyn, ac nid ydym yn mynd i allu eu gwireddu os ydych yn dal heb wybod y ffeithiau—[Torri ar draws.]

Diolch. Mae eich amser ar ben. Fe gawsoch lawer mwy o amser ac nid oedd unrhyw ymyriadau, felly roeddwn yn hael.

Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Torri ar draws.] Mae’n ddrwg gennyf? Nac oes? Mae’n ddrwg gennyf, ond a all bawb ohonoch ganolbwyntio? Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Rwy’n hael am ei bod hi bron yn Nadolig. Iawn felly, gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Cytunwyd y bydd y cyfnod pleidleisio yn digwydd cyn y ddadl fer. Felly, oni bai bod tri Aelod yn dymuno i’r gloch gael ei chanu, symudaf yn syth at y cyfnod pleidleisio. O’r gorau, iawn.